Вынікі Дня Волі -- ці захоча ўлада прыватызаваць гэтае сьвята?

Дракахруст: “Да акцыі 25 сакавіка рыхтаваліся ўсе: рыхтавалася апазыцыя, якая разглядала яе як галоўную дэманстрацыю сілаў ў гэтую вясну, рыхтавалася ўлада, распачаўшы загадзя наймаштабнейшую кампанію запалохваньня і прэвэнтыўнага перасьледу актывістаў па ўсёй краіне. У якой ступені можна сказаць, што ініцыятары акцыі і ўлада дасягнулі сваіх мэтаў, тых, якія яны перад сабой ставілі? Віталь Сіліцкі, як Вы лічыце?”

Сіліцкі: “Акцыя прайшла, сарваць яе не атрымалася, так што будзем трошкі аптымістамі. Акцыя была ня самая вялікая, што па цяперашнім часе і ня дзіва. Акцыя паказала, што ёсьць усё ж такі пэўная частка незалежнага грамадзтва, якая сёньня здольная выходзіць на вуліцы. Таму калі не сказаць, што гэта быў посьпех, то я б і не запісаў гэтую акцыю, як правал апазыцыі.

Што тычыцца ўладаў, то тут адбылася вельмі цікавая мэтамарфоза. Такі трук, як сьвяточны канцэрт "За независимую Беларусь" - гэта таксама знакавая падзея, якую яшчэ трэба асэнсоўваць. Аднак было заўважальна, што ў першаю чаргу пад уплывам вонкавага ціску ва ўлады сёньня былі ў пэўнай ступені зьвязаныя рукі і таго, што можна было чакаць - "хапуну", масавых арыштаў і зьбіцьця, не адбылося”.

Дракахруст: “Адзін з арганізатараў сьвяткаваньня Дня волі , намесьнік старшыні БНФ Віктар Івашкевіч заявіў падчас онлайн канфэрэнцыі на Свабодзе напярэдадні 25 сакавіка, што “Гэта дэманстрацыя прыхільнікаў дэмакратыі і Незалежнасьці Беларусі. Кожны прыхільнік дэмакратыі павінен выйсьці на Кастрычніцкую плошчу і тым самым прадэманстраваць, што ёсьць каму бараніць Незалежнасьць Беларусі”. Ігар Бабкоў, на Ваш погляд, ці атрымалася сёньняшняя акцыя менавіта як дэманстрацыя таго, што “ёсьць каму бараніць незалежнасьць Беларусі”?

Бабкоў: “Адбылася традыцыйная сьвяточная прагулянка на Дзень Волі. Як раз тое, што тычыцца мэтаў, як улады, гэтак і апазыцыі, было самым загадкавым у гэтай прагулянцы. З аднаго боку, перад падзеяй быў знакаміты ліст Мілінкевіча з прапановай кампрамісу і такі ж дзіўны адказ уладаў з прапановай гэтага маратону незалежнасьці ад 25 сакавіка да 3 ліпеня. З другога боку, самы сцэнар акцыі нічым не адрозьніваўся ад усіх ранейшых вулічных акцыяў. Да Кастрычніцкай Плошчы так ніхто і не дайшоў, улады досыць удала адсякалі і расьсякалі гэтыя ручайкі, якія імкнуліся туды патрапіць і ў выніку ўсе акольнымі шляхамі дабіраліся да Акадэміі навук. Я думаю, што цяпер гэты верхні эшалён палітыкі жыве сваім жыцьцём, а плошча і вуліца - сваім. І якія б мэты ня ставіліся на гэтым верхнім эшалёне, вуліца мае аўтаномны сцэнар і аўтаномныя тыпы паводзінаў”.

Дракахруст: “Віталь Цыганкоў, тут ужо нашы калегі зьвярнулі ўвагу на падзеі, якія надалі акцыі новы кантэкст, якога не было ў мінулыя гады - я маю на ўвазе ліст Мілінкевіча да Лукашэнкі, заклікі шэрагу палітыкаў і грамадзкіх дзеячоў прапаноўвалі правесьці Дзень волі, як дзень нацыянальнага яднаньня – яднаньня “бел-чырвона-белай” і “чырвона-зялёнай” Беларусі. Улада на гэтую прапанову не адказала, гэтая прапанова не была зрэалізаваная. Але вось гэтае афіцыйнае сьвяткаваньне "За незалежную Беларусь" - ці не было яно спробай такога яднаньня, хай сабе і "па змаўчаньні"?”

Цыганкоў: “Безумоўна, ніякага яднаньня не адбылося, зразумела, што ўлада і ня ставіла сябе такіх мэтаў. Гэтым крокам - арганізацыяй свайго дня незалежнасьці ці, як сказаў Ігар, маратон, так бы мовіць, "ад вашай незалежнасьці да нашай незалежнасьці" (3 ліпеня), улады як бы прызналі дзень 25 сакавіка. Пра гэта ўжо казалі многія палітыкі. Але тым, што ўлада не пайшла насустрач, а пайшла сваім шляхам, яна вырашыла паказаць, што калі захоча, можа забраць і гэтае сьвята, прыватызаваць яго. А, маўляў, вы, “нацыяналы”, ізноў апынецеся за бортам, мы на 25 сакавіка будзем арганізоўваць свае танцы, свае канцэрты, а вам пакінем мітынгаваць.

Тут прыгадваецца вядомая прытча пра цара Мідаса, ад дотыку якога ўсё ператвараецца ў золата. Гэтак і ад дотыку нашай улада ўсе ператвараецца, толькі ня ў золата, а ў іншую субстанцыю, ад золата адрозную. Улада і гэтае сьвята ператворыць у канцэрт поп-музыкі і прымітыўныя скокі.

Калі казаць пра тое, ці былі дасягнутыя мэты, то я ўбачыў больш, чым спадзяваўся. Кажучы спартовай лексікай, можна зафіксаваць нічыю. Зразумела, перамогай апазыцыі было б, калі б выйшла 100 тысяч чалавек, перамогай улады было б, калі б прыйшло некалькі соцень чалавек, якія б бадзяліся з вуліцы на вуліцу. Таму я лічу гэта нічыёй, прычым не яркай, зь лікам 3:3, а напружанай, зь лікам 0:0. Магчыма, адна каманда і мела намер паказаць яркую і прывабную гульню, але іншая каманда тактыкай дробнага фолу і іншымі бруднымі прыёмамі здолела зьбіць атакуючы запал, але не да канца. Таму, я паўтаруся, гэта нічыя з маральнай перамогай апазыцыі. Ну а большасьць беларускіх грамадзянаў зноў засталася гледачамі”.

Дракахруст: “Ігар, я хацеў бы пагаварыць пра сымбалічны аспэкт таго, што адбылося сёньня. Галоўная акцыя апазыцыі адбылася сёлета ў традыцыйны Дзень Волі, дзень, калі была абвешчаная незалежнасьць Беларусі ( а не, скажам, у гадавіну пачатку леташніх падзеяў на Кастрычніцкай плошчы). Для арганізатараў сёньняшняй акцыі, для іх прыхільнікаў, наагул для многіх у Беларусі гэта – самае галоўнае, самае дарагое сьвята. Але далёка не для ўсіх, шмат для каго гэты сымбаль – у лепшым выпадку чужы, а тое і варожы. Ці стане ён ім бліжэй у выніку сёньняшняга сьвяткаваньня?”

Бабкоў: “Я ня ведаю, наколькі гэта франтальна - стане ці ня стане, але відавочна, што ўлады зрабілі першы крок на адкручваньне назад усіх сваіх ідэалягічных мітаў, якія тычыліся 25 сакавіка, як сьвята выключна маргінальнай апазыцыі. Я ня ведаю, наколькі гэта пачатак гэтай стратэгіі, ці будуць за гэтым крокам нейкія іншыя. І трэба гэтага баяцца ці трэба гэтаму радавацца - я таксама ня ведаю. Цалкам магчымы сцэнар, пра які казаў Віталь Цыганкоў - з аднаго боку мяккага ўлучэньня ўсіх апазыцыйных сымбаляў і сьвятаў, а з другога боку - нэўтралізацыі іх такім спосабам. Калі вынуць з календара ўсе гэтыя традыцыйныя даты, на якія зьбіраецца альтэрнатыўная частка беларускага грамадзтва, то нам нічога не застаецца. Сапраўды, 19 сакавіка ніхто б не сабраўся. Мы яшчэ ня ў стане ацаніць тую падзею, што адбылася”.

Цыганкоў: “Юры, вось Вы працытавалі Віктара Івашкевіча, які напярэдадні 25 сакавіка сказаў, што гэтая акцыя стане дэманстрацыяй прыхільнікаў дэмакратыі і незалежнасьці Беларусі. Я разумею, што палітыкі павінны рабіць такія мабілізацыйныя заявы, напярэдадні масавых акцый гэта патрэбна, але нават перад дэмакратычным актывам зараз стаіць такая ня вельмі ясная дылема - ад каго, ўласна, трэба абараняць незалежнасьць.

Я быў на мітынгу каля Акадэміі навук ад пачатку да канца і ніякіх прамоваў у абарону незалежнасьці там не гучала. Гаварылі пра свабоду, пра беларускую ўладу, пра тое, што трэба вызваліць палітвязьняў.

Штуршком да "гарачай вясны" 1996 году была падпісаная тады дамова пра стварэньне садружнасьці Беларусі і Расеі, што ўяўлялася, як рэальная небясьпека страты незалежнасьці. А зараз у людзей няма адчуваньня, што незалежнасьці нешта пагражае - не абстрактна, што ў нас ёсьць заўсёды, а канкрэтна сёньня. Апроч таго, у людзей не было адчуваньня, што іх выхад на вуліцу вырашыць нешта менавіта ў сэнсе абароны незалежнасьці”.

Дракахруст: “Віталь Сіліцкі, Ігар Бабкоў сказаў, што пакуль цяжка прааналізаваць гэтую новую тэндэнцыю, што ўлада ў нейкай такой дзіўнай форме, па змаўчаньні, прымае сьвята 25 сакавіка. А можа Вы ўжо можаце прапанаваць свой аналіз. Тут, сапраўды, даволі важная праблема. Гэтае нацыянальнае сьвята - гэта значыць сьвята ўсіх беларусаў, да апошняга часу фактычна было сьвятам апазыцыі. Зараз яно нібыта такім быць перастае. Ці не перастае? І ўзьнікае пытаньне - а ці добра гэта?”

Сіліцкі: “Мне прыгадваецца такая гістарычная аналёгія - усе хрысьціянскія сьвяты былі калісьці падагнаныя пад паганскія, каб хрысьціянства было лепш успрынятае масамі. Мне здаецца, што рэжым Лукашэнкі зараз спрабуе зрабіць штосьці падобнае з тым нацыянальным рэпэртуарам, які можа скласьці нейкую маральную, духоўную альтэрнатыву гэтай уладзе, гэтай палітычнай, ідэалягічнай і культурнай гегемоніі, якая пануе зараз у краіне.

Гэтак адбылося калісьці з лёзунгам "За Беларусь". Я нагадаю , што гэта быў лёзунг перадвыбарчай кампаніі БНФ у 1990 годзе (тады лёзунгам кампаніі БНФ было "Галасую за Беларусь" - Рэд.) Паглядзім , ці паўтарыцца гэты маратон незалежнасьці у наступным годзе. Сёлета па тэлебачаньні абвясьцілі, што проста добрае надвор''е надышло, дык вось пачынаем 25 сакавіка. Але задумка менавіта такая - канвэртацыя, камуфляж, і тут я згаджуся з Віталём Цыганковым, што мэта - выцягнуць у апазыцыі і гэтую прастору, забраць і 25 сакавіка і зрабіць днём чаго-небудзь.

Але такія рашэньні - заўсёды палка а двух канцах. Калі ўлада спрабуе прыватызаваць гэтае сьвята, яна стварае пэўную легітымную прастору дзеяньняў і для іншых, у тым ліку і для апазыцыі. Альтэрнатыва можа пад гэтай маркай разгортваць працу па папулярызацыі нейкіх альтэрнатыўных ідэяў.

Сёньня я размаўляў са многімі удзельнікамі мітынгу, людзі гавораць, што быў вельмі нудны сцэнар, deja vu , усё, як было 5-6 гадоў таму, нічога не мяняецца ў сцэнары. Гэта да пытаньня, чаго хацела дамагчыся апазыцыя. Сцэнар быў той жа самы і гэта паказчык працаздольнасьці нашых лідэраў.

Улады могуць ператварыць гэтае сьвята ў сьвята ўсіх , акрамя апазыцыі, як спрабуюць зрабіць гэта з брэндам "Беларусь". Даруйце, што я так кажу, гэта Радзіма, але ўлада ператварае гэта ў брэнд. Магчыма, яна можа ператварыць у свой брэнд і 25 сакавіка. Мы мусім гэтага не дапусьціць. Але каб мы ператварылі яго ў сьвята ўсіх, трэба да ўсіх і ісьці, не забівацца ў сваю рэзэрвацыю. Нават калі яна на плошчы каля Акадэміі навук, а не Бангалоры - ужо штосьці лепшае”.

Дракахруст: “Ігар, Вы чулі выказваньні нашых калегаў, магчыма, у Вас узьніклі нейкія думкі на гэты конт”.

Бабкоў: “У мяне ўзьнікла думка, што мы ўсе знаходзімся ў палоне маніхейскай апазыцыі паміж уладай і ўласна палітычнай апазыцыяй, мы думаем, што гэта супрацьлеглыя палюсы, супрацьлеглыя праграмы і што яны робяць нешта радыкальна адрознае. Мне здаецца, што штосьці адбываецца ў ідэалёгіі сёньняшняга палітычнага рэжыму і гэтае "штосьці" зьвязана з эканамічнымі працэсамі і з глябальнымі працэсамі. Можа, гэта гіпотэза, але мне здаецца, што сёньняшнія ўлады пераходзяць да іншай стратэгіі. Калі раней яны "адстройвалі" палітычную апазыцыю ў якасьці сваеасаблівага пудзіла, страшылкі, то зараз гэта перастала прыносіць плён. Яны пераходзяць да стратэгіі мяккага ўключэньня, мяккага паглынаньня ўсяго таго, што раней структуравала апазыцыю, у свае шэрагі.

З чым гэта можа быць зьвязана? Можа быць з тым, што канчатковы падзел уласнасьці адбыўся і гэтыя людзі ўжо ня хочуць ідэалягічна выглядаць папулістамі, сацыялістамі, народнікамі, а хочуць будаваць нармальны пэрыфэрыйны капіталізм.

Мне здаецца, што мы на самым пачатку вельмі важных працэсаў, якія радыкальна зьменяць усю структуру беларускага палітычнага поля”.

Дракахруст: “Давайце зараз ізноў вернемся да сёньняшняй акцыі апазыцыі і да таго, што ёй папярэднічала. Аляксандар Мілінкевіч напярэдадні акцыі казаў, што яе хада стане іспытам, ці можа ўлада слухаць грамадзтва, лічыцца зь ім і абыходзіцца інакш, чым пры дапамозе міліцэйскага дручка. Меркавалася, што калі ўлада такой здольнасьці не прадэманструе, то Захад упэўніцца, што без выкананьня Менскам папярэдніх умоваў па дэмакратызацыі і лібэралізацыі, размаўляць з беларускімі ўладамі ня толькі амаральна, але і бессэнсоўна. На Ваш погляд, што прадэманстравала ўлада і якой будзе рэакцыя Захаду? Віталь Цыганкоў, як Вы мяркуеце?”

Цыганкоў: “Улада напярэдадні і сёньня паводзіла сябе вельмі па-рознаму. Напярэдадні было затрымана як мінімум 40 актывістаў, некаторыя ўжо былі асуджаныя, некаторыя былі проста прэвэнтыўна затрыманыя па розных надуманых абвінавачваньнях, пераважна "дробнае хуліганства". Усё адносна, але ў параўнаньні з ранейшымі акцыямі ўлада паводзіла сябе стрымана. Падчас мітынгу, які праходзіў на пляцоўцы каля Акадэміі навук, прадстаўнікі міліцыі ўвесь час праз мэгафон казалі , што мітынг недазволены і што яго ўдзельнікі за ўдзел у ім могуць панесьці адказнасьць, але ніякіх дзеяньняў міліцыя не рабіла.

Магчыма, пэўную ролю адыграла тое, што на мітынгу выступалі і дэпутаты польскага Сэйму, і старшыня расейскага Саюзу Правых Сілаў Мікіта Бялых. Зразумела, што ўлада сёньня не хацела паказваць сьвету "карцінку" разгону дэманстрацыі. Але эксцэсы былі з той часткай калёны, якая ішла ад Кастрычніцкай плошчы разам з Аляксандрам Мілінкевічам.

Пэўную стрыманасьць улада сёньня прадэманстраваць спрабавала. Аднак я ня выключаю, што ўжо заўтра ці нават сёньня пачнуцца арышты ўдзельнікаў акцыі і прыцягненьне да адказнасьці выступоўцаў на мітынгу. У межах лёгікі ўлады адно іншаму не замінае”.

Дракахруст: “Я мяркую, што папярэдняя кампанія запалохваньняў, прэвэнтыўных арыштаў і сьведчыла пра тое, што ўлада не хацела ствараць "карцінку" пабоішча ў цэнтры сталіцы. Але ці атрымалася гэта ў яе і якой, на Ваш погляд, будзе заходняя рэакцыя на тое, што адбывалася ў Беларусі за тыдні два да 25 сакавіка і ў самы Дзень Волі? Віталь Сіліцкі, Вам слова”.

Сіліцкі: “Што да заходняй рэакцыі, то кажучы словамі расейскага клясыка: "Вам обмануть меня нетрудно, я сам обманываться рад". Тыя, хто настроены на дыялёг без папярэдніх умоваў, і будуць шукаць гэтых шляхоў, тыя, хто не настроены, будуць вывучаць акалічнасьці, у якіх праходзіла сёньняшняя акцыя. На мой погляд, улада ўсё ж прадэманстравала сёньня, што яе "дыялёг" з альтэрнатыўным грамадзтвам ідзе мовай міліцэйскіх кардонаў, якіх сёньня было проста незьлічона. Я зараз у Менску сяджу ў завулку каля вуліцы Дарашэвіча, тут яшчэ нядаўна стаяла велізарная калёна аўтазакаў. Улада была гатовая да сілавога сцэнару, яна дэманстравала, што ледзь што і яна яго ўжыве. Проста дэманстранты сёньня не пайшлі ні на якое абвастрэньне і таму нічога не адбылося.

Таксама я магу згадзіцца з тым, што рукі ва ўлады былі зьвязаныя эўрапэйцамі , што вялікага "хапуну" ўлада вырашыла пазьбегнуць. Магчыма, гэты сцэнар узьнік літаральна напярэдадні акцыі, бо літаральна за некалькі дзён да 25 сакавіка ўзьнікла гэтая заява пра маратон "За незалежную Беларусь".

Мне падаецца, што эўрапэйская рэакцыя будзе вызначацца іншымі чыньнікамі - палітзэкі сядзяць, новыя артыкулы Крымінальнага кодэксу дзейнічаюць і паводле менавіта гэтых парамэтраў і будзе вызначацца, ці гатовыя нашы ўлады да дыялёгу. Мне здаецца, што ўлады хацелі б пайсьці на гэты дыялёг з Захадам , але так, каб ні за што не адказваць і ня быць нікому абавязанымі”.

Дракахруст: “Ігар Бабкоў, як бы Вы, па-першае, ацанілі узровень рэпрэсыўнасьці ўлады 25 сакавіка і напярэдадні ў параўнаньні зь іншымі масавымі акцыямі, а па-другое, якую рэакцыю Захаду Вы прагназуеце? Віталь сказаў, што тыя, хто хацелі весьці дыялёг, і будуць яго весьці. Гэта, магчыма, і сапраўды так у даўгой пэрспэктыве , але калі ўсе тэлеканалы Эўропы паказваюць пабоішча ў цэнтры эўрапэйскай сталіцы, весьці дыялёг з уладамі такой краіны ня надта ўтульна нават прыхільнікам дыялёгу”.

Бабкоў: “Я як раз быў у той частцы калёны, якая на чале зь Мілінкевічам адхілілася ад галоўнага маршруту і потым акольнымі шляхамі дабіралася да Акадэміі навук. Я бачыў ўсе гэтыя сілавыя акцыі міліцыі, як яна адцясьняла, расьсякала. Я б сказаў, што гэта нагадвала ўжо не пазыцыйную вайну, якая была характэрная для мінулагодніх акцыяў, дзе быў кураж і сапраўды вулічная вайна. Сёньня гэта больш нагадвала шахматы. Невялікія міліцэйскія атрады імкнуліся расьсекчы і не пусьціць людзей па пэўных маршрутах, а людзі, як ручаінкі, зьбіраліся ў больш вялікія калёны і прарываліся. Але без фанатызму. Я ня ведаю, ці гэта новая тэндэнцыя, ці проста веснавое сонейка расслабляюча паўдзельнічала на ўсіх.

Што тычыцца рэакцыі Эўропы і настроенасьці ці ненастроенасьці на дыялёг, я думаю, што Беларусь сёньня не знаходзіцца ў дзясятцы самых галоўных страшылак сьвету. Асабліва гэта так у гадавіну ўводу войскаў у Ірак, сапраўды глябальных страшных падзеяў, якія сапраўды прыкоўваюць ўсеагульную увагу. У гэтым сэнсе тое, што адбываецца ў нас, у параўнаньні з глябальнымі падзеямі - гэта, прабачце, дзіцячы ўзровень. Як бы гэта ні гучала неадэкватна ў дачыненьні да тых людзей, якія сядзяць у турмах, але калі ў Іраку ўжо загінулі дзесяткі тысяч людзей, то гэта непараўнальна.

У гэтым сэнсе я думаю, што "старая" Эўропа, прынамсі, "старая" Эўропа будзе працягваць стратэгію мяккага ўлучэньня. Гэтак як Лукашэнка спрабуе цяпер мякка ўлучыць і нэўтралізаваць нейкім чынам апазыцыю, тое самае будзе спрабаваць рабіць "старая" Эўропа з беларускім рэжымам”.