Што непрадвызначана ў 2006 годзе? Ці зарэгіструюць кандыдатам на прэзыдэнта Аляксандра Мілінкевіча? Ці перадвызначаны ўжо зараз вынік прэзыдэнцкіх выбараў? Ці ня лепш было б апазыцыі байкатаваць выбары? Якой будзе рэакцыя беларускага грамадзтва на адключэньне недзяржаўных газэтаў ад дзяржаўнай падпіскі і распаўюду, на рэпрэсіўныя папраўкі ў крымінальны кодэкс, на іншыя падобныя крокі ўладаў?
На гэтыя тэмы ў першым у новым годзе “Праскім акцэнце” разважаюць галоўны рэдактар газэты “Наша Ніва” Андрэй Дынько, палітычны аглядальнік “Белгазеты” Віктар Марціновіч і палітоляг Янаў Палескі.
(Дракахруст: ) У апошняй у мінулым годзе перадачы "Вострая Брама" яе аўтар Сяргей Дубавец казаў наступнае: “Менавіта ў 2005 годзе ў Беларусі пачалася, калі хочаце, “зьмена вех” грамадзкае сьвядомасьці. Замест чаканьня цуду, якое доўжылася на працягу ўсіх гэтых дзесяці гадоў, прыйшло ўсьведамленьне бестэрміновасьці цяперашняе сытуацыі, пэўнае вечнасьці, у якой усе свае задумкі і спадзяваньні мы зьвязваем не з чарговымі палітычнымі кампаніямі, а толькі з уласнай доўгатэрміновай працай.
.... Словам, у 2005 нам надакучыла урэшце чакаць аўтобуса, мы пайшлі пешшу і ўжо праз колькі крокаў хады адчулі, што зрабілі слушна, бо адлегласьць да мэты пачала скарачацца. Будзе той аўтобус – падвязе, ня будзе – што ж, нам галоўнае дастацца. А седзячы на прыпынку, нікуды не патрапіш”.
Пэўным дапаўненьнем да гэтых тэзаў Сяргея Дубаўца стаў артыкул удзельніка нашай сёньняшняй перадачы Янава Палескага "І што?", апублікаваны ў Інтэрнэт-выданьні "Наше мнение" (http://www.nmnby.org/). Спадар Палескі падкрэсьлівае, што на цуд ужо спадзяваньня няма, але гэты рух, не дачакаўшыся аўтобусу, можа адбывацца толькі праз пэўныя "вокны магчымасьцяў", праз пэўныя няпэўнасьці, нявызначанасьці сытуацыі, якая склалася ў краіне.
Самай вялікай няпэўнасьці ў гэтым годзе хіба стануць прэзыдэнцкія выбары, але мы напачатку пагаворым пра вузкі аспэкт гэтых выбараў – ці зарэгіструюць Аляксандра Мілінкевіча, як кандыдата на прэзыдэнта?
Ужо нават пры рэгістрацыі ягонай ініцыятыўнай групы было зроблена папярэджаньне за датэрміновую агітацыю.
Тут, як піша Яноў Палескі, ёсьць два погляды: з аднаго боку, рэгістрацыя Мілінкевіча надае вагу перамозе Аляксандра Лукашэнкі, але з другога – улада можа палічыць, што ня варта выпрабоўваць лёс.
Першая няпэўнасьць – ці зарэгіструюць Аляксандра Мілінкевіча?"
(Палескі: ) "Я лічу, гэта як раз той выпадак, калі прагноз зьяўляецца няўдзячным заняткам. На мінулых выбарах у гульні былі пакінутыя чатыры кандыдаты – Лукашэнка, Гайдукевіч, Ганчарык і Домаш.
Зараз можна было б прагназаваць падобную карціну – Лукашэнка, Гайдукевіч, Мілінкевіч, калі б мы ня ведалі, што цяперашняя сытуацыя істотна адрозьніваецца ад 2001 году.
Сёньня ўлада ня ставіць перад сабой задачу выкананьне правілаў дэмакратычнага тэатру, і такім чынам пытаньне рэгістрацыі Мілінкевіча застаецца адкрытым.
Тым ня менш кандыдату пераменаў выконваць сваю ролю незалежна ад таго, ці будзе ён заставацца ў гульні ці – не.
Ён павінен паводзіць сябе так, нібыта зь ім нічога не адбываецца, гуляць ролю кандыдата пераменаў нават пасьля выбараў. Мне здаецца, што памылкай апазыцыі на мінулых выбарах было тое, што прайграўшы на выбарах, яна зрабіла выгляд, што прайграла, яна перастала гаварыць ад імя тых людзей, якія галасавалі супраць і якія ў выніку не былі аніяк прадстаўленыя ва ўладзе".
(Дракахруст: ) "Зараз ужо можна сказаць, што адна няпэўнасьць 2006 году стала пэўнасьцю – напрыканцы 2005 году стала вядома, што ў акруговых выбарчых камісіях будзе мізэрная жменька прадстаўнікоў апазыцыі.
Але вяртаемся да той пакуль яшчэ няпэўнасьці, зь якой мы пачалі размову – ці будзе зарэгістраваны Аляксандар Мілінкевіч? Спадар Дынько, Вам слова".
(Дынько: ) "Я адчуваю пэўны дыскамфорт ад самай пастаноўкі пытаньня. Калі б Вы нам прапанавалі абмеркаваць, заб''юць Мілінкевіча да сакавіка ці пакінуць жывым, то напэўна кожны з нас адчуў бы вялікі псыхалягічны дыскамфорт.
Я адчуваю параўнальны дыскамфорт, калі ня толькі ў нашай размове, але і калі чытаю ў друку спробы палітычнага аналізу – зарэгіструюць Мілінкевіча ці не. Калі б мы перагарнулі пытаньне – а ці мог бы Кучма не зарэгістраваць Юшчанку, ці маглі польскія ўлады не зарэгістраваць Леха Качыньскага, як кандыдата на выбарах? Тады мы разумеем увесь абсурд такой пастаноўкі пытаньня.
Вялікая перамога незалежнага грамадзтва, што ў нас увогуле захоўваюцца альтэрнатыўныя выбары, што ўлада вымушаная разыгрываць гэты вялікі спэктакль, што ў нас тут ёсьць нібыта ёсьць дэмакратыя, выбары, альтэрнатыўныя кандыдаты. А чаму? А таму, што грамадзтва на яе цісьне і не дае проста пісаць, што ў нас адзін кандыдат, за яго галасуюць усе, акрамя групкі адшчапэнцаў.
Калі мы аналітыкі, мы не павінныя абмяркоўваць нейкія процізаконныя рэчы, ад гэтага ня будзе плёну. Мы гэтым самым толькі ўмацоўваем дэкарацыі спэктаклю".
(Дракахруст: ) "Для паўнаты карціны я ўсё ж такі задаю тое ж пытаньне Віктару Марціновічу. Віктар, калі Вас не абурае гэтае пытаньне, ці маглі б Вы на яго адказаць – ці зарэгіструюць Аляксандра Мілінкевіча?"
(Марціновіч: ) "Не, мяне гэтае пытаньне не абурае. Больш таго, я не магу сказаць, што я згодны з Андрэем – гэтае пытаньне трэба задаваць і на гэтае пытаньне трэба адказваць.
Перш за ўсё трэба адказваць аналітыкам і грамадзтву ў цэлым – што рабіць, калі яго не зарэгіструюць?
І трэба быць падрыхтаванымі да таго, што яго не зарэгіструюць. Я лічу, што існуе вельмі вялікая імавернасьць гэтага. На гэта паўплывае адзін фактар – ягоная перадвыбарчая актыўнасьць у гэты тэрмін, які адпушчаны на збор подпісаў.
Калі ягоная актыўнасьць у працы з насельніцтвам застанецца такой жа, якой была дагэтуль, ёсьць вельмі вялікая імавернасьць, што яго не зарэгіструюць, бо ён стане яшчэ больш папулярным, яшчэ больш узмацніць свае пазыцыі.
Я не ідэаліст і не лічу, што за той тэрмін, які застаецца, ён здолее стаць настолькі папулярным, каб перамагчы Лукашэнку, але ж ён будзе ўжо сапраўды небясьпечны для цяперашняга кіраўніка дзяржавы.
Другі фактар, які ўлада мае на ўвазе, калі для сябе адказвае на гэтае пытаньне – гэта тое, што адбудзецца пасьля выбараў.
Мне, напрыклад, зусім нецікава, што будзе адбывацца ў Беларусі 19 сакавіка. Я гэта ведаю – пераможа Аляксандар Рыгоравіч Лукашэнка. Мне цікава, што будзе адбывацца ў краіне пасьля 19 сакавіка.
І вось сцэнар нерэгістрацыі Мілінкевіча блякуе і робіць адназначна незьдзяйсьняльным сцэнар "аранжавай" рэвалюцыі.
Таму я і лічу, што імавернасьць нерэгістрацыі Мілінкевіча вельмі вялікая".
(Дракахруст: ) "Спадар Марціновіч ужо пачаў адказваць на маё наступнае, больш шырокае пытаньне – ці ёсьць пэўная нявызначанасьць, няпэўнасьць з самымі выбарамі? Спадару Марціновічу ўжо ўсё зразумела. Хаця і ён, і спадар Палескі казалі, што ёсьць пэўная нявызначанасьць, пэўныя магчымасьці па-за выбарчай працэдурай. Спадар Дынько, а ў Вас такая ж пэўнасьць з выбарамі, як у спадара Марціновіча?"
(Дынько: ) "Не, я трошкі інакш бачу сабе, што такое "аранжавая" рэвалюцыя. Па-мойму, "аранжавая" рэвалюцыя адбываецца не тады, калі адбываюцца выбары з наяўнасьцю альтэрнатыўнага кандыдата, і нават не тады, калі выбары прызначаныя – яна адбываецца тады, калі грамадзтва перастае лічыць існую уладу законнай і карыснай для краіны.
І тады знаходзіцца спосаб, каб пасунуць гэтую ўладу, праз вулічны ціск ці неяк інакш. Мне падаецца, што нерэгістрацыя Мілінкевіча наблізіць той момант, калі крытычная доля насельніцтва Беларусі пачне лічыць гэтую ўладу незаконнай і некарыснай.
А калі чыста мэханічна падыходзіць да гэтых выбараў, то сацыёлягі зараз падаюць зьвесткі, што за Лукашэнку гатовыя галасаваць 50% людзей, за Мілінкевіча – 20%.
Разважаючы матэматычна, інтрыга зьявіцца ў тым выпадку, калі рэйтынг Лукашэнкі будзе ціхенька падаць на 3% штомесяц, а рэйтынг Мілінкевіча – ціхенька расьці на 10% штомесяц. Такога нельга выключыць".
(Дракахруст: ) "Нядаўна адзін з нашых слухачоў прыслаў нам абураны ліст, у якім піша – чаго вы даеце слова былым лукашэнкаўскім памагатым, якія на вашай хвалі кажуць, што Лукашэнка ўжо перамог, што ўсё адназначна і вырашана. Наш слухач піша, што і бяз гэтых хітрамудрых аналізаў цяжкавата, а тут яшчэ і Радыё Свабода кажа тое самае, што беларусам кожны дзень убівае ў галаву БТ.
А сапраўды – ці настолькі адназначна тое, што будзе 19 сакавіка? Спадар Палескі, як Вы мяркуеце?"
(Палескі: ) "Зразумела ж гэта невідавочна і гэтых невідавочнасьцяў дастаткова шмат. Я ня ўпэўнены, што ўлада ў дадзены момант сама ведае, як паступіць зь Мілінкевічам.
Цяпер яна дзейнічае, рэагуючы на нейкія падзеі звышрэактыўнымі спосабамі. Гэта сьведчаньне пэўнай няўпэўненасьці. Тут варта прыгадаць думку францускага філёзафа Алена Бадзьё, што выпадак уяўляе сабой тое, што не пралічваецца з глябальнай матрыцы. Іншымі словамі, магчымае ўсё, у тым ліку і "аранжавая" рэвалюцыя, пакуль матрыца не пасьпела прыстасавацца да ўмоваў".
(Дракахруст: ) "Спадар Палескі, Андрэй Дынько заўважыў, што мы, адыгрываючы ролі аналітыкаў, магчыма самі сябе абмяжоўваем. Прагноз можна рабіць, калі сытуацыя ў той ці іншай ступені вызначаная. А ў дадзеным выпадку паводле спадара Дынька гэта проста невядома, гэта залежыць ад дзеяньняў людзей. Вынік ня вядзе ніхто – ані Лукашэнка, ані Мілінкевіч, ані мы з вамі, гэта залежыць ад таго, што зробяць тыя ці іншыя людзі. А на Ваш погляд – сытуацыя менавіта такая?"
(Палескі: ) "Я мяркую, што ў агульных рысах яна менавіта такая. Сапраўды, ёсьць такое паняцьце, як прароцтва, якое само рэалізуецца, але зь іншага боку яно можа і не рэалізавацца. Пытаньне яшчэ і ў тым, хто выступае прарокам.
Задача ўлады – накінуць грамадзтву думку, што пераважная большасьць гатовая падтрымаць уладу. Сацыялягічны цэнтар "ЭКООМ" падае лічбу, што больш за 70% апытаных задаволеныя сваім жыцьцём. Людзям накідаецца погляд, паводле якога большасьць ужо ўсё для сябе вырашыла.
Уладзе важна выключыць гэты Выпадак зь вялікай літары, навязаўшы ўяўленьне, што мейсца для гэтага Выпадку няма, што ўсё стабільна і пад кантролем. Але ў сапраўднасьці сытуацыя ніколі не бывае такой. Кажучы словамі Леніна "мінімальныя перадумовы рэвалюцыі існуюць заўсёды".
(Дракахруст: ) "Спадар Марціновіч, я прашу Вас працягнуць Вашую думку пра тое, што падзеі 19 сакавіка Вас не цікавяць. А што Вас цікавіць? Калі Вы сказалі, што Аляксандар Лукашэнка 19 сакавіка пераможа, то што – на гэтым будзе проста пастаўленая кропка?"
(Марціновіч: ) "Вось менавіта гэта мяне і цікавіць – ці будзе на гэтым пастаўленая кропка? Калі так, то я ня ведаю, што яшчэ можа адбывацца ў палітыцы ў гэтай краіне, палітыка проста памрэ. Але я ня думаю, што кропка будзе пастаўленая, што гэта настолькі адназначна. Я лічу, што можна разьлічваць на нейкія іншыя варыянты разьвіцьця падзеяў, на тыя варыянты, якія, як сказаў спадар Палескі, вельмі складана спрагназаваць.
Мяне цікавіць тое, што адбудзецца пасьля агучваньня афіцыйных вынікаў выбараў.
Колькі народу будзе на Кастрычніцкай плошчы, што гэта будзе за народ, як будуць паводзіць сябе сілавыя структуры.
Афіцыйныя вынікі я магу сказаць ужо зараз – вынікі будуць ня менш за 75% за Аляксандра Рыгоравіча Лукашэнку. Грамадзянская рэакцыя на гэтыя вынікі – гэта як раз тое, што павінна цікавіць".
(Дракахруст: ) "Спадар Дынько, Васіль Лявонаў на самым пачатку кампаніі заявіў, што мэтай яе павінна быць недапушчэньне Аляксандра Лукашэнкі да ўдзелу ў выбарах.
На думку спадара Лявонава гэтую кампанію трэба было байкатаваць, а ня ўвязвацца ў гульню з Лукашэнкам на ўмовах уладнага боку. Можа, у гэтай прапанове была свая рацыя?"
(Дынько: ) "Заява Лявонава наконт таго, што галоўнай задачай апазыцыі павінна было стаць недапушчэньне Лукашэнкі да ўдзелу выбараў – гэта вельмі прыгожа гучыць. Але я па праўдзе слаба ўяўляю сабе мэханізм, як шаноўны Васіль Лявонаў зьбіраўся не дапусьціць Лукашэнку да ўдзелу ў выбарах, ніякага мэханізму не прапаноўвалася.
Тут, здаецца, можа быць толькі адзін мэханізм – той жа вывад народу на вуліцы, але ў Лявонава няма аніякіх спосабаў туды народ завабіць.
Апазыцыя гэтым разам выбрала стратэгію ўдзелу. Думаю, што толькі пасьля 19 сакавіка можна будзе сказаць, ці была гэтая стратэгія правільнай. Самае абраньне адзінага кандыдата здолела палітызаваць грамадзтва і моцна ажывіла палітычнае жыцьцё.
Сёньня ўжо казалася, што Аляксандар Мілінкевіч аказаўся даволі моцным арэшкам, такі праўнук каліноўца і ўнук грамадоўца, які так проста не паддаецца і зь якім улада ня ведае, што рабіць – ніяк яго не раскусіш.
Уявім сабе, што апазыцыя заклікала б да байкоту. Гэта азначала б, што апазыцыя па-ранейшаму ня мела б пэрсанальнай альтэрнатывы Лукашэнку.
Сёньня людзі на пытаньне "Хто, калі не Лукашэнка?" адказваюць "Мілінкевіч! Вось ёсьць такі з Горадні, прафэсар, такі-та і такі-та". Ну а калі байкот – мы супраць Лукашэнкі. Ну і што? Што вы прапануеце?
Байкот, як і "аранжавая" рэвалюцыя, пра якую мы ўжо казалі, слабы як паліттэхналёгія. Калі "аранжавая" рэвалюцыя задумваецца, як паліттэхналёгія, скажам, як нядаўна ў Азэрбайджане – зробім, як ва Ўкраіне, то нічога не атрымліваецца. Байкот – моцная рэч, калі ён зыходзіць з жаданьня, з волі большасьці грамадзянаў.
"Пакуль нас рэгіструюць, чаго нам байкатаваць? Мы пойдзем на выбары і выйграем іх" – кажа Мілінкевіч. І я не магу адмовіць яму ў лёгіцы".
(Дракахруст: ) "Мы ведаем апошнія крокі беларускай ўлады – гэта адключэньне недзяржаўных газэтаў ад дзяржаўных падпіскі і продажу ў раздроб, гэта рэпрэсіўныя папраўкі у Крымінальны Кодэкс, і шмат іншых крокаў у тым жа накірунку.
Якой будзе рэакцыя на ўсё гэта рэакцыя беларускага грамадзтва? Ці паводле ўкраінскага клясыка "усе мовчыць, бо благодэньствуе", ці рэакцыя "сьціснутай спружыны"? Спадар Палескі, як Вы мяркуеце?"
(Палескі: ) "Гэтае пытаньне ставіць мяне крыху ў тупік, для мяне народ уяўляецца вялікай загадкай. Досьвед існаваньня беларускай дзяржавы паказвае, што сур''ёзных кампаніяў, выхадаў людзей на вуліцу, не здаралася, ці яны здараліся рэдка.
У сувязі з гэтым і прынята казаць пра своеасаблівую беларускую мэнтальнасьць, якую не зусім карэктна называюць талерантнай. Тут больш дарэчна было б казаць пра нейкую палітычную ляяльнасьць. Але з другога боку паводзіны шырокіх групаў насельніцтва спараджаецца сытуацыяй, калі паводле ленінскай формулы "нізы ня могуць жыць па-старому", яны пачынаюць пратэставаць, выходзіць на вуліцу і часам робяць стаўкай сваё жыцьцё".
(Дынько: ) "Вы, Юры, працытавалі ўкраінскага клясыка, я прыгадаў бы словы беларускага клясыка: "Я маўчу, маўчу, трываю, але скора загукаю". Я далей я замаўкаю, каб мяне па гэтых новых законах не прыцягнулі да чаго-небудзь. І прыгадаліся яшчэ чатыры радкі сучаснага клясыка, якія мы друкавалі ў "Нашай Ніве" ў сьнежні, Верш называўся "Паўстаньне".
Ніжэй магілы не апусьціш, І не прынізіш ніжэй зямлі, Таму паўстаньне мы пачалі З халоднай цемры, з чорных пустак.
Я раблю газэту "Наша Ніва" і гэтым, відаць, адрозьніваюся ад тых, каго спадар Палескі спрабаваў не зразумець, як народ. Паўстаньне ў Беларусі насамрэч даўно пачалося.
Само тое, што аўтакратыя сустракае супраціў – гэта ўжо ёсьць паўстаньне. І зараз пытаньне толькі ў тым, калі гэты супраціў дасягне крытычнага ўзроўню. Самае тое, што тысячы людзей не падпарадкоўваюцца нейкім законам, што тысячы людзей падтрымліваюць незалежную прэсу, дзясяткі тысячаў людзей удзельнічаюць у палітычным жыцьці, тысячы людзей прайшлі арышты і затрыманьні, пабывалі ў турмах. ужо самае гэта паказвае, што грамадзтва не маўчыць. У нейкі момант сіла падаўленьня зьменшыцца, а сіла супраціву ўзрасьце.
Вы пытаецеся пра гэтыя канкрэтныя законы і пра забарону прэсы. Мне здаецца, што гэтыя меры таксама моцна спрыяюць таму, што ўсё больш людзей у Беларусі пачынаюць успрымаць гэтую ўладу, як незаконную і некарысную. Людзі не разумеюць, навошта гэта ўсё робіцца.
Паводле апошніх сацыялягічных зьвестак самая галоўная праблема, якая клапоціць людзей сёньня – гэта праблема свабоды. Такога не было за 15 апошніх гадоў".
(Дракахруст: ) "Спадар Марціновіч, мы са спадаром Дыньком задалі крыху паэтычны спосаб адказу на гэтае пытаньне – якой будзе рэакцыя беларускага грамадзтва на гэтае сьцісканьне. Вы, магчыма, менш схільны да паэзіі – які Ваш адказ на яго?"
(Марціновіч: ) "Я жыву ў Менску ў Заводзкім раёне. Паэтаў тут вельмі мала, і творчай інтэлігенцыі таксама вельмі мала. А вось народу, якога ў Беларусі, я думаю, 90% – вельмі багата. Таму я думаю, што гэты Заводзкі раён зьяўляецца больш рэпрэзэнтатыўным, чым цэнтар ці рэдакцыя вельмі інтэлігенцкай газэты "Наша Ніва".
Я, ходзячы па вуліцах Заводзкага раёну, не адчуваю, што адбылося нейкае паўстаньне, хутчэй наадварот – тут адчуваюцца зусім іншыя памкненьні.
Мне падаецца, што ўсімі гэтымі мерамі, якія Вы, Юры, пералічылі, усімі гэтымі папраўкамі ў Крымінальны кодэкс, улада не спрабавала стварыць нейкую заканадаўчую базу для больш шырокіх рэпрэсіяў, а спрабавала стварыць пэўную атмасфэру ў грамадзтве, выклікаць дух савецкай эпохі, упэўніць нас усіх, што тое, што адбывалася напачатку 1990-х гадоў – гэта была проста часовая недарэчнасьць.
Цяперашнюю атмасфэру ў грамадзтве я б вызначыў так – зараз ізноў пачатак 1980-х гадоў. Мы зноў у СССР.
І рэакцыя грамадзтва на зачыненьне вельмі добрых газэтаў менавіта такая, якая была напачатку 1980-х – усім усё роўна. Ніхто тут, у Заводзкім раёне ня выйдзе на мітынг, яны пра гэтыя мітынгі ніколі і ня чулі.
Той уздым – інтэлектуальны, адраджэнскі – які быў у 1990-х гадох, абмінуў большасьць насельніцтва, гэтых 90%, якія глядзяць толькі беларускія тэлеканалы. Яны пра гэтае паўстаньне, пра якое кажа Андрэй, нічога не чулі. І яны, на жаль, будуць рэагаваць на любыя рэпрэсіі, на любыя жорсткія меры гэтак, як рэагавалі напачатку 1980-х – убіраць галаву ў плечы".
(Дракахруст: ) "Спадар Палескі, Вы чулі дыскусію паміж спадарамі Дыньком і Марціновічам. Чыя пазыцыя Вам бліжэй?"
(Палескі: ) "Ёсьць пэўная рацыя ў абодвух падыходах, але мне бліжэй пазыцыя Дынька. Сапраўды шмат для каго робіцца галоўнай каштоўнасьць свабоды, і гэты працэс, відаць, незваротны. Я згодны з тым, што рэвалюцыя сапраўды адбываецца ў такім схаваным, вялым рэжыме. І тым ня менш яна адбываецца".
На гэтыя тэмы ў першым у новым годзе “Праскім акцэнце” разважаюць галоўны рэдактар газэты “Наша Ніва” Андрэй Дынько, палітычны аглядальнік “Белгазеты” Віктар Марціновіч і палітоляг Янаў Палескі.
(Дракахруст: ) У апошняй у мінулым годзе перадачы "Вострая Брама" яе аўтар Сяргей Дубавец казаў наступнае: “Менавіта ў 2005 годзе ў Беларусі пачалася, калі хочаце, “зьмена вех” грамадзкае сьвядомасьці. Замест чаканьня цуду, якое доўжылася на працягу ўсіх гэтых дзесяці гадоў, прыйшло ўсьведамленьне бестэрміновасьці цяперашняе сытуацыі, пэўнае вечнасьці, у якой усе свае задумкі і спадзяваньні мы зьвязваем не з чарговымі палітычнымі кампаніямі, а толькі з уласнай доўгатэрміновай працай.
.... Словам, у 2005 нам надакучыла урэшце чакаць аўтобуса, мы пайшлі пешшу і ўжо праз колькі крокаў хады адчулі, што зрабілі слушна, бо адлегласьць да мэты пачала скарачацца. Будзе той аўтобус – падвязе, ня будзе – што ж, нам галоўнае дастацца. А седзячы на прыпынку, нікуды не патрапіш”.
Пэўным дапаўненьнем да гэтых тэзаў Сяргея Дубаўца стаў артыкул удзельніка нашай сёньняшняй перадачы Янава Палескага "І што?", апублікаваны ў Інтэрнэт-выданьні "Наше мнение" (http://www.nmnby.org/). Спадар Палескі падкрэсьлівае, што на цуд ужо спадзяваньня няма, але гэты рух, не дачакаўшыся аўтобусу, можа адбывацца толькі праз пэўныя "вокны магчымасьцяў", праз пэўныя няпэўнасьці, нявызначанасьці сытуацыі, якая склалася ў краіне.
Самай вялікай няпэўнасьці ў гэтым годзе хіба стануць прэзыдэнцкія выбары, але мы напачатку пагаворым пра вузкі аспэкт гэтых выбараў – ці зарэгіструюць Аляксандра Мілінкевіча, як кандыдата на прэзыдэнта?
Ужо нават пры рэгістрацыі ягонай ініцыятыўнай групы было зроблена папярэджаньне за датэрміновую агітацыю.
Тут, як піша Яноў Палескі, ёсьць два погляды: з аднаго боку, рэгістрацыя Мілінкевіча надае вагу перамозе Аляксандра Лукашэнкі, але з другога – улада можа палічыць, што ня варта выпрабоўваць лёс.
Першая няпэўнасьць – ці зарэгіструюць Аляксандра Мілінкевіча?"
(Палескі: ) "Я лічу, гэта як раз той выпадак, калі прагноз зьяўляецца няўдзячным заняткам. На мінулых выбарах у гульні былі пакінутыя чатыры кандыдаты – Лукашэнка, Гайдукевіч, Ганчарык і Домаш.
Зараз можна было б прагназаваць падобную карціну – Лукашэнка, Гайдукевіч, Мілінкевіч, калі б мы ня ведалі, што цяперашняя сытуацыя істотна адрозьніваецца ад 2001 году.
Сёньня ўлада ня ставіць перад сабой задачу выкананьне правілаў дэмакратычнага тэатру, і такім чынам пытаньне рэгістрацыі Мілінкевіча застаецца адкрытым.
Тым ня менш кандыдату пераменаў выконваць сваю ролю незалежна ад таго, ці будзе ён заставацца ў гульні ці – не.
Ён павінен паводзіць сябе так, нібыта зь ім нічога не адбываецца, гуляць ролю кандыдата пераменаў нават пасьля выбараў. Мне здаецца, што памылкай апазыцыі на мінулых выбарах было тое, што прайграўшы на выбарах, яна зрабіла выгляд, што прайграла, яна перастала гаварыць ад імя тых людзей, якія галасавалі супраць і якія ў выніку не былі аніяк прадстаўленыя ва ўладзе".
(Дракахруст: ) "Зараз ужо можна сказаць, што адна няпэўнасьць 2006 году стала пэўнасьцю – напрыканцы 2005 году стала вядома, што ў акруговых выбарчых камісіях будзе мізэрная жменька прадстаўнікоў апазыцыі.
Але вяртаемся да той пакуль яшчэ няпэўнасьці, зь якой мы пачалі размову – ці будзе зарэгістраваны Аляксандар Мілінкевіч? Спадар Дынько, Вам слова".
(Дынько: ) "Я адчуваю пэўны дыскамфорт ад самай пастаноўкі пытаньня. Калі б Вы нам прапанавалі абмеркаваць, заб''юць Мілінкевіча да сакавіка ці пакінуць жывым, то напэўна кожны з нас адчуў бы вялікі псыхалягічны дыскамфорт.
Я адчуваю параўнальны дыскамфорт, калі ня толькі ў нашай размове, але і калі чытаю ў друку спробы палітычнага аналізу – зарэгіструюць Мілінкевіча ці не. Калі б мы перагарнулі пытаньне – а ці мог бы Кучма не зарэгістраваць Юшчанку, ці маглі польскія ўлады не зарэгістраваць Леха Качыньскага, як кандыдата на выбарах? Тады мы разумеем увесь абсурд такой пастаноўкі пытаньня.
Вялікая перамога незалежнага грамадзтва, што ў нас увогуле захоўваюцца альтэрнатыўныя выбары, што ўлада вымушаная разыгрываць гэты вялікі спэктакль, што ў нас тут ёсьць нібыта ёсьць дэмакратыя, выбары, альтэрнатыўныя кандыдаты. А чаму? А таму, што грамадзтва на яе цісьне і не дае проста пісаць, што ў нас адзін кандыдат, за яго галасуюць усе, акрамя групкі адшчапэнцаў.
Калі мы аналітыкі, мы не павінныя абмяркоўваць нейкія процізаконныя рэчы, ад гэтага ня будзе плёну. Мы гэтым самым толькі ўмацоўваем дэкарацыі спэктаклю".
(Дракахруст: ) "Для паўнаты карціны я ўсё ж такі задаю тое ж пытаньне Віктару Марціновічу. Віктар, калі Вас не абурае гэтае пытаньне, ці маглі б Вы на яго адказаць – ці зарэгіструюць Аляксандра Мілінкевіча?"
(Марціновіч: ) "Не, мяне гэтае пытаньне не абурае. Больш таго, я не магу сказаць, што я згодны з Андрэем – гэтае пытаньне трэба задаваць і на гэтае пытаньне трэба адказваць.
Перш за ўсё трэба адказваць аналітыкам і грамадзтву ў цэлым – што рабіць, калі яго не зарэгіструюць?
І трэба быць падрыхтаванымі да таго, што яго не зарэгіструюць. Я лічу, што існуе вельмі вялікая імавернасьць гэтага. На гэта паўплывае адзін фактар – ягоная перадвыбарчая актыўнасьць у гэты тэрмін, які адпушчаны на збор подпісаў.
Калі ягоная актыўнасьць у працы з насельніцтвам застанецца такой жа, якой была дагэтуль, ёсьць вельмі вялікая імавернасьць, што яго не зарэгіструюць, бо ён стане яшчэ больш папулярным, яшчэ больш узмацніць свае пазыцыі.
Я не ідэаліст і не лічу, што за той тэрмін, які застаецца, ён здолее стаць настолькі папулярным, каб перамагчы Лукашэнку, але ж ён будзе ўжо сапраўды небясьпечны для цяперашняга кіраўніка дзяржавы.
Другі фактар, які ўлада мае на ўвазе, калі для сябе адказвае на гэтае пытаньне – гэта тое, што адбудзецца пасьля выбараў.
Мне, напрыклад, зусім нецікава, што будзе адбывацца ў Беларусі 19 сакавіка. Я гэта ведаю – пераможа Аляксандар Рыгоравіч Лукашэнка. Мне цікава, што будзе адбывацца ў краіне пасьля 19 сакавіка.
І вось сцэнар нерэгістрацыі Мілінкевіча блякуе і робіць адназначна незьдзяйсьняльным сцэнар "аранжавай" рэвалюцыі.
Таму я і лічу, што імавернасьць нерэгістрацыі Мілінкевіча вельмі вялікая".
(Дракахруст: ) "Спадар Марціновіч ужо пачаў адказваць на маё наступнае, больш шырокае пытаньне – ці ёсьць пэўная нявызначанасьць, няпэўнасьць з самымі выбарамі? Спадару Марціновічу ўжо ўсё зразумела. Хаця і ён, і спадар Палескі казалі, што ёсьць пэўная нявызначанасьць, пэўныя магчымасьці па-за выбарчай працэдурай. Спадар Дынько, а ў Вас такая ж пэўнасьць з выбарамі, як у спадара Марціновіча?"
(Дынько: ) "Не, я трошкі інакш бачу сабе, што такое "аранжавая" рэвалюцыя. Па-мойму, "аранжавая" рэвалюцыя адбываецца не тады, калі адбываюцца выбары з наяўнасьцю альтэрнатыўнага кандыдата, і нават не тады, калі выбары прызначаныя – яна адбываецца тады, калі грамадзтва перастае лічыць існую уладу законнай і карыснай для краіны.
І тады знаходзіцца спосаб, каб пасунуць гэтую ўладу, праз вулічны ціск ці неяк інакш. Мне падаецца, што нерэгістрацыя Мілінкевіча наблізіць той момант, калі крытычная доля насельніцтва Беларусі пачне лічыць гэтую ўладу незаконнай і некарыснай.
А калі чыста мэханічна падыходзіць да гэтых выбараў, то сацыёлягі зараз падаюць зьвесткі, што за Лукашэнку гатовыя галасаваць 50% людзей, за Мілінкевіча – 20%.
Разважаючы матэматычна, інтрыга зьявіцца ў тым выпадку, калі рэйтынг Лукашэнкі будзе ціхенька падаць на 3% штомесяц, а рэйтынг Мілінкевіча – ціхенька расьці на 10% штомесяц. Такога нельга выключыць".
(Дракахруст: ) "Нядаўна адзін з нашых слухачоў прыслаў нам абураны ліст, у якім піша – чаго вы даеце слова былым лукашэнкаўскім памагатым, якія на вашай хвалі кажуць, што Лукашэнка ўжо перамог, што ўсё адназначна і вырашана. Наш слухач піша, што і бяз гэтых хітрамудрых аналізаў цяжкавата, а тут яшчэ і Радыё Свабода кажа тое самае, што беларусам кожны дзень убівае ў галаву БТ.
А сапраўды – ці настолькі адназначна тое, што будзе 19 сакавіка? Спадар Палескі, як Вы мяркуеце?"
(Палескі: ) "Зразумела ж гэта невідавочна і гэтых невідавочнасьцяў дастаткова шмат. Я ня ўпэўнены, што ўлада ў дадзены момант сама ведае, як паступіць зь Мілінкевічам.
Цяпер яна дзейнічае, рэагуючы на нейкія падзеі звышрэактыўнымі спосабамі. Гэта сьведчаньне пэўнай няўпэўненасьці. Тут варта прыгадаць думку францускага філёзафа Алена Бадзьё, што выпадак уяўляе сабой тое, што не пралічваецца з глябальнай матрыцы. Іншымі словамі, магчымае ўсё, у тым ліку і "аранжавая" рэвалюцыя, пакуль матрыца не пасьпела прыстасавацца да ўмоваў".
(Дракахруст: ) "Спадар Палескі, Андрэй Дынько заўважыў, што мы, адыгрываючы ролі аналітыкаў, магчыма самі сябе абмяжоўваем. Прагноз можна рабіць, калі сытуацыя ў той ці іншай ступені вызначаная. А ў дадзеным выпадку паводле спадара Дынька гэта проста невядома, гэта залежыць ад дзеяньняў людзей. Вынік ня вядзе ніхто – ані Лукашэнка, ані Мілінкевіч, ані мы з вамі, гэта залежыць ад таго, што зробяць тыя ці іншыя людзі. А на Ваш погляд – сытуацыя менавіта такая?"
(Палескі: ) "Я мяркую, што ў агульных рысах яна менавіта такая. Сапраўды, ёсьць такое паняцьце, як прароцтва, якое само рэалізуецца, але зь іншага боку яно можа і не рэалізавацца. Пытаньне яшчэ і ў тым, хто выступае прарокам.
Задача ўлады – накінуць грамадзтву думку, што пераважная большасьць гатовая падтрымаць уладу. Сацыялягічны цэнтар "ЭКООМ" падае лічбу, што больш за 70% апытаных задаволеныя сваім жыцьцём. Людзям накідаецца погляд, паводле якога большасьць ужо ўсё для сябе вырашыла.
Уладзе важна выключыць гэты Выпадак зь вялікай літары, навязаўшы ўяўленьне, што мейсца для гэтага Выпадку няма, што ўсё стабільна і пад кантролем. Але ў сапраўднасьці сытуацыя ніколі не бывае такой. Кажучы словамі Леніна "мінімальныя перадумовы рэвалюцыі існуюць заўсёды".
(Дракахруст: ) "Спадар Марціновіч, я прашу Вас працягнуць Вашую думку пра тое, што падзеі 19 сакавіка Вас не цікавяць. А што Вас цікавіць? Калі Вы сказалі, што Аляксандар Лукашэнка 19 сакавіка пераможа, то што – на гэтым будзе проста пастаўленая кропка?"
(Марціновіч: ) "Вось менавіта гэта мяне і цікавіць – ці будзе на гэтым пастаўленая кропка? Калі так, то я ня ведаю, што яшчэ можа адбывацца ў палітыцы ў гэтай краіне, палітыка проста памрэ. Але я ня думаю, што кропка будзе пастаўленая, што гэта настолькі адназначна. Я лічу, што можна разьлічваць на нейкія іншыя варыянты разьвіцьця падзеяў, на тыя варыянты, якія, як сказаў спадар Палескі, вельмі складана спрагназаваць.
Мяне цікавіць тое, што адбудзецца пасьля агучваньня афіцыйных вынікаў выбараў.
Колькі народу будзе на Кастрычніцкай плошчы, што гэта будзе за народ, як будуць паводзіць сябе сілавыя структуры.
Афіцыйныя вынікі я магу сказаць ужо зараз – вынікі будуць ня менш за 75% за Аляксандра Рыгоравіча Лукашэнку. Грамадзянская рэакцыя на гэтыя вынікі – гэта як раз тое, што павінна цікавіць".
(Дракахруст: ) "Спадар Дынько, Васіль Лявонаў на самым пачатку кампаніі заявіў, што мэтай яе павінна быць недапушчэньне Аляксандра Лукашэнкі да ўдзелу ў выбарах.
На думку спадара Лявонава гэтую кампанію трэба было байкатаваць, а ня ўвязвацца ў гульню з Лукашэнкам на ўмовах уладнага боку. Можа, у гэтай прапанове была свая рацыя?"
(Дынько: ) "Заява Лявонава наконт таго, што галоўнай задачай апазыцыі павінна было стаць недапушчэньне Лукашэнкі да ўдзелу выбараў – гэта вельмі прыгожа гучыць. Але я па праўдзе слаба ўяўляю сабе мэханізм, як шаноўны Васіль Лявонаў зьбіраўся не дапусьціць Лукашэнку да ўдзелу ў выбарах, ніякага мэханізму не прапаноўвалася.
Тут, здаецца, можа быць толькі адзін мэханізм – той жа вывад народу на вуліцы, але ў Лявонава няма аніякіх спосабаў туды народ завабіць.
Апазыцыя гэтым разам выбрала стратэгію ўдзелу. Думаю, што толькі пасьля 19 сакавіка можна будзе сказаць, ці была гэтая стратэгія правільнай. Самае абраньне адзінага кандыдата здолела палітызаваць грамадзтва і моцна ажывіла палітычнае жыцьцё.
Сёньня ўжо казалася, што Аляксандар Мілінкевіч аказаўся даволі моцным арэшкам, такі праўнук каліноўца і ўнук грамадоўца, які так проста не паддаецца і зь якім улада ня ведае, што рабіць – ніяк яго не раскусіш.
Уявім сабе, што апазыцыя заклікала б да байкоту. Гэта азначала б, што апазыцыя па-ранейшаму ня мела б пэрсанальнай альтэрнатывы Лукашэнку.
Сёньня людзі на пытаньне "Хто, калі не Лукашэнка?" адказваюць "Мілінкевіч! Вось ёсьць такі з Горадні, прафэсар, такі-та і такі-та". Ну а калі байкот – мы супраць Лукашэнкі. Ну і што? Што вы прапануеце?
Байкот, як і "аранжавая" рэвалюцыя, пра якую мы ўжо казалі, слабы як паліттэхналёгія. Калі "аранжавая" рэвалюцыя задумваецца, як паліттэхналёгія, скажам, як нядаўна ў Азэрбайджане – зробім, як ва Ўкраіне, то нічога не атрымліваецца. Байкот – моцная рэч, калі ён зыходзіць з жаданьня, з волі большасьці грамадзянаў.
"Пакуль нас рэгіструюць, чаго нам байкатаваць? Мы пойдзем на выбары і выйграем іх" – кажа Мілінкевіч. І я не магу адмовіць яму ў лёгіцы".
(Дракахруст: ) "Мы ведаем апошнія крокі беларускай ўлады – гэта адключэньне недзяржаўных газэтаў ад дзяржаўных падпіскі і продажу ў раздроб, гэта рэпрэсіўныя папраўкі у Крымінальны Кодэкс, і шмат іншых крокаў у тым жа накірунку.
Якой будзе рэакцыя на ўсё гэта рэакцыя беларускага грамадзтва? Ці паводле ўкраінскага клясыка "усе мовчыць, бо благодэньствуе", ці рэакцыя "сьціснутай спружыны"? Спадар Палескі, як Вы мяркуеце?"
(Палескі: ) "Гэтае пытаньне ставіць мяне крыху ў тупік, для мяне народ уяўляецца вялікай загадкай. Досьвед існаваньня беларускай дзяржавы паказвае, што сур''ёзных кампаніяў, выхадаў людзей на вуліцу, не здаралася, ці яны здараліся рэдка.
У сувязі з гэтым і прынята казаць пра своеасаблівую беларускую мэнтальнасьць, якую не зусім карэктна называюць талерантнай. Тут больш дарэчна было б казаць пра нейкую палітычную ляяльнасьць. Але з другога боку паводзіны шырокіх групаў насельніцтва спараджаецца сытуацыяй, калі паводле ленінскай формулы "нізы ня могуць жыць па-старому", яны пачынаюць пратэставаць, выходзіць на вуліцу і часам робяць стаўкай сваё жыцьцё".
(Дынько: ) "Вы, Юры, працытавалі ўкраінскага клясыка, я прыгадаў бы словы беларускага клясыка: "Я маўчу, маўчу, трываю, але скора загукаю". Я далей я замаўкаю, каб мяне па гэтых новых законах не прыцягнулі да чаго-небудзь. І прыгадаліся яшчэ чатыры радкі сучаснага клясыка, якія мы друкавалі ў "Нашай Ніве" ў сьнежні, Верш называўся "Паўстаньне".
Ніжэй магілы не апусьціш, І не прынізіш ніжэй зямлі, Таму паўстаньне мы пачалі З халоднай цемры, з чорных пустак.
Я раблю газэту "Наша Ніва" і гэтым, відаць, адрозьніваюся ад тых, каго спадар Палескі спрабаваў не зразумець, як народ. Паўстаньне ў Беларусі насамрэч даўно пачалося.
Само тое, што аўтакратыя сустракае супраціў – гэта ўжо ёсьць паўстаньне. І зараз пытаньне толькі ў тым, калі гэты супраціў дасягне крытычнага ўзроўню. Самае тое, што тысячы людзей не падпарадкоўваюцца нейкім законам, што тысячы людзей падтрымліваюць незалежную прэсу, дзясяткі тысячаў людзей удзельнічаюць у палітычным жыцьці, тысячы людзей прайшлі арышты і затрыманьні, пабывалі ў турмах. ужо самае гэта паказвае, што грамадзтва не маўчыць. У нейкі момант сіла падаўленьня зьменшыцца, а сіла супраціву ўзрасьце.
Вы пытаецеся пра гэтыя канкрэтныя законы і пра забарону прэсы. Мне здаецца, што гэтыя меры таксама моцна спрыяюць таму, што ўсё больш людзей у Беларусі пачынаюць успрымаць гэтую ўладу, як незаконную і некарысную. Людзі не разумеюць, навошта гэта ўсё робіцца.
Паводле апошніх сацыялягічных зьвестак самая галоўная праблема, якая клапоціць людзей сёньня – гэта праблема свабоды. Такога не было за 15 апошніх гадоў".
(Дракахруст: ) "Спадар Марціновіч, мы са спадаром Дыньком задалі крыху паэтычны спосаб адказу на гэтае пытаньне – якой будзе рэакцыя беларускага грамадзтва на гэтае сьцісканьне. Вы, магчыма, менш схільны да паэзіі – які Ваш адказ на яго?"
(Марціновіч: ) "Я жыву ў Менску ў Заводзкім раёне. Паэтаў тут вельмі мала, і творчай інтэлігенцыі таксама вельмі мала. А вось народу, якога ў Беларусі, я думаю, 90% – вельмі багата. Таму я думаю, што гэты Заводзкі раён зьяўляецца больш рэпрэзэнтатыўным, чым цэнтар ці рэдакцыя вельмі інтэлігенцкай газэты "Наша Ніва".
Я, ходзячы па вуліцах Заводзкага раёну, не адчуваю, што адбылося нейкае паўстаньне, хутчэй наадварот – тут адчуваюцца зусім іншыя памкненьні.
Мне падаецца, што ўсімі гэтымі мерамі, якія Вы, Юры, пералічылі, усімі гэтымі папраўкамі ў Крымінальны кодэкс, улада не спрабавала стварыць нейкую заканадаўчую базу для больш шырокіх рэпрэсіяў, а спрабавала стварыць пэўную атмасфэру ў грамадзтве, выклікаць дух савецкай эпохі, упэўніць нас усіх, што тое, што адбывалася напачатку 1990-х гадоў – гэта была проста часовая недарэчнасьць.
Цяперашнюю атмасфэру ў грамадзтве я б вызначыў так – зараз ізноў пачатак 1980-х гадоў. Мы зноў у СССР.
І рэакцыя грамадзтва на зачыненьне вельмі добрых газэтаў менавіта такая, якая была напачатку 1980-х – усім усё роўна. Ніхто тут, у Заводзкім раёне ня выйдзе на мітынг, яны пра гэтыя мітынгі ніколі і ня чулі.
Той уздым – інтэлектуальны, адраджэнскі – які быў у 1990-х гадох, абмінуў большасьць насельніцтва, гэтых 90%, якія глядзяць толькі беларускія тэлеканалы. Яны пра гэтае паўстаньне, пра якое кажа Андрэй, нічога не чулі. І яны, на жаль, будуць рэагаваць на любыя рэпрэсіі, на любыя жорсткія меры гэтак, як рэагавалі напачатку 1980-х – убіраць галаву ў плечы".
(Дракахруст: ) "Спадар Палескі, Вы чулі дыскусію паміж спадарамі Дыньком і Марціновічам. Чыя пазыцыя Вам бліжэй?"
(Палескі: ) "Ёсьць пэўная рацыя ў абодвух падыходах, але мне бліжэй пазыцыя Дынька. Сапраўды шмат для каго робіцца галоўнай каштоўнасьць свабоды, і гэты працэс, відаць, незваротны. Я згодны з тым, што рэвалюцыя сапраўды адбываецца ў такім схаваным, вялым рэжыме. І тым ня менш яна адбываецца".
