(Дракахруст: ) “Некалькі месяцаў таму Эўракамісія ўхваліла фінансаваньне вяшчаньня на Беларусь для “Нямецкай хвалі”, якая выйграла адпаведны тэндэр. Цяпер абвешчаны новы тэндэр для дадатковага вяшчаньня – размова ідзе пра фінансаваньне ў памеры 2 мільёнаў эўра. Але ці могуць падобныя замежныя радыёстанцыі ў прынцыпе паўплываць на палітычную сытуацыю ў Беларусі? Паводле дадзеных апытаньняў, беларусы аддаюць перавагу айчынным і расейскім мэдыям, любыя заходнія мэдыі (Радыё Свабода, Нямецкая хваля, Бі-Бі-Сі, Голас Амэрыкі) істотна саступаюць ім. Чаму ж на новыя радыёстанцыі ўскладаюцца такія вялікія спадзяваньні? Пытаньне ў Бэрлін – былому кіраўніку групы АБСЭ ў Беларусі Гансу-Георгу Віку”.
(Вік: ) “Для такіх праектаў колькасьць слухачоў ці гледачоў не зьяўляецца галоўным арыенцірам. Урад Лукашэнкі мае манаполію на ўсё, што тычыцца асьвятленьня палітычных, сацыяльна-палітычных, эканамічных пытаньняў. Таму фармаваньне незалежнай думкі ва ўмовах Беларусі даецца вельмі цяжка. На многія працэсы грамадзтва глядзіць так, як хоча таго дзяржава. У зьвязку з гэтым тыя перадачы, якія будуць перадавацца з-за мяжы, у падрыхтоўцы якіх будуць браць актыўны ўдзел самі беларусы, павінны спрыяць стварэньню іншага інфармацыйнага базісу для жыхароў Беларусі. Тут вельмі важна, каб жыхары краіны, якая знаходзіцца пад аўтарытарным кіраўніцтвам, змаглі атрымаць інфармацыю пра сапраўдную сытуацыю ў краіне і ў сьвеце, мелі доступ да іншых крыніцаў інфармацыі. І гэтай мэце і будуць служыць новыя інфармацыйныя замежныя праграмы.
(Дракахруст: ) “І нават няважна, калі гэтыя праграмы дойдуць да 2-3% насельніцтва?”
(Вік: ) “Але гэта пакуль невядома. Магчыма, яны ахопяць усю тэрыторыю Беларусі. Я зыходжу з гэтага. У любым выпадку праграмы будуць камэнтавацца як незалежнай, гэтак і афіцыйнай прэсай, яны дасягнуць грамадзянскай супольнасьці. Такім чынам грамадзянская супольнасьці будзе карыстацца ня толькі дзяржаўным інфармацыйным прадуктам, інфармацыйная манаполія дзяржавы пахісьнецца”.
(Дракахруст: ) “А літоўскі аналітык, дырэктар інстытута Беларусі Лаўрас Бялініс глядзіць на пэрспэктывы новага радыё стаць уплывовым фактарам пераменаў досыць пэсымістычна”.
(Бялініс: ) Я “мяркую, што такая праграма стварэньня новых станцыяў, якія вяшчаюць з Захаду на Беларусь, безумоўна, не зьяўляецца эфэктыўнай. Не зьяўляецца ў тым сэнсе, што наўрад ці атрымаецца зьмяніць меркаваньне насельніцтва Беларусі, што цікавей карыстацца айчыннымі ці расейскімі тэле- і радыёканаламі. Чаму? Па-першае, гэта інэрцыя мысьленьня і густаў. Па-другое, гэта тэхнічная прычына , бо ня ўсе маюць тыя прыёмнікі, якія патрэбныя дзеля таго, каб можна было паймаць гэтую хвалю. І па-трэцяе, тыя, хто будзе вяшчаць, павінны мець дастатковую колькасьць кваліфікаваных адмыслоўцаў - журналістаў, аналітыкаў, якія маглі б гэта рабіць. Для сур’ёзнага вяшчаньня трэба вельмі шмат такіх адмыслоўцаў, я мяркую, што гэта таксама будзе праблемай”.
(Бародзіч-Смаліньскі : ) “Я думаю, што эфэктыўнасьць гэтай радыёстанцыі будзе вельмі высокая. На маю думку гэтая радыёстанцыя павінна быць скіраваная на моладзь 18-35 гадоў, якая цяпер вельмі актыўная ў Беларусі . Гэтай станцыі ня трэба зацыклівацца на палітыцы, яна павінна перадаваць музыку, беларускую музыку, якая цяпер у Беларусі забароненая. Павінны быць і эканамічныя праграмы, якія вельмі цікавяць маладых людзей, маладых бізнэсмэнаў”.
(Дракахруст: ) “Аглядальнік “БДГ. Деловая газета” Андрэй Фёдараў лічыць крыху перабольшанымі спадзяваньні, якія ўскладаюцца на новыя радыёстанцыі, якія будуць вяшчаць на Беларусь з Эўропы”.
(Фёдараў: ) “Тэарэтычна зразумела, што атрыманьне грамадзянамі Беларусі аб''ектыўнай інфармацыі аб падзеях, якія адбываюцца ў краіне, аб стане эканомікі і іншых важным унутрыпалітычных рэчах можа зьмяніць іх погляды на існую сытуацыю. Але тут перш за ўсё паўстаюць тэхнічныя пытаньні -- наколькі шмат людзей маюць прымачы, якія могуць прымаць тыя хвалі, на якіх вяшчае тая ж "Нямецкая хваля". Цяпер значна больш людзей слухаюць радыё ў FM дыяпазоне, калі яны знаходзяцца ў руху, на аўтамабілі. Казаць загадзя, што гэта будзе эфэктыўна, пакуль што цяжкавата. Мне здаецца, што спадзяваньні, якія ўскладаюцца на гэтыя станцыі, крыху перабольшаныя”.
(Дракахруст: ) “Адным з найбольш вострых пытаньняў вяшчаньня на Беларусь стала пытаньне мовы. “Нямецкая хваля”, якая пачынае вяшчаць на Беларусь праз некалькі тыдняў, будзе весьці перадачы на расейскай мове. У новым тэндэры , абвешчаным Эўракамісіяй, прадугледжанае вяшчаньне на беларускай і расейскай мовах. Тэма моваў вяшчаньня эўрапейскіх станцыяў на Беларусь стала тэмай гарачых дыскусіяў у Эўрапарлямэнце на гэтым тыдні. Апанэнты вяшчаньня на расейскай мове спасылаюцца на гістарычны досьвед, паводле якога нацыянальныя мовы, а не расейская, былі “маторам” дэмакратычных пераменаў ва Ўсходняй Эўропе. Зь іншага боку большасьць беларускага насельніцтва гаворыць па-расейску. Як павінна вырашацца гэтая дылема? Гаворыць экспэрт польскага цэнтру міжнародных дачыненьняў Войцэх Бародзіч-Смаліньскі.
(Бародзіч-Смаліньскі: ) Я думаю, што радыё павінна вяшчаць на дзьвюх мовах. Чаму? Па-першае таму , што ў Беларусі ёсьць каля 200 радыёстанцыяў і ўсе яны вяшчаюць па-расейску. І калі чалавек будзе "вандраваць" па хвалях і пачуе іншую, беларускую мову, ён можа застацца на гэтай хвалі. Па-другое, у Беларусі выдатная прапаганда, і яна трактуе беларускую мову, як мову няродную. І калі беларус ня надта цікавіцца палітыкай і свае меркаваньні грунтуе на базе афіцыйных СМІ, то калі ён чуе беларускаю мову, то для яго гэта мова ворага. Гэта трэба мяняць, але трэба мяняць малымі крокамі. І адзін з такіх крокаў -- гэта вяшчаньне на дзьвюх мовах.
(Дракахруст: ) “На думку літоўскага адмыслоўца ў беларускіх справах Лаўраса Бялініса вяшчаньне на Беларусь толькі па-расейску – вялікая памылка”.
(Бялініс: ) “Нацыянальная мова Беларусі ня ёсьць забытая мова. Так, можна казаць, што Беларусь русіфікаваная, што значная частка насельніцтва гаворыць на расейскай мове, але радыёвяшчаньне на расейскай мове пэўным чынам сымбалізуе тое, што на Захадзе беларуская нацыя прыпісваецца да Расеі, да расейскага культурнага і моўнага ўплыву. Я мяркую, што гэта памылка. Можа быць, трэба было больш дыпляматычна вырашаць гэтыя праблемы, рабіць дзьвюхмоўныя праграмы. Але так наўпрост сьпісаць беларускую мову, нібыта яе і не існуе, гэта тое самае, што сьпісаць душу нацыі. Гэта была памылка і яе наступствы выявіліся адразу. Усе тыя актыўныя палітыкі, якія знаходзяцца ў апазыцыі, абурыліся. І тым самым замест таго, каб згуртаваць апазыцыю, Захад адштурхнуў яе ад сябе, і ў найбліжэйшы час гэта можа спарадзіць супярэчнасьці паміж апазыцыяй у Беларусі і заходнімі палітыкамі, якія цікавяцца Беларусьсю. Трэба больш далікатна вырашаць праблему і ўвесьці дзьвюхмоўнае радыёвяшчаньне, можа быць можна частку перадачаў весьці на беларускай, частку - на расейскай, можна зрабіць два радыё -- адно на беларускай, іншае -- на расейскай. Тут трэба думаць, але нельга выкрэсьліваць адну мову толькі таму, што камусьці падаецца, што гэта мёртвая мова. Яна ня мёртвая”.
(Дракахруст: ) “Андрэй Фёдараў гаворыць, што ў пытаньні мовы вяшчаньня ён мае падвоены падыход – сэрца і розуму”.
(Фёдараў: ) “Што тычыцца мовы, тут у мяне падвойны падыход. Зразумела, сэрцам я разумею тых людзей, якія змагаюцца за тое, каб вяшчаньне вялося на беларускай мове, бо сапраўды стан яе зараз вельмі цяжкі і такая падтрымка можа быць вельмі важнай. Але як слушна заўважыў нядаўна ў віцэ-сьпікэр Эўрапарлямэнту Януш Анышкевіч носьбіты беларускай мовы ў пераважнай большасьці зьяўляюцца і носьбітамі нацыянальнай ідэі і іх як раз пераконваць у тым, што Беларусі патрэбная дэмакратызацыя, ня так важна, як тых , хто з гэтым нязгодны ці не валодае такой інфармацыяй. А большасьць зь іх размаўляюць і слухаюць радыё як раз па-расейску. Таму можа быць больш эфэктыўна будзе весьці вяшчаньне на расейскай мове”.
(Дракахруст: ) Былы нямецкі дыплямат Ганс-Георг Вік лічыць, што вяшчаньне павінна быць на дзьвюх мовах.
(Вік: ) “Цяпер у Беларусі дзьве нацыянальныя мовы, хаця напачатку 90-х, калі была абвешчаная незалежнасьць Беларусі, была толькі адна дзяржаўная мова -- беларуская. У 1995 Лукашэнка праз рэфэрэндум увёў другую дзяржаўную мову, стварыўшы ўмовы для русіфікацыі краіны. Зыходзіць жа трэба з таго, што жыхары Беларусі разумеюць абедзьве мовы, абедзьве мовы ёсьць для іх матчынымі, таксама ёсьць мовамі міжнацыянальных зносінаў. З гэтага гледзішча, я падзяляю меркаваньне, што ў будучых праграмах замежнага вяшчаньня мусяць быць выкарыстаныя абедзьве мовы, якія для людзей гэтай краіны зразумелыя”.
(Дракахруст: ) “На Ваш погляд, ці існуе ў пытаньні мовы нейкая асаблівасьць беларускай сытуацыі ў параўнаньні, напрыклад, з сытуацыяй украінскай?”
(Вік: ) “Так-так. Мне яшчэ ў часы СССР даводзілася назіраць за тым, якое значэньне насельніцтва Ўкраіны надавала менавіта ўкраінскай мове. У Беларусі такое стаўленьне ў савецкія часы не было настолькі распаўсюджаным. Аднак гэта не зьяўляецца нейкім пунктам адліку. Будучыя перадачы прынцыпова дасягнуць аўдыторыі з дапамогай дзьвюх моваў, як гэта і будзе рабіцца”.
(Дракахруст: ) “Пытаньне моваў вяшчаньня насамрэч зьвязанае з больш глыбокім пытаньнем: шлях большасьці калі ня ўсіх краінаў усходняй Эўропы да дэмакратычных пераўтварэньняў палягаў праз нацыянальнае адраджэньне на грунце нацыянальнай мовы. Можа такая пасьлядоўнасьць абавязковая і для Беларусі?”
(Бародзіч-Смаліньскі : ) “Наконт адраджэньня беларусаў праз мову -- я думаю, што гэта магчыма. Але гэта праца не на год і не на два, а на шмат гадоў. Цяпер у Беларусі ёсьць маладыя пакаленьні, якія размаўляюць толькі на расейскай мове, але яны вельмі адкрытыя, яны разумеюць беларускую мову, толькі ня хочуць яе ўжываць”.
(Дракахруст: ) “Андрэй Фёдараў мае сумневы наконт такога разьвіцьця падзеяў”.
(Фёдараў: ) “Па-першае я сам на жаль у сёньняшняй сытуацыі не магу сказаць, што цалкам упэўнены ў тым, што падставай для дэмакратычных пераўтварэньняў можа стаць мова, нацыянальная культура і г.д. Мы ведаем, чаму атрымалася так, што большасьць беларусаў дрэнна валодае беларускай мовай, але гэта зусім не азначае, што частка з тых, хто ёй не валодае, не зьяўляюцца носьбітамі нацыянальнай ідэі і не выступаюць за нацыянальнае адраджэньне”.
(Дракахруст: ) “Цяперашнія правілы Эўразьвязу прадугледжваюць узгадненьне большасьці праектаў, якія рэалізуюцца ў Беларусі, прынамсі ў межах праграмы ТАСІС, з беларускімі ўладамі. У той жа час улады ўсяляк блякуюць якую б то ні было дапамогу незалежнаму грамадзтву з боку Захаду, на што накіраваны і нядаўні ўказ Аляксандра Лукашэнкі аб замежнай тэхнічнай дапамозе. На гэтым тыдні падчас дэбатаў у Эўрапарлямэнце брытанскі дэпутат Эдвард Макмілан Скот выказаў наступную прапанову”.
(Скот: ) “Праграма ТАСІС павінна быць дапоўненая іншым фондам, які б быў кіраваным і фінансаваўся Эўракамісіяй пры дапамозе невялікай колькасьці зацікаўленых дзяржаваў-сябраў. Гэты фонд дзейнічаў бы па-за межамі жорсткіх правілаў Эўракамісіі. Мэтай такога фонду была б хуткая і гнуткая падтрымка беларускіх дэмакратычных сілаў і няўрадавых арганізацыяў па-за межамі правілаў Эўразьвязу і часам насуперак законам гэтай краіны”.
(Бялініс: ) “Я мяркую, што гэтая прапанова высьпела ў таго палітыка, які да канца не разумее сытуацыю. Так паводзіць сябе адносна беларускай апазыцыі было б рызыкоўна для самой апазыцыі, бо яна такім чынам падводзіцца пад парушэньне закону. Гэта разьвязвае рукі адміністрацыі, якая можа рэпрэсаваць тых, хто будзе зьвязаны з такімі дзеяньнямі з боку Захаду. Па-другое, я мяркую, што любое дэмакратычнае дзеяньне дасягае дэмакратычнай мэты, калі яно зьяўляецца дэмакратычным. Гэты тэрмін, апроч іншага, уключае ў сябе і юрыдычныя правілы. Трэба прытрымлівацца правілаў, якія існуюць у той дзяржаве, на якую ты хочаш паўплываць. Падаюцца яны табе дэмакратычнымі ці не, але гэта ёсьць закон і з гэтым законам трэба лічыцца”.
(Дракахруст: ) “Экспэрт польскага цэнтру міжнародных дачыненьняў Войцэх Бародзіч-Смаліньскі ідэю стварэньня адмысловага фонду дапамогі дэмакратыі наадварот ухваляе”.
(Бародзіч-Смаліньскі : ) “Я думаю, што рэалізаваць прапанову стварэньня фонду толькі для беларусаў вельмі складана. Яшчэ ў лютым сёлета віцэ-сьпікер Эўрапарлямэнту Януш Анышкевіч прапанаваў стварыць фонд дапамогі дэмакратыі, які мог бы быць эўрапэйскай копіяй амэрыканскага фонду NED. І гэта было б выдатна. Бо праблемы з дэмакратыяй ня толькі ў Беларусі. І Эўразьвязу патрэбны фонд, які мог бы дапамагчы апазыцыі ў краінах, якія адчуваюць недахоп дэмакратыі ў сваіх краінах. Магчымасьць адкрыцьця фонду для ўсіх краінаў, дзе няма дэмакратыі, больш імаверная, чым толькі для Беларусі. Эўразьвяз заўсёды імкнуўся працаваць так, каб мець нейкую дамову з уладамі краіны, дзе ён працуе. Але з урадам Беларусі проста немагчыма размаўляць. Ён нестабільны, бо ўрад Беларусі -- гэта спадар Лукашэнка, які мяняе свае абяцаньні, калі яны яму невыгодныя. Таму гэты фонд павінен быць незалежны ад уладаў краінаў, якім ён хоча дапамагаць.
(Дракахруст: ) “Андрэй Фёдараў , не адмаўляючы карыснасьць такой інстытуцыі, выказвае сумнеў у тым, што кіраўніцтва Эўразьвязу пойдзе на такі крок”.
(Фёдараў: ) “Ведаючы сёньняшні бюракратычны стыль Эўрапэйскага зьвязу , вельмі цяжка чакаць, што Брусэль адыдзе ад сваіх жорсткіх прынцыпаў, згодна зь якімі праекты, якія рэалізуюцца ў той ці іншай краіне, абавязкова ўзгадняюцца зь яе кіраўніцтвам. Супраць гэта будзе таксама той чыньнік, што шэраг краінаў Зьвязу, напрыклад, Нямеччына, будуць выступаць супраць гэтага, каб не раздражняць Расею”.
(Дракахруст: ) “Калі спадар Фёдараў мае рацыю, то можа гэтым і тлумачыцца ўвага Эўракамісіі да праектаў радыёвяшчаньня . Эфэктыўныя яны ці не, але для іх згоду беларускага ўраду пэўна прасіць ня трэба. Як у анэкдоце – шукаць ня там, дзе згубіў, і дзе сьветла”.
(Бялініс: ) “Мяркую, што заходнія палітыкі ідуць менавіта па гэтым шляху. Там, дзе лягчэй штосьці зрабіць , гэта і робіцца, не зважаючы на тое, што вынік будзе не такім плённым , як хацелася б і на які можна спадзявацца”.
(Дракахруст: ) “Нарэшце меркаваньне пра адмысловы фонд падтрымкі дэмакратыі Ганса-Георга Віка”.
(Вік: ) “Эўразьвяз усталяваў дачыненьні зь Беларусьсю, зь яе кіраўніцтвам ў зьвязку з пачаткам тых трансфармацыйных працэсаў, якія абавязаліся праводзіць дзяржавы-пераемніцы СССР. Аднак пасьля таго, як Лукашэнка прадэманстраваў свой адыход ад гэтых абавязкаў, альбо вельмі вузка абмежаваў гэтыя абавязкі, Эўразьвяз стаў больш далучаць да двухбаковых дачыненьняў грамадзянскую супольнасьць, прычым стаў рабіць гэта незалежна ад ураду. Часткова падобныя кантакты мелі месца ў той час, калі мне давялося прадстаўляць місію АБСЭ ў Менску. Цяпер такое немагчыма. Таму, сапраўды, неабходна стварыць беларускую фундацыю, якой бы кіраваў спэцыяльны ворган у Эўразьвязе, які б мог наўпрост супрацоўнічаць з грамадзянскай супольнасьцю і яе прадстаўнікамі. У ЗША ёсьць такі Нацыянальны фонд дэмакратыі, ёсьць некалькі падобных фондаў у Нямеччыне і паводле аналёгіі зь імі, такі ж фонд мусіць быць створаны і ў Эўразьвязе. Гэтая фундацыя, якая мусіць мець адпаведныя паўнамоцтвы і павінна каардынаваць супрацоўніцтва з грамадзянскай супольнасьцю ў палітычным і грамадзка-палітычным накірунку. У гэтым зьвязку я знаходжу прапанову брытанскага дэпутата вельмі рацыянальнай. Дарэчы, што да праграмаў ТАСІС. З гэтых сродкаў частка таксама выкарыстоўваецца на праграмы, зьвязаныя з правамі чалавека і падтрымкай дэмакратыі. І гэтыя сродкі выдаткоўваюцца без узгадненьня з беларускім урадам”.
(Дракахруст: ) “Часам крытыкі гавораць, што палітыка Эўразьвязу адносна Беларусі пабудаваная на прынцыпе : “Не раздражняць Расею”. Наколькі насамрэч важным з’яўляецца гэты фактар пры распрацоўцы беларускай палітыкі Зьвязу?
(Бародзіч-Смаліньскі : ) “Нямеччына, Францыя і Вялікая Брытанія магчыма сапраўды ня хочуць раздражняць Расею. Але ў Эўразьвязе ёсьць новыя сябры, якія ўступілі ў яго год таму, яны адкрываюць вочы гэтым вялікім і старэйшым партнэрам у Эўразьвязе на тое, што робіць Расея і як можна зь ёй ўзаемадзейнічаць. На ўсё патрэбны час. Мы гэта зьмяняем, мы імкнемся гэта рабіць - палякі, чэхі, славенцы, літоўцы”.
(Дракахруст: ) “Ганс-Гэарг Вік у гэтым пытаньні ня згодны з польскім калегам”.
(Вік : ) “Расейская Фэдэрацыя, Беларусь, Украіна, Грузія, усе астатнія постсавецкія краіны ў 1990 годзе і пазьней падпісалі пагадненьні як з Эўразьвязам, гэтак і ЗША адносна ажыцьцяўленьня дэмакратычных трансфармацыных працэсаў і адпаведных ім крытэраў. Згодна з гэтымі крытэрамі адбываецца падтрымка гэтых дэмакратычных працэсаў з боку самых розных эўрапейскіх інстытутаў -- няўрадавых арганізацыяў, фондаў і гэтак далей. І гэта ёсьць асновай нашых дачыненьняў з постсавецкімі краінамі. Для Эўропы зразумела, што пытаньні дэмакратызацыі і для Расеі, і для Беларусі не адыгрываюць такой вялікай ролі, якую яны адыгрываюць для заходняй грамадзянскай супольнасьці, для заходніх парлямэнтаў. Даволі часта пытаньні парушэньня дэмакратычных свабодаў у Беларусі і ў Расеі выносяцца на абмеркаваньне ў эўрапейскім парлямэнце, ў Парлямэнцкіх асамблеях Рады Эўропы і АБСЭ. Маруднасьць Эўразьвязу ў пытаньні падтрымкі грамадзянскай супольнасьці ў Беларусі ў абыход беларускага кіраўніцтва залежыць не ад таго, што Эўразьвяз сымпатызуе Расеі і ня хоча яе раздражняць. Эўразьвяз проста мае вельмі мала досьведу ў гэтым кірунку, гэты досьвед трэба назапашваць. Працэс каапэрацыі Эўразьвязу з Беларусьсю праз грамадзянскую супольнасьць ёсьць доўгім працэсам. Ягоная цяжкасьць ідзе не ад асаблівых сувязяў Расеяй, а ад дэфіцыту інструмэнтарыю”.
(Дракахруст: ) “Нядаўна Лех Валэнса заявіў: “Расея ўсяляк падтрымлівае Беларусь і пытаньне палягае ў тым, ці гатовы Эўразьвяз і Захад кампэнсаваць беларускаму народу тое, што ён згубіць ... Калі абрынуць беларускі рэжым і нічога не зрабіць для разьвіцьця эканомікі краіны, вынікам пераменаў будзе нестабільная дзяржава паміж Эўразьвязам і азлобленай Расеяй”. Здаецца, гэтыя думкі былога лідэра “Салідарнасьці” гучаць надзвычай актуальна на фоне цяперашняга палітычнага крызысу ва Ўкраіне. Як бы Вы адказалі на пытаньне Валэнсы – “ці гатовы Эўразьвяз і Захад кампэнсаваць беларускаму народу тое, што ён згубіць”?
(Фёдараў: ) “Вось гэта як раз вельмі важнае пытаньне, хаця яно і не стаць пакуль на парадку дня. Гэта пытаньне таго часу, калі адбудуцца дэмакратычныя зьмены, Расея будзе гэтым вельмі незадаволеная і прыме эканамічныя меры, якія яна зараз спрабуе прыняць адносна Ўкраіны -- шматразовае падвышэньне коштаў на газ. Ніхто Беларусі гэтыя страты кампэнсаваць , па меншай меры цалкам, ня будзе і ня зможа. Тое, што цяпер беларуская эканоміка знаходзіцца ў такой залежнасьці ад таннага расейскага газу -- гэта зьяўляецца для яе наркотыкам і не стымулюе яе да рэформаў. Беларусы -- не балтыйскія народы і нават не ўкраінцы, яны цяпер вельмі разбэшчаныя адносна някепскай эканамічнай сытуацыяй і як яны будуць сябе паводзіць у іншых абставінах -- сказаць цяжка. Баюся, што гэта выкліча вялікае незадавальненьне. Трэба неяк рыхтаваць людзей да гэтага, але ізноў жа ў адсутнасьці СМІ гэта даволі цяжка. У будучыні гэта стане вельмі істотным пытаньнем”.
(Вік: ) “Справа ў тым, што я ня мушу камэнтаваць выказваньні асобных палітыкаў ці дзяржаўных лідэраў. Я разумею людзей, якія лічаць, што інструмэнтарый Эўразьвязу ў тых ці іншых сытуацыях не з’яўляецца дастатковым, Эўразьвязу бракуе досьведу ў падыходах да аўтарытарных рэжымаў. Аднак Зьвяз зусім не імкнецца да зрынаньня ўрадаў, рэвалюцыяў у тым ці іншым рэгіёне, у Беларусі, ва Украіне ці дзе яшчэ. Эўразьвяз зацікаўлены ў тым, каб у гэтых краінах адбыліся свабодныя і празрыстыя выбары ў адпаведнасьці з парыскай хартыяй 1990 году, каб у дзень выбараў насельніцтва магло бачыць не зманіпуляваныя вынікі выбарчай камісіі, а дадзеныя незалежных назіральнікаў, дадзеныя экзіт–полаў. Гэта тое, да чаго мы ўсе тут на Захадзе прызвычаіліся. 18 верасьня ў нас ў Нямеччыне выбары. Літаральна праз 5-6 хвілінаў пасьля выбараў насельніцтву будуць вядомыя апытаньні розных тэлерадыёкампаніяй, палітычных інстытутаў, а ўжо афіцыйная інфармацыя, на ўзроўні афіцыйных структураў будзе прадстаўленая праз некалькі гадзінаў. Ва ўмовах адкрытага грамадзтва - гэта ўсё зразумела. І падобная сытуацыя павінна быць і ў краінах СНД, якія таксама знаходзяцца ў Эўропе. Размова зусім не ідзе пра экспарт рэвалюцыяў, зьмену рэжымаў. Размова ідзе пра дэмакратычнае разьвіцьцё ў такіх краінах як Расея, Беларусь і пра падтрымку Эўропай гэтага працэсу”.
(Бародзіч-Смаліньскі: ) “Цяпер, я думаю, Эўразьвяз не гатовы гэта кампэнсаваць. Але з другога боку справа ў тым, што гэта беларускі народ павінен хацець зьменаў. Справа ня ў тым, каб Эўразьвяз зьмяняў уладу ў Беларусі , справа ў тым, каб самі беларусы захацелі памяняць уладу, захацелі, каб выбары ў Беларусі былі свабодныя і дэмакратычныя. Калі беларусы хочуць мець уладу, якая працуе больш на карысьць Расеі, чым на карысьць Беларусі -- гэта справа беларусаў, ім ніхто ня будзе ў гэтым перашкаджаць. Беларусам трэба даць шырокую інфармацыю аб усіх палітыках краіны і нармальныя дэмакратычныя выбары”.
(Дракахруст: ) “Напрыканцы жніўня на канфэрэнцыі парлямэнцкай асамблеі краінаў Балтыйскага мора кіраўнік міжнароднага камітэту літоўскага парлямэнту Юсьцінас Каросас, так бы мовіць, уключыўся ў старую спрэчку аб суадносінах бізуна і перніка ў палітыцы Эўропы адносна Беларусі.
(Каросас: ) “Паколькі не апраўдалася палітыка ізаляцыі, трэба паспрабаваць “палітыку балянсаваньня”, для ажыцьцяўленьня якой Эўразьвяз дэлегаваў бы адну краіну, якая завязала б двухбаковыя кантакты зь Беларусьсю. Такой краінай можа быць Літва, гэтаму спрыяе і яе геаграфічнае становішча і эканамічныя сувязі”.
(Дракахруст: ) “Яго падтрымаў і сьпікер літоўскага Сэйму Артурас Паўлаўскас”.
(Паўласкас: ) “Юсьцінас Каросас разважаў, што, магчыма, варта выкарыстаць іншыя формы дзеля спрыяньня дэмакратычным працэсам у Беларусі, што, можа, палітыка ігнараваньня не дала чаканых вынікаў. Мяркую, што, хаця б часткова, з гэтымі прапановамі трэба пагадзіцца – а менавіта, выкарыстаць усе формы, якімі б можна было спрыяць дэмакратычным працэсам у Беларусі. Можа быць, і шляхам кампрамісу зь цяперашнімі беларускімі ўладамі”.
(Дракахруст: ) “Польскі адмысловец Бародзіч-Смаліньскі ня лічыць ідэю літоўскіх палітыкаў плённай, спасылаючыся на горкі польскі досьвед”.
(Бародзіч-Смаліньскі : ) “Прапанова літоўскіх палітыкаў мне падаецца неадэкватнай. Польшча спрабавала весьці такую палітыку. якая ня мела плёну. Калі мы паказваем, што мы хочам даць нейкі шанец Лукашэнку, ён успрымае гэта, як нашую слабасьць, і паводзіць сябе адпаведна. Я мяркую, што нам трэба адкрыта заявіць, што мы ня хочам і ня будзем падтрымліваць уладу ў Беларусі і ня хочам размаўляць зь ёй, мы хочам падтрымліваць грамадзянскую супольнасьць. Іншая справа, што цяпер у Эўразьвяза няма аніякіх інструмэнтаў, з дапамогай якіх можна было б падтрымліваць беларускія незалежныя мэдыі і грамадзкія арганізацыі. Гэтыя мэханізмы трэба ствараць і гэта -- задача Эўразьвязу.
(Дракахруст: ) “Ганс Гэорг Вік, які сам на пасадзе кіраўніка групы АБСЭ меў ня надта натхняльны досьвед перамоваў з Беларускімі ўладамі, лічыць літоўскую прапанову ўсё ж вартай увагі”.
(Вік : ) “Тое, што кажуць літоўскія сябры, я цалкам падтрымліваю. Трэба шукаць шляхі да супрацоўніцтва з ўладамі, працаваць зь імі, а таксама з грамадзянскай супольнасьцю і інфармаваць пра гэта ўрад. Літва мае досьвед супрацоўніцтва зь Беларусьсю як на ўрадавым, так і на няўрадавым узроўні. Гэта трэба вітаць. Акрамя таго, Літва мае аўтарытэт ў беларускім грамадзтве, таксама аўтарытэт ў Эўразьвязе, як краіна, якая пасьпяхова прайшла транфармацыйны шлях, якая мае гэтак званы постсавецкі досьвед і добра ведае сытуацыю ў постсавецкіх краінах”.
(Дракахруст: ) “На погляд Андрэя Фёдарава няшмат плёну мае і жорсткая, і мяккая палітыка, таму крытэрам зьяўляецца маральнасьць”.
(Фёдараў: ) “Як паказала шматгадовая практыка, палітыка ізаляцыі безумоўна не дае моцнага эфэкту. Сытуацыя ў Беларусі ніякім чынам не паляпшаецца, хутчэй наадварот. Але і іншае палітыка не дае большага плёну. Прыкладам таму можа служыць палітыка Польшчы, якая ў свой час таксама прапаведавала палітыку "абмежаваных кантактаў", у тым ліку і на дастаткова высокім узроўні, і мы зараз бачым, які вынік з гэтага атрымаўся. Калі кантакты будуць адноўленыя на найвышэйшым узроўні, то гэта ізноў жа не прывядзе ні да якіх зрухаў, толькі беларускаму грамадзтву будуць увесь час казаць, што Захад нас прызнаў і пагадзіўся з тым, што мы праводзім правільную ўнутраную палітыку. Фактычна кожная з гэтых палітыкаў не зьяўляецца эфэктыўнай, цяжка нават вызначыць, якая зь іх лепей, але больш маральна ўсё ж устрымлівацца ад залішніх кантактаў, каб маральна не падрываць тых людзей у Беларусі, якія ўсё ж такі вераць у справядлівасьць і дэмакратычную будучыню”.
(Дракахруст: ) “А Лаўрас Бялініс ідэю літоўскіх палітыкаў ухваляе”.
(Бялініс: ) “Я станоўча стаўлюся да гэтай ідэі. Гэтай заявай сьпікер літоўскага парлямэнту паказаў рэалістычны погляд Літвы на свайго бліжэйшага суседа. Незалежна ад таго, які там рэжым, мы павіны кантактаваць з гэтай дзяржавай, павінны бачыць яго, прыстасоўвацца адзін да аднаго. Мяжа Беларусі ад сталіцы Літвы -- толькі 30 кілямэтраў. Мы абавязкова павінны кантактаваць з гэтай краінай нашмат часьцей, чым іншыя краіны Эўразьвязу. Мы і культурна шчыльна зьвязаныя з Беларусьсю, стагодзьдзямі Беларусь і Літва былі адным этнасам. І мы сапраўды можам быць своеасаблівымі пасярэднікамі. Некаторыя стратэгічныя пытаньні заслугоўваюць таго, каб пра гэта гаварылі ўсе, і тут Літва была б толькі адной з дзяржаваў, якое б гэта казаць. Але шмат у якіх іншых пытаньнях мы павінны разумець, што Беларусь -- гэта ня толькі рэжым, ня толькі дзяржава, але і 10 мільёнаў насельніцтва, якія не адпавядаюць меркаваньням некаторых заходніх палітыкаў, што які рэжым, такое і грамадзтва. Грамадзтва вельмі разнастайнае , вельмі цікавае, і зь ім трэба кантактаваць. Гэта было б толькі на карысьць насельніцтву, якое бачыла б розьніцу, бачыла б магчымасьці, якія яно страчвае з-за характару рэжыму.
(Дракахруст: ) “А як такі дыялёг можа спалучацца з падтрымкай дэмакратычных сілаў у Беларусі? Лукашэнка ж успрымае такую падтрымку як абвяшчэньне яму вайны і паводзіць сябе адпаведна”.
(Бялініс: ) “Сапраўды, вельмі цяжка размаўляць з уладай, калі яна загадзя вызначана як дыктатарская. Тады цяжка вырашаць нават пытаньне непалітычныя, напрыклад дробныя памежныя пытаньні. Але ўсё ж я мяркую, што погляд на Беларусь павінен быць больш мяккім у тым сэнсе, што дзяржавы Эўразьвязу павінны разрозьніваць рэжым, дзяржаву і грамадзтва. Тое, што мы крытыкуем рэжым і характар гэтага рэжыму, гэта не азначае, што мы адмаўляем гэтую дзяржаву і тым болей, што мы адмаўляем гэтую нацыю, якая існуе і дзейнічае побач з намі”.
(Вік: ) “Для такіх праектаў колькасьць слухачоў ці гледачоў не зьяўляецца галоўным арыенцірам. Урад Лукашэнкі мае манаполію на ўсё, што тычыцца асьвятленьня палітычных, сацыяльна-палітычных, эканамічных пытаньняў. Таму фармаваньне незалежнай думкі ва ўмовах Беларусі даецца вельмі цяжка. На многія працэсы грамадзтва глядзіць так, як хоча таго дзяржава. У зьвязку з гэтым тыя перадачы, якія будуць перадавацца з-за мяжы, у падрыхтоўцы якіх будуць браць актыўны ўдзел самі беларусы, павінны спрыяць стварэньню іншага інфармацыйнага базісу для жыхароў Беларусі. Тут вельмі важна, каб жыхары краіны, якая знаходзіцца пад аўтарытарным кіраўніцтвам, змаглі атрымаць інфармацыю пра сапраўдную сытуацыю ў краіне і ў сьвеце, мелі доступ да іншых крыніцаў інфармацыі. І гэтай мэце і будуць служыць новыя інфармацыйныя замежныя праграмы.
(Дракахруст: ) “І нават няважна, калі гэтыя праграмы дойдуць да 2-3% насельніцтва?”
(Вік: ) “Але гэта пакуль невядома. Магчыма, яны ахопяць усю тэрыторыю Беларусі. Я зыходжу з гэтага. У любым выпадку праграмы будуць камэнтавацца як незалежнай, гэтак і афіцыйнай прэсай, яны дасягнуць грамадзянскай супольнасьці. Такім чынам грамадзянская супольнасьці будзе карыстацца ня толькі дзяржаўным інфармацыйным прадуктам, інфармацыйная манаполія дзяржавы пахісьнецца”.
(Дракахруст: ) “А літоўскі аналітык, дырэктар інстытута Беларусі Лаўрас Бялініс глядзіць на пэрспэктывы новага радыё стаць уплывовым фактарам пераменаў досыць пэсымістычна”.
(Бялініс: ) Я “мяркую, што такая праграма стварэньня новых станцыяў, якія вяшчаюць з Захаду на Беларусь, безумоўна, не зьяўляецца эфэктыўнай. Не зьяўляецца ў тым сэнсе, што наўрад ці атрымаецца зьмяніць меркаваньне насельніцтва Беларусі, што цікавей карыстацца айчыннымі ці расейскімі тэле- і радыёканаламі. Чаму? Па-першае, гэта інэрцыя мысьленьня і густаў. Па-другое, гэта тэхнічная прычына , бо ня ўсе маюць тыя прыёмнікі, якія патрэбныя дзеля таго, каб можна было паймаць гэтую хвалю. І па-трэцяе, тыя, хто будзе вяшчаць, павінны мець дастатковую колькасьць кваліфікаваных адмыслоўцаў - журналістаў, аналітыкаў, якія маглі б гэта рабіць. Для сур’ёзнага вяшчаньня трэба вельмі шмат такіх адмыслоўцаў, я мяркую, што гэта таксама будзе праблемай”.
(Бародзіч-Смаліньскі : ) “Я думаю, што эфэктыўнасьць гэтай радыёстанцыі будзе вельмі высокая. На маю думку гэтая радыёстанцыя павінна быць скіраваная на моладзь 18-35 гадоў, якая цяпер вельмі актыўная ў Беларусі . Гэтай станцыі ня трэба зацыклівацца на палітыцы, яна павінна перадаваць музыку, беларускую музыку, якая цяпер у Беларусі забароненая. Павінны быць і эканамічныя праграмы, якія вельмі цікавяць маладых людзей, маладых бізнэсмэнаў”.
(Дракахруст: ) “Аглядальнік “БДГ. Деловая газета” Андрэй Фёдараў лічыць крыху перабольшанымі спадзяваньні, якія ўскладаюцца на новыя радыёстанцыі, якія будуць вяшчаць на Беларусь з Эўропы”.
(Фёдараў: ) “Тэарэтычна зразумела, што атрыманьне грамадзянамі Беларусі аб''ектыўнай інфармацыі аб падзеях, якія адбываюцца ў краіне, аб стане эканомікі і іншых важным унутрыпалітычных рэчах можа зьмяніць іх погляды на існую сытуацыю. Але тут перш за ўсё паўстаюць тэхнічныя пытаньні -- наколькі шмат людзей маюць прымачы, якія могуць прымаць тыя хвалі, на якіх вяшчае тая ж "Нямецкая хваля". Цяпер значна больш людзей слухаюць радыё ў FM дыяпазоне, калі яны знаходзяцца ў руху, на аўтамабілі. Казаць загадзя, што гэта будзе эфэктыўна, пакуль што цяжкавата. Мне здаецца, што спадзяваньні, якія ўскладаюцца на гэтыя станцыі, крыху перабольшаныя”.
(Дракахруст: ) “Адным з найбольш вострых пытаньняў вяшчаньня на Беларусь стала пытаньне мовы. “Нямецкая хваля”, якая пачынае вяшчаць на Беларусь праз некалькі тыдняў, будзе весьці перадачы на расейскай мове. У новым тэндэры , абвешчаным Эўракамісіяй, прадугледжанае вяшчаньне на беларускай і расейскай мовах. Тэма моваў вяшчаньня эўрапейскіх станцыяў на Беларусь стала тэмай гарачых дыскусіяў у Эўрапарлямэнце на гэтым тыдні. Апанэнты вяшчаньня на расейскай мове спасылаюцца на гістарычны досьвед, паводле якога нацыянальныя мовы, а не расейская, былі “маторам” дэмакратычных пераменаў ва Ўсходняй Эўропе. Зь іншага боку большасьць беларускага насельніцтва гаворыць па-расейску. Як павінна вырашацца гэтая дылема? Гаворыць экспэрт польскага цэнтру міжнародных дачыненьняў Войцэх Бародзіч-Смаліньскі.
(Бародзіч-Смаліньскі: ) Я думаю, што радыё павінна вяшчаць на дзьвюх мовах. Чаму? Па-першае таму , што ў Беларусі ёсьць каля 200 радыёстанцыяў і ўсе яны вяшчаюць па-расейску. І калі чалавек будзе "вандраваць" па хвалях і пачуе іншую, беларускую мову, ён можа застацца на гэтай хвалі. Па-другое, у Беларусі выдатная прапаганда, і яна трактуе беларускую мову, як мову няродную. І калі беларус ня надта цікавіцца палітыкай і свае меркаваньні грунтуе на базе афіцыйных СМІ, то калі ён чуе беларускаю мову, то для яго гэта мова ворага. Гэта трэба мяняць, але трэба мяняць малымі крокамі. І адзін з такіх крокаў -- гэта вяшчаньне на дзьвюх мовах.
(Дракахруст: ) “На думку літоўскага адмыслоўца ў беларускіх справах Лаўраса Бялініса вяшчаньне на Беларусь толькі па-расейску – вялікая памылка”.
(Бялініс: ) “Нацыянальная мова Беларусі ня ёсьць забытая мова. Так, можна казаць, што Беларусь русіфікаваная, што значная частка насельніцтва гаворыць на расейскай мове, але радыёвяшчаньне на расейскай мове пэўным чынам сымбалізуе тое, што на Захадзе беларуская нацыя прыпісваецца да Расеі, да расейскага культурнага і моўнага ўплыву. Я мяркую, што гэта памылка. Можа быць, трэба было больш дыпляматычна вырашаць гэтыя праблемы, рабіць дзьвюхмоўныя праграмы. Але так наўпрост сьпісаць беларускую мову, нібыта яе і не існуе, гэта тое самае, што сьпісаць душу нацыі. Гэта была памылка і яе наступствы выявіліся адразу. Усе тыя актыўныя палітыкі, якія знаходзяцца ў апазыцыі, абурыліся. І тым самым замест таго, каб згуртаваць апазыцыю, Захад адштурхнуў яе ад сябе, і ў найбліжэйшы час гэта можа спарадзіць супярэчнасьці паміж апазыцыяй у Беларусі і заходнімі палітыкамі, якія цікавяцца Беларусьсю. Трэба больш далікатна вырашаць праблему і ўвесьці дзьвюхмоўнае радыёвяшчаньне, можа быць можна частку перадачаў весьці на беларускай, частку - на расейскай, можна зрабіць два радыё -- адно на беларускай, іншае -- на расейскай. Тут трэба думаць, але нельга выкрэсьліваць адну мову толькі таму, што камусьці падаецца, што гэта мёртвая мова. Яна ня мёртвая”.
(Дракахруст: ) “Андрэй Фёдараў гаворыць, што ў пытаньні мовы вяшчаньня ён мае падвоены падыход – сэрца і розуму”.
(Фёдараў: ) “Што тычыцца мовы, тут у мяне падвойны падыход. Зразумела, сэрцам я разумею тых людзей, якія змагаюцца за тое, каб вяшчаньне вялося на беларускай мове, бо сапраўды стан яе зараз вельмі цяжкі і такая падтрымка можа быць вельмі важнай. Але як слушна заўважыў нядаўна ў віцэ-сьпікэр Эўрапарлямэнту Януш Анышкевіч носьбіты беларускай мовы ў пераважнай большасьці зьяўляюцца і носьбітамі нацыянальнай ідэі і іх як раз пераконваць у тым, што Беларусі патрэбная дэмакратызацыя, ня так важна, як тых , хто з гэтым нязгодны ці не валодае такой інфармацыяй. А большасьць зь іх размаўляюць і слухаюць радыё як раз па-расейску. Таму можа быць больш эфэктыўна будзе весьці вяшчаньне на расейскай мове”.
(Дракахруст: ) Былы нямецкі дыплямат Ганс-Георг Вік лічыць, што вяшчаньне павінна быць на дзьвюх мовах.
(Вік: ) “Цяпер у Беларусі дзьве нацыянальныя мовы, хаця напачатку 90-х, калі была абвешчаная незалежнасьць Беларусі, была толькі адна дзяржаўная мова -- беларуская. У 1995 Лукашэнка праз рэфэрэндум увёў другую дзяржаўную мову, стварыўшы ўмовы для русіфікацыі краіны. Зыходзіць жа трэба з таго, што жыхары Беларусі разумеюць абедзьве мовы, абедзьве мовы ёсьць для іх матчынымі, таксама ёсьць мовамі міжнацыянальных зносінаў. З гэтага гледзішча, я падзяляю меркаваньне, што ў будучых праграмах замежнага вяшчаньня мусяць быць выкарыстаныя абедзьве мовы, якія для людзей гэтай краіны зразумелыя”.
(Дракахруст: ) “На Ваш погляд, ці існуе ў пытаньні мовы нейкая асаблівасьць беларускай сытуацыі ў параўнаньні, напрыклад, з сытуацыяй украінскай?”
(Вік: ) “Так-так. Мне яшчэ ў часы СССР даводзілася назіраць за тым, якое значэньне насельніцтва Ўкраіны надавала менавіта ўкраінскай мове. У Беларусі такое стаўленьне ў савецкія часы не было настолькі распаўсюджаным. Аднак гэта не зьяўляецца нейкім пунктам адліку. Будучыя перадачы прынцыпова дасягнуць аўдыторыі з дапамогай дзьвюх моваў, як гэта і будзе рабіцца”.
(Дракахруст: ) “Пытаньне моваў вяшчаньня насамрэч зьвязанае з больш глыбокім пытаньнем: шлях большасьці калі ня ўсіх краінаў усходняй Эўропы да дэмакратычных пераўтварэньняў палягаў праз нацыянальнае адраджэньне на грунце нацыянальнай мовы. Можа такая пасьлядоўнасьць абавязковая і для Беларусі?”
(Бародзіч-Смаліньскі : ) “Наконт адраджэньня беларусаў праз мову -- я думаю, што гэта магчыма. Але гэта праца не на год і не на два, а на шмат гадоў. Цяпер у Беларусі ёсьць маладыя пакаленьні, якія размаўляюць толькі на расейскай мове, але яны вельмі адкрытыя, яны разумеюць беларускую мову, толькі ня хочуць яе ўжываць”.
(Дракахруст: ) “Андрэй Фёдараў мае сумневы наконт такога разьвіцьця падзеяў”.
(Фёдараў: ) “Па-першае я сам на жаль у сёньняшняй сытуацыі не магу сказаць, што цалкам упэўнены ў тым, што падставай для дэмакратычных пераўтварэньняў можа стаць мова, нацыянальная культура і г.д. Мы ведаем, чаму атрымалася так, што большасьць беларусаў дрэнна валодае беларускай мовай, але гэта зусім не азначае, што частка з тых, хто ёй не валодае, не зьяўляюцца носьбітамі нацыянальнай ідэі і не выступаюць за нацыянальнае адраджэньне”.
(Дракахруст: ) “Цяперашнія правілы Эўразьвязу прадугледжваюць узгадненьне большасьці праектаў, якія рэалізуюцца ў Беларусі, прынамсі ў межах праграмы ТАСІС, з беларускімі ўладамі. У той жа час улады ўсяляк блякуюць якую б то ні было дапамогу незалежнаму грамадзтву з боку Захаду, на што накіраваны і нядаўні ўказ Аляксандра Лукашэнкі аб замежнай тэхнічнай дапамозе. На гэтым тыдні падчас дэбатаў у Эўрапарлямэнце брытанскі дэпутат Эдвард Макмілан Скот выказаў наступную прапанову”.
(Скот: ) “Праграма ТАСІС павінна быць дапоўненая іншым фондам, які б быў кіраваным і фінансаваўся Эўракамісіяй пры дапамозе невялікай колькасьці зацікаўленых дзяржаваў-сябраў. Гэты фонд дзейнічаў бы па-за межамі жорсткіх правілаў Эўракамісіі. Мэтай такога фонду была б хуткая і гнуткая падтрымка беларускіх дэмакратычных сілаў і няўрадавых арганізацыяў па-за межамі правілаў Эўразьвязу і часам насуперак законам гэтай краіны”.
(Бялініс: ) “Я мяркую, што гэтая прапанова высьпела ў таго палітыка, які да канца не разумее сытуацыю. Так паводзіць сябе адносна беларускай апазыцыі было б рызыкоўна для самой апазыцыі, бо яна такім чынам падводзіцца пад парушэньне закону. Гэта разьвязвае рукі адміністрацыі, якая можа рэпрэсаваць тых, хто будзе зьвязаны з такімі дзеяньнямі з боку Захаду. Па-другое, я мяркую, што любое дэмакратычнае дзеяньне дасягае дэмакратычнай мэты, калі яно зьяўляецца дэмакратычным. Гэты тэрмін, апроч іншага, уключае ў сябе і юрыдычныя правілы. Трэба прытрымлівацца правілаў, якія існуюць у той дзяржаве, на якую ты хочаш паўплываць. Падаюцца яны табе дэмакратычнымі ці не, але гэта ёсьць закон і з гэтым законам трэба лічыцца”.
(Дракахруст: ) “Экспэрт польскага цэнтру міжнародных дачыненьняў Войцэх Бародзіч-Смаліньскі ідэю стварэньня адмысловага фонду дапамогі дэмакратыі наадварот ухваляе”.
(Бародзіч-Смаліньскі : ) “Я думаю, што рэалізаваць прапанову стварэньня фонду толькі для беларусаў вельмі складана. Яшчэ ў лютым сёлета віцэ-сьпікер Эўрапарлямэнту Януш Анышкевіч прапанаваў стварыць фонд дапамогі дэмакратыі, які мог бы быць эўрапэйскай копіяй амэрыканскага фонду NED. І гэта было б выдатна. Бо праблемы з дэмакратыяй ня толькі ў Беларусі. І Эўразьвязу патрэбны фонд, які мог бы дапамагчы апазыцыі ў краінах, якія адчуваюць недахоп дэмакратыі ў сваіх краінах. Магчымасьць адкрыцьця фонду для ўсіх краінаў, дзе няма дэмакратыі, больш імаверная, чым толькі для Беларусі. Эўразьвяз заўсёды імкнуўся працаваць так, каб мець нейкую дамову з уладамі краіны, дзе ён працуе. Але з урадам Беларусі проста немагчыма размаўляць. Ён нестабільны, бо ўрад Беларусі -- гэта спадар Лукашэнка, які мяняе свае абяцаньні, калі яны яму невыгодныя. Таму гэты фонд павінен быць незалежны ад уладаў краінаў, якім ён хоча дапамагаць.
(Дракахруст: ) “Андрэй Фёдараў , не адмаўляючы карыснасьць такой інстытуцыі, выказвае сумнеў у тым, што кіраўніцтва Эўразьвязу пойдзе на такі крок”.
(Фёдараў: ) “Ведаючы сёньняшні бюракратычны стыль Эўрапэйскага зьвязу , вельмі цяжка чакаць, што Брусэль адыдзе ад сваіх жорсткіх прынцыпаў, згодна зь якімі праекты, якія рэалізуюцца ў той ці іншай краіне, абавязкова ўзгадняюцца зь яе кіраўніцтвам. Супраць гэта будзе таксама той чыньнік, што шэраг краінаў Зьвязу, напрыклад, Нямеччына, будуць выступаць супраць гэтага, каб не раздражняць Расею”.
(Дракахруст: ) “Калі спадар Фёдараў мае рацыю, то можа гэтым і тлумачыцца ўвага Эўракамісіі да праектаў радыёвяшчаньня . Эфэктыўныя яны ці не, але для іх згоду беларускага ўраду пэўна прасіць ня трэба. Як у анэкдоце – шукаць ня там, дзе згубіў, і дзе сьветла”.
(Бялініс: ) “Мяркую, што заходнія палітыкі ідуць менавіта па гэтым шляху. Там, дзе лягчэй штосьці зрабіць , гэта і робіцца, не зважаючы на тое, што вынік будзе не такім плённым , як хацелася б і на які можна спадзявацца”.
(Дракахруст: ) “Нарэшце меркаваньне пра адмысловы фонд падтрымкі дэмакратыі Ганса-Георга Віка”.
(Вік: ) “Эўразьвяз усталяваў дачыненьні зь Беларусьсю, зь яе кіраўніцтвам ў зьвязку з пачаткам тых трансфармацыйных працэсаў, якія абавязаліся праводзіць дзяржавы-пераемніцы СССР. Аднак пасьля таго, як Лукашэнка прадэманстраваў свой адыход ад гэтых абавязкаў, альбо вельмі вузка абмежаваў гэтыя абавязкі, Эўразьвяз стаў больш далучаць да двухбаковых дачыненьняў грамадзянскую супольнасьць, прычым стаў рабіць гэта незалежна ад ураду. Часткова падобныя кантакты мелі месца ў той час, калі мне давялося прадстаўляць місію АБСЭ ў Менску. Цяпер такое немагчыма. Таму, сапраўды, неабходна стварыць беларускую фундацыю, якой бы кіраваў спэцыяльны ворган у Эўразьвязе, які б мог наўпрост супрацоўнічаць з грамадзянскай супольнасьцю і яе прадстаўнікамі. У ЗША ёсьць такі Нацыянальны фонд дэмакратыі, ёсьць некалькі падобных фондаў у Нямеччыне і паводле аналёгіі зь імі, такі ж фонд мусіць быць створаны і ў Эўразьвязе. Гэтая фундацыя, якая мусіць мець адпаведныя паўнамоцтвы і павінна каардынаваць супрацоўніцтва з грамадзянскай супольнасьцю ў палітычным і грамадзка-палітычным накірунку. У гэтым зьвязку я знаходжу прапанову брытанскага дэпутата вельмі рацыянальнай. Дарэчы, што да праграмаў ТАСІС. З гэтых сродкаў частка таксама выкарыстоўваецца на праграмы, зьвязаныя з правамі чалавека і падтрымкай дэмакратыі. І гэтыя сродкі выдаткоўваюцца без узгадненьня з беларускім урадам”.
(Дракахруст: ) “Часам крытыкі гавораць, што палітыка Эўразьвязу адносна Беларусі пабудаваная на прынцыпе : “Не раздражняць Расею”. Наколькі насамрэч важным з’яўляецца гэты фактар пры распрацоўцы беларускай палітыкі Зьвязу?
(Бародзіч-Смаліньскі : ) “Нямеччына, Францыя і Вялікая Брытанія магчыма сапраўды ня хочуць раздражняць Расею. Але ў Эўразьвязе ёсьць новыя сябры, якія ўступілі ў яго год таму, яны адкрываюць вочы гэтым вялікім і старэйшым партнэрам у Эўразьвязе на тое, што робіць Расея і як можна зь ёй ўзаемадзейнічаць. На ўсё патрэбны час. Мы гэта зьмяняем, мы імкнемся гэта рабіць - палякі, чэхі, славенцы, літоўцы”.
(Дракахруст: ) “Ганс-Гэарг Вік у гэтым пытаньні ня згодны з польскім калегам”.
(Вік : ) “Расейская Фэдэрацыя, Беларусь, Украіна, Грузія, усе астатнія постсавецкія краіны ў 1990 годзе і пазьней падпісалі пагадненьні як з Эўразьвязам, гэтак і ЗША адносна ажыцьцяўленьня дэмакратычных трансфармацыных працэсаў і адпаведных ім крытэраў. Згодна з гэтымі крытэрамі адбываецца падтрымка гэтых дэмакратычных працэсаў з боку самых розных эўрапейскіх інстытутаў -- няўрадавых арганізацыяў, фондаў і гэтак далей. І гэта ёсьць асновай нашых дачыненьняў з постсавецкімі краінамі. Для Эўропы зразумела, што пытаньні дэмакратызацыі і для Расеі, і для Беларусі не адыгрываюць такой вялікай ролі, якую яны адыгрываюць для заходняй грамадзянскай супольнасьці, для заходніх парлямэнтаў. Даволі часта пытаньні парушэньня дэмакратычных свабодаў у Беларусі і ў Расеі выносяцца на абмеркаваньне ў эўрапейскім парлямэнце, ў Парлямэнцкіх асамблеях Рады Эўропы і АБСЭ. Маруднасьць Эўразьвязу ў пытаньні падтрымкі грамадзянскай супольнасьці ў Беларусі ў абыход беларускага кіраўніцтва залежыць не ад таго, што Эўразьвяз сымпатызуе Расеі і ня хоча яе раздражняць. Эўразьвяз проста мае вельмі мала досьведу ў гэтым кірунку, гэты досьвед трэба назапашваць. Працэс каапэрацыі Эўразьвязу з Беларусьсю праз грамадзянскую супольнасьць ёсьць доўгім працэсам. Ягоная цяжкасьць ідзе не ад асаблівых сувязяў Расеяй, а ад дэфіцыту інструмэнтарыю”.
(Дракахруст: ) “Нядаўна Лех Валэнса заявіў: “Расея ўсяляк падтрымлівае Беларусь і пытаньне палягае ў тым, ці гатовы Эўразьвяз і Захад кампэнсаваць беларускаму народу тое, што ён згубіць ... Калі абрынуць беларускі рэжым і нічога не зрабіць для разьвіцьця эканомікі краіны, вынікам пераменаў будзе нестабільная дзяржава паміж Эўразьвязам і азлобленай Расеяй”. Здаецца, гэтыя думкі былога лідэра “Салідарнасьці” гучаць надзвычай актуальна на фоне цяперашняга палітычнага крызысу ва Ўкраіне. Як бы Вы адказалі на пытаньне Валэнсы – “ці гатовы Эўразьвяз і Захад кампэнсаваць беларускаму народу тое, што ён згубіць”?
(Фёдараў: ) “Вось гэта як раз вельмі важнае пытаньне, хаця яно і не стаць пакуль на парадку дня. Гэта пытаньне таго часу, калі адбудуцца дэмакратычныя зьмены, Расея будзе гэтым вельмі незадаволеная і прыме эканамічныя меры, якія яна зараз спрабуе прыняць адносна Ўкраіны -- шматразовае падвышэньне коштаў на газ. Ніхто Беларусі гэтыя страты кампэнсаваць , па меншай меры цалкам, ня будзе і ня зможа. Тое, што цяпер беларуская эканоміка знаходзіцца ў такой залежнасьці ад таннага расейскага газу -- гэта зьяўляецца для яе наркотыкам і не стымулюе яе да рэформаў. Беларусы -- не балтыйскія народы і нават не ўкраінцы, яны цяпер вельмі разбэшчаныя адносна някепскай эканамічнай сытуацыяй і як яны будуць сябе паводзіць у іншых абставінах -- сказаць цяжка. Баюся, што гэта выкліча вялікае незадавальненьне. Трэба неяк рыхтаваць людзей да гэтага, але ізноў жа ў адсутнасьці СМІ гэта даволі цяжка. У будучыні гэта стане вельмі істотным пытаньнем”.
(Вік: ) “Справа ў тым, што я ня мушу камэнтаваць выказваньні асобных палітыкаў ці дзяржаўных лідэраў. Я разумею людзей, якія лічаць, што інструмэнтарый Эўразьвязу ў тых ці іншых сытуацыях не з’яўляецца дастатковым, Эўразьвязу бракуе досьведу ў падыходах да аўтарытарных рэжымаў. Аднак Зьвяз зусім не імкнецца да зрынаньня ўрадаў, рэвалюцыяў у тым ці іншым рэгіёне, у Беларусі, ва Украіне ці дзе яшчэ. Эўразьвяз зацікаўлены ў тым, каб у гэтых краінах адбыліся свабодныя і празрыстыя выбары ў адпаведнасьці з парыскай хартыяй 1990 году, каб у дзень выбараў насельніцтва магло бачыць не зманіпуляваныя вынікі выбарчай камісіі, а дадзеныя незалежных назіральнікаў, дадзеныя экзіт–полаў. Гэта тое, да чаго мы ўсе тут на Захадзе прызвычаіліся. 18 верасьня ў нас ў Нямеччыне выбары. Літаральна праз 5-6 хвілінаў пасьля выбараў насельніцтву будуць вядомыя апытаньні розных тэлерадыёкампаніяй, палітычных інстытутаў, а ўжо афіцыйная інфармацыя, на ўзроўні афіцыйных структураў будзе прадстаўленая праз некалькі гадзінаў. Ва ўмовах адкрытага грамадзтва - гэта ўсё зразумела. І падобная сытуацыя павінна быць і ў краінах СНД, якія таксама знаходзяцца ў Эўропе. Размова зусім не ідзе пра экспарт рэвалюцыяў, зьмену рэжымаў. Размова ідзе пра дэмакратычнае разьвіцьцё ў такіх краінах як Расея, Беларусь і пра падтрымку Эўропай гэтага працэсу”.
(Бародзіч-Смаліньскі: ) “Цяпер, я думаю, Эўразьвяз не гатовы гэта кампэнсаваць. Але з другога боку справа ў тым, што гэта беларускі народ павінен хацець зьменаў. Справа ня ў тым, каб Эўразьвяз зьмяняў уладу ў Беларусі , справа ў тым, каб самі беларусы захацелі памяняць уладу, захацелі, каб выбары ў Беларусі былі свабодныя і дэмакратычныя. Калі беларусы хочуць мець уладу, якая працуе больш на карысьць Расеі, чым на карысьць Беларусі -- гэта справа беларусаў, ім ніхто ня будзе ў гэтым перашкаджаць. Беларусам трэба даць шырокую інфармацыю аб усіх палітыках краіны і нармальныя дэмакратычныя выбары”.
(Дракахруст: ) “Напрыканцы жніўня на канфэрэнцыі парлямэнцкай асамблеі краінаў Балтыйскага мора кіраўнік міжнароднага камітэту літоўскага парлямэнту Юсьцінас Каросас, так бы мовіць, уключыўся ў старую спрэчку аб суадносінах бізуна і перніка ў палітыцы Эўропы адносна Беларусі.
(Каросас: ) “Паколькі не апраўдалася палітыка ізаляцыі, трэба паспрабаваць “палітыку балянсаваньня”, для ажыцьцяўленьня якой Эўразьвяз дэлегаваў бы адну краіну, якая завязала б двухбаковыя кантакты зь Беларусьсю. Такой краінай можа быць Літва, гэтаму спрыяе і яе геаграфічнае становішча і эканамічныя сувязі”.
(Дракахруст: ) “Яго падтрымаў і сьпікер літоўскага Сэйму Артурас Паўлаўскас”.
(Паўласкас: ) “Юсьцінас Каросас разважаў, што, магчыма, варта выкарыстаць іншыя формы дзеля спрыяньня дэмакратычным працэсам у Беларусі, што, можа, палітыка ігнараваньня не дала чаканых вынікаў. Мяркую, што, хаця б часткова, з гэтымі прапановамі трэба пагадзіцца – а менавіта, выкарыстаць усе формы, якімі б можна было спрыяць дэмакратычным працэсам у Беларусі. Можа быць, і шляхам кампрамісу зь цяперашнімі беларускімі ўладамі”.
(Дракахруст: ) “Польскі адмысловец Бародзіч-Смаліньскі ня лічыць ідэю літоўскіх палітыкаў плённай, спасылаючыся на горкі польскі досьвед”.
(Бародзіч-Смаліньскі : ) “Прапанова літоўскіх палітыкаў мне падаецца неадэкватнай. Польшча спрабавала весьці такую палітыку. якая ня мела плёну. Калі мы паказваем, што мы хочам даць нейкі шанец Лукашэнку, ён успрымае гэта, як нашую слабасьць, і паводзіць сябе адпаведна. Я мяркую, што нам трэба адкрыта заявіць, што мы ня хочам і ня будзем падтрымліваць уладу ў Беларусі і ня хочам размаўляць зь ёй, мы хочам падтрымліваць грамадзянскую супольнасьць. Іншая справа, што цяпер у Эўразьвяза няма аніякіх інструмэнтаў, з дапамогай якіх можна было б падтрымліваць беларускія незалежныя мэдыі і грамадзкія арганізацыі. Гэтыя мэханізмы трэба ствараць і гэта -- задача Эўразьвязу.
(Дракахруст: ) “Ганс Гэорг Вік, які сам на пасадзе кіраўніка групы АБСЭ меў ня надта натхняльны досьвед перамоваў з Беларускімі ўладамі, лічыць літоўскую прапанову ўсё ж вартай увагі”.
(Вік : ) “Тое, што кажуць літоўскія сябры, я цалкам падтрымліваю. Трэба шукаць шляхі да супрацоўніцтва з ўладамі, працаваць зь імі, а таксама з грамадзянскай супольнасьцю і інфармаваць пра гэта ўрад. Літва мае досьвед супрацоўніцтва зь Беларусьсю як на ўрадавым, так і на няўрадавым узроўні. Гэта трэба вітаць. Акрамя таго, Літва мае аўтарытэт ў беларускім грамадзтве, таксама аўтарытэт ў Эўразьвязе, як краіна, якая пасьпяхова прайшла транфармацыйны шлях, якая мае гэтак званы постсавецкі досьвед і добра ведае сытуацыю ў постсавецкіх краінах”.
(Дракахруст: ) “На погляд Андрэя Фёдарава няшмат плёну мае і жорсткая, і мяккая палітыка, таму крытэрам зьяўляецца маральнасьць”.
(Фёдараў: ) “Як паказала шматгадовая практыка, палітыка ізаляцыі безумоўна не дае моцнага эфэкту. Сытуацыя ў Беларусі ніякім чынам не паляпшаецца, хутчэй наадварот. Але і іншае палітыка не дае большага плёну. Прыкладам таму можа служыць палітыка Польшчы, якая ў свой час таксама прапаведавала палітыку "абмежаваных кантактаў", у тым ліку і на дастаткова высокім узроўні, і мы зараз бачым, які вынік з гэтага атрымаўся. Калі кантакты будуць адноўленыя на найвышэйшым узроўні, то гэта ізноў жа не прывядзе ні да якіх зрухаў, толькі беларускаму грамадзтву будуць увесь час казаць, што Захад нас прызнаў і пагадзіўся з тым, што мы праводзім правільную ўнутраную палітыку. Фактычна кожная з гэтых палітыкаў не зьяўляецца эфэктыўнай, цяжка нават вызначыць, якая зь іх лепей, але больш маральна ўсё ж устрымлівацца ад залішніх кантактаў, каб маральна не падрываць тых людзей у Беларусі, якія ўсё ж такі вераць у справядлівасьць і дэмакратычную будучыню”.
(Дракахруст: ) “А Лаўрас Бялініс ідэю літоўскіх палітыкаў ухваляе”.
(Бялініс: ) “Я станоўча стаўлюся да гэтай ідэі. Гэтай заявай сьпікер літоўскага парлямэнту паказаў рэалістычны погляд Літвы на свайго бліжэйшага суседа. Незалежна ад таго, які там рэжым, мы павіны кантактаваць з гэтай дзяржавай, павінны бачыць яго, прыстасоўвацца адзін да аднаго. Мяжа Беларусі ад сталіцы Літвы -- толькі 30 кілямэтраў. Мы абавязкова павінны кантактаваць з гэтай краінай нашмат часьцей, чым іншыя краіны Эўразьвязу. Мы і культурна шчыльна зьвязаныя з Беларусьсю, стагодзьдзямі Беларусь і Літва былі адным этнасам. І мы сапраўды можам быць своеасаблівымі пасярэднікамі. Некаторыя стратэгічныя пытаньні заслугоўваюць таго, каб пра гэта гаварылі ўсе, і тут Літва была б толькі адной з дзяржаваў, якое б гэта казаць. Але шмат у якіх іншых пытаньнях мы павінны разумець, што Беларусь -- гэта ня толькі рэжым, ня толькі дзяржава, але і 10 мільёнаў насельніцтва, якія не адпавядаюць меркаваньням некаторых заходніх палітыкаў, што які рэжым, такое і грамадзтва. Грамадзтва вельмі разнастайнае , вельмі цікавае, і зь ім трэба кантактаваць. Гэта было б толькі на карысьць насельніцтву, якое бачыла б розьніцу, бачыла б магчымасьці, якія яно страчвае з-за характару рэжыму.
(Дракахруст: ) “А як такі дыялёг можа спалучацца з падтрымкай дэмакратычных сілаў у Беларусі? Лукашэнка ж успрымае такую падтрымку як абвяшчэньне яму вайны і паводзіць сябе адпаведна”.
(Бялініс: ) “Сапраўды, вельмі цяжка размаўляць з уладай, калі яна загадзя вызначана як дыктатарская. Тады цяжка вырашаць нават пытаньне непалітычныя, напрыклад дробныя памежныя пытаньні. Але ўсё ж я мяркую, што погляд на Беларусь павінен быць больш мяккім у тым сэнсе, што дзяржавы Эўразьвязу павінны разрозьніваць рэжым, дзяржаву і грамадзтва. Тое, што мы крытыкуем рэжым і характар гэтага рэжыму, гэта не азначае, што мы адмаўляем гэтую дзяржаву і тым болей, што мы адмаўляем гэтую нацыю, якая існуе і дзейнічае побач з намі”.
