Што чытаюць беларусы, ці ёсьць тут сур''ёзныя грамадзка-палітычныя часопісы? Спачатку прыслухаемся да меркаваньняў чытачоў.
(Спадар: ) “Няма наагул. Я такіх ня ведаю. “Горизонты” – гэта быццам бы імідж беларусаў у сьвеце, аднак такі імідж, што глянцавы бляск гэты пачырванеў, напэўна. За даляглядам усё засталося...”
(Дзяўчына: ) “Часопісы сур’ёзныя? Я ведаю “Arche”, але ён больш культурніцкі. Здаецца, выходзяць яшчэ “Нёман”, нейкія глянцавыя жаночыя часопісы. Дакладна сказаць не магу”.
(Спадар: ) “Грамадзка-палітычныя выданьні? Ня ведаю нічога, акрамя газэт...”
(Спадарыня: ) "Якія я ведаю часопісы? Цяжка сказаць. Я чытаю “Лізу”, “Космополитен”, але гэта, напэўна, расейскія. І не пра палітыку. Ня ведаю...”
***
Першай спробай выданьня сур''ёзнага аналітычнага часопісу ў Беларусі можна лічыць “Кур’ер”, які ў 1998 годзе пачаў рэдагаваць Ігар Гермянчук. “Кур’ер” выходзіць і цяпер, але нерэгулярна. Досыць пасьпяховым недзяржаўным праектам можна лічыць эканамічны часопіс “Дело. Восток-Запад”. Ёсьць яшчэ “Arche”,”які пачынаўся як культурніцкі праект, але апошнім часам палітызаваўся.
Што да дзяржаўных выданьняў, шмат гадоў выходзіць “Беларуская думка”, але й сёньня выглядае часопіс даволі сьціпла, дый наклад мізэрны.
Адміністрацыя прэзыдэнта выдае так званыя “ангельскамоўныя мэдыі”, часопісы “Горизонты” і "Belarus". Яны, натуральна, ілюстраваныя, паліграфія шыкоўная. На пачатку жніўня зьявілася яшчэ і “Планета” – яркая, каляровая, таксама зь вялікімі прэтэнзіямі. Як сказаў галоўны рэдактар Усевалад Янчэўскі, гэта, у першую чаргу, міжнародны часопіс, як будзе абмяркоўваць праблемы ўсясьветнай цывілізацыі. Цікава – дзе Ўсевалад Янчэўскі знайшоў столькі журналістаў-міжнароднікаў высокай кваліфікацыі? Але ён адказаў, што не арыентуецца на састарэлы прынцып фармаваньня рэдакцыйнага штату:
(Янчэўскі: ) “Самыя розныя аўтары будуць. Прычым, ня толькі беларускія. Мы ня будзем абмяжоўвацца рамкамі рэдакцыі часопісу, якая вельмі невялікая – пяць чалавек”.
(Карэспандэнтка: ) “Калі ня сакрэт, адкуль і хто, назавіце імёны”.
(Янчэўскі: ) “Гэта людзі, якія ажыцьцяўляюць тэхнічныя функцыі. Журналістаў, магчыма, і ня будзе, штатных, якія працуюць у часопісе”.
Бальшыня матэрыялаў у новым часопісе чамусьці ананімныя. Заснавальнікі выданьня – “Белтрансгаз”, Адміністрацыя прэзыдэнта, а куратар – намесьнік кіраўніка прэзыдэнцкай адміністрацыі Алег Праляскоўскі.
Вельмі нагадвае ўсё гэта савецкія часы, калі выходзілі надзвычай падобныя адзін да аднаго “Коммунист Белорусии”, “Молодой коммунист”, “Блокнот політінформатора"...
У 1980-я гады, калі немагчыма было падпісацца на “Огонёк”, “Новый мир”, “Юность”, у Беларусі зьявілася надзвычай папулярная “Крыніца” (дарэчы, выходзіў часопіс і па-беларуску, і па-расейску – “Родник”). Рэдактарам быў паэт Уладзімер Някляеў, ягоным намесьнікам – Павал Якубовіч. А потым, з 1990-х гадоў, – зацішша. “Коммуністы” і “пропагандісты” зьніклі, а што зьявілася? Амаль нічога, акрамя таго, што за адсутнасьцю сур''ёзных аналітычных часопісаў некалькі гадоў таму, да прыкладу, у літаратурным часопісе “Нёман” сталі друкаваць прамовы Аляксандра Лукашэнкі.
Няма ў краіне нічога падобнага да расейскіх “Итогов”, польскіх “Polityki” i “Wprost”, украінскіх “Корреспондента”, “Поступу” ды іншых. Чаму? Вось меркаваньне вядомага журналіста Рамана Якаўлеўскага.
(Якаўлеўскі: ) “У нас няма мэдыйнага рынку. Па-першае, рэклямадаўцам даюць “па галаве”, калі яны зьмяшчаюць рэкляму ў апазыцыйных уладзе выданьнях. Папросту “выломваюць” рукі і забараняюць даваць. А без прыбытку ад рэклямы як можа існаваць часопіс? Па-другое, ніхто ўкладаць ня хоча ў мэдыйны рынак, таму што прэса знаходзіцца пад татальным кантролем”.
Са спадаром Якаўлеўскім цалкам салідарны і цяперашні галоўны рэдактар часопісу “Кур’ер” Аляксандар Вальвачоў:
(Вальвачоў: ) “Напэўна, мэдыйны рынак адсутнічае як рынак, перш за ўсё, з-за немагчымасьці ўмоваў. У сілу спэцыфікі рэгуляваньня гэтага рынку сюды, канечне ж, не заманіш, калом не загоніш нейкіх нармальных інвэстараў, якія б укладалі ў гэта як у бізнэс”.
Што да часопісу “Кур’ер”, які некалі стаў, так бы мовіць, першай ластаўкай у Беларусі, выходзіць ён цяпер нерэгулярна.
(Вальвачоў: ) “Выхад – раз на 2-3 месяцы – гэта нонсэнс для часопісу. Яшчэ для літаратурна-мастацкага альманаху куды не ішло, а для выданьня, якое павінна камэнтаваць грамадзка-палітычныя падзеі, сачыць за падзеямі, гэта, канешне, нонсэнс”.
А вось беларускі палітоляг Віталь Сіліцкі, які працуе цяпер ў ЗША, выказаў такое меркаваньне.
(Сіліцкі: ) “Добры аналітычны праект – па-першае, гэта не для шырокай публікі. Гэта не папулярнае выданьне. Для таго, каб яно існавала, патрэбны вельмі вялікія ўкладаньні і даволі заможная публіка, людзі, якія маюць вельмі высокі інтэлект і пэўныя прыбыткі. А наша грамадзтва апошнім часам вельмі прымітызавалася… Сур''ёзны аналітычны прадукт – яго цяжка зрабіць і цяжка распаўсюдзіць”.
Сапраўды, падобныя ініцыятывы вымагаюць сур’ёзных інвэстыцыяў. Але ёсьць прэцэдэнт: часопіс “Arche”, нягледзячы на забароны распаўсюду праз “Белсаюздрук”, іншыя цяжкасьці, цягам сямі гадоў выходзіць і мае сталую, сур’ёзную аўдыторыю. Сакрэтамі дзеліцца заснавальнік і выдавец Валерка Булгакаў:
(Булгакаў: ) “Для “Arche” пытаньне грошай ніколі не было асноўным. Асноўным было тое, што рабленьне часопісу “Arche” патрабуе вельмі высокай кваліфікацыі. У Беларусі 50-100 чалавек на ўсю краіну, якія б маглі гэта рабіць. Плюс у “Arche” з самага пачатку мы ішлі шляхам максымальнай эканоміі сродкаў. У нас адсутнічае рэдакцыя, фактычна ў штаце тры з паловай чалавекі”.
Напэўна, некарэктна параўноўваць беларускія выданьні кшталту недзяржаўнага альманаху “Arche” і нават прэзыдэнцкай “Планеты” з усясьветна вядомымі “Newsweek”,“Focus”, “Stern”, “Spiеgel”. У “Spiеgel”, да прыкладу, працуе 70 рэдактараў, якія займаюцца толькі вэрыфікацыяй інфармацыі. Гэта сапраўды грандыёзныя інфармацыйныя фабрыкі, якія маюць унікальныя архівы, фота-, фона-, відэатэкі. У беларускіх варунках, натуральна, зрабіць такое вялікае прадпрыемства вельмі цяжка. І справа, як ужо гаварылася, ня толькі ў адсутнасьці сур’ёзных інвэстыцыяў – вельмі абмежаваны і інтэлектуальны рэсурс.
Але самае галоўнае, лічыць выдавец “Arche” Валерка Булгакаў у наступным:
(Булгакаў: ) “Вельмі часта ў людзей нейкая пасіўнасьць, няма лёгкай, я б сказаў, “безуминки”, лёгкага вар’яцтва, якое б дазваляла займацца такімі праектамі. Выдавецкі бізнэс – гэта ня той бізнэс, дзе можна лёгка зарабіць вялікія грошы. Гэта той бізнэс, дзе можна атрымаць вельмі шмат гузакоў ад нашых уладаў”.
(Спадар: ) “Няма наагул. Я такіх ня ведаю. “Горизонты” – гэта быццам бы імідж беларусаў у сьвеце, аднак такі імідж, што глянцавы бляск гэты пачырванеў, напэўна. За даляглядам усё засталося...”
(Дзяўчына: ) “Часопісы сур’ёзныя? Я ведаю “Arche”, але ён больш культурніцкі. Здаецца, выходзяць яшчэ “Нёман”, нейкія глянцавыя жаночыя часопісы. Дакладна сказаць не магу”.
(Спадар: ) “Грамадзка-палітычныя выданьні? Ня ведаю нічога, акрамя газэт...”
(Спадарыня: ) "Якія я ведаю часопісы? Цяжка сказаць. Я чытаю “Лізу”, “Космополитен”, але гэта, напэўна, расейскія. І не пра палітыку. Ня ведаю...”
***
Першай спробай выданьня сур''ёзнага аналітычнага часопісу ў Беларусі можна лічыць “Кур’ер”, які ў 1998 годзе пачаў рэдагаваць Ігар Гермянчук. “Кур’ер” выходзіць і цяпер, але нерэгулярна. Досыць пасьпяховым недзяржаўным праектам можна лічыць эканамічны часопіс “Дело. Восток-Запад”. Ёсьць яшчэ “Arche”,”які пачынаўся як культурніцкі праект, але апошнім часам палітызаваўся.
Што да дзяржаўных выданьняў, шмат гадоў выходзіць “Беларуская думка”, але й сёньня выглядае часопіс даволі сьціпла, дый наклад мізэрны.
Адміністрацыя прэзыдэнта выдае так званыя “ангельскамоўныя мэдыі”, часопісы “Горизонты” і "Belarus". Яны, натуральна, ілюстраваныя, паліграфія шыкоўная. На пачатку жніўня зьявілася яшчэ і “Планета” – яркая, каляровая, таксама зь вялікімі прэтэнзіямі. Як сказаў галоўны рэдактар Усевалад Янчэўскі, гэта, у першую чаргу, міжнародны часопіс, як будзе абмяркоўваць праблемы ўсясьветнай цывілізацыі. Цікава – дзе Ўсевалад Янчэўскі знайшоў столькі журналістаў-міжнароднікаў высокай кваліфікацыі? Але ён адказаў, што не арыентуецца на састарэлы прынцып фармаваньня рэдакцыйнага штату:
(Янчэўскі: ) “Самыя розныя аўтары будуць. Прычым, ня толькі беларускія. Мы ня будзем абмяжоўвацца рамкамі рэдакцыі часопісу, якая вельмі невялікая – пяць чалавек”.
(Карэспандэнтка: ) “Калі ня сакрэт, адкуль і хто, назавіце імёны”.
(Янчэўскі: ) “Гэта людзі, якія ажыцьцяўляюць тэхнічныя функцыі. Журналістаў, магчыма, і ня будзе, штатных, якія працуюць у часопісе”.
Бальшыня матэрыялаў у новым часопісе чамусьці ананімныя. Заснавальнікі выданьня – “Белтрансгаз”, Адміністрацыя прэзыдэнта, а куратар – намесьнік кіраўніка прэзыдэнцкай адміністрацыі Алег Праляскоўскі.
Вельмі нагадвае ўсё гэта савецкія часы, калі выходзілі надзвычай падобныя адзін да аднаго “Коммунист Белорусии”, “Молодой коммунист”, “Блокнот політінформатора"...
У 1980-я гады, калі немагчыма было падпісацца на “Огонёк”, “Новый мир”, “Юность”, у Беларусі зьявілася надзвычай папулярная “Крыніца” (дарэчы, выходзіў часопіс і па-беларуску, і па-расейску – “Родник”). Рэдактарам быў паэт Уладзімер Някляеў, ягоным намесьнікам – Павал Якубовіч. А потым, з 1990-х гадоў, – зацішша. “Коммуністы” і “пропагандісты” зьніклі, а што зьявілася? Амаль нічога, акрамя таго, што за адсутнасьцю сур''ёзных аналітычных часопісаў некалькі гадоў таму, да прыкладу, у літаратурным часопісе “Нёман” сталі друкаваць прамовы Аляксандра Лукашэнкі.
Няма ў краіне нічога падобнага да расейскіх “Итогов”, польскіх “Polityki” i “Wprost”, украінскіх “Корреспондента”, “Поступу” ды іншых. Чаму? Вось меркаваньне вядомага журналіста Рамана Якаўлеўскага.
(Якаўлеўскі: ) “У нас няма мэдыйнага рынку. Па-першае, рэклямадаўцам даюць “па галаве”, калі яны зьмяшчаюць рэкляму ў апазыцыйных уладзе выданьнях. Папросту “выломваюць” рукі і забараняюць даваць. А без прыбытку ад рэклямы як можа існаваць часопіс? Па-другое, ніхто ўкладаць ня хоча ў мэдыйны рынак, таму што прэса знаходзіцца пад татальным кантролем”.
Са спадаром Якаўлеўскім цалкам салідарны і цяперашні галоўны рэдактар часопісу “Кур’ер” Аляксандар Вальвачоў:
(Вальвачоў: ) “Напэўна, мэдыйны рынак адсутнічае як рынак, перш за ўсё, з-за немагчымасьці ўмоваў. У сілу спэцыфікі рэгуляваньня гэтага рынку сюды, канечне ж, не заманіш, калом не загоніш нейкіх нармальных інвэстараў, якія б укладалі ў гэта як у бізнэс”.
Што да часопісу “Кур’ер”, які некалі стаў, так бы мовіць, першай ластаўкай у Беларусі, выходзіць ён цяпер нерэгулярна.
(Вальвачоў: ) “Выхад – раз на 2-3 месяцы – гэта нонсэнс для часопісу. Яшчэ для літаратурна-мастацкага альманаху куды не ішло, а для выданьня, якое павінна камэнтаваць грамадзка-палітычныя падзеі, сачыць за падзеямі, гэта, канешне, нонсэнс”.
А вось беларускі палітоляг Віталь Сіліцкі, які працуе цяпер ў ЗША, выказаў такое меркаваньне.
(Сіліцкі: ) “Добры аналітычны праект – па-першае, гэта не для шырокай публікі. Гэта не папулярнае выданьне. Для таго, каб яно існавала, патрэбны вельмі вялікія ўкладаньні і даволі заможная публіка, людзі, якія маюць вельмі высокі інтэлект і пэўныя прыбыткі. А наша грамадзтва апошнім часам вельмі прымітызавалася… Сур''ёзны аналітычны прадукт – яго цяжка зрабіць і цяжка распаўсюдзіць”.
Сапраўды, падобныя ініцыятывы вымагаюць сур’ёзных інвэстыцыяў. Але ёсьць прэцэдэнт: часопіс “Arche”, нягледзячы на забароны распаўсюду праз “Белсаюздрук”, іншыя цяжкасьці, цягам сямі гадоў выходзіць і мае сталую, сур’ёзную аўдыторыю. Сакрэтамі дзеліцца заснавальнік і выдавец Валерка Булгакаў:
(Булгакаў: ) “Для “Arche” пытаньне грошай ніколі не было асноўным. Асноўным было тое, што рабленьне часопісу “Arche” патрабуе вельмі высокай кваліфікацыі. У Беларусі 50-100 чалавек на ўсю краіну, якія б маглі гэта рабіць. Плюс у “Arche” з самага пачатку мы ішлі шляхам максымальнай эканоміі сродкаў. У нас адсутнічае рэдакцыя, фактычна ў штаце тры з паловай чалавекі”.
Напэўна, некарэктна параўноўваць беларускія выданьні кшталту недзяржаўнага альманаху “Arche” і нават прэзыдэнцкай “Планеты” з усясьветна вядомымі “Newsweek”,“Focus”, “Stern”, “Spiеgel”. У “Spiеgel”, да прыкладу, працуе 70 рэдактараў, якія займаюцца толькі вэрыфікацыяй інфармацыі. Гэта сапраўды грандыёзныя інфармацыйныя фабрыкі, якія маюць унікальныя архівы, фота-, фона-, відэатэкі. У беларускіх варунках, натуральна, зрабіць такое вялікае прадпрыемства вельмі цяжка. І справа, як ужо гаварылася, ня толькі ў адсутнасьці сур’ёзных інвэстыцыяў – вельмі абмежаваны і інтэлектуальны рэсурс.
Але самае галоўнае, лічыць выдавец “Arche” Валерка Булгакаў у наступным:
(Булгакаў: ) “Вельмі часта ў людзей нейкая пасіўнасьць, няма лёгкай, я б сказаў, “безуминки”, лёгкага вар’яцтва, якое б дазваляла займацца такімі праектамі. Выдавецкі бізнэс – гэта ня той бізнэс, дзе можна лёгка зарабіць вялікія грошы. Гэта той бізнэс, дзе можна атрымаць вельмі шмат гузакоў ад нашых уладаў”.
