„The Beatles” на Падляшшы
Пісаўся, здаецца, 1968 год. У маёй роднай вёсачцы Ляхі, што ў нетрах Падляшша, было вясельле. Падыгрываць да танцаў нанялі маладых музыкантаў з гораду (мабыць, зь Беластоку). Мне тады было гадоў 10, але яшчэ й сёньня помню, як тыя хлопцы — гітара, бубен і гармонік — сьпявалі жвавую песеньку на немаведама якой мове, паўтараючы ў рэфрэне „О блядзí! О блядá!” Як і вясковыя старэйшыя кабеты, я стаяў пад сьцяною і ніякавата хіхікаў над гарадзкім вычварэнствам — вось жа як, не саромеюцца прылюдна сьпяваць пра нейкіх „блядзёў” і яшчэ зарабляюць на гэтым грошы! Вёска гаманіла пра тых музыкантаў зь месяц пасьля вясельля.
Гэта было маё першае сутыкненьне — якое запомнілася цалкам сьвядома — з сусьветнай поп-культурай. Яе прабіўная сіла, разгляданая праз прызму гэтага эпізоду, падаецца неверагоднай. У 1967 годзе „The Beatles” выпусьцілі свой падвойны, „белы” альбом, а праз год песьні зь яго гучалі па ўсіх сусьветных глухаманях, уключна з маёй. Я не кажу тут пра радыё (бо гэта само сабой зразумела), а пра жывыя выкананьні.
Геніяльныя музыкі і несьмяротныя песенькі. Гэта я пра „Бітлз”. А сёньня мне яшчэ думаецца, што якраз эпоха „Бітлз” запачаткавала пагібель мае роднае „фольк”-культуры. У 1960-тыя я жыў на вёсцы, у культурна самадастатковым сьвеце, дзе нават Польшча, ня кажучы пра Англію ці Амэрыку, была напаўфантастычным паняткам. „Бітлз” прабілі гэтую тоўстую абалонку майго сьвету і ўпусьцілі павевы зь іншага, чужога, але як жа заваблівага. Паглынаньне майго роднага гэтым іншым было прадвызначана; ужо пад канец 1960-тых наша пагібель сталася ўсяго пытаньнем часу.
Тады, зразумела, я не разважаў так фаталістычна. Сьвет поп- і рок-музыкі — які ў 1970-тыя штодня адкрываўся праз радыё (асабліва праз ІІІ польскую праграму) ды кружэлкі і магнітафонныя запісы, слуханыя на вечарынках з калегамі зь ліцэю ў Гайнаўцы, а потым з унівэрсытэту ў Варшаве — быў настолькі панадлівы і сугучны майму сталеньню, што маёй самай запаветнай марай на шмат гадоў сталася пабываць на сапраўдным рок-канцэрце, скажам, „Led Zeppelin” або „Pink Floyd”, „King Crimson” або „Genesis”, „Deep Purple” або „Emerson, Lake & Palmer”. Можна было б пералічваць і пералічваць, ня толькі з гэтай вышэйшай лігі року, але таксама зь першай і другой, балазе дзесяцігодзьдзе 1965-1975 зазначылася як „клясычная” эпоха сур’ёзнай рок-музыкі, якая потым ужо ніколі не паўтарылася, ні з такога фармату талентамі, ні з атмасфэрай нечага новага і сьвежага, што несла маладым людзям чысты адрэналін і чыстую паэзію. Я памятаю, што ў свае школьна-студэнцкія гады я ведаў напамяць усе тэксты з альбомаў „The Dark Side of the Moon”, „Wish You Were Here” i „In the Court of the Crimson King”. Яшчэ й сёньня магу працытаваць некаторыя строфы.
Як я стаў рок-мэнэджэрам
Ды пабываць на сапраўдным рок-канцэрце ў той час мне не пашэнціла. У сацыялістычную Польшчу наогул не прыяжджалі сапраўдныя рок-гурты. А калі пасьля 1981 году камуністы паслабілі культурную цэнзуру і дазволілі на масавыя канцэрты і запісы польскіх рок-гуртоў, іхная музыка была ўжо настолькі надпсаваная punk’ам, што мяне не пацягнула пайсьці ні на канцэрт „Lady Pаnk”, ні „Republiki”.
Але ў 1982 годзе ў Польшчу прыехаў валійскі гурт „Budgie”, і адзін з канцэртаў меўся быць у Беластоку. Я купіў квіток і рыхтаваўся да вялікага сьвята. „Budgie” гэта ня „Led Zeppelin”, але нешта недалёкае ад яго. А ў кожным разе — сапраўднае і паэтычнае, з чым не параўнацца тузіну пазьнейшых хэві-мэталістаў, нават такіх дабротных як „Metallica” і „AC/DC”. Нарэшце-такі! Аднак жа, блін, у Беластоку „Budgie” ня выступілі. Нешта ў іх там ня зладзілася з кантрактам, і 7 тысяч людзей, што прыйшлі паслухаць гурту на футбольны стадыён, разыйшліся хто з праклёнам, а хто з плачам. Я мацюкаўся, бо ўжо даўно быў паўналетнім і студэнтам, а мая непаўналетняя сымпатыя зь ліцэю плакала.
Мой першы сапраўдны рок-канцэрт надарыўся толькі ў студзені 1989, у Гайнаўцы. Хто б мог падумаць — прыехаў рок-гурт зь Беларусі! Гэта была „Бонда” ў сваіх апошніх тыднях існаваньня, але ўсё яшчэ з Варашкевічам і Маркавым. Палову гурту я стрэў на аўтобусным вакзале ў Беластоку і купіў хлопцам квіткі ў Гайнаўку, бо яны ня мелі за што туды дабрацца. А я ўжо ведаў — зь ліставаньня з рок-фанатам зь Менску, Вітаўтам Мартыненкам з „Чырвонай зьмены” — што і на Беларусі пачалі граць рок, і чуў пра „Бонду”. Я тады працаваў у Беларускім культурна-грамадзкім таварыстве ў Беластоку і плянаваў арганізаваць беларускі рок-фэст на Беласточчыне. Ідэю, пад назвай „Басовішча”, праз год рэалізавалі маладзейшыя калегі зь Беларускага аб’яднаньня студэнтаў (БАС), а мяне, вэтэрана беларускага студэнцкага руху з жонкай і двума малалетнімі сынамі, запрасілі на фэстываль як вядучага. А потым яшчэ паўтарылі запросіны ў 1991.
Але тым, што прыпячатала мой пакутлівы шлях у сьвет жывой рок-музыкі, была сустрэча ў 1989 годзе з гуртам „Уліс”, спачатку летам у Менску, а потым восеньню ў Беластоку. У Беластоку я даў хлопцам 200 даляраў (амаль неверагодная сума ў сямейным бюджэце на той шалёны, раньнекапіталістычны час у Польшчы), каб яны мелі за што запісаць „Чужаніцу” — бадай ці не найлепшы, а напэўна ж найбольш культавы беларускі рок-альбом — у прыватнай студыі ў Ольштыне. Альбом выйшаў у маскоўскай „Мелодыі”, усё яшчэ ў СССР, а хлопцы, у падзяцы за дапамогу, пазначылі мяне на вокладцы як мэнэджэра гурту. Ня думаў быць дырэктарам, а давялося, бляха!
„Deep Purple” і іншыя
Першы рок-канцэрт з таго іншага сьвету прыдарыўся мне ў пачатку 1992, у амэрыканскім штаце Нью Джэрсі, дзе ў месцы пад назвай Meadowlands Arena я паглядзей гурт „Dire Straits”. „Dire Straits” свае найлепшыя гады тады ўжо мелі за сабою, але іхны канцэрт быў першаклясны. Ды каб жа гэта было, скажам, у 1982-м... У 1992-м не засталося і сьледу ад тае сьвежасьці ўспрыманьня і нецярплівасьці сэрца, як у „клясычны” пэрыяд, калі чалавеку здавалася, што за рок-музыкай стаіць нешта значна большае і важнае, чым толькі відовішча з лазэрамі і супэрсучаснымі гукаўзмацняльнікамі...
Але рок не пакінуў мяне дазваньня, хоць у апошнія 10 гадоў я стаў слухаць больш клясычнай музыкі і эўрапейскага джазу ды хадзіць у опэру ў Празе. Перш за ўсё таму, што ў 1990-тыя рэанімаваліся шмат якія дыназаўры рок-музыкі з 1960-тых і 1970-тых. І яшчэ таму, што шмат хто зь іх прыехаў з канцэртамі ў Прагу.
У 1999 мы пайшлі з жонкай на канцэрт Майка Олдфілда, у 2003 былі на „Deep Purple”, у 2002 і 2007 прыяжджаў Роджэр Уотэрз, у 2005 Боб Дылан, у 2001 і 2004 „Yes” (жонка іх не пераносіць, а таму я намовіў старэйшага сына). На канцэрт „Deep Purple” прыйшлі людзі нашага веку з сваімі амаль дарослымі дзяцьмі. Нам з жонкай не ўдалося намовіць нашых сыноў (для іх „Deep Purple” гэта пусты гук). А шкада — бо калі яны пачалі канцэрт ад „Highway Star”, усю залю працяў высакавольтны ток... І нічога, што не было Рычы Блэкмура і Джона Лорда. Сам Аен Гілан працаваў як магутная электратурбіна... Ня толькі адна настальгія па прамінулым часе зьбірае поўныя залі для „Deep Purple”...
А на праскім канцэрце Роджэра Ўотэрза ў 2007, калі ён геніяльна прасьпяваў „Have a Cigar” (у 1975 ён ня змог гэтага засьпяваць і папрасіў дапамогі ў Роя Гарпэра), мая жонка вымавіла ў нейкім эфэмэрным экстазе: „Ах, з Роджэрам пайшла б у пасьцель адразу, калі б толькі захацеў”. Я ня стаў разважаць пра фэномен groopies у гісторыі рок-музыкі, а далучыўся, як мне здавалася, да агульнага настрою: „І я таксама пайшоў бы адразу”. Мая жонка не ўхваліла майго памкненьня, але не была зусім супроць...
Апошнім часам, аднак, у Прагу не завітваюць ніякія рокеры, якім за шэсцьдзесят гадоў. А таму нам з жонкай застаецца опэра, Дворжак і Вэрдзі. І наша пяцігадовая дачка, якая асабліва ўпадабала сабе песеньку, што на Падляшшы сьпявалі яшчэ тады, калі ніхто і ня чуў пра рок-музыку: „Liêz kôt čerez płôt/Obder jajcia i žyvôt/Kôški joho škodovali/Medom jajcia šmarovali”. Мабыць, таксама настальгія...
