«Украінскія ўцекачы адыгралі сваю прапагандысцкую ролю, а цяпер ім кажуць: „Едзьце у свой Данецк“», — расейская праваабаронца, адна з заснавальнікаў праваабарончага цэнтру «Мэмарыял» і камітэту дапамогі мігрантам і ўцекачам «Грамадзянскае спрыяньне» Сьвятлана Ганушкіна апавядае, што ў «фашызм» ва Ўкраіне паверылі ня толькі ў Расеі, але і на Захадзе.
Сёньня Вярхоўны суд Расеі адмовіўся задаволіць пазоў Міністэрства юстыцыі РФ аб ліквідацыі адной з найстарэйшых праваабарончых арганізацыі «Мэмарыял». Патлумачыць, як атрымалася, што праваабаронцы сталі непажаданымі ў суседняй дзяржаве, мы папрасілі Сьвятлану Ганушкіну.
Менавіта дзякуючы яе дапамозе рэдактарка сайту charter97.org Натальля Радзіна ў 2011 змагла выехаць з Расеі і ўратавацца ад перасьледу беларускага рэжыму пасьля падзеяў Плошчы 2010 году.
— Сьвятлана Аляксееўна, як атрымалася, што «Мэмарыял» стаў аб’ектам перасьледу з боку расейскай улады?
— Праваабарончы цэнтр «Мэмарыял» абвешчаны «замежным агентам» у ліку больш як 30 арганізацый, якія займаюцца ў асноўным правамі чалавека і іншымі «траўматычнымі» для нашай улады пытаньнямі.
Першая прычына: мы атрымліваем замежнае фінансаваньне. І другая прычына: мы нібыта займаемся палітычнай дзейнасьцю.
Калі чытаеш пастановы пра прызнаньне «замежным агентам», проста дзівішся. Бо ў пастанове сказана, што арганізацыя дапамагае ахвярам катаваньняў і выкрывае фальсыфікацыю крымінальных спраў, чым супрацьдзейнічае палітыцы дзяржавы. Вось як гэта разумець? У нас палітыка дзяржавы складаецца ў тым, каб людзей катавалі ў паліцыі? Ці каб сьледчыя органы фальсыфікавалі крымінальныя справы?
У нас палітыка дзяржавы складаецца ў тым, каб людзей катавалі ў паліцыі? Ці каб сьледчыя органы фальсыфікавалі крымінальныя справы?
— Падобны ціск на беларускія праваабарончыя арганізацыі пачаўся яшчэ ў 90-я гады. Ці меркавалі вы, што гэта можа адбыцца і ў Расеі?
— Так, мы ведаем сытуацыю ў Беларусі і вельмі радыя вызваленьню Алеся Бяляцкага. У мяне было пэўнае падазрэньне, што Лукашэнка вызваліў Бяляцкага, бо баяўся паўтарэньнія таго, што адбылося ва Ўкраіне, і такім чынам спрабаваў дамагчыся адзінства беларускага грамадзтва. І, напэўна, ён меў рацыю.
Тое, што цяпер робяць нашыя ўлады, у нашмат большай ступені шкодзіць інтарэсам дзяржавы, чым тое, што робім мы. Я лічу, што нашая праца ідзе на карысьць дзяржаве.
Расея — гэта не яны. Мы жывём у розных Расеях, мы па-рознаму ўяўляем сабе карысьць для Расеі і для нашага народу. І мы сапраўды ператвараемся ў апанэнтаў улады. Гэта праўда. Апанэнтаў улады, але не дзяржавы.
Тое, што адбылося з Украінай, гэта проста жахліва. Думаю, што Ўкраіна так ці інакш гэта перажыве, але ці перажыве Расея, я ня ведаю. Паколькі расейскі палітычны складнік не мяняецца, мы працягваем дасылаць туды нашых хлопцаў, стаўка робіцца на вайну, а не на мір, то думаю, што ў бліжэйшы час вось гэтага «труда со всеми сообща и заодно с правопорядком», пра які марыў Пушкін і пасьля Пастэрнак, чакаць не даводзіцца.
— Вы кажаце пра палітычны складнік, але ці грамадзтва, самі людзі ў Расеі таксама, паводле вашых ацэнак, настроеныя на вайну?
— Расслаеньне ў грамадзтве надзвычайнае ў дачыненьні да таго, што адбываецца. На жаль, пакуль дзеці ня будуць прыходзіць у цынкавых трунах, людзі не апамятаюцца.
У Чачэнскую вайну маці прыяжджалі ў вайсковыя часткі і забіралі сваіх дзяцей. Быў магутны пратэставы рух салдацкіх маці.
Людзі вераць, што ён (іх сын — РС) сапраўды «на мяжы» служыць.
Цяпер мы гэтага ня бачым. Людзі вераць, што ён (іх сын — РС) сапраўды «на мяжы» служыць. Пра тых, хто загінуў, не дазваляюць распавядаць. Ідзе плынь скаргаў, але людзі баяцца назваць свае імёны. Баяцца, што дзецям будзе горш. Адчуваньне, што свабод і магчымасьцяў стала менш, чым было падчас чачэнскай вайны.
Але хваля гэтага шалёнага патрыятызму пайшла на спад. Яна грунтавалася на пэўных мэханізмах, якія ўдалося задзейнічаць.
Анэксія Крыма — гэта ганьба і парушэньне міжнародных пагадненьняў. Але ў той жа час было сказана, што мы ўзнаўляем вялікую дзяржаву. Шмат у каго гэта выклікала прыліў самапавагі. «Мы ўзнаўляем вялікую дзяржаву, і нам ёсьць чым ганарыцца. Мы ня можам ганарыцца ўласным жыцьцём, але будзем ганарыцца тым, якая ў нас вялікая і магутная краіна, і як яе ўсе баяцца».
Зь іншага боку, было вымаўлена слова «фашызм». Гэта сьвятыя старонкі нашай гісторыі. І на гэта павяліся многія людзі. Ня толькі ў нас, але я бачыла гэта і на Захадзе. Людзі паверылі ня толькі ў тое, што ёсьць пэўныя нацыяналістычныя групы ва Ўкраіне. А дзе іх няма? У нас з партрэтамі Гітлера разгульваюць па Маскве і вітаюць адзін аднаго зігаваньнем.
Але паверылі ў тое, што пры ўладзе ва Ўкраіне фашысты. І я гэта бачу на Захадзе, пытаюся, на чым гэтае заснаванае? Атрымліваю адказ: «антыамэрыканізм». Уласьцівы зараз Эўропе і актыўна выкарыстоўваецца Ўладзімерам Уладзімеравічам (Пуціным — РС).
Першы час быў вялікі энтузіазм у дачыненьні да ўцекачоў. Яны сыгралі сваю прапагандысцкую ролю, і цяпер яны нікому не цікавыя. Яны прыходзяць да нас і абсалютна не разумеюць, як ім далей быць. Ім кажуць: «едзьце назад у свой Данецк, Луганск ці Ўкраіну».
Сёньня да мяне прыходзіў прадстаўнік групы і кажа, што каля ста чалавек знаходзяцца пад Масквой і не разумеюць, што ім рабіць.
Была прапагандысцкая лічба, што іх (уцекачоў з Украіны ў Расею — РС) мільён. Мне здаецца, што такога ніколі не было. Але тым, хто прыяжджаў, давалі часовы прытулак. Цяпер прытулак не даюць, статус таксама не працягваюць, не працягваюць рэгістрацыю. Незразумела, як гэта ўсё будзе далей разьвівацца.
— У 2012 вы пакінулі прэзыдэнцкую Раду па правах чалавека і сказалі: «Калі б я думала, што Пуцін будзе прыслухоўвацца да нашых парадаў, то я б засталася ў Радзе». Скажыце, калі ласка, ці бачыце вы эфэктыўныя спосабы супрацоўніцтва з уладай, і ці трэба ісьці на такое супрацоўніцтва?
— Дыскусія з уладай — гэтай адна з формаў супрацоўніцтва. І калі мы ідзём у суд, гэта таксама форма супрацоўніцтва. Гэтак, у чацьвер мы былі ў Канстытуцыйным судзе і гаварылі пра незаконнасьць праверак, якія праводзіць пракуратура. Сёньня мы былі ў Вярхоўным судзе.
Супрацоўніцтва з уладай абсалютна неабходна. І нам, і ім таксама. Іншая справа, наколькі рэзка ідзе дыскусія і наколькі яна прыносіць вынікі. Вынікаў гэтых усё менш і менш. Тым ня меней у нас няма іншага варыянту.
Вядомы любімы выраз Уладзімера Ўладзімеравіча Пуціна: хто плаціць, той і замаўляе музыку. Ён лічыць, што калі мы бяром грошы зь нейкага гранту, то яны нам і замаўляюць музыку. Я хачу яго пераскіраваць.
Гэта мы ім плацім. Яны нічога не вырабляюць. Мы з нашых падаткаў іх аплачваем і маем права замаўляць музыку. Але нам трэба, каб яны выконвалі свае абавязкі. Мы мусім зрабіць усё, каб гэта было так.
І ў нейкіх лякальных выпадках нам нешта ўдаецца. Тое, што нам удаецца мала — гэта кепска. Але гэта ня толькі іх, але і наша віна.
