Эксклюзіўнае інтэрвію Адэлі Дубавец зь Сяргеем Жаданом пра новы раман.
Украінскі пісьменьнік Сяргей Жадан выдаў кнігу, якой чакалі ледзь не ад пачатку расейскай агрэсіі на ўсходзе краіны, — раман пра вайну. «Інтэрнат» апісвае тры дні з жыцьця настаўніка ўкраінскай мовы ў неназваным усходнеўкраінскім горадзе. Школу зачыняюць, прыходзяць акупанты, а настаўнік Паша вырушае ў самае пекла, каб вывезьці з інтэрнату пляменьніка.
Цяпер Жадан езьдзіць з прэзэнтацыямі «Інтэрнату». Інтарэс да кнігі настолькі вялікі, што паслухаць урывак з аўтарскіх вуснаў у Львове зьбіраецца поўны Опэрны тэатар. У Кіеве арганізатары налічваюць тысячу слухачоў, якім даюць абсесьці нават сцэну, а ў Харкаве, дзе жыве Сяргей, прэзэнтацыю ладзяць двойчы.
Пісьменьніца і журналістка Адэля Дубавец паразмаўляла зь Сяргеем Жаданом у Кіеве.
— Апошняя кніга далася вам цяжка?
— Так. Сама тэма не прадугледжвае лёгкага падыходу. Насамрэч тое, пра што пісалася, — гэта цяжкія рэчы, у вялікай ступені асабістыя. Гэта ж ня проста вайна як матэрыял, як набор кубікаў, каб скласьці нейкую канструкцыю. Гэта тое, што я бачыў на ўласныя вочы, чуў на ўласныя вушы. Гэта тое, што адбывалася ў маёй непасрэднай прысутнасьці або ў прысутнасьці людзей, якім веру.
— То бок у кнізе багата рэальных эпізодаў, якія вы бачылі?
— Так. Напрыклад, калі ўкраінскае войска пакідала Дэбальцава, мы зь сябрамі знаходзіліся побач — не ў самім горадзе, а каля яго. Эпізоды рэальныя ёсьць. Але настаўніка Пашы — галоўнага героя — у рэальнасьці не існуе. Хоць ён мог бы быць. Думаю, такіх пашаў на Данбасе больш чым дастаткова.
— Ці самі вы часта там бываеце?
— Так, бываю пастаянна. У мяне там жывуць бацькі, брат. Езджу таксама з валянтэрскімі мэтамі, мы падтрымліваем школы, дзіцячыя садкі, інтэрнаты, бібліятэкі, дамы культуры. Часам гэта проста выступы для вайскоўцаў ці для мірнага насельніцтва. Апошні раз мы езьдзілі тыдзень таму, паездка адбывалася ў межах акцыі «Кніга на ўсход», у нас быў зь дзясятак выступаў, з сабою мы прывезьлі паўтары тоны кніг, раздалі іх па бібліятэках.
— Ці можаце сказаць, што там людзі больш патрабуюць літаратуры, культуры?
— Я магу сказаць, што паўсюль ёсьць вялікая патрэба літаратуры, вечарынаў, кніг. Данбас тут не выдзяляецца. Калі выехаць пад Кіеў і праехацца па райцэнтрах — тая ж самая сытуацыя будзе. Людзям трэба ўвага, трэба прагаворваньне важных рэчаў. Ім патрэбнае адчуваньне, што яны не засталіся сам-насам з маніторам ці тэлевізарам у гэтай постынфармацыйнай прасторы. Што ўсё яшчэ ёсьць жывыя людзі, зь імі можна размаўляць. Ну, і хачу сказаць, што папяровую кнігу рана пахавалі. Яна надалей жыве, яна запатрабаваная.
— Ва Ўкраіне сапраўды цяпер уздым інтарэсу да кнігі? На сустрэчы з вамі прыходзяць сотні людзей.
— Насамрэч па колькасьці публікі я б яшчэ нічога не меркаваў. З майго арганізатарскага досьведу — а я ладзіў сотні фэстываляў і вечарынаў — вынікае, што сабраць можна якую заўгодна колькасьць людзей на што заўгодна. Гэта пытаньне арганізацыі і прамоцыі. Таму гэта не паказчык. Аднак агульнае адчуваньне таго, што на літаратуру вялікі попыт, ёсьць. Цяпер проста час такі. Здараюцца ў гісторыі пэўныя моманты, пераломы, ламаецца паветра навокал, і гэтыя дзіры трэба нечым запаўняць. Хтосьці запаўняе іх страхам, нехта — гістэрыкай, іншыя шукаюць канструктыўныя запаўняльнікі. Гэта можа быць літаратура, кіно, тэатар, сацыяльная актыўнасьць, валянтэрская дзейнасьць. Гэта насамрэч тэрапія, кампэнсаторыка. Вайна страшэнна зьнясільвае, вайна ламае, вайна людзей разьбірае на часткі, кожны намагаецца неяк уратавацца, застацца цэлым.
Да таго ж ня кожны чалавек, які прыходзіць, напрыклад, на паэтычныя вечарыны, сапраўды любіць і разумее паэзію. Часта людзі прыходзяць, каб пачуць слова. Я ня ўпэўнены, што гэтак будзе надалей, што гэты інтарэс захаваецца і празь дзесяць год. Калі ва Ўкраіне палепшыцца сацыяльна-эканамічная сытуацыя, ня думаю, што моладзь надалей будзе хадзіць на паэтычныя чытаньні. У Эўропе яна не прыходзіць на вечары паэзіі. Я такія рэчы назіраю толькі ў нас і ў Беларусі. Калі ў лютым я быў на Стральцоўскім фэсьце ў Менску, вялікая колькасьць людзей прыходзіла на аўтараў. Публіка клясная, адкрытая, страшэнна драйвовая.
— Тады ж з вамі здарыўся непрыемны інцыдэнт, калі вас арыштавала міліцыя і пратрымала ноч у пастарунку. Гэта неяк зьмяніла адчуваньне Беларусі?
— Не, нічога не зьмянілася. Гэтае затрыманьне было абсалютнай нечаканасьцю, аднак я цудоўна разумею, што ёсьць дзяржаўная машына, ёсьць людзі, якія маюць уласнае бачаньне, наколькі дэмакратычнай ці аўтарытарнай мае быць Беларусь, і іншыя грамадзяне, якія хочуць жыць у вольнай адкрытай краіне. Я гэтыя рэчы выразна падзяляю, езьдзіць не баюся — ужо абгаворваем наступныя магчымасьці выступаў.
— Вяртаючыся да «Інтэрнату» — вас за яго часта крытыкуюць. Маўляў, як пісаць пра вайну, калі ёй яшчэ й канца не відаць?
— Я сапраўды пастаянна чую, што пра вайну трэба пісаць з дыстанцыі, калі яна скончыцца. Да таго ж досьвед паказвае, што сурʼёзныя творы пра Першую ці Другую сусьветную былі напісаныя праз пэўны час. Але нават калі напісанае ня вытрымае іспыту гісторыі, калі заўтра гэтага ня будуць перачытваць, я лічу, што пра вайну трэба гаварыць і пісаць цяпер. Шмат рэчаў забываецца, адбываецца дэфармацыя ў памяці, а літаратура — добры спосаб, каб усё фіксаваць. Да таго ж ёсьць фантастычныя і паказальныя выняткі, напрыклад, «Ціхі Дон», які пачаў пісацца, калі вайна яшчэ трывала. Таму тут нейкіх унівэрсальных альгарытмаў няма.
— Як прамаўляць пра вайну, каб прамоўленае чулі абодва бакі?
— На самым пачатку ваенных падзеяў, у красавіку, траўні 2014-га, мы зь сябрамі былі ў Луганску, Данецку, бачылі, як гэтыя мясьціны захопліваюцца сэпаратыстамі, і ўжо тады я намагаўся пра гэта пісаць. Адразу былі дзёньнікі, потым апавяданьні, вершы. Мне было відавочна, што ты ня можаш пісаць аднолькава пра мірныя рэчы і пра вайну. Гэта была б літаратуршчына. Вайна — гэта самае жудаснае, што можа адбыцца. Яна ўплывае й на мову. Яна ламае яе, выкручвае, перафарматоўвае. Я дагэтуль дакладна ня ведаю, як правільна гаварыць пра вайну, я спрабую. За гэты час у мяне выйшлі дзьве кнігі вершаў, цяпер раман. Разумею, што наступная мая кніга будзе напісаная яшчэ інакш. Зьмяняюцца інтанацыі. Тая скразная агульная эмоцыя 2014 году і сёньняшняя — яны ўжо моцна адрозьніваюцца.
— Якая ж эмоцыя сёньня?
— Сёньняшні настрой ужо не такі завостраны. Вайна стала складнікам нашай рэальнасьці. Ня тое каб прывыклі да яе, але шмат хто зразумеў, што яна надоўга, і варта неяк разьлічваць свае сілы. Тыя ж, хто гэтага не ўсьвядоміў, ці перагарэлі, ці зламаліся, адышлі, згубіліся ў часе. Вайна патрабуе зьберажэньня энэргіі, я не кажу пра эканомію душэўных сілаў зараз. Нездарма гэтую вайну называюць гібрыднаю. Ёсьць фронт, але ёсьць таксама інфармацыйная прастора. Нас зьнясільваюць, намагаюцца зламаць эмацыйна, псыхалягічна. Я бачу па вялікай колькасьці знаёмых, якімі непадрыхтаванымі менавіта да інфармацыйнай хвалі яны аказаліся. Яны пачалі сябе страчваць, адмаўляцца ад сябе такіх, якімі былі ўзімку, скажам, 2013 году. Тады ўкраінскае грамадзтва паказала сябе зь неймавернага, нечаканага боку. Ніхто не чакаў ад украінцаў такой самаахвярнасьці, мабілізацыі, узаемападтрымкі ды салідарнасьці, настроенасьці на справядлівасьць. Аднак зь цягам часу нехта з нас тыя базавыя рэчы, прынцыпы недзе страціў.
— Ці адчуваеце, што да вас ставяцца як да прарока ў сёньняшняй сытуацыі?
— Думаю, мае чытачы разумныя людзі. Самае недарэчнае, што можна зрабіць — надаць пісьменьніку функцыю экспэрта па нейкіх важных сьветапоглядных пытаньнях.
— Мне здаецца, у нас пэўны час нехта бачыў прарока ў Сяргею Міхалку, зь якім вы стасуецеся і разам творыце.
— Здаецца, сам Сяргей не хацеў бы такой ацэнкі. Хоць ён насамрэч важны голас, які прагаворвае сапраўды істотныя рэчы. Мне сымпатычная грамадзянская пазыцыя гурту Brutto, іхная сацыяльная пазыцыя — тое, што яны не баяцца закранаць сацыяльныя праблемы, а мне гэтага ў музыцы страшэнна не хапае. Музычна яны таксама мне падабаюцца — я люблю панк, люблю ска. У апошнім іхным альбоме чатыры песьні — на мае словы. Я іх бачу такім сьцягам незалежнай Беларусі, якая намагаецца паўстаць.
— У вас вельмі шчыльны графік выступаў. Як вы пішаце, калі ўвесь час езьдзіце?
— А гэтак і пішу — у дарозе. Сёньня ляцеў з Варшавы і пісаў.
