Кіраўнік «Офісу па правах інвалідаў» Сяргей Драздоўскі ў перадачы Віталя Цыганкова «Інтэрвію тыдня» распавядае, чаму чалавек з інваліднасьцю мусіць быць не аб’ектам дапамогі, а суб’ектам узаемадзеяньня, ад якіх сацыяльных гарантыяў дзяржава пачынае адмаўляцца ў крызіс і чаму інваліднасьць нельга ўспрымаць як хваробу.
Цыганкоў: 24-25 сьнежня ў Менску прайшло некалькі яркіх акцыяў і пэрформансаў у межах кампаніі па падтрымцы людзей з абмежаванымі магчымасьцямі. Інваліды-вазочнікі, а таксама студэнты тэатральнай лябараторыі «Форцінбрас» пры Беларускім Свабодным тэатры, правялі адзін з пэрформансаў у межах кампаніі па падтрымцы людзей з абмежаванымі магчымасьцямі ў Менску. У чацьвер 24 сьнежня яны на некалькі хвілін спынілі рух транспарту на праспэкце Пераможцаў. Таксама інваліды-вазочнікі 25 сьнежня хацелі далучыцца да шэсьця Дзедаў Марозаў, але іх не пусьцілі — што выклікала абураную рэакцыю ў сацыяльных сетках.
Як вы ацэніце рэакцыю ўладаў і грамадзкасьці на гэтыя акцыі?
Чалавек з інваліднасьцю застаецца ў Беларусі аб’ектам дапамогі, а не суб’ектам узаемадзеяньня
Драздоўскі: Я вельмі задаволены, што ўсё гэта адбылося. Вельмі слушна, што грамадзянская супольнасьць стварае такія прэцэдэнты. Рэакцыя была адметная — вялікая колькасьць пазытыўных і нэгатыўных водгукаў. Гэта выдатна, гэта азначае, што людзі гэта заўважылі. І вельмі важна, што гэта не было прымеркавана да нейкай даты, гадавіны, і гэтак далей.
Але ўлады зрабілі ўсё, каб паказаць, што яны гэтага ня бачаць. І я ўпэўнены, што яны будуць замоўчваць і далей. Хаця я ўпэўнены, што ўнутры ўладнай машыны ўсё спрацавала — яны ўсё пачулі і заўважылі.
Цыганкоў: Кожны, хто быў у краінах Эўропы, заўважае, што там на вуліцах відаць нашмат болей людзей з абмежаванымі магчымасьцямі, інвалідаў, як прынята іх называць.
Драздоўскі: Больш правільна казаць — «людзей з інваліднасьцю».
Цыганкоў: Так, «людзей з інваліднасьцю» там заўсёды бачна. Не таму, што іх там болей колькасна — а таму, што там створаныя ўмовы, яны могуць выходзіць на вуліцы, маюць для гэтага і тэхнічныя магчымасьці, і адпаведную атмасфэру. Што ў Беларусі зьмянілася ў гэтым сэнсе за апошнія гады?
Драздоўскі: Людзі з абмежаванымі магчымасьцямі там бачныя на вуліцах таму, што яны надзеленыя роўным грамадзянскім голасам, усімі правамі. Менавіта таму важныя і эфэктыўныя ўсе гэтыя сродкі даступнасьці. У нас, у Беларусі, таксама шмат намаганьняў па стварэньні безбар’ернага асяродзьдзя і гэтак далей.
Але бяда ў тым, што наша дзяржава ніяк не пагаджаецца прыняць тую пазыцыю, што самае галоўнае — гэта надзяліць чалавека з інваліднасьцю роўным голасам. То бок, стварыць зь яго не пацыента, а асобу, кліента — чалавека, які за ўсё плаціць і можа спытаць за свае грошы. У нас шмат сэрвісаў, дапамогі — але няма самага галоўнага. Чалавек з інваліднасьцю застаецца ў Беларусі аб’ектам дапамогі, а не суб’ектам узаемадзеяньня. І гэта самая вялікая праблема.
Фармальна як краіна мы малайцы, мы стварылі пэўную інфраструктуру
Цыганкоў: Калі ацаніць чыста фармальна — якія міжнародныя канвэнцыі беларускія ўлады падпісалі, як яны іх выконваюць?
Драздоўскі: Самае галоўны дакумэнт — гэта стандартныя правілы забесьпячэньня роўных магчымасьцяў. Фармальна як краіна мы малайцы, мы стварылі пэўную інфраструктуру. Але з пункту гледжаньня каштоўнасных рэчаў — тут Беларусь вельмі далёкая ад лепшых прыкладаў. Шмат чаго не хапае менавіта таму, што няма каштоўнаснага падыходу.
Мы інваліднасьць мераем дагэтуль як хваробу. «Давайце дапаможам гэтым людзям, каб зрабіць лепш». Ня будзе лепш, пакуль мы не ўсьвядомім, што інваліднасьць — гэта асаблівы фэномэн, а інваліды — у першую чаргу людзі, а не інваліды.
Інваліды — у першую чаргу людзі, а не інваліды
Цыганкоў: Магчыма, для многіх нашых людзей гэтыя вашыя словы прагучаць даволі радыкальна. Што людзі з інваліднасьцю — гэта ня тыя, якім трэба дапамагаць, а нармальныя людзі, якім трэба стварыць магчымасьці дапамагчы сабе самім?
Драздоўскі: Так, вы маеце абсалютную рацыю. З-за гэтага стаўленьня блякуюцца многія нашыя намаганьні. Мы робім спробы вывесьці на экраны сацыяльную рэкляму, дзе хочам патлумачыць, як трэба ставіцца да гэтай тэмы. Але Міністэрства працы адмаўляецца з намі размаўляць з гэтай нагоды.
Цыганкоў: Не дазваляюць вам разьмясьціць на тэлебачаньні сацыяльны ролік?
Драздоўскі: Так, некалькі нашых арганізацыяў цягам двух гадоў спрабуюць узгадніць гэты ролік. Там няма нейкіх радыкальных поглядаў — але прэтэнзіі ад чыноўнікаў выстаўляюцца на кухонным узроўні, маўляў, «мне не падабаецца». А потым кажуць, што грамадзтва не гатовае.
Дзяржава пачынае вызваляцца ад сваіх сацыяльных гарантыяў перад інвалідамі
Цыганкоў: Стаўленьне ўлады вы ацанілі, а як ставіцца да гэтай тэматыкі ўсё грамадзтва? Наколькі вашыя ініцыятывы, намаганьні сустракаюць інтарэс з боку іншых грамадзкіх структураў — НДА, партыяў?
Драздоўскі: Скажам так — з палітычнымі партыямі ўсё даволі складана. Толькі некалькі зь іх пачалі размаўляць з намі, і то толькі летась — раней мы былі ім увогуле не цікавыя. Але я адчуваю вялікі запыт у грамадзтве да гэтай тэмы. Але тут варта ўкладваць шмат рэсурсаў, каб размаўляць у грамадзтве на гэтую тэму. Само грамадзтва гатовае. Але толькі нашых намаганьняў тут недастаткова, каб пачаць вялікую і патрэбную размову. Мы, як цягнік, — стаім пад парамі, але пакуль ня можам рушыць наперад. Пазыцыя нашай дзяржавы не дазваляе пайсьці наперад.
Мы стаім на парозе таго, што дзяржава пачынае вызваляцца ад сваіх сацыяльных гарантыяў перад інвалідамі
Цыганкоў: Зараз у краіне адбываецца эканамічны крызіс, упершыню за шмат гадоў падзеньне ВУП, рост беспрацоўя. Мы ведаем, што ў такія часы першымі церпяць самыя слабыя і неабароненыя. Людзі з абмежаванымі магчымасьцямі працуюць на шматлікіх прадпрыемствах. Ці адбіліся на іх праявы крызісу?
Драздоўскі: Ды ў поўнай ступені! Як правіла, нашы прадпрыемствы дастаткова традыцыйныя, і ня могуць вельмі хутка разварочвацца. У нас сёньня ёсьць дзяржаўныя прадпрыемствы, якія павінны мільярды рублёў за выкананую працу, не бяруць замовы, бо крызіс.
Мы стаім на парозе таго, што дзяржава пачынае вызваляцца ад сваіх сацыяльных гарантыяў перад інвалідамі. Гэта не прывілеі, гэта толькі кампэнсацыя за тыя бар’еры, якія стаяць перад намі. Мы бачым гэтую гатоўнасьць дзяржавы пачаць адмаўленьне ад пэўных гарантыяў. Мы хацелі б папярэдзіць усё грамадзтва, што гэта шлях у нікуды.
Цыганкоў: Ці ёсьць ужо канкрэтныя прыклады?
Драздоўскі: Так, вядома. Напрыклад, інваліды першай групы маюць аплачаную падтрымку з боку чалавека, які за імі даглядае. І зараз мы сутыкаемся з тым, што людзям адмаўляюць у гэтым. Вынаходзячы самых розныя спосабы гэтай адмовы. Такога не было 2-3 гады таму. І мы дакладна разумеем, што скончыліся грошы. І пачалі шукаць тлумачэньні, як адмовіць чалавеку ў дапамозе. Хаця варта было сказаць проста — «людзі, грошы скончыліся. Давайце думаць, як далей жыць». Але гэтага не адбываецца.
