Тыдзнень з Радыё Свабода. Эфір 10 студзеня.
Цана дэвальвацыі і дэвальвацыя даверу—што даражэй?
Газавыя войны : Эўропа паміж Украінай і Расеяй небясьпека для Беларусі
І галоўныя падзеі вачыма журналістаў і слухачоў Свабоды
Гэтыя ды іншыя тэмы -- у чарговым “Тыдні з Радыё Свабода”. Іх абмяркоўваюць кіраўнік беларускай службы Радыё Свабода Аляксандар Лукашук , і супрацоўнікі службы: Юры Дракахруст, Аляксей Знаткевіч, Сяргей Абламейка і Сяргей Навумчык. Госьця перадачы – эканамічны аглядальнік украінскай “Свабоды” Наталка Чурыкава.
Svaboda-Belsat-1
Лукашук: Праз год у гэтай перадачы мы будзем падводзіць вынікі году, гаварыць пра найважнейшыя падзеі. Маё пытаньне да вас – ці мае шанец самая важная падзея першага тыдня, дэвальвацыя беларускага рубля, патрапіць у сьпіс самых важных падзеяў 2009 году? І калі так, то чаму? Аляксей.
Знаткевіч: Я думаю, што гэтая падзея абавязкова будзе ў сьпісе найважнейшых падзеяў году ў любым выпадку. Калі пазьней сёлета ня будзе эканамічных узрушэньняў, яна застанецца адзіным эканамічным закалотам году, які моцна паўплываў на эканоміку і грамадзтва. Калі ж гэтая падзея будзе не апошняй, а пасьля яе будуць іншыя эканамічныя ўзрушэньні, можа, і нашмат мацнейшыя, яна ўсё роўна застанецца, як першы каменьчык, зь якога пачаўся камняпад.
Лукашук: Юры, а Вы думаеце, напрыканцы гэтага году мы будзем гаварыць пра гэту дэвальвацыю?
Дракахруст: Безумоўна будзем. Ну па-першае, гэта – беспрэцэдэнтная мера ў найноўшай беларускай гісторыі. Інфляцыя – даўно вядомая рэч, паступовае падзеньне курсу даляру – таксама, нават рэзкае падзеньне – не навіна. 10 гадоў таму ў сакавіку 1998 году за пару тыдняў рубель абясцэніўся на траціну, дэнамінацыі валюты беларусы таксама перажылі. Але каб самі ўлады апусьцілі курс нацыянальнай валюты – не бывала такога.
Большасьць эканамістаў мяркуюць, што дэвальвацыі вымагаў стан эканомікі. Прычым стан, ў які эканоміка пачала ўваходзіць яшчэ да ўсясьветнага крызысу. Ужо з вясны 2007 году, пасьля рэзкага скачку цэнаў на расейскія энэрганосьбіты, пачаўся імклівы рост дысбалянсу паміж імпартам і экспартам. Ну а летась сапраўды дадаўся крызыс, у выніку чаго разрыў паміж тым, колькі Беларусь купляе, і колькі прадае, набыў пагрозьлівыя памеры. У пэўным сэнсе дэвальвацыя – гэта вяртаньне ў рэчаіснасьць, пераацэнка таго, чаго варты ня толькі беларускі рубель, але і беларуская эканоміка ў цэлым. Вяртаньне ў рэчаіснасьць – зьява заўсёды адметная.
Лукашук: Пытаньне наўздагон -- якая роля ў гэтым крэдыту МВФ?
Дракахруст: Дэвальвацыя была ўмовай атрыманьня гэтага крэдыту. Крэдыт быў дадзены для таго, каб закрыць разрыў паміж імпартам і экспартам. Але проста кідаць грошы ў гэтую "дзірку", як у багну, Фонд не хацеў. Ён паставіў умову -- мы вам грошы дадзім, але і вы павінны зрабіць нешта, каб крыху гэты разрыў скараціць. Вось і скарацілі.
Знаткевіч: Я б дадаў, што Фонд наўрад ці вызначаў памеры дэвальвацыі. Хутчэй за ўсё гэта была прэрагатыва самога Нацбанку і ўраду Беларусі.
Лукашук: Тут варта сказаць, што падобныя ж меры ўжывалі і іншыя ўрады, якія атрымлівалі крэдыты МВФ. У Вашай, Юры, перадачы “Праскі акцэнт” аглядальнік “Белгазэты” Віктар Марціновіч сказаў: “Дэвальвацыя 2 студзеня – крах беларускай эканамічнай мадэлі”. Наколькі такая ацэнка падаецца дакладнай Вам?
Дракахруст: Мне гэта падаецца пэўным перабольшаньнем. Але я б пагадзіўся з ацэнкай Віктара ў псыхалягічным, ідэалягічным сэнсе. У Беларусі шмат гадоў запэўнівалі насельніцтва, што краіна – выспа стабільнасьці ў моры ўсясьветнага хаосу, што беларусам гарантаваны няспынны рост заробкаў, што краіна можа больш спажываць, чым вытвараць і прадаваць і гэтак далей. А тут раптам высьветлілася, што ня можа, што ня выспа, а частка гэтага бурлівага мора, што ў адзін дзень гэтая стабільнасьць можа на 20% схуднець. І гэта было большым псыхалягічным шокам, чым у іншых краінах, дзе дэвальвуюць валюту можа яшчэ больш істотна, але да гэтага гадамі не распавядалі пра тое, якая іх краіна выспа стабільнасьці.
Лукашук: Давайце прааналізуем паводзіны ўлады і паводзіны народу. У лістападзе на нарадзе з кіраўніцтвам Віцебскай вобласьці з вуснаў кіраўніка дзяржавы прагучала: “Дэвальвацыя беларускага рубля будзе рабіцца ў прадугледжаных раней парамэтрах”. “Ніякага абвалу ня будзе, што тычыцца беларускага рубля, то сытуацыю мы ўтрымаем” – сказаў тады Лукашэнка. А ў ягоным навагоднім звароце прагучала "Так, будзе няпроста, але вы павінны ведаць: улада не дапусьціць абвалу і хаосу, ня здрадзіць вашаму даверу”. А на наступны дзень пасьля гэтых словаў – на 20%. Чаму за месяц і нават за дзень да 2 студзеня казалася адно, а 2 студзеня было зроблена зусім іншае? Праз тыдзень, на Праваслаўнае Раство Аляксандар Лукашэнка ў царкве зьвярнуўся да народу і кажа:”Мы шмат зрабілі (я маю на ўвазе кіраўніцтва краіны, ўлады), і зараз усё залежыць ад людзей, ад народа. Мы ня будзем вам хлусіць, і я перш за ўсё. Мы будзем казаць і горкую праўду, нават калі яна горкая, будзем яе гаварыць”. Хлусьня і праўда -- вельмі моцныя словы. Чаго хоча дасягнуць Лукашэнка, калі зьвяртаецца да такіх першасных маральных, этычных паняцьцяў? Юры, які Ваш адказ?
уявіце, што за тыдзень да Новага году Лукашэнка б заявіў: "Дарагія таварышчы, 2 студзеня мы правядзем дэвальвацыю". Вы ўяўляеце, якая б пайшла атака на рубель? Яго б проста зьмялі. І рубель бы абваліўся значна болей, чым яго насамрэч абвалілі 2 студзеня
Лукашук: Юры, але заўсёды ёсьць варыянт -- нічога не казаць?
Дракахруст: Лукашэнку трэба вярнуць давер хаця б да сябе. Давер да рубля, як бачым, вельмі моцна падарваны. Атака на рубель ідзе і ўлада нейкім чынам спрабуе залагодзіць сытуацыю і вярнуць давер хаця б да сябе.
Лукашук: Але сродкамі, якія нічога не каштуюць -- словамі. Вось Аляксандар Лукашэнка сказаў пра "горкую праўду" . Наколькі горкай яна можа быць? Што рабіць: -- гэтае пытаньне зараз найбольш хвалюе насельніцтва. Мы бачым чэргі ў абменых пунктах. Наколькі горкай можа быць гэтая праўда?
Знаткевіч: Амаль усе эканамісты -- як незалежныя, гэтак і многія з тых, хто працуе ў дзяржаўных структурах, пагаджаюцца, што патэнцыял для падзеньня рубля ёсьць, пытаньне толькі ў тым, наколькі ён вялікі. Называюць мяжу ў 4000 тысячы рублёў за даляр. 7 студзеня падчас онлайн канфэрэнцыі з былым старшынём нацыянальнага банку Станіславам Багданкевічам адзін з наведнікаў спытаў, ці ня можа курс да канца году упасьці да 12 тысяч рублёў. У людзей ужо размылася мяжа, да якога ўзроўню можа ўпасьці рубель.
Лукашук: А чым яна вызначаецца?
Знаткевіч: Юры ўжо казаў пра гэта. З канца 2006 году Беларусь экспартуе значна менш, чым імпартуе. У беларускай сытуацыі, дзе няма разьвітых фінансавых рынках, гэта ўсё вызначаецца простым гандлёвым балянсам -- разьніцай паміж імпартам і экспартам. Беларусь прадае нафтапрадукты і прадукты нафтаперапрацоўкі ў Эўропу, калійныя ўгнаеньні ў Эўропу і прамысловую прадукцыю перш за ўсё ў Расею. У самой Расеі цяпер абваліўся рубель, адпаведна зьнізілася пакупніцкая здольнасьць на расейскім рынку, беларускія тавары там горш прадаюцца. Той жа Станіслаў Багданкевіч падаў лічбы, што на 1 лістапада 2008 году адмоўнае гандлёвае сальда з Расеяй складала 11 мільярдаў даляраў, агульнае -- 2.5 мільярдаў даляраў.
Лукашук: Людзі кінуліся мяняць беларускія рублі на замежныя валюты і скупляць дарагія тавары. Гэта рацыянальныя паводзіны насельніцтва?
Знаткевіч: Я думаю, што гэта абсалютна рацыянальныя паводзіны людзей, якія мелі на руках вялікія грошы ў беларускіх рублях...
Лукашук: Каб купіць сабе другую лядоўню?
Знаткевіч: Неабавязкова другую лядоўню. Можа, хтосьці хацеў купіць мікрахвалевую печку. І доўга вагаўся -- трэба купляць ці ня трэба. А тут сытуацыя: ёсьць некалькі мільёнаў беларускіх рублёў, ён пайшоў і купіў. Той, хто зрабіў гэта першым, выйграе. Бачыце, што зараз адбываецца? Гэтыя крамы зачыняюцца на некалькі дзён, відавочна на пераўлік і пасьля гэтая СВЧ-печка будзе каштаваць значна болей, і таму, хто пабяжыць гэтую краму пазьней, давядзецца плаціць за яе больш.
Лукашук: Юры, а як Вы лічыце, вось гэтая масавая скупка дарагіх тавараў -- гэта рацыянальныя паводзіны?
Крызыс ніхто не адмяняў, дэвальвацыя можа ня даць належнага плёну ў сэнсе выпраўленьне балянсу паміж імпартам і экспартам
Ну а потым. Потым будзе потым. Крызыс ніхто не адмяняў, дэвальвацыя можа ня даць належнага плёну ў сэнсе выпраўленьне балянсу паміж імпартам і экспартам.
Лукашук: Эканамічныя рэформы -- як лячэньне хваробы: чым далей адкладаць іх правядзеньне, тым цяжэй іх рабіць, тым больш балючымі яны робяцца. Галоўнай ахвярай крызысу робяцца ня грошы, не тавары, а давер. Як казаў герой фільма “Матрыца” Марфэўс – “Вітаем вас ў пустыні рэальнага”.
Газавыя войны : Эўропа паміж Украінай і Расеяй небясьпека для Беларусі
Belsat-Svaboda-2
Лукашук: Эўропа мерзьне -- такія загалоўкі зьявіліся ў СМІ на гэтым тыдні. Эўропа на гэтым тыдні апынулася пад пагрозай – пастаўкі расейскага газу ў эўрапейскія краіны спачатку істотна скараціліся, а потым і наагул спыніліся. Хто вінаваты? Расея? Украіна? Кіраўніцтва Эўразьвязу, якое ўжо абвінавачваюць у тым, што яно не зрабіла высноваў з падобнага канфлікту тры гады таму? Прэзыдэнт Буш, якога папікаюць тым, што падтрымліваючы Украіну у справе далучэньня да НАТО, ён недастаткова настойваў на неабходнасьці ня толькі палітычных, але і эканамічных рэформаў ва Украіны? Расейска-украінская газавай вайна -- падзея усясьветнага маштабу. У студыі госьць -- эканамічны аглядальнік украінскай службы нашага радыё Наталка Чурыкава. Наталка, праблема, вакол якой ўзьнік расейска-украінскі газавы канфлікт – цана пастаўкі газу ва Ўкраіну. Гэта эканамічная, фінансавая ці палітычная спрэчка?
Чурыкава: Гэтая праблема мае шмат слаёў – як навагодні торт. Калі глядзець на верхні слой, то мы ўбачым фінансавую спрэчку паміж дзьвюма кампаніямі, адна хацела б атрымаць большую цану за свой тавар, іншая хацела б заплаціць меншую. Гэта нармальная эканамічная спрэчка. Але тут паміж Украінай і Расеяй ёсьць і палітычныя праблемы. Украіна пачала рабіць шмат незалежных палітычных крокаў, летась Кіеў зрабіў сур’ёзны крок у накірунку да НАТО, што асабліва не спадабалася Расеі. Акрамя таго, трэба зьвярнуць увагу на іншыя рэчы, якія ляжыць у ніжнім слоі гэтых стасункаў. Я маю на ўвазе “шэрыя” схемы паставак газу. Кампанія “РосУкрЭнэрга” зьявілася тры гады таму менавіта для таго, каб прыхаваць тыя схемы паставак, якія не хацелі паказваць і “Газпром” і “Нафтагаз Украіны”.
Лукашук: У сувязі са скарачэньнем , а потым і спыненьнем транзыту газу праз Беларусь у Эўропу “Газпром” істотна павялічыў транзыт газу праз Беларусь, як праз сетку “Белтрансгазу”, гэтак і праз “Ямал – Заходняя Эўропа”. Якую ролю гуляе Беларусь ў цяперашнім расейска-украінскім газавым канфлікце, што яна можа выйграць і што прайграць ад яго?
Дракахруст: На мой погляд, у Беларусі тут ёсьць два маленькія пройгрышы, а таксама адзін маленькі і два вялікія выйгрышы. Кепска, калі побач з табой ідзе такая вайна, сёньня ваююць з украінцамі, заўтра могуць пачаць ваяваць з табой.
Лукашук: Дык, як той казаў, чужое гора – наша радасьць.
Дракахруст: Усё роўна кепска, калі ў расейцаў надта лёгкая рука будзе – сёньня ўкраінцаў біць, заўтра беларусаў. Другі недахоп – гэта крыўда ўкраінцаў на беларусаў, што, маўляў, мы ваюем, а вы нам – нож у сьпіну. Хаця менавіта такой жа “нож у сьпіну” украінцы ўтыркалі беларусам, калі беларусы мелі падобныя ж канфлікты з Расеяй у 2004 годзе наконт газу, а ў 2007 годзе – наконт нафты.
А зараз – пра выйгрышы. Зразумела, дадатковы транзыт – не бясплатны, хаця ў маштабах дзяржавы гэта капейкі. Але больш значны выйгрыш – гэта тое, што ў жорсткай, канфліктнай сытуацыі Беларусь аказвае Расеі вялікую , я б сказаў, гэапалітычную паслугу, яна ў меру сваіх магчымасьцяў прыкрывае слабае месца Расеі ў гэтым канфлікце – транзыт. Гэта дарагога каштуе. І хутчэй за ўсё, калі будуць ісьці перамовы пра газ ужо паміж Беларусьсю і Расеяй, Расеі будзе цяжка ўтрымліваць такую ўжо непахісную пазыцыю адносна той краіны, якая ёй дапамагла.
І што тычыцца Эўропы – таксама. Зразумела, што Эўропа зацікаўленая ў прасоўваньні дэмакратыі на Ўсход. Але ня менш яна зацікаўленая ў бесперапынным прасоўваньні газу з Усходу да яе. І ў гэтай крытычнай сытуацыі, калі краіны Эўропы, можа, яшчэ не замярзаюць, але мерзнуць, хто ім дапамагае менш мерзнуць? Беларусь. Дзякуй ёй. А дзякуй часам і рэальныя контуры можа набыць.
Лукашук: Вось наконт рэальнага. Наталка, летась цана расейскага газу для Кіева складала 179 даляраў за тысячу кубамэтраў. Цяпер з Кіеву і Масквы называюцца самыя розныя лічбы: Украіна лічыць прымальнай і абгрунтаванай цаной 201 даляр, называлася і максымальная цана – 235 даляраў, якую Ўкраіна здольная плаціць. Расейскі прэм’ер Уладзімер Пуцін агучыў цану, якую ён назваў ільготнай, “братэрскай” – 250 даляраў, потым з вуснаў прадстаўнікоў “Газпрома” гучалі– 418 даляраў і нават 450 даляраў. Якія лічбы зьяўляюцца справядлівымі, правільнымі, калі так можна сказаць?
Чурыкава: Ня трэба забываць, што мы гаворым пра дамоўленасьць паміж двума манапалістамі, гаворым пра рынкавыя цэны там, дзе рынку, як такога, не існуе. Ёсьць манапаліст, які прадае газ – гэта “Газпром”, і ёсьць манапаліст, які купляе газ на тэрыторыі Ўкраіны – гэта “Нафтагаз Украіны”. І ёсьць манапаліст, які транзытуе газ – гэта той жа “Нафтагаз”. І цана – гэта выключна іх дамоўленасьць паміж сабой. Можна браць нейкія арыенціры, цану ў Славаччыне, чамусьці бярэцца цана ў Нямеччыне, гэтую цану накідае зараз “Газпром”, даводзячы, што менавіта цана ў Нямеччыне павінна быць прынятая, як рынкавая цана.
Але тут трэба глядзець не на тое, якая цана зараз, а на тое, якой яна будзе праз паўгода і праз 9 месяцаў. Цэны на газ падаюць у сувязі з тым, што яны прывязаныя да цаны на нафту. “Газпром” называе цану ў 400 даляраў на першае паўгодзьдзе, на другое паўгодзьдзе гаворыцца ўжо пра 250-300 даляраў. Гэта тая цана, якая зараз прапануецца Ўкраіне.
Дракахруст: Наталка, ў цяперашнім канфлікце і Масква, і Кіеў апэлююць да меркаваньня Эўропы. Як бы Вы ацанілі пазыцыю Эўропы ў гэтым канфлікце, як яна мянялася па меры яго эскаляцыі? Ці адрозьніваецца пазыцыя ЭЗ ад той, якую ён займаў у аналягічным канфлікце трохгадовай даўніны?
Энэргетычны шантаж будзе каштаваць нашмат болей, чым проста страта прыбытку – бо апроч грошай, страчаны давер
Лукашук: Галоўным вынікам сёлетняй расейска-украінскай газавай вайны можа стаць новая скаардынаваная энэргетычная палітыка Эўразьвязу. Цяпло і сьвятло – вельмі зразумелыя матэрыі, і выбаршчыкам і палітыкам. Роля Расеі і транзытных краінаў можа быць істотна абмежаваная. Энэргетычны шантаж будзе каштаваць нашмат болей, чым проста страта прыбытку – бо апроч грошай, страчаны давер.
Галоўныя падзеі вачыма журналістаў і слухачоў Свабоды
Svaboda-Belsat-3
Якія навіны, тэмы, асобы і праблемы мінулага тыдня падаліся найбольш важнымі вядучым жывога эфіру Свабоды? Сёньня свае меркаваньні прадставяць Сяргей Абламейка і Сяргей Навумчык. Сяргей Абламейка, галоўныя падзеі тыдня паводле Вашай вэрсіі.
Абламейка: Я назваў вяртаньне ў Менск на пасаду галоўнага рэжысэра Купалаўскага тэатру Мікалая Пінігіна і далейшыя крокі беларускіх уладаў па лібэралізацыі.
Лукашук: Сяргей Навумчык, а якія галоўныя падзеі адзначылі Вы?
Навумчык: Аляксандар, я буду абапірацца на меркаваньні наведнікаў сайту Свабоды і тых, хто пазваніў нам на радыё. Выглядае, што найбольш важнымі для людзей былі дэвальвацыя і газавы канфлікт паміж Расеяй і Украінай.
Лукашук: Сяргей Абламейка, чаму Вы лічыце важным вяртаньне рэжысэра Пінігіна ў Купалаўскі тэатар?
Абламейка: Таму што ён зарэкамэндаваў сябе як глыбокі ўдумлівы творца, як добры рэжысэр і да таго ж укаранёны ў нацыянальную беларускую культуру, ў нацыянальную клясыку, ён ляўрэат Дзяржаўнай прэміі Беларусі за 1992 год за “Тутэйшых” Купалы, ён таксама паставіў “Пінскую шляхту” Дуніна-Марцынкевіча, “Ідылію” і “Сымона-музыку” Коласа. Натуральна, што ён не падыходзіў той уладзе, якая сёньня ёсьць у Беларусі і 10 гадоў у Беларусі фактычна адсутнічаў. Я б параўнаў яго вяртаньне ў тэатральнае мастацтва Беларусі зь тым, калі Зянон Пазьняк вярнуўся ў Беларусь.
Лукашук: Ну, мне здаецца, што гэта значнае перабольшаньне…
Абламейка: Можа, гэтая аналёгія і кульгае, але для мяне асабіста гэта была вялікая падзея.
Лукашук: Гэта Ваш выбар. Сяргей Навумчык, Вы назвалі ў якасьці падзеі тыдня рэакцыю людзей на дэвальвацыю. Якую менавіта?
Навумчык: Такая мера, як дэвальвацыя, ў любой краіне праводзілася б без папярэджаньня і выклікала б незадавальненьне. Але ў беларусаў, па меншай меры гэта вынікае з таго, што нам пішуць, яна выклікала адчуваньне падману. Вельмі шмат людзей выказваюць перасьцярогу, што лёс нацыянальнай валюты будзе цяпер у наўпроставай залежнасьці ад дэвальвацыі і што гэта нібыта падрыхтоўка да пераходу на расейскі рубель.
Лукашук: Сергей Абламейка, Вы назвалі ў якасьці другой зьявы, якая прыцягнула Вашую ўвагу, працяг лібэралізацыі. А яна сапраўды працягвалася?
Тыдзень пачаўся з таго ж Пінігіна, гэта таксама праява лібэралізацыі. Кажуць, што рашэньне прымаў сам Усевалад Янчэўскі. Трэба сказаць, што для чалавека, які пачынаў у “Славянскім Саборы “Белая Русь” гэта вялікі прагрэс
Лукашук: Сяргей Навумчык, у якасьці другой падзеі, на якую зьвяртае ўвагу наша аўдыторыя, Вы назвалі газавую “вайну”, цяпер ўжо расейска-украінска-эўрапейскую. Што больш за ўсё выклікае эмоцыі нашых слухачоў?
Навумчык: На сайце Свабоды зараз адбываецца дыскусія на тэму “Ці павінная Беларусь нейкім чынам падтрымаць Украіну ці яна павінна ісьці ў фарватэры Масквы?” Вось меркаваньне: “Я думаю, што Беларусь павінна паўсюль шукаць сваю выгаду, нам цёпла, астатняе – дробязі” – піша Сэрж. “Дробязі? – адказвае яму “Беларускі ўкраінец”. – Ну дзякуй, спадар, за салідарнасьць. Напэўна, не спадабалася б, калі б украінцы так паставіліся да беларусаў у адваротнай сытуацыі”.
Я нагадаю, што ў сытуацыі нафтавага канфлікту, які быў паміж Менскам і Масквой 2 гады таму, Кіеў акурат гэтак жа паставіўся – яны далі большы транзыт расейскай нафты праз сваю тэрыторыю. Такім чынам дбалі пра свае нацыянальныя інтарэсы. Гэта не папрок украінцам, а канстатацыя, што ў такой сытуацыі кожная краіна шукае сваю выгаду.