Сапач: “О, гляньце, панёс ужо пірожнае сваёй бусьлісе бусел. Бачыце, вунь, у дзюбе?”
Эдвард: “Можа, таксама зьбіраецца на фэст на гэты?”
Сапач: “Можа, на бусьліны фэст?”
Эдвард: “А можа й бусьліны будзе”.
Сапач: “Чуеце, як клякоча?”
Эдвард: “А можа, ужо што й наклякоча гэтай Тоні, суседцы, Тарэсінай дочцы”.
Сапач: “Гэта тая, у якой дзетак няма?”
Эдвард: “Так, во ён кружыцца-кружыцца, можа, што й прынес ім там такое...”
У вёсцы Дубок на памежжы двух гарадзенскіх раёнаў – Астравецкага і Смургонскага – дзевяць хат. Чатыры зь іх жылыя, а сталых жыхароў -- шэсьць чалавек. Ёсьць яшчэ дачнікі, але гэта як бы ня лічыцца. Зрэшты, адна сямейная пара – фізыкі-ядзернікі Зоя й Міша – на трыццатым годзе свайго дачніцтва прызнаныя мясцовымі за сваіх. Прызнаныя настолькі, што ім нават даручана ад імя вёскі накарміць сёньня далікатных гасьцей далікатнымі стравамі.
У Дубку фэст. Абяцалі быць адразу некалькі ксяндзоў з навакольных парафіяў. Дубоцкія людзі на пачастунак зьбіралі па пяць тысяч. А яшчэ – яйкі, сушаныя грыбы, перацёртыя з цукрам суніцы, кілбасы й вяндліну – што ў каго захавалася па кублах ды скрынях.
Ужо ад раньня ў Дубку заўважны рух – рэч абсалютна для вёскі незвычайная. Дубок адтулены ад сьвету з двух бакоў ракой ды рачулкай. З двух другіх – бездарожнымі лясамі.
Эдвард: “Як зіма, дык тут ужо калі чалавека ўбачыш – нехта пайшоў – дык так цікава: чалавек пайшоў. А машына калі паедзець – машына ж паехала...”
Эдвард – адзін з тых шасьці чалавек, што жывуць у Дубку стала. Бязногі інвалід, ён дае рады і сабе і сваёй невялікай гаспадарцы – курам ды тром каткам.
Эдвард: “З катом трэба жыць добра і сябраваць зь ім. Калі крыўдзіць катоў, дык і мышы заядуць – і зерне паядуць, і усё... Мы жывём на кацінай долі. Мы гэта... Калі ня будзе катоў, дык тады й нас ня будзе”.
Яшчэ ў Эдварда – гародчык ды лапіна бульбы. Пасадка, апрацоўка – усё ў яго па навуцы. Эдвард выпісвае часопіс “Хозяин”, а чаго ў часопісе ня вычытае – пытаецца ў разумных дачнікаў.
Эдвард: “Мне параіла суседка-мінскачка, што як бульбу саджаеш, дык у кожную лунку трэба шалупіньне ад цыбулі і жменьку попелу, тады жукоў ня будзе. І точна, няма”.
Сапач: “Значыць, праўду ў часопісе пішуць”.
Эдвард: “Праўду, праўду пішуць гэта”.
На сваёй гаспадарцы, “на кацінай долі” ды ў засені тысячагадовага дуба, – як такое жыцьцё назавеш і на што памяняеш?
Эдвард: “Тут паны жылі, то яны ж багатыя былі. У паноў жа золата, гаварылі, што тут ёсьць. Ну, а пакуль ужо я тут пасяліўся, тут шукалі-шукалі – нідзе. Ну, і палез я адзін раз у склеп, бульбу даставаў. Я набіраю бульбу, і – такая, як провалка... Ну, думаю, напэўна, гэта ўжо пан тут закапаў нешта. Я ўсё там калупаўся, калупаўся. Ну, гэта... А там, аказваецца, ад дуба гэтага корань.
Сапач: “А што рабілі б, калі б золата знайшлі?”
Эдвард: “Ну, што рабіў бы? Я ня знаю. Можа, абмяняў бы дзе-небудзь...”
Сапач: “Ну, з Дубка паехалі б?”
Эдвард: “Не. Усё адно не паехаў бы”.
Тут – лес, грыбы, ягады ўлетку, Вяльля, воля. Але насамрэч тут адзіны сябра, а часам і адзіны Эдвардаў суразмоўца – сусед Іван, або Ясюня.
Эдвард: “І ён інвалід, ён глуханямы, ён мяне любіць і паважае, а я яго. Мы адзін з адным так ужо дружым. Што ні папросіш яго... Ужо другі раз я папрашу і забываю, а ў яго – ці ён запісвае недзе ў сябе – усё ў яго ў памяці. Сварыцца зь ім ня сварымся, ён жа ня чуе нічога – што нам зь ім сварыцца… Гэта жонка ягоная, Тарэса... Зь ёй трэба добра жыць. Калі зь ёй добра, дык і ён ужо. Яна ім камандаваець. Ён жа нічога ня чуець, ня знаець. Дык што яна яму скажа, ён ужо ёй верыць”.
Іван або Ясюня – глухі і нямы з раньняга дзяцінства. У Ашмянскай школе для глуханямых яго навучылі калісьці з вачэй разумець мову гаваркіх і чуйных, прамаўляць некаторыя іх словы, няхай сабе й без галосных. “Рпт” – гэта работа. “Птм” – потым. “Тр” – Тарэса. А яшчэ навучылі Ясюню Ляскоўскага, што ён – рускі. “Ці хутка пачнецца фэст?” – пішам яму на паперцы. А ён назад піша: “Не понимаю, я русский”.
Усім астатнім навукам Ясюня вучыўся ў свайго бацькі Антося. Дарэчы, надпіс на вясковых могілках, зроблены па-беларуску, адзіны – менавіта над Антосевай магілкай. Ясюневы дочкі – блізьнючкі Тоня і Зоня – напісалі так, як іх навучылі ў беларускай школцы.
Ясюнеў дом – што цацка: бярвёнцы адно ў адно, сьвежыя ліштвы, побач шчыльная залатая дрывотня, а далей ёмкая лазенка, вульлі ў садзе. Ясюня і цесьля, і пчаляр, і знаны пячнік. Раненька ўстае, позна кладзецца. А толькі дзе ж вы бачылі хоць адну жонку, каб ня мела за што ўпікнуць мужыка.
Тарэса: “Гультаюга”.
Тарэса – камандзірка. Я тое хачу, я гэта, а Ясюня ўсё рабі, бедны...
Тарэса: “Не-е-е. Я бальшынство раблю. Я цяпер, шэсьць часоў яшчэ няма, устаеш, сена касіць, дзяўчына памагала – вазіць, таптаць...”
Гэта Тарэса, Ясюнева жонка. Напэўна, ад таго, што змушана падоўгу маўчаць з мужыком, зь людзьмі дае сабе волю і гаворыць за двох, а то й за ўсіх адразу.
Тарэса: “Кумпякі сольлю засыпаем... паляндвіцы паелі ўжо, павысыхалі... а ў мяне зубоў няма... ой, пятага юля маё дзень ражджэньня...”
Сапач: “А бацюшкі, дык віншую”.
Тарэса: “Ага”.
Але да нараджэньня яшчэ дажыць трэба, а сёньняшні фэст вось-вось пачнецца. Засьпяшалася Тарэса, сьпяшаемся й мы.
Сьвята ў гонар Маці Божай Нястомнай Дапамогі ладзіцца ў Дубку штогод у першую нядзелю ліпеня. Драўляная капліца, напярэдадні вычышчаная і ўбраная дубовым гольлем, гатовая прыняць усіх, ды ня можа – занадта малая. Некалькі соцень вернікаў абступаюць храм у чаканьні імшы. Эдварда ледзьве пазнаць – у новым швэдры і бяз звыклага брыля на галаве. Побач Ясюня. Тарэсы чамусьці не відаць.
(Сьвятар вітае ўсіх на ламанай польскай мове.)
Гэтым разам правіць службу прыбыло ў Дубок ажно шэсьць сьвятароў – з Жодзішак, Астраўца, Гервятаў ды Вішнева. І ажно два фатамэтры – Кляшчук і Раманюк – настройваюцца лавіць непаўторныя моманты. І празь якую хвіліну яўна не расчароўваюцца. Пачынаецца служба, але пачынаецца й зьліва, з маланкамі на ўсё неба, перунамі над самаю капліцаю.
Дождж сканчаецца ў тую ж хвіліну, калі завяршаецца імша. Але асноўная частка фэсту яшчэ наперадзе. Пераступаючы цераз калюгі, ксяндзы, падобныя рухамі да буслоў і вопраткай да іншых вялікіх птушак, выступаюць наперад, каб весьці людзей на Дубоцкую кальварыю. Крыж трымае ў руках глуханямы Ясюня. У працэсіі пераважаюць бабулькі, але ёсьць і сярэдняга веку дзядзечкі і маладзіцы.
Жанчына: “Дванаццаць гадоў ужо сюды прыяжджаем”.
Сапач: “І кожны раз такое надвор’е, такая ж непагода?”
Жанчына: “Бывае, дажджы бываюць, але бывае й добрае надвор’е. Такое, напэўна, першы раз было, каб з грымотамі”.
Сапач: “Мяне, ведаеце, што зьдзівіла? Усё ж такі гэта такі беларускі край, а імша па-польску. Ці ўсё зразумела? Хіба тут хтосьці вучыўся ў польскіх школах?”
Жанчына: “Не, напэўна, не. Болей у нас па-беларуску ксяндзы... Вось і ў Жодзішках у нас касьцёл... Тут ужо, напэўна, для старэйшых людзей, якія больш помняць польскую мову”.
Сапач: “А, гэта як бы з пашаны да іх...”
Жанчына: “Так”.
Сапач: “А самі маглі б памагчы, падпяяць у касьцёле, вучаныя?”
Жанчына: “Дзеці ўжо маглі б. А самі то не”.
Сапач: “А чаму?”
Жанчыны: “Расьлі ў той час, калі гэта было забаронена. Я сама вабшчэ праваслаўная і перайшла на мужаву веру, дык ужо дзеці ў мяне болей да касьцёла. А я менш”.
(Сьвятар па-польску абвяшчае першы прыпынак.)
Першы прыпынак кальварыі ўяўляе зь сябе мураваную браму і першы раз уражвае, бадай, на ўсё жыцьцё. Сярод лесу, над самай Вяльлёю... Што гэта? Уваход куды, навошта? А толькі вернікі ў працэсіі ідуць гэтым ходам не ўпершыню і ведаюць, куды й навошта вядзе сьцяжына ля ракі – ад крыжа да крыжа, паўз крынічку са сьціплай скульптураю Маці Божай да наступнай, ужо мураванай, каплічкі – і да апошняга прыпынку.
Старая кабета: “У 29-м годзе, у 30-м дык тутка да якіх трыццаці тысяч зьбіралася вернікаў, з-за граніцы прыяжджалі”.
Зноў пачынаецца дождж. Але й фэст закончаны. Разьбіраецца па легкавіках ды аўтобусах працэсія, глуханямы Ясюня здае крыж і сваё часовае белае ўбраньне – да наступнага фэсту, праз год, калі дажывем. Айцец Павал, ксёндз-пробашч з суседніх Жодзішак, падводзіць вынік чарговага сьвята.
Айцец Павал: “Напэўна, нездарма абрана гэта месца, каб пабудаваць тую каплічку і гэтыя сэм стацыяў Маткі Боскай Балеснай. Бо, ідучы, адчувае чалавек лучнасьць з Богам. Ну, бо прырода. Мае ўражаньні такія, што гэта месца, дзе можна асабліва спаткацца з Богам”.
Ізноў у Дубку ціха. Засталіся толькі свае: Эдвард, Ясюня, Тарэса. І яшчэ Дзяніс Раманюк, які любіць фатаграфаваць цішыню.
Раманюк: “Я ніколі тут ня быў. Прыяжджаю – а тут іншы сьвет. Прычым, свой сьвет. Свой касьцёл, свае крыжы, рака, сьцяжынкі, ягады...”
Эдвард: “Можа, таксама зьбіраецца на фэст на гэты?”
Сапач: “Можа, на бусьліны фэст?”
Эдвард: “А можа й бусьліны будзе”.
Сапач: “Чуеце, як клякоча?”
Эдвард: “А можа, ужо што й наклякоча гэтай Тоні, суседцы, Тарэсінай дочцы”.
Сапач: “Гэта тая, у якой дзетак няма?”
Эдвард: “Так, во ён кружыцца-кружыцца, можа, што й прынес ім там такое...”
У вёсцы Дубок на памежжы двух гарадзенскіх раёнаў – Астравецкага і Смургонскага – дзевяць хат. Чатыры зь іх жылыя, а сталых жыхароў -- шэсьць чалавек. Ёсьць яшчэ дачнікі, але гэта як бы ня лічыцца. Зрэшты, адна сямейная пара – фізыкі-ядзернікі Зоя й Міша – на трыццатым годзе свайго дачніцтва прызнаныя мясцовымі за сваіх. Прызнаныя настолькі, што ім нават даручана ад імя вёскі накарміць сёньня далікатных гасьцей далікатнымі стравамі.
У Дубку фэст. Абяцалі быць адразу некалькі ксяндзоў з навакольных парафіяў. Дубоцкія людзі на пачастунак зьбіралі па пяць тысяч. А яшчэ – яйкі, сушаныя грыбы, перацёртыя з цукрам суніцы, кілбасы й вяндліну – што ў каго захавалася па кублах ды скрынях.
Ужо ад раньня ў Дубку заўважны рух – рэч абсалютна для вёскі незвычайная. Дубок адтулены ад сьвету з двух бакоў ракой ды рачулкай. З двух другіх – бездарожнымі лясамі.
Эдвард: “Як зіма, дык тут ужо калі чалавека ўбачыш – нехта пайшоў – дык так цікава: чалавек пайшоў. А машына калі паедзець – машына ж паехала...”
Эдвард – адзін з тых шасьці чалавек, што жывуць у Дубку стала. Бязногі інвалід, ён дае рады і сабе і сваёй невялікай гаспадарцы – курам ды тром каткам.
Эдвард: “З катом трэба жыць добра і сябраваць зь ім. Калі крыўдзіць катоў, дык і мышы заядуць – і зерне паядуць, і усё... Мы жывём на кацінай долі. Мы гэта... Калі ня будзе катоў, дык тады й нас ня будзе”.
Яшчэ ў Эдварда – гародчык ды лапіна бульбы. Пасадка, апрацоўка – усё ў яго па навуцы. Эдвард выпісвае часопіс “Хозяин”, а чаго ў часопісе ня вычытае – пытаецца ў разумных дачнікаў.
Эдвард: “Мне параіла суседка-мінскачка, што як бульбу саджаеш, дык у кожную лунку трэба шалупіньне ад цыбулі і жменьку попелу, тады жукоў ня будзе. І точна, няма”.
Сапач: “Значыць, праўду ў часопісе пішуць”.
Эдвард: “Праўду, праўду пішуць гэта”.
На сваёй гаспадарцы, “на кацінай долі” ды ў засені тысячагадовага дуба, – як такое жыцьцё назавеш і на што памяняеш?
Эдвард: “Тут паны жылі, то яны ж багатыя былі. У паноў жа золата, гаварылі, што тут ёсьць. Ну, а пакуль ужо я тут пасяліўся, тут шукалі-шукалі – нідзе. Ну, і палез я адзін раз у склеп, бульбу даставаў. Я набіраю бульбу, і – такая, як провалка... Ну, думаю, напэўна, гэта ўжо пан тут закапаў нешта. Я ўсё там калупаўся, калупаўся. Ну, гэта... А там, аказваецца, ад дуба гэтага корань.
Сапач: “А што рабілі б, калі б золата знайшлі?”
Эдвард: “Ну, што рабіў бы? Я ня знаю. Можа, абмяняў бы дзе-небудзь...”
Сапач: “Ну, з Дубка паехалі б?”
Эдвард: “Не. Усё адно не паехаў бы”.
Тут – лес, грыбы, ягады ўлетку, Вяльля, воля. Але насамрэч тут адзіны сябра, а часам і адзіны Эдвардаў суразмоўца – сусед Іван, або Ясюня.
Эдвард: “І ён інвалід, ён глуханямы, ён мяне любіць і паважае, а я яго. Мы адзін з адным так ужо дружым. Што ні папросіш яго... Ужо другі раз я папрашу і забываю, а ў яго – ці ён запісвае недзе ў сябе – усё ў яго ў памяці. Сварыцца зь ім ня сварымся, ён жа ня чуе нічога – што нам зь ім сварыцца… Гэта жонка ягоная, Тарэса... Зь ёй трэба добра жыць. Калі зь ёй добра, дык і ён ужо. Яна ім камандаваець. Ён жа нічога ня чуець, ня знаець. Дык што яна яму скажа, ён ужо ёй верыць”.
Іван або Ясюня – глухі і нямы з раньняга дзяцінства. У Ашмянскай школе для глуханямых яго навучылі калісьці з вачэй разумець мову гаваркіх і чуйных, прамаўляць некаторыя іх словы, няхай сабе й без галосных. “Рпт” – гэта работа. “Птм” – потым. “Тр” – Тарэса. А яшчэ навучылі Ясюню Ляскоўскага, што ён – рускі. “Ці хутка пачнецца фэст?” – пішам яму на паперцы. А ён назад піша: “Не понимаю, я русский”.
Усім астатнім навукам Ясюня вучыўся ў свайго бацькі Антося. Дарэчы, надпіс на вясковых могілках, зроблены па-беларуску, адзіны – менавіта над Антосевай магілкай. Ясюневы дочкі – блізьнючкі Тоня і Зоня – напісалі так, як іх навучылі ў беларускай школцы.
Ясюнеў дом – што цацка: бярвёнцы адно ў адно, сьвежыя ліштвы, побач шчыльная залатая дрывотня, а далей ёмкая лазенка, вульлі ў садзе. Ясюня і цесьля, і пчаляр, і знаны пячнік. Раненька ўстае, позна кладзецца. А толькі дзе ж вы бачылі хоць адну жонку, каб ня мела за што ўпікнуць мужыка.
Тарэса: “Гультаюга”.
Тарэса – камандзірка. Я тое хачу, я гэта, а Ясюня ўсё рабі, бедны...
Тарэса: “Не-е-е. Я бальшынство раблю. Я цяпер, шэсьць часоў яшчэ няма, устаеш, сена касіць, дзяўчына памагала – вазіць, таптаць...”
Гэта Тарэса, Ясюнева жонка. Напэўна, ад таго, што змушана падоўгу маўчаць з мужыком, зь людзьмі дае сабе волю і гаворыць за двох, а то й за ўсіх адразу.
Тарэса: “Кумпякі сольлю засыпаем... паляндвіцы паелі ўжо, павысыхалі... а ў мяне зубоў няма... ой, пятага юля маё дзень ражджэньня...”
Сапач: “А бацюшкі, дык віншую”.
Тарэса: “Ага”.
Але да нараджэньня яшчэ дажыць трэба, а сёньняшні фэст вось-вось пачнецца. Засьпяшалася Тарэса, сьпяшаемся й мы.
Сьвята ў гонар Маці Божай Нястомнай Дапамогі ладзіцца ў Дубку штогод у першую нядзелю ліпеня. Драўляная капліца, напярэдадні вычышчаная і ўбраная дубовым гольлем, гатовая прыняць усіх, ды ня можа – занадта малая. Некалькі соцень вернікаў абступаюць храм у чаканьні імшы. Эдварда ледзьве пазнаць – у новым швэдры і бяз звыклага брыля на галаве. Побач Ясюня. Тарэсы чамусьці не відаць.
(Сьвятар вітае ўсіх на ламанай польскай мове.)
Гэтым разам правіць службу прыбыло ў Дубок ажно шэсьць сьвятароў – з Жодзішак, Астраўца, Гервятаў ды Вішнева. І ажно два фатамэтры – Кляшчук і Раманюк – настройваюцца лавіць непаўторныя моманты. І празь якую хвіліну яўна не расчароўваюцца. Пачынаецца служба, але пачынаецца й зьліва, з маланкамі на ўсё неба, перунамі над самаю капліцаю.
Дождж сканчаецца ў тую ж хвіліну, калі завяршаецца імша. Але асноўная частка фэсту яшчэ наперадзе. Пераступаючы цераз калюгі, ксяндзы, падобныя рухамі да буслоў і вопраткай да іншых вялікіх птушак, выступаюць наперад, каб весьці людзей на Дубоцкую кальварыю. Крыж трымае ў руках глуханямы Ясюня. У працэсіі пераважаюць бабулькі, але ёсьць і сярэдняга веку дзядзечкі і маладзіцы.
Жанчына: “Дванаццаць гадоў ужо сюды прыяжджаем”.
Сапач: “І кожны раз такое надвор’е, такая ж непагода?”
Жанчына: “Бывае, дажджы бываюць, але бывае й добрае надвор’е. Такое, напэўна, першы раз было, каб з грымотамі”.
Сапач: “Мяне, ведаеце, што зьдзівіла? Усё ж такі гэта такі беларускі край, а імша па-польску. Ці ўсё зразумела? Хіба тут хтосьці вучыўся ў польскіх школах?”
Жанчына: “Не, напэўна, не. Болей у нас па-беларуску ксяндзы... Вось і ў Жодзішках у нас касьцёл... Тут ужо, напэўна, для старэйшых людзей, якія больш помняць польскую мову”.
Сапач: “А, гэта як бы з пашаны да іх...”
Жанчына: “Так”.
Сапач: “А самі маглі б памагчы, падпяяць у касьцёле, вучаныя?”
Жанчына: “Дзеці ўжо маглі б. А самі то не”.
Сапач: “А чаму?”
Жанчыны: “Расьлі ў той час, калі гэта было забаронена. Я сама вабшчэ праваслаўная і перайшла на мужаву веру, дык ужо дзеці ў мяне болей да касьцёла. А я менш”.
(Сьвятар па-польску абвяшчае першы прыпынак.)
Першы прыпынак кальварыі ўяўляе зь сябе мураваную браму і першы раз уражвае, бадай, на ўсё жыцьцё. Сярод лесу, над самай Вяльлёю... Што гэта? Уваход куды, навошта? А толькі вернікі ў працэсіі ідуць гэтым ходам не ўпершыню і ведаюць, куды й навошта вядзе сьцяжына ля ракі – ад крыжа да крыжа, паўз крынічку са сьціплай скульптураю Маці Божай да наступнай, ужо мураванай, каплічкі – і да апошняга прыпынку.
Старая кабета: “У 29-м годзе, у 30-м дык тутка да якіх трыццаці тысяч зьбіралася вернікаў, з-за граніцы прыяжджалі”.
Зноў пачынаецца дождж. Але й фэст закончаны. Разьбіраецца па легкавіках ды аўтобусах працэсія, глуханямы Ясюня здае крыж і сваё часовае белае ўбраньне – да наступнага фэсту, праз год, калі дажывем. Айцец Павал, ксёндз-пробашч з суседніх Жодзішак, падводзіць вынік чарговага сьвята.
Айцец Павал: “Напэўна, нездарма абрана гэта месца, каб пабудаваць тую каплічку і гэтыя сэм стацыяў Маткі Боскай Балеснай. Бо, ідучы, адчувае чалавек лучнасьць з Богам. Ну, бо прырода. Мае ўражаньні такія, што гэта месца, дзе можна асабліва спаткацца з Богам”.
Ізноў у Дубку ціха. Засталіся толькі свае: Эдвард, Ясюня, Тарэса. І яшчэ Дзяніс Раманюк, які любіць фатаграфаваць цішыню.
Раманюк: “Я ніколі тут ня быў. Прыяжджаю – а тут іншы сьвет. Прычым, свой сьвет. Свой касьцёл, свае крыжы, рака, сьцяжынкі, ягады...”
