“У чалавечых характараў, як і ў некаторых будынкаў, некалькі фасадаў, прычым ня ўсе яны прыемныя на выгляд”,— заўважыў французкі афарыст Франсуа дэ Лярошфуко. Характар пісьменьніцы і кінасцэнарысткі Лідзіі Вакулоўскай належаў якраз да такіх. Аднак галоўнай рысаю ў ім была незьнішчальная свабодалюбнасьць, і гэта кампэнсоўвала многае іншае.
Аднойчы пры канцы 1980-х на зьезьдзе Саюзу пісьменьнікаў мне паказалі немаладую прыгожую жанчыну з нумарам “Нового мира” ў руках. “Вакулоўская, дысыдэнтка”,— не без захапленьня сказаў знаёмы.
Наконт “дысыдэнткі” ён, здаецца, крыху “перабраў”, але кватэра Лідзіі Аляксандраўны на вуліцы Берасьцянскай ў сярэдзіне 1960-х сапраўды была своеасаблівым менскім клюбам вальнадумцаў (чаму, трэба прызнаць, спрыялі і немалыя ганарары гаспадыні, якая пісала па-расейску і часта друкавалася ў Маскве). Як згадвае ў сваёй кнізе “На высьпе ўспамінаў” (Менск, 2004) адзін з блізкіх знаёмых Вакулоўскай пісьменьнік Валянцін Тарас, у той вялікай і занадта стракатай кампаніі літаратараў, журналістаў, актораў, мастакоў закраналіся самыя рызыкоўныя тэмы. Дарагога Леаніда Ільліча нехта зь вясёлай застоліцы мог назваць “траглядытам”, ягонага галоўнага ідэёляга Суслава — “сушанай воблай”, кэдэбіста Шэлепіна — “жалезным Шурыкам”, а ўсіх разам — “тупарылай шарагай”.
Калі я гасьцяваў у Бэрліне ў вядомага нямецкага беларусіста і колішняга палітвязьня Норбэрта Рандава, той паказаў мне некалькі сотняў старонак, ксэракапіяваных ім з адкрытых пасьля ўзьяднаньня Нямеччыны архіваў штазы. Добры Норбэртаў знаёмы, апрача ўсяго астатняга, пісаў падрабязныя справаздачы пра дні нараджэньня “аб’екта” з плянам стала і пералікам тостаў. Падобныя госьці наведваліся і да Вакулоўскай. Адну, Зоечку, потым нават вылічылі, але яна пасьпела зрабіць сваю справу, або, як тады жартавалі, “напісаць опэру”.
Лідзію зь сябрамі пацягнулі ў КГБ, некаторых пачалі здымаць з працы. Валянціна Тараса, да прыкладу, прымусілі звольніцца з рэдакцыі “Нёману”, а ягоную жонку адхілілі ад эфіру на Беларускім тэлебачаньні. Саму Вакулоўскую, якая была на “вольных хлябах”, абвінавачвалі ў пашырэньні забароненай літаратуры, спробах перадаць на Захад для публікацыі свае аповесьці “Таюнэ” і “Дзьвесьце кілямэтраў да суду” (ужо даўно надрукаваныя ў часопісах “Нёман” і “Знамя”) і нават у закліках да тэрору. Выступаючы тады на партактыве Пётар Машэраў хваліў “кампэтэнтныя ворганы” за тое, што ўскрылі “антысавецкі нарыў”, які ўтварыўся на кватэры члена Саюзу пісьменьнікаў Вакулоўскай.
Пасьля тых падзеяў Лідзія Аляксандраўна пражыла яшчэ чвэрць стагодзьдзя і выдала паўтара дзясятка кнігаў сваёй жывой дыхтоўнай прозы, што нярэдка выходзілі ня толькі ў Менску, але і ў Магадане, у тых мясьцінах, дзе яна некалі жыла і норавы якіх апісвала.
Яна памерла ў гістарычным жніўні 1991-га, калі “шарага” брэжнеўскіх спадкаемцаў спрабавала павярнуць кола гісторыі назад. Адным зь яе апошніх твораў стала аповесьць “Вальфрам — мэтал цьвёрды”, прысьвечаная часу сталінскіх рэпрэсіяў.
Аднойчы пры канцы 1980-х на зьезьдзе Саюзу пісьменьнікаў мне паказалі немаладую прыгожую жанчыну з нумарам “Нового мира” ў руках. “Вакулоўская, дысыдэнтка”,— не без захапленьня сказаў знаёмы.
Наконт “дысыдэнткі” ён, здаецца, крыху “перабраў”, але кватэра Лідзіі Аляксандраўны на вуліцы Берасьцянскай ў сярэдзіне 1960-х сапраўды была своеасаблівым менскім клюбам вальнадумцаў (чаму, трэба прызнаць, спрыялі і немалыя ганарары гаспадыні, якая пісала па-расейску і часта друкавалася ў Маскве). Як згадвае ў сваёй кнізе “На высьпе ўспамінаў” (Менск, 2004) адзін з блізкіх знаёмых Вакулоўскай пісьменьнік Валянцін Тарас, у той вялікай і занадта стракатай кампаніі літаратараў, журналістаў, актораў, мастакоў закраналіся самыя рызыкоўныя тэмы. Дарагога Леаніда Ільліча нехта зь вясёлай застоліцы мог назваць “траглядытам”, ягонага галоўнага ідэёляга Суслава — “сушанай воблай”, кэдэбіста Шэлепіна — “жалезным Шурыкам”, а ўсіх разам — “тупарылай шарагай”.
Калі я гасьцяваў у Бэрліне ў вядомага нямецкага беларусіста і колішняга палітвязьня Норбэрта Рандава, той паказаў мне некалькі сотняў старонак, ксэракапіяваных ім з адкрытых пасьля ўзьяднаньня Нямеччыны архіваў штазы. Добры Норбэртаў знаёмы, апрача ўсяго астатняга, пісаў падрабязныя справаздачы пра дні нараджэньня “аб’екта” з плянам стала і пералікам тостаў. Падобныя госьці наведваліся і да Вакулоўскай. Адну, Зоечку, потым нават вылічылі, але яна пасьпела зрабіць сваю справу, або, як тады жартавалі, “напісаць опэру”.
Лідзію зь сябрамі пацягнулі ў КГБ, некаторых пачалі здымаць з працы. Валянціна Тараса, да прыкладу, прымусілі звольніцца з рэдакцыі “Нёману”, а ягоную жонку адхілілі ад эфіру на Беларускім тэлебачаньні. Саму Вакулоўскую, якая была на “вольных хлябах”, абвінавачвалі ў пашырэньні забароненай літаратуры, спробах перадаць на Захад для публікацыі свае аповесьці “Таюнэ” і “Дзьвесьце кілямэтраў да суду” (ужо даўно надрукаваныя ў часопісах “Нёман” і “Знамя”) і нават у закліках да тэрору. Выступаючы тады на партактыве Пётар Машэраў хваліў “кампэтэнтныя ворганы” за тое, што ўскрылі “антысавецкі нарыў”, які ўтварыўся на кватэры члена Саюзу пісьменьнікаў Вакулоўскай.
Пасьля тых падзеяў Лідзія Аляксандраўна пражыла яшчэ чвэрць стагодзьдзя і выдала паўтара дзясятка кнігаў сваёй жывой дыхтоўнай прозы, што нярэдка выходзілі ня толькі ў Менску, але і ў Магадане, у тых мясьцінах, дзе яна некалі жыла і норавы якіх апісвала.
Яна памерла ў гістарычным жніўні 1991-га, калі “шарага” брэжнеўскіх спадкаемцаў спрабавала павярнуць кола гісторыі назад. Адным зь яе апошніх твораў стала аповесьць “Вальфрам — мэтал цьвёрды”, прысьвечаная часу сталінскіх рэпрэсіяў.
