Палата прадстаўнікоў прыняла ў першым чытаньні законапраект аб парадку выезду і ўезду ў Рэспубліку Беларусь. Ён мае замяніць сабою дзейны цяпер закон. У новым дакумэнце адной з прычынаў забароны на выезд за мяжу можа стаць “усталяваньне судом прэвэнтыўнага нагляду або адкрыцьцё судом конкурснай вытворчасьці”.
Міхась Пашкевіч, кіраўнік арганізацыі “Маладыя дэмакраты” Аб’яднанай грамадзянскай партыі, лічыць сябе ахвярай цяперашняга закону:
“У мяне якраз год таму памёр дзед. І я ня змог выехаць на ягонае пахаваньне ў Расею. Гэтаксама як не магу паехаць і цяпер — на гадавіну сьмерці дзеда. То бок нават такія пытаньні застаюцца для мяне нявырашанымі.
Апошнім разам я езьдзіў за мяжу ў лютым мінулага году, калі яшчэ не ўступіла ў сілу мая падпіска аб нявыезьдзе. І ўсё. З таго моманту, як на мяне завялі крымінальную справу, я не пакідаў межаў Беларусі”.
А здарылася тое пасьля вядомай “справы 14-ці”, калі маладыя людзі падтрымалі масавыя акцыі пратэсту прадпрымальнікаў супраць наступу ўладаў на іхныя правы. Міхась Пашкевіч удакладняе:
“Я нават невыязны зь Менску. Таму што ў мяне хатняя хімія па “працэсе 14-ці”. Я не магу ні зь Менску выехаць, ні пасьля 10-й вечара пакідаць сваё жытло. Так што я ня толькі невыязны, я нават “невыхадны”.
Зьявіцца "прэвэнтыўны нагляд"
Праваабаронца Гары Паганяйла кажа, што і пасьля таго, як новы закон пачне дзейнічаць, становішча маладога апазыцыянэра ня зьменіцца. Наадварот, яно можа стаць яшчэ больш складаным. Рэч у тым, што ў новым дакумэнце да ўжо вядомых прычынаў для абмежаваньня права на выезд грамадзян за граніцу дадаюцца і новыя — “усталяваньне судом прэвэнтыўнага нагляду або адкрыцьцё судом конкурснай вытворчасьці”.
Спадар Паганяйла тлумачыць: прэвэнтыўны нагляд — часьцей яго называюць адміністратыўным — ажыцьцяўляецца за асобамі,
“якія раней адбылі пакараньне за цяжкія злачынствы, альбо іх караюць відам пакараньня без пазбаўленьня волі і за імі ажыцьцяўляецца міліцэйскі нагляд. Прэвэнтыўны нагляд можа быць ужыты і да асобаў, якія, як мяркуецца, могуць займацца тэрарыстычнай альбо іншай дзейнасьцю, зьвязанай з падрывам дзяржаўнага ладу, падрыхтоўкай цяжкіх злачынстваў і г.д.”
Цікаўлюся, ці можна падвесьці пад новыя нормы апазыцыянэраў. Гары Паганяйла адказвае:
“У нашай неправавой дзяржаве магчыма ўсё. Таму тут няма ніякіх гарантый, што будуць выконвацца правы чалавека, што такія перагібы немагчымыя. У нас якраз гэта ўсё магчыма. Тым больш, грамадзянская супольнасьць, дый сам парлямэнт практычна ня маюць інструмэнтаў для грамадзкага і парлямэнцкага кантролю за сілавымі структурамі, за ведамствамі, якія ажыцьцяўляюць такія мерапрыемствы”.
Гэтыя словы спадара Паганяйлы ўскосна пацьвярджаюцца і такім фактам: абмеркаваньне законапраекту ў Палаце прадстаўнікоў цягнулася... 10 хвілін. А пачалося яно з пытаньня дэпутата Ігара Карпенкі, другога сакратара Камуністычнай партыі Беларусі:
“Так званая апазыцыя апошнім часам вельмі часта ўздымае пытаньне аб так званым часовым абмежаваньні на выезд за мяжу. Я хацеў бы ведаць, ці існуе такая норма ў заканадаўстве іншых краін, прыкладам, эўрапейскіх?”
Дырэктар Нацыянальнага цэнтру заканадаўства і прававых дасьледаваньняў Уладзімер Міцкевіч, які прадстаўляў новы законапраект, адказаў, што абмежаваньні існуюць у шэрагу краінаў:
“Гэта могуць быць абавязаньні алімэнтныя, фінансавыя, выкананьня пакараньняў і г.д.”
Сустаршыня палітрады АДС Анатоль Лябедзька амаль чатыры гады ня мог выяжджаць у іншыя краіны празь беларускую памежную службу. Хоць ніякіх алімэнтных альбо фінансавых грахоў за сабою ён ня меў:
“Адносна мяне была ўзбуджаная крымінальная справа, нават дзьве, за абразу годнасьці прэзыдэнта Беларусі. І факт наяўнасьці крымінальнай справы па гэтым артыкуле быў падставай для таго, каб я не выяжджаў за межы Беларусі”.
Спадар Паганяйла кажа, што ён з калегамі патраціў шмат часу, каб дамагчыся закрыцьця гэтага пытаньня:
“Высмакталі з пальца праблему. Узбудзілі абсалютна адвольна гэтую справу. Прынялі рашэньне, што Лябедзька невыязны. І ні пракуратура, ні суды не хацелі разглядаць гэтай праблемы. Пакуль мы ня сталі актыўна пісаць ва ўсе інстанцыі і патрабаваць закрыцьця гэтай крымінальнай справы. І ў сувязі з гэтым справа была сапраўды закрытая”.
Многія юрысты лічаць, што колькасьць невыязных зь Беларусі перасягае межы разумнага. Гэта адбываецца таму, што ў банк дадзеных на забарону выезду можна патрапіць, напрыклад, нават пасьля дарожнай аварыі. Гары Паганяйла тлумачыць:
“Дзяржава сама можа прыдумаць нейкую праблему. Напрыклад, што я дзесьці нанёс ёй страту. Для кампэнсацыі зьвяртаюцца ў суд. І суд можа нават да вынясеньня рашэньня прыняць пастанову і перадаць маё імя ў банк дадзеных невыязных. А можа і пасьля рашэньня прыняць пастанову. Там асабліва ніхто разьбірацца ня будзе. А як дзейнічаюць нашы суды, залежныя ад выканаўчай улады, мы добра ведаем”.
Як лічыць Гары Паганяйла, так можна змагацца з апазыцыянэрамі, актывістамі грамадзянскай супольнасьці, каб яны не патрапілі, напрыклад, на які замежны сэмінар, канфэрэнцыю альбо сымпозіюм.