У апошнюю верасьнёвую нядзелю я еду па справах у далёкі палескі гарадок і заходжу ў мясцовую цырульню. Люблю стрыгчыся ў выпадковых майстроў у правінцыі. Я стрыглася ў Лунінцы, Дрысе, Сьветлагорску… А ў гэтым гарадку нічога не працавала: абед. Ён як чорная пошасьць выкасіў горад. Крамы й касы, сталоўка й казённыя месты абмёрлі, нібы ў сіесту.
Працаваў толькі дашчаны хлевушок, над якім віўся надпіс: “Леди”. У хлевушку кабета сярэдняга веку, калматая, як бадзяжны пудэль, заклейвала вокны на зіму. На ёй быў запэцканы халат, на артрытных нагах – басаножкі. У вагончыку чамусьці стаяў пранізьлівы холад. Жанчына павіталася, даклеіла палоску й спытала: стрыгчыся ці на завіўку. “Адфіліруйце мяне”, прашу я. “Гарачай вады няма”, уздыхае цырульніца, дастае з кута люмінавы тазік і налівае ў яго ваду халодную. У цырульніцы псарыяз; ейныя галава, твар, рукі аблітыя ружовасьцю. Унутры мяне званкамі зьвініць сьмех, і я, бы пад каўпак, сядаю пад рукі цырульніцы, пад ейны пах і ейныя простыя аповеды пра п’яніцу-мужа, зімовыя ружы “вавёрка”, якія, бы вавёрка, абскакалі ўвесь дом і хлеў, пра грубасьць суседкі й посьпехі сына-школьніка. Вось у такіх салёнах “Лэдзі” я й набываю сваё хараство. Мілая, местачковая Беларусь заўсёды на маёй галаве.
Панядзелак, шостая раніцы. Гэта час вар’ятаў, што кідаюцца на працу, бы на дзот. А шостай прачынаюся й вызіраю ў акно. Валюхаючы мэталёвымі задамі, ідуць тралейбусы. Але я ня лезу ў гэтую душытву. Вы душыцеся сёньня, а я буду заўтра. Панядзелак – мой сьвяты выходны дзень. А сёмай сьнедаю. У радыё гугніць Літошка. Ужо дзясяты год, як гэты Літошка паўсюды – прабраўся на радыё, тэлевізію, у газэты і ў гутаркі людзей. І нават у мае сны.
Сёньня я сьніла, што нейкі рудавусы дзядзька прапануе падарыць мне норку. Я прыглядаюся і пазнаю ў дзядзьку першага-лепшага прэзыдэнта Беларусі, але нейкага зрудзелага. Норка! Мне карціць прыняць яе, але што скажуць сябры? Браць норку з тых жа рончак, якія 10 год душаць Беларусь? Але зь іншага боку, я ніколі не выступала ў ролі кабеты, якой дараць дарагія падарункі. Як цікава было б адчуць гэты саладкавы смак прадажнасьці! І гэтая спакуса мяне дабіла. Я працягнула рукі да рыжавусага Літошкі й сказала: “Прымаю норку ад Вас, спадар прэзыдэнт”. Але падступны Літошка працягнуў мне замест шыкоўнага лёгкага футра жаўтазубага зьвярка, і абодва –зьвярок і прэзыдэнт – ашчэрыліся на мяне бесаватай рудавусаю ўхмылкаю. Бесаватая ўхмылка, як я падазраю, і ёсьць самая галоўная ўзнагарода за любую здраду. Дарагія сябры! У сьне адбываецца ісьцінная частка майго жыцьця, і ў ёй я здрадзіла вам і Беларусі. І цяпер я буду ўсьміхацца тупой і зьмяінай ухмылкай, як дзявулі з АТН.
Ля майго дому пад кустамі язьміну сядзяць бабкі на скрынях, гандлююць ўласнаручна вырашчанай гароднінай. Што ж, праз сорак год мо і я буду тут сядзець са стрэмкамі ў дупе. Іду й думаю: хто ў іх зраньня набывае гародніну? Усім жа на працу. Аж бачу: хырнулі бабкі, як вераб’і. Некаторыя пабеглі разам са скрынямі. З-за рога крамы выйшлі хлопцы-міліцыянты й забралі з сабой скрыні. Каб бабкам не было на чым кірмашаваць.
Гэта, напэўна, газардная, адрэналінная гульня: сядзіш, кірмашуеш, аж тут зьяўляюцца маладыя, моцныя, уладныя ворагі, і ты ўцякаеш са скрынямі й мяхамі. Ворагі ў бясьсілай злосьці сыходзяць, а ты вяртаесься з дуляй у кішэні. Кірмашуеш. А вечарам ідзеш у краму і на заробленыя ў 80 год грошы з гонарам набываеш малако, мяса й хлеб. Не, бадай што, бабкі не такія ўжо й дурныя. А хлопцы ў плямах? І іх можна зразумець. Дапусьцім, ім сказаў начальнік: хлопцы, гэтыя бабкі псуюць сабою выгляд эўрапейскага гораду. Дый на чым вырасьцілі яны гародніну? Можа, на адных нітратах і нітрытах? І ці мыюць яны семкі перад смажкаю? Ідзіце, хлопцы, чкурніце іх, абараніце грамадзянаў. І маладзёны ідуць. Ёсьць старажытная беларуская гульня Апанас, калі хлопцы ловяць дзевак. “Апанас, Апанас, лаві дурня, а ня нас”. Ці можна міліцыянтаў раўняць з сатырамі, а бабак – зь німфамі?
Для людзей, якія рана страцілі мару і надзею, пагадзіліся з гэтым жыць і назвалі гэта стабільнасьцю, ёсьць толькі адзін ратунак: ніколі не прасыхайце. Ах, як гучыць гэтае гарлавое арабскае слова Аль-Каголь. Аль-Каголь ібн Хатаб. Непераможны Джын, Дух пляшкі, Усяслаў Чарадзей. Гарэлка. Віскі. Палынная вада. Вас вельмі любіць Беларусь. Яна прамяняла на вас свае мары й надзеі.
Калі чалавек ніяк не ўплывае на жыцьцё свае краіны, ён сыходзіць у прыватную сфэру так глыбока, што ніхто яго адтуль ня можа выцягнуць. Як макрыца пад камень. Аж да таго моманту калі “падзьме сьвежы вецер перамен”. Кожны дзень, выходзячы на вуліцу, я падымаю свой насаты тварык: ці ня дзьме сьвежы вецер перамен? Але не: ні подыху, нічога. Але на ўсялякі выпадак я пастаянна нашу паліто. Паліто й капялюш для мяне ёсьць сымбалямі эўрапейскага таталітарызму: чалавек хутаецца ў паліто, сутуліцца ад ветру, прытрымлівае на галаве капялюш, сьпешна прамінае абрыдлыя да асклізласьці вуліцы, перабягае з аднае прыватнае прасторы ў іншую. Праз чыста вымеценыя вуліцы таталітарнага Менску. Я больш не хаджу на акцыі пратэсту. Усё ня тое. Я больш не хачу гаварыць пра сваю краіну, не хачу ў ёй жыць. Я яе не люблю. Холад стомы запанаваў у маім сэрцы. Мне трэба было вывезьці сэрца адсюль унутры свайго цела, бы кантрабанду, каб уратаваць яго ад заўчаснай старасьці. Вывезьці за мяжу або ў іншы сьвет. Я ня вывезла, але затое пачала насіць паліто, капялюш і акуляры – уніформу стомленых і пераможаных, але мілых, бясконца мілых.
Беларусь займае другое месца ў сьвеце па колькасьці самагубстваў. Гэта таму, што мы стабільныя, як музыка ў мэханічнай катрынцы. Нядаўна мая аднакурсьніца Галя скончыла з жыцьцём. Яна і падкінула мне гэтую мэтафару – краіна як катрынка, ад якой вар’яцееш, бо музыка катрынкі зваротная й паўтаральная. Галя жыла ў сярэднім узросьце, сама сабе астабрыдзела й часта думала скончыць з сабою. “Мець сваю асобу – здорава, як мець уласную хату, але нагэтулькі ж абрыдае”, казала яна.
Вечарамі й я адчуваю сябе так, быццам “сьвет жаваў мяне ўсімі зубамі”. Я ляжу ў ваньне, а пачатая плястыкоўка піва плавае ў цёплай вадзе й дакранаецца да мяне лычыкам. Піва цёплае. І вада цёплая, як мая кроў. Усе натуральныя вадкасьці сьвету – малако, кроў, вада, алькаголь – мусяць быць такой тэмпэратуры – каля 40 па Цэльсію, каб крыху ліхаманіла. Усё мусіць плаўна перацякаць адно ў адно – піва ў кроў, кроў у ваду… – Калі тонкім лязом перарэзаць венкі, яны не баляць – разрэз жа такі тонкі, датыкае 2-3 шэрагаў малекул, і кроў вольна плыве ў роднаснай плыні. Ты не пакідаеш сусьвет, а зьліваесься зь ім, стаміўшыся кожную хвілю, як мэгера, як сьцерва, стаяць на абароне межаў свае самасьці, якая, магчыма, ня вартая стаптанага бота.
Шлёпаючы мокрымі ластамі, я іду па сьцізор, гэтулькі разоў я шлёпала па пілку для пазногцяў, а цяпер – па сьцізор. Танная лінгвістычная здагадка на парозе вечнасьці: сьцізор – гэта абрэвіятура ад сьцінаньня зораў. “Зараз я сатну, сьпілю й сажну ўсе зоры зь неба двума рухамі ўздоўж”. Я ішла па сьцізор, але згадала, што ў мяне новая кніжка па кельцкай міталёгіі. Плочана за яе 42 тысячы. Прачытаю, тады памру. Але я не памру. Я засну ў ваньне. А побач на пралцы – пакарабачаная гісторыя кельтаў, закладзеная сьмертаносным сьцізорыкам. Уночы ўсплываю з ванны, як гадзюка Лох-Нэс. А вось некаторыя іншыя не ўсплываюць.
Беларусь мусіць прыдумаць новую музыку.
Я думаю пра новую музыку для Беларусі цэлы дзень, і ўночы ў сьне я-такі яе вынайшла! Яна ачышчае і ўзвышае чалавечае сэрца да якасьці сэрца эльфа альбо анёла.
Паслухаўшы гэтую музыку, усе людзі пакінуць паскудзіць адно аднаму і ўзвысяцца да творчасьці. А мне паставяць серабрыстыя помнікі па ўсёй зямной кулі. Нечалавечым высілкам я выдзерлася са сну, дзе гучала гэтая музыка, і запісала яе дрыготкай рукою на нейкай разгорнутай кнізе. Пасьля заснула і слухала музыку сфэраў да раньня. Нараніцу кінулася да сваіх запісаў. Там быў разоў са трыста перапісны склад “ля” – ля-ля-ля-ля-ля! Я хацела ўратаваць белы сьвет, але ня ведала нотнае граматы.
Сёньня я зноў пабачыла сьвітанак. Ён быў прыўкрасны. Але я не пайшла на яго любавацца на гаўбец і не пяяла як жаўранак. Глянула, захапілася й заснула. Бо ведала: мой жыва-ранак ня будзе вольны. Сапраўды, дзеля чаго спускаць ногі з ложка? Дзеля чаго ўставаць? Сьняданак, посуд, гімнастыка, вопратка, маршрутка, праца... Божа, Божа, штодня адно і то жа – маё невялікае, аўтаматызаванае, раздробленае жыцьцё.
Ходзіць восень шэрай кошкай, Заганяе жаб у ложкі, Хто заснуць як сьлед пасьпее, Той зімой не азалее. Спаць, спаць, жабкі, спаць, зіма яшчэ на 10 год.
Жыцьцё не цудоўнае, яно складанейшае за любы цуд. І яго трэба пражываць.
Працаваў толькі дашчаны хлевушок, над якім віўся надпіс: “Леди”. У хлевушку кабета сярэдняга веку, калматая, як бадзяжны пудэль, заклейвала вокны на зіму. На ёй быў запэцканы халат, на артрытных нагах – басаножкі. У вагончыку чамусьці стаяў пранізьлівы холад. Жанчына павіталася, даклеіла палоску й спытала: стрыгчыся ці на завіўку. “Адфіліруйце мяне”, прашу я. “Гарачай вады няма”, уздыхае цырульніца, дастае з кута люмінавы тазік і налівае ў яго ваду халодную. У цырульніцы псарыяз; ейныя галава, твар, рукі аблітыя ружовасьцю. Унутры мяне званкамі зьвініць сьмех, і я, бы пад каўпак, сядаю пад рукі цырульніцы, пад ейны пах і ейныя простыя аповеды пра п’яніцу-мужа, зімовыя ружы “вавёрка”, якія, бы вавёрка, абскакалі ўвесь дом і хлеў, пра грубасьць суседкі й посьпехі сына-школьніка. Вось у такіх салёнах “Лэдзі” я й набываю сваё хараство. Мілая, местачковая Беларусь заўсёды на маёй галаве.
Панядзелак, шостая раніцы. Гэта час вар’ятаў, што кідаюцца на працу, бы на дзот. А шостай прачынаюся й вызіраю ў акно. Валюхаючы мэталёвымі задамі, ідуць тралейбусы. Але я ня лезу ў гэтую душытву. Вы душыцеся сёньня, а я буду заўтра. Панядзелак – мой сьвяты выходны дзень. А сёмай сьнедаю. У радыё гугніць Літошка. Ужо дзясяты год, як гэты Літошка паўсюды – прабраўся на радыё, тэлевізію, у газэты і ў гутаркі людзей. І нават у мае сны.
Сёньня я сьніла, што нейкі рудавусы дзядзька прапануе падарыць мне норку. Я прыглядаюся і пазнаю ў дзядзьку першага-лепшага прэзыдэнта Беларусі, але нейкага зрудзелага. Норка! Мне карціць прыняць яе, але што скажуць сябры? Браць норку з тых жа рончак, якія 10 год душаць Беларусь? Але зь іншага боку, я ніколі не выступала ў ролі кабеты, якой дараць дарагія падарункі. Як цікава было б адчуць гэты саладкавы смак прадажнасьці! І гэтая спакуса мяне дабіла. Я працягнула рукі да рыжавусага Літошкі й сказала: “Прымаю норку ад Вас, спадар прэзыдэнт”. Але падступны Літошка працягнуў мне замест шыкоўнага лёгкага футра жаўтазубага зьвярка, і абодва –зьвярок і прэзыдэнт – ашчэрыліся на мяне бесаватай рудавусаю ўхмылкаю. Бесаватая ўхмылка, як я падазраю, і ёсьць самая галоўная ўзнагарода за любую здраду. Дарагія сябры! У сьне адбываецца ісьцінная частка майго жыцьця, і ў ёй я здрадзіла вам і Беларусі. І цяпер я буду ўсьміхацца тупой і зьмяінай ухмылкай, як дзявулі з АТН.
Ля майго дому пад кустамі язьміну сядзяць бабкі на скрынях, гандлююць ўласнаручна вырашчанай гароднінай. Што ж, праз сорак год мо і я буду тут сядзець са стрэмкамі ў дупе. Іду й думаю: хто ў іх зраньня набывае гародніну? Усім жа на працу. Аж бачу: хырнулі бабкі, як вераб’і. Некаторыя пабеглі разам са скрынямі. З-за рога крамы выйшлі хлопцы-міліцыянты й забралі з сабой скрыні. Каб бабкам не было на чым кірмашаваць.
Гэта, напэўна, газардная, адрэналінная гульня: сядзіш, кірмашуеш, аж тут зьяўляюцца маладыя, моцныя, уладныя ворагі, і ты ўцякаеш са скрынямі й мяхамі. Ворагі ў бясьсілай злосьці сыходзяць, а ты вяртаесься з дуляй у кішэні. Кірмашуеш. А вечарам ідзеш у краму і на заробленыя ў 80 год грошы з гонарам набываеш малако, мяса й хлеб. Не, бадай што, бабкі не такія ўжо й дурныя. А хлопцы ў плямах? І іх можна зразумець. Дапусьцім, ім сказаў начальнік: хлопцы, гэтыя бабкі псуюць сабою выгляд эўрапейскага гораду. Дый на чым вырасьцілі яны гародніну? Можа, на адных нітратах і нітрытах? І ці мыюць яны семкі перад смажкаю? Ідзіце, хлопцы, чкурніце іх, абараніце грамадзянаў. І маладзёны ідуць. Ёсьць старажытная беларуская гульня Апанас, калі хлопцы ловяць дзевак. “Апанас, Апанас, лаві дурня, а ня нас”. Ці можна міліцыянтаў раўняць з сатырамі, а бабак – зь німфамі?
Для людзей, якія рана страцілі мару і надзею, пагадзіліся з гэтым жыць і назвалі гэта стабільнасьцю, ёсьць толькі адзін ратунак: ніколі не прасыхайце. Ах, як гучыць гэтае гарлавое арабскае слова Аль-Каголь. Аль-Каголь ібн Хатаб. Непераможны Джын, Дух пляшкі, Усяслаў Чарадзей. Гарэлка. Віскі. Палынная вада. Вас вельмі любіць Беларусь. Яна прамяняла на вас свае мары й надзеі.
Калі чалавек ніяк не ўплывае на жыцьцё свае краіны, ён сыходзіць у прыватную сфэру так глыбока, што ніхто яго адтуль ня можа выцягнуць. Як макрыца пад камень. Аж да таго моманту калі “падзьме сьвежы вецер перамен”. Кожны дзень, выходзячы на вуліцу, я падымаю свой насаты тварык: ці ня дзьме сьвежы вецер перамен? Але не: ні подыху, нічога. Але на ўсялякі выпадак я пастаянна нашу паліто. Паліто й капялюш для мяне ёсьць сымбалямі эўрапейскага таталітарызму: чалавек хутаецца ў паліто, сутуліцца ад ветру, прытрымлівае на галаве капялюш, сьпешна прамінае абрыдлыя да асклізласьці вуліцы, перабягае з аднае прыватнае прасторы ў іншую. Праз чыста вымеценыя вуліцы таталітарнага Менску. Я больш не хаджу на акцыі пратэсту. Усё ня тое. Я больш не хачу гаварыць пра сваю краіну, не хачу ў ёй жыць. Я яе не люблю. Холад стомы запанаваў у маім сэрцы. Мне трэба было вывезьці сэрца адсюль унутры свайго цела, бы кантрабанду, каб уратаваць яго ад заўчаснай старасьці. Вывезьці за мяжу або ў іншы сьвет. Я ня вывезла, але затое пачала насіць паліто, капялюш і акуляры – уніформу стомленых і пераможаных, але мілых, бясконца мілых.
Беларусь займае другое месца ў сьвеце па колькасьці самагубстваў. Гэта таму, што мы стабільныя, як музыка ў мэханічнай катрынцы. Нядаўна мая аднакурсьніца Галя скончыла з жыцьцём. Яна і падкінула мне гэтую мэтафару – краіна як катрынка, ад якой вар’яцееш, бо музыка катрынкі зваротная й паўтаральная. Галя жыла ў сярэднім узросьце, сама сабе астабрыдзела й часта думала скончыць з сабою. “Мець сваю асобу – здорава, як мець уласную хату, але нагэтулькі ж абрыдае”, казала яна.
Вечарамі й я адчуваю сябе так, быццам “сьвет жаваў мяне ўсімі зубамі”. Я ляжу ў ваньне, а пачатая плястыкоўка піва плавае ў цёплай вадзе й дакранаецца да мяне лычыкам. Піва цёплае. І вада цёплая, як мая кроў. Усе натуральныя вадкасьці сьвету – малако, кроў, вада, алькаголь – мусяць быць такой тэмпэратуры – каля 40 па Цэльсію, каб крыху ліхаманіла. Усё мусіць плаўна перацякаць адно ў адно – піва ў кроў, кроў у ваду… – Калі тонкім лязом перарэзаць венкі, яны не баляць – разрэз жа такі тонкі, датыкае 2-3 шэрагаў малекул, і кроў вольна плыве ў роднаснай плыні. Ты не пакідаеш сусьвет, а зьліваесься зь ім, стаміўшыся кожную хвілю, як мэгера, як сьцерва, стаяць на абароне межаў свае самасьці, якая, магчыма, ня вартая стаптанага бота.
Шлёпаючы мокрымі ластамі, я іду па сьцізор, гэтулькі разоў я шлёпала па пілку для пазногцяў, а цяпер – па сьцізор. Танная лінгвістычная здагадка на парозе вечнасьці: сьцізор – гэта абрэвіятура ад сьцінаньня зораў. “Зараз я сатну, сьпілю й сажну ўсе зоры зь неба двума рухамі ўздоўж”. Я ішла па сьцізор, але згадала, што ў мяне новая кніжка па кельцкай міталёгіі. Плочана за яе 42 тысячы. Прачытаю, тады памру. Але я не памру. Я засну ў ваньне. А побач на пралцы – пакарабачаная гісторыя кельтаў, закладзеная сьмертаносным сьцізорыкам. Уночы ўсплываю з ванны, як гадзюка Лох-Нэс. А вось некаторыя іншыя не ўсплываюць.
Беларусь мусіць прыдумаць новую музыку.
Я думаю пра новую музыку для Беларусі цэлы дзень, і ўночы ў сьне я-такі яе вынайшла! Яна ачышчае і ўзвышае чалавечае сэрца да якасьці сэрца эльфа альбо анёла.
Паслухаўшы гэтую музыку, усе людзі пакінуць паскудзіць адно аднаму і ўзвысяцца да творчасьці. А мне паставяць серабрыстыя помнікі па ўсёй зямной кулі. Нечалавечым высілкам я выдзерлася са сну, дзе гучала гэтая музыка, і запісала яе дрыготкай рукою на нейкай разгорнутай кнізе. Пасьля заснула і слухала музыку сфэраў да раньня. Нараніцу кінулася да сваіх запісаў. Там быў разоў са трыста перапісны склад “ля” – ля-ля-ля-ля-ля! Я хацела ўратаваць белы сьвет, але ня ведала нотнае граматы.
Сёньня я зноў пабачыла сьвітанак. Ён быў прыўкрасны. Але я не пайшла на яго любавацца на гаўбец і не пяяла як жаўранак. Глянула, захапілася й заснула. Бо ведала: мой жыва-ранак ня будзе вольны. Сапраўды, дзеля чаго спускаць ногі з ложка? Дзеля чаго ўставаць? Сьняданак, посуд, гімнастыка, вопратка, маршрутка, праца... Божа, Божа, штодня адно і то жа – маё невялікае, аўтаматызаванае, раздробленае жыцьцё.
Ходзіць восень шэрай кошкай, Заганяе жаб у ложкі, Хто заснуць як сьлед пасьпее, Той зімой не азалее. Спаць, спаць, жабкі, спаць, зіма яшчэ на 10 год.
Жыцьцё не цудоўнае, яно складанейшае за любы цуд. І яго трэба пражываць.
