(Вячаслаў Ракіцкі: ) “Народныя і рэлігійныя сьвяты, і асабліва Каляды ці Божае нараджэньне, цягам стагодзьдзяў фармавалі традыцыі іх сьвяткаваньня – рытуалы, абрады, гульні. Аднак, у 20-м стагодзьдзі адбылося разбурэньне ці забыцьцё традыцыяў. Да гэтага спрычыніліся як імклівае разьвіцьцё навукі і тэхнікі, гэтак і панаваньне ў Беларусі камуністычнай ідэалёгіі, якая выключала народную ці рэлігійную традыцыю. У новай хвалі беларускага адраджэньня ў знайшлося месца і вяртаньня да традыцыяў беларускіх сьвятаў. Здаецца і зроблена нямала, у тым ліку, і сёньняшнімі экспэртамі Свабоды, праўдападобна, на ўласную ініцыятыву. Вось і натуральнае да іх пытаньне: чаму вы лічыце, што ў 21-м стагодзьдзі неабходна аднаўляць абрады, гульні, якія былі характэрныя для архаічнага, з гледзішча сучаснага чалавека, часу?”
(Арына Вячорка: ) “Я лічу, што ў жыцьці сучаснага чалавека гульня шмат што вызначае. Зьмянілася філязофія, зьмяніўся сьветагляд чалавека. І новыя магчымасьці чалавека найлепей раскрываюцца праз гульню. Гульня – адна з самых старажытных формаў існаваньня чалавечай падсьвядомасьці. Праз гульню чалавек можа выказаць сваю ўнутраную існасьць. Трэба адраджаць не канкрэтныя рытуалы, якія могуць быць застыглымі, а менавіта гульні”.
(Юры Выдронак: ) “Па-першае, вяртаньне да традыцыяў вельмі добра ўплывае на здароўе, бо генэтычна чалавек прызвычаены да жыцьця паводле зорак. Усе каляндарныя сьвяты раней былі прыстасаваныя да зорак. Адтуль адпаведная філязофія, адпаведная псыхалёгія і стан здароўя. Усё зусім ня так, як з камуністычнымі сьвятамі, калі чалавек проста напіваўся. Раней на сьвята чалавек прыходзіў да кагосьці ў дом і казаў: “Добры вечар таму, хто ў гэтым даму. Ці дазволіце песьню пець?..”
(Ракіцкі: ) “Але псыхалёгія людзей сёньня іншая, чым была раней. Ці здольны сучасны чалавек адгукнуцца на тыя правілы гульні, якія вызначыў даўні час?”
(Выдронак: ) “Я думаю, што, калі гаварыць, прыкладам, пра Менск, дык яго жыхары ня так даўно прыехалі сюды зь вёскі. І гэтыя людзі яшчэ памятаюць, як іхныя бабулі, матулі сьпявалі песьні і калядавалі. Калі чалавеку нагадаць пра гэта на хвалі папулярызацыі фальклёру, што пракацілася па ўсім сьвеце і крышачку дакацілася да Беларусі, то ён, напэўна, узгадае. Так, мы на “Славянскі базар” прывезьлі 74-гадовую бабулю. І вось наша бабуля з Малікавічаў пасьля Кіркорава ці пасьля Пугачовай выходзіць на сцэну. А разам зь ёю мы, сучасныя. Публіка зьдзіўленая, і думае: а што гэта такое, а мо і гэтыя хлопцы, што засьпяваюць з ёй, нечага вартыя?”
(Ракіцкі: ) “Вы кажаце пра генэтычную памяць вясковых людзей. Але нарэшце і ў Беларусі сфармаваныя і генэрацыі гараджанаў. Што думаеце вы, Арына, як чалавек, які займаецца гарадзкім фальклёрам?”
(Вячорка: ) “Я думаю, што нашая ўрбанізаваная моладзь ня пойдзе шляхам рэканструяваньня вясковага фальклёру. Па-першае, мы маем свае гарадзкія традыцыі гульняў, забаваў. Я перакананая, што сучасны чалавек хацеў бы далучацца да традыцыйных сьвятаў, але ня ў формах вясковага фальклёру. Тыя людзі, якія прыехалі зь вёскі ў горад, могуць быць носьбітамі вясковага фальклёру і браць удзел у распрацоўцы сцэнароў гарадзкіх сьвятаў. Але галоўную канву ўсё ж будуць вызначаць гараджане. Прыкладам, тое, што ў вёсцы лічыцца магічным дзеяньнем, у горадзе можа быць пераўтворанае ў гульню, якая выконваецца паводле зададзеных роляў і з імправізацыяй”.
(Ракіцкі: ) “Натуральным чынам, мы перайшлі да прынцыповага пытаньня. Аднаўляючы сьвяты, варта імкнуцца да аўтэнтыкі ці адаптаваць да сучаснасьці, а мо стылізаваць? У якіх формах, з вашага гледзішча, можа выступаць сёньня традыцыя?”
(Выдронак: ) “Я думаю, што могуць быць розныя формы. Эмацыйная прырода чалавека – як шматкаляровая вясёлка. Шмат эмоцый, шмат і розных формаў, зацікаўленьняў. Хтосьці любіць аўтэнтыку, нехта – магію. Нехта схільны да гульні ці тэатральнасьці. Але самае галоўнае – захаваць формулу, на якой будуецца відовішча. Гэта формулы архаічныя, зьвязаныя з арнамэнтыкай, старадаўнімі рытуаламі”.
(Ракіцкі: ) “У сваёй практыцы вы чым кіруецеся? Прыкладам, калі ўвасаблялі арыгінальныя праекты – “Палац”, “Юр’я”, свае найноўшыя ідэі? Ведаю, што зараз вы, Юрый, спрабуеце перакласьці на музыку сымболіку беларускіх арнамэнтаў...”
(Выдронак: ) “Што б творца ні рабіў, спачатку ён павінен вывучыць традыцыю. Тады маеш маральнае права на экспэрымэнт. Любая пераробка павінна ісьці ад арыгіналу”.
(Вячорка: ) “Ёсьць модныя накірункі ў адраджэньні традыцыяў. Так, зараз мода на этна. І трэба ісьці шляхам моды. Гэта маё перакананьне. Пры гэтым варта імкнуцца захаваць зьмест. Але зьмест можа быць неканкрэтным. Напрыклад, мы адраджаем традыцыю Калядаў. Шмат можна казаць пра казу, пра калядную зорку. Але можна казаць і пра тое, што гэтае сьвята зьвязанае з жывёлагадоўляй, і што магічнае значэньне надаецца агню. І можна збудаваць такую форму, дзе агонь і сонца будуць дамінантамі. Вось вам і новая форма, але зьмест будзе архаічным, вельмі дакладным і добра аформленым песьнямі. Такое відовішча будзе прывабным для сучаснага чалавека. Новая форма і новыя правілы гульні ня зьменяць архаічнай сутнасьці. Фальклярысты могуць быць спакойнымі: мы фальклёр не мяняем, мы яго разьвіваем, акцэнтуючы магічныя дзеяньні”.
(Ракіцкі: ) “Асаблівасьць рытуалу, абраду, гульні ў тым, што сам чалавек браў у ім удзел. Сучасны чалавек таксама мае ведаць правілы гульні, каб ня быць адчужаным ад дзеяньня, як гэта часам здараецца ў тэатры. Калі я быў у Токіо і наведаў традыцыйны японскі тэатар “Кабукі”, дык быў цалкам адчужаны ад сцэны, бо ня ведаў правілаў гульні, паводле якіх разьвіваецца сцэнар відовішча. Японцы ж, у бальшыні сваёй нават апранутыя ў кімано, ведалі інтэрмэдыі напамяць, ведалі, калі і як рэагаваць. Заля і сцэна існавалі ў поўнай гармоніі. Ці можа сучасны беларус імгненна ўвайсьці ў прапанаваныя вамі абрад, рытуал, гульню? Ці змогуць яны стаць удзельнікамі, а не сузіральнікамі?”
(Вячорка: ) “У гэтым я падтрымліваю спадара Выдронка, што беларусы ня будуць адчужаныя ад дзеяньня, бо яны як вясковыя, ці колісь вясковыя жыхары захоўваюць памяць на традыцыю. Тым болей, што зусім нядаўна яны і самі ўдзельнічалі ў народных рытуалах”.
(Ракіцкі: ) “Хто перадусім у Беларусі павінен займацца вяртаньнем традыцыяў? Вы займаецеся гэтым на ўласную ініцыятыву. Дзе ёсьць пэўныя здабыткі – там, дзе працуюць дзяржаўныя ўстановы, ці там, дзе вы?”
(Выдронак: ) “Ясная справа, гэтым павінна займацца дзяржава. Ёсьць міністэрства культуры, ёсьць міністэрства адукацыі. Дзеля гэтага прызначаюцца нейкія грошы. Натуральна ж, паўстае пытаньне: дык чаму з гэтаю справаю ня ўсё нармалёва? І вось сёньня паўстае пытаньне пра стварэньне розных фондаў, пра экспэдыцыі. Рабілася нібыта ўсё гэта і раней. Але я ведаю, на якім узроўні. Ехаў чалавек на аўтобусе, з магнітафонам “Весна”, узімку, ледзь не замярзаючы па дарозе. Іншая рэч, калі ты едзеш прафэсійна арганізаванай экспэдыцыяй, з прафэсійнай відэа- і аўдыётэхнікай. Тады і якасьць. Так, дзяржава гэтым павінна займацца, але на сёньняшні дзень я змог зрабіць значна болей, чым дзяржаўныя ўстановы, бо я вельмі люблю гэтую справу. Я і свае грошы ў яе ўкладаю”.
(Ракіцкі: ) “Арына, вы аўтар ідэі збору гістарычнай музыкі і арганізацыі канцэртаў “Легенды Вялікага Княства”. Скрозь прызму вашага досьведу тое ж пытаньне: “Хто павінен займацца адраджэньнем традыцыйных сьвятаў?”
(Вячорка: ) “Традыцыі можа вярнуць толькі народ. Дзяржава можа толькі падтрымліваць, ці не падтрымліваць. Болей за тое, ад падтрымкі дзяржавы мала што залежыць. Важна, каб гэтага хацелі самі людзі, і найперш – маладыя людзі. Менавіта ад іх залежыць, ці будзе ў нас пераемнасьць у захаваньні традыцыяў. Дзяржава на сёньняшні час не падтрымлівае, бо яна забюракратызаваная, аднабакова спалітызаваная, не разумее сутнасьці жывога, што ёсьць у традыцыі. Яна ніколі ня будзе гэта арганізоўваць. Дый гэта практычна не магчыма арганізаваць. Адзінае, што толькі можна шукаць сярод чыноўнікаў людзей, якія будуць аберагаць”.
(Ракіцкі: ) “На завяршэньне давайце падсумуем размову кароткім адказам на кароткае пытаньне: ці ёсьць пэрспэктыва ў адраджэньні нацыянальных традыцыяў у сучаснай Беларусі?”
(Выдронак: ) “Гэта залежыць ад многага. Зараз шмат людзей у Беларусі, якія шмат робяць і хочуць рабіць у гэтай справе. Але ня ўсё можа ад іх залежыць. Гэта будзе залежыць і ад таго, як будзе складвацца і ў сьвеце, і ў нас”.
(Вячорка: ) “Сёньня я з сумам гляджу на магчымасьць адраджэньня традыцыяў. Лічу, што ў адраджэньні не стае пераемнасьці. Ёсьць закасьцянеласьць навукоўцаў-фальклярыстаў, якія ня хочуць дзяліцца матэрыяламі, ісьці да моладзі. З другога боку, і моладзь адарваная ад свайго нацыянальнага. Яно ёй не да спадобы, бо там не хапае стылю. А сучасная моладзь любіць стыль. Я – за стыль: будзе дакладны, прыгожы стыль у адраджэньні традыцыяў, і будзе тады жыць Беларусь і яе народ”.
(Арына Вячорка: ) “Я лічу, што ў жыцьці сучаснага чалавека гульня шмат што вызначае. Зьмянілася філязофія, зьмяніўся сьветагляд чалавека. І новыя магчымасьці чалавека найлепей раскрываюцца праз гульню. Гульня – адна з самых старажытных формаў існаваньня чалавечай падсьвядомасьці. Праз гульню чалавек можа выказаць сваю ўнутраную існасьць. Трэба адраджаць не канкрэтныя рытуалы, якія могуць быць застыглымі, а менавіта гульні”.
(Юры Выдронак: ) “Па-першае, вяртаньне да традыцыяў вельмі добра ўплывае на здароўе, бо генэтычна чалавек прызвычаены да жыцьця паводле зорак. Усе каляндарныя сьвяты раней былі прыстасаваныя да зорак. Адтуль адпаведная філязофія, адпаведная псыхалёгія і стан здароўя. Усё зусім ня так, як з камуністычнымі сьвятамі, калі чалавек проста напіваўся. Раней на сьвята чалавек прыходзіў да кагосьці ў дом і казаў: “Добры вечар таму, хто ў гэтым даму. Ці дазволіце песьню пець?..”
(Ракіцкі: ) “Але псыхалёгія людзей сёньня іншая, чым была раней. Ці здольны сучасны чалавек адгукнуцца на тыя правілы гульні, якія вызначыў даўні час?”
(Выдронак: ) “Я думаю, што, калі гаварыць, прыкладам, пра Менск, дык яго жыхары ня так даўно прыехалі сюды зь вёскі. І гэтыя людзі яшчэ памятаюць, як іхныя бабулі, матулі сьпявалі песьні і калядавалі. Калі чалавеку нагадаць пра гэта на хвалі папулярызацыі фальклёру, што пракацілася па ўсім сьвеце і крышачку дакацілася да Беларусі, то ён, напэўна, узгадае. Так, мы на “Славянскі базар” прывезьлі 74-гадовую бабулю. І вось наша бабуля з Малікавічаў пасьля Кіркорава ці пасьля Пугачовай выходзіць на сцэну. А разам зь ёю мы, сучасныя. Публіка зьдзіўленая, і думае: а што гэта такое, а мо і гэтыя хлопцы, што засьпяваюць з ёй, нечага вартыя?”
(Ракіцкі: ) “Вы кажаце пра генэтычную памяць вясковых людзей. Але нарэшце і ў Беларусі сфармаваныя і генэрацыі гараджанаў. Што думаеце вы, Арына, як чалавек, які займаецца гарадзкім фальклёрам?”
(Вячорка: ) “Я думаю, што нашая ўрбанізаваная моладзь ня пойдзе шляхам рэканструяваньня вясковага фальклёру. Па-першае, мы маем свае гарадзкія традыцыі гульняў, забаваў. Я перакананая, што сучасны чалавек хацеў бы далучацца да традыцыйных сьвятаў, але ня ў формах вясковага фальклёру. Тыя людзі, якія прыехалі зь вёскі ў горад, могуць быць носьбітамі вясковага фальклёру і браць удзел у распрацоўцы сцэнароў гарадзкіх сьвятаў. Але галоўную канву ўсё ж будуць вызначаць гараджане. Прыкладам, тое, што ў вёсцы лічыцца магічным дзеяньнем, у горадзе можа быць пераўтворанае ў гульню, якая выконваецца паводле зададзеных роляў і з імправізацыяй”.
(Ракіцкі: ) “Натуральным чынам, мы перайшлі да прынцыповага пытаньня. Аднаўляючы сьвяты, варта імкнуцца да аўтэнтыкі ці адаптаваць да сучаснасьці, а мо стылізаваць? У якіх формах, з вашага гледзішча, можа выступаць сёньня традыцыя?”
(Выдронак: ) “Я думаю, што могуць быць розныя формы. Эмацыйная прырода чалавека – як шматкаляровая вясёлка. Шмат эмоцый, шмат і розных формаў, зацікаўленьняў. Хтосьці любіць аўтэнтыку, нехта – магію. Нехта схільны да гульні ці тэатральнасьці. Але самае галоўнае – захаваць формулу, на якой будуецца відовішча. Гэта формулы архаічныя, зьвязаныя з арнамэнтыкай, старадаўнімі рытуаламі”.
(Ракіцкі: ) “У сваёй практыцы вы чым кіруецеся? Прыкладам, калі ўвасаблялі арыгінальныя праекты – “Палац”, “Юр’я”, свае найноўшыя ідэі? Ведаю, што зараз вы, Юрый, спрабуеце перакласьці на музыку сымболіку беларускіх арнамэнтаў...”
(Выдронак: ) “Што б творца ні рабіў, спачатку ён павінен вывучыць традыцыю. Тады маеш маральнае права на экспэрымэнт. Любая пераробка павінна ісьці ад арыгіналу”.
(Вячорка: ) “Ёсьць модныя накірункі ў адраджэньні традыцыяў. Так, зараз мода на этна. І трэба ісьці шляхам моды. Гэта маё перакананьне. Пры гэтым варта імкнуцца захаваць зьмест. Але зьмест можа быць неканкрэтным. Напрыклад, мы адраджаем традыцыю Калядаў. Шмат можна казаць пра казу, пра калядную зорку. Але можна казаць і пра тое, што гэтае сьвята зьвязанае з жывёлагадоўляй, і што магічнае значэньне надаецца агню. І можна збудаваць такую форму, дзе агонь і сонца будуць дамінантамі. Вось вам і новая форма, але зьмест будзе архаічным, вельмі дакладным і добра аформленым песьнямі. Такое відовішча будзе прывабным для сучаснага чалавека. Новая форма і новыя правілы гульні ня зьменяць архаічнай сутнасьці. Фальклярысты могуць быць спакойнымі: мы фальклёр не мяняем, мы яго разьвіваем, акцэнтуючы магічныя дзеяньні”.
(Ракіцкі: ) “Асаблівасьць рытуалу, абраду, гульні ў тым, што сам чалавек браў у ім удзел. Сучасны чалавек таксама мае ведаць правілы гульні, каб ня быць адчужаным ад дзеяньня, як гэта часам здараецца ў тэатры. Калі я быў у Токіо і наведаў традыцыйны японскі тэатар “Кабукі”, дык быў цалкам адчужаны ад сцэны, бо ня ведаў правілаў гульні, паводле якіх разьвіваецца сцэнар відовішча. Японцы ж, у бальшыні сваёй нават апранутыя ў кімано, ведалі інтэрмэдыі напамяць, ведалі, калі і як рэагаваць. Заля і сцэна існавалі ў поўнай гармоніі. Ці можа сучасны беларус імгненна ўвайсьці ў прапанаваныя вамі абрад, рытуал, гульню? Ці змогуць яны стаць удзельнікамі, а не сузіральнікамі?”
(Вячорка: ) “У гэтым я падтрымліваю спадара Выдронка, што беларусы ня будуць адчужаныя ад дзеяньня, бо яны як вясковыя, ці колісь вясковыя жыхары захоўваюць памяць на традыцыю. Тым болей, што зусім нядаўна яны і самі ўдзельнічалі ў народных рытуалах”.
(Ракіцкі: ) “Хто перадусім у Беларусі павінен займацца вяртаньнем традыцыяў? Вы займаецеся гэтым на ўласную ініцыятыву. Дзе ёсьць пэўныя здабыткі – там, дзе працуюць дзяржаўныя ўстановы, ці там, дзе вы?”
(Выдронак: ) “Ясная справа, гэтым павінна займацца дзяржава. Ёсьць міністэрства культуры, ёсьць міністэрства адукацыі. Дзеля гэтага прызначаюцца нейкія грошы. Натуральна ж, паўстае пытаньне: дык чаму з гэтаю справаю ня ўсё нармалёва? І вось сёньня паўстае пытаньне пра стварэньне розных фондаў, пра экспэдыцыі. Рабілася нібыта ўсё гэта і раней. Але я ведаю, на якім узроўні. Ехаў чалавек на аўтобусе, з магнітафонам “Весна”, узімку, ледзь не замярзаючы па дарозе. Іншая рэч, калі ты едзеш прафэсійна арганізаванай экспэдыцыяй, з прафэсійнай відэа- і аўдыётэхнікай. Тады і якасьць. Так, дзяржава гэтым павінна займацца, але на сёньняшні дзень я змог зрабіць значна болей, чым дзяржаўныя ўстановы, бо я вельмі люблю гэтую справу. Я і свае грошы ў яе ўкладаю”.
(Ракіцкі: ) “Арына, вы аўтар ідэі збору гістарычнай музыкі і арганізацыі канцэртаў “Легенды Вялікага Княства”. Скрозь прызму вашага досьведу тое ж пытаньне: “Хто павінен займацца адраджэньнем традыцыйных сьвятаў?”
(Вячорка: ) “Традыцыі можа вярнуць толькі народ. Дзяржава можа толькі падтрымліваць, ці не падтрымліваць. Болей за тое, ад падтрымкі дзяржавы мала што залежыць. Важна, каб гэтага хацелі самі людзі, і найперш – маладыя людзі. Менавіта ад іх залежыць, ці будзе ў нас пераемнасьць у захаваньні традыцыяў. Дзяржава на сёньняшні час не падтрымлівае, бо яна забюракратызаваная, аднабакова спалітызаваная, не разумее сутнасьці жывога, што ёсьць у традыцыі. Яна ніколі ня будзе гэта арганізоўваць. Дый гэта практычна не магчыма арганізаваць. Адзінае, што толькі можна шукаць сярод чыноўнікаў людзей, якія будуць аберагаць”.
(Ракіцкі: ) “На завяршэньне давайце падсумуем размову кароткім адказам на кароткае пытаньне: ці ёсьць пэрспэктыва ў адраджэньні нацыянальных традыцыяў у сучаснай Беларусі?”
(Выдронак: ) “Гэта залежыць ад многага. Зараз шмат людзей у Беларусі, якія шмат робяць і хочуць рабіць у гэтай справе. Але ня ўсё можа ад іх залежыць. Гэта будзе залежыць і ад таго, як будзе складвацца і ў сьвеце, і ў нас”.
(Вячорка: ) “Сёньня я з сумам гляджу на магчымасьць адраджэньня традыцыяў. Лічу, што ў адраджэньні не стае пераемнасьці. Ёсьць закасьцянеласьць навукоўцаў-фальклярыстаў, якія ня хочуць дзяліцца матэрыяламі, ісьці да моладзі. З другога боку, і моладзь адарваная ад свайго нацыянальнага. Яно ёй не да спадобы, бо там не хапае стылю. А сучасная моладзь любіць стыль. Я – за стыль: будзе дакладны, прыгожы стыль у адраджэньні традыцыяў, і будзе тады жыць Беларусь і яе народ”.
