«Калі параненая жанчына зь Менску – не адна з нас, калі яна – ня частка нашай грамадзянскай і чалавечай салідарнасьці, дык мы самотныя на гэтым сьвеце», - піша басьнійска-харвацкі пісьменьнік Міленка Ергавіч у сваёй калёнцы на сайце Radio Sarajevo.
Некалькі вечароў таму бадай што ва ўсіх галоўных тэлевізійных навінах у нашым рэгіёне, дый шырэй, ва ўсіх звычайных і надзвычайных выпусках сусьветных тэлеканалаў, якія толькі можна знайсьці ў пакетах нашых кабэльных апэратараў, можна было чуць доўгі і неартыкуляваны жаночы крык. Ён цягнуўся доўгіх пяць-шэсьць сэкундаў і прымусіў нас здрыгануцца, калі мы якраз у той момант выйшлі на кухню зрабіць сабе бутэрброд або проста мэдытавалі, седзячы ў прыбіральні, лена гартаючы спартовую рубрыку ва ўчорашняй газэце. Калі мы яго гэтак пачулі, гэты крык мог быць выяўленьнем болю, але ён хутчэй гучаў як голас нечыйга шаленства або гістэрыкі, як нешта выпадковае і ня надта сымпатычнае, як нейкае вар'яцтва, якое вось так, праз тэлеэкран, урываецца ў нашу хатнюю інтымнасьць.
Але калі мы ў тую хвіліну сядзелі перад тэлеэкранам і бачылі тыя кадры, уражаньне было іншае, яно было такое страшнае, што страшнейшага ў той час і на тым месцы, у спакоі свайго дома і ў стракатасьці свайго тэлевізара, нельга было і ўявіць. Залітая крывёю, у падранай белай блюзцы, відавочна зьнявечаная асколкамі бомбы, на шпітальных насілках ляжала жанчына сярэдніх гадоў і крычала. Гэта быў ня толькі выказ фізычнага болю, але і абсалютнага і крайняга чалавечага адчаю, выкліканага, як здаецца, тым, што здарылася перад самым раненьнем. Тая жанчына крычала, бо ёй балела, але яшчэ яна крычала, нібыта хацела сама сябе на тым месцы забіць тым крыкам.
У той дзень на станцыі мэтро Кастрычніцкая ў сталіцы Беларусі Менску выбухнула бомба, забіўшы як найменей адзінаццаць і параніўшы больш за сотню чалавек. У той даволі спакойнай краіне, якой кіруе дыктатар Лукашэнка, не існуе мусульманскай меншасьці, беларускія вайскоўцы ня ўдзельнічаюць у ваенных апэрацыях за межамі сваёй дзяржавы, так што выбух у Менску ня ўпісваецца ні ў глябальныя тэрарыстычныя тэндэнцыі, ні ў модныя сюжэты сусьветных тэлеканалаў і газэт. Гэтым вызначаецца аднаразовае зацікаўленьне гэтым здарэньнем як міжнародных, гэтак і нашых мэдыяў. Гэты выбух будзе разглядацца хутчэй як нейкая дзівоснасьць, незвычайная прыродная катастрофа або стыхійнае бедзтва, чым важнае і трагічнае палітычнае здарэньне, нешта такое, што мусіла б занепакоіць і тых, хто не жыве ў Беларусі.
Але што ж тады ва ўсіх нашых тэлевізарах і ўсіх тэлепраграмах значаць тыя кадры параненай жанчыны зь Менску? Ці яна нас хвалюе? Як яе завуць? Кім яна працуе? Ці ёсьць у яе дзеці? Ці яна тым надвячоркам у панядзелак, калі здарыўся выбух, вярталася з працы?
Мы нічога пра гэта ня ведаем. І нічога з усяго гэтага нас не цікавіць. Мы б хацелі, каб з нашых экранаў як найхутчэй зьніклі гэтыя кадры, мы б хацелі як найхутчэй забыцца пра той страшны крык. Але мэта, дзеля якой рэдактары ўсіх тэленавінаў перадалі гэтыя кадры, выкананая. Выпуск навінаў атрымаўся вострым, крывавым і цікавым. Мы такое ня бачылі даўно, яшчэ ад тых часоў, калі пасьля Адзінаццатага верасьня на тэлеэкранах Амэрыкі, а пасьля і ўсяго астатняга сьвету пачалі цэнзураваць выявы масавых пакутаў, крыві, гвалту і чалавечага няшчасьця. Навіны зрабіліся недастаткова крывавымі, каб быць цікавымі. У нейкім сэнсе рэдактары навінаў маюць за мэту нас агаломшыць, бо без агаломшанай публікі няма вялікага расьсьледніцкага журналізму.
Няшчасная безыменная беларуска стала манэкенкай сусьветнага болю і няшчасьця. Такою зрабілі яе рэдактары ўсіх нашых тэленавінаў. І такою, у вельмі канкрэтным сэнсе, зрабіла яе крывадушнасьць міжнароднай палітыкі, яе правілаў і звычаяў. Манэкенкай сусьветнага болю зрабіла яе крывадушнасьць палітычнай карэктнасьці. А менавіта, тое, што мае сілу ў дачыненьні да нейкага амэрыканца, тое, як паказваюць боль і пакуты нейкага эўрапейца, або тое, што лічыцца прымальным пры паказе вынікаў страшнай прыроднай катастрофы ў Японіі, на Беларусь і беларусаў відавочна не распаўсюджваецца. Быццам бы іх кроў не чалавечая, быццам іх пакуты не чалавечыя. Беларусы проста выпалі, былі выкрэсьленыя з плянэтарнай супольнасьці, ахопленай шэрагам аднолькавых тэлевізійных правілаў.
І тады, калі нас не датычыць крык параненай зь Менску, нас не датычыць і ўсё іншае ў сувязі зь яе краінай. Беларусь застаецца пад уплывам Масквы, у расейскай сфэры інтарэсаў, а з Крамлём лепш не сварыцца. І таму сьвет зусім спакойна, бязь лішніх нотаў пратэсту або масавых дэманстрацыяў падтрымкі тым, чые права парушаюцца, сачыў за затрыманьнямі і арыштамі амаль усёй палітычнай апазыцыі, якія Лукашэнка правёў пасьля мінулых выбараў. Менск – ня наш горад, мы там нічога не забыліся. Больш-менш такую пазыцыю займае вялікі, свабодны сьвет.
Зь сябрам беларусам, журналістам і перакладчыкам, мы гэтымі днямі абмяняліся парай смс-паведамленьняў. Ведаеце, як бывае, вы бачылі, як нешта страшнае здарылася ў сябравай краіне і ў ягоным горадзе, і ў вас зьяўляецца патрэба сказаць яму, што ў думках вы зь ім. Мы самі памятаем, яшчэ ад красавіка 1992, наколькі каштоўнымі могуць быць такія думкі і паведамленьні. У сваім адказе ён кажа мне, што на мінулым тыдні ў беларускіх крамах пазьнікалі цукар і алей. І калі ўжо думалася, што горш ня бывае, раптам тая бомба. Я не сказаў яму, але думаю, што было б важна, што для нас, нашага мэнтальнага здароўя і эмацыйнай раўнавагі, было б надзвычай важна, калі б нам, пасьля ўсяго, што адбывалася ў нашых краінах, пасьля ўсіх нашых бомбаў і пасьля таго, як мы гадамі жывіліся гуманітарнай дапамогай, дык вось – калі б і нам было важна тое, што ў Менску няма цукру і алею і што людзі гінуць у мэтро. Гэта нам ва ўсялякім выпадку мусіла б быць больш важна за вясельле брытанскага прынца. Прычым, зь вельмі эгаістычных прычынаў: мы непараўнальна бліжэйшыя, падобнейшыя і раднейшыя Беларусі, кожнаму беларускаму мужчыну і кожнай беларускай жанчыне, чым народам і народнасьцям Вялікай Брытаніі. Таму і нашы тэлевізійныя навіны мусілі б адрозьнівацца, скажам, ад брытанскіх.
Калі параненая жанчына зь Менску – не адна з нас, калі яна – ня частка нашай грамадзянскай і чалавечай салідарнасьці, дык мы самотныя на гэтым сьвеце, значна больш самотныя, чым нам здаецца ў імгненьні найбольшага адчаю.
Некалькі вечароў таму бадай што ва ўсіх галоўных тэлевізійных навінах у нашым рэгіёне, дый шырэй, ва ўсіх звычайных і надзвычайных выпусках сусьветных тэлеканалаў, якія толькі можна знайсьці ў пакетах нашых кабэльных апэратараў, можна было чуць доўгі і неартыкуляваны жаночы крык. Ён цягнуўся доўгіх пяць-шэсьць сэкундаў і прымусіў нас здрыгануцца, калі мы якраз у той момант выйшлі на кухню зрабіць сабе бутэрброд або проста мэдытавалі, седзячы ў прыбіральні, лена гартаючы спартовую рубрыку ва ўчорашняй газэце. Калі мы яго гэтак пачулі, гэты крык мог быць выяўленьнем болю, але ён хутчэй гучаў як голас нечыйга шаленства або гістэрыкі, як нешта выпадковае і ня надта сымпатычнае, як нейкае вар'яцтва, якое вось так, праз тэлеэкран, урываецца ў нашу хатнюю інтымнасьць.
Але калі мы ў тую хвіліну сядзелі перад тэлеэкранам і бачылі тыя кадры, уражаньне было іншае, яно было такое страшнае, што страшнейшага ў той час і на тым месцы, у спакоі свайго дома і ў стракатасьці свайго тэлевізара, нельга было і ўявіць. Залітая крывёю, у падранай белай блюзцы, відавочна зьнявечаная асколкамі бомбы, на шпітальных насілках ляжала жанчына сярэдніх гадоў і крычала. Гэта быў ня толькі выказ фізычнага болю, але і абсалютнага і крайняга чалавечага адчаю, выкліканага, як здаецца, тым, што здарылася перад самым раненьнем. Тая жанчына крычала, бо ёй балела, але яшчэ яна крычала, нібыта хацела сама сябе на тым месцы забіць тым крыкам.
У той дзень на станцыі мэтро Кастрычніцкая ў сталіцы Беларусі Менску выбухнула бомба, забіўшы як найменей адзінаццаць і параніўшы больш за сотню чалавек. У той даволі спакойнай краіне, якой кіруе дыктатар Лукашэнка, не існуе мусульманскай меншасьці, беларускія вайскоўцы ня ўдзельнічаюць у ваенных апэрацыях за межамі сваёй дзяржавы, так што выбух у Менску ня ўпісваецца ні ў глябальныя тэрарыстычныя тэндэнцыі, ні ў модныя сюжэты сусьветных тэлеканалаў і газэт. Гэтым вызначаецца аднаразовае зацікаўленьне гэтым здарэньнем як міжнародных, гэтак і нашых мэдыяў. Гэты выбух будзе разглядацца хутчэй як нейкая дзівоснасьць, незвычайная прыродная катастрофа або стыхійнае бедзтва, чым важнае і трагічнае палітычнае здарэньне, нешта такое, што мусіла б занепакоіць і тых, хто не жыве ў Беларусі.
Але што ж тады ва ўсіх нашых тэлевізарах і ўсіх тэлепраграмах значаць тыя кадры параненай жанчыны зь Менску? Ці яна нас хвалюе? Як яе завуць? Кім яна працуе? Ці ёсьць у яе дзеці? Ці яна тым надвячоркам у панядзелак, калі здарыўся выбух, вярталася з працы?
Мы нічога пра гэта ня ведаем. І нічога з усяго гэтага нас не цікавіць. Мы б хацелі, каб з нашых экранаў як найхутчэй зьніклі гэтыя кадры, мы б хацелі як найхутчэй забыцца пра той страшны крык. Але мэта, дзеля якой рэдактары ўсіх тэленавінаў перадалі гэтыя кадры, выкананая. Выпуск навінаў атрымаўся вострым, крывавым і цікавым. Мы такое ня бачылі даўно, яшчэ ад тых часоў, калі пасьля Адзінаццатага верасьня на тэлеэкранах Амэрыкі, а пасьля і ўсяго астатняга сьвету пачалі цэнзураваць выявы масавых пакутаў, крыві, гвалту і чалавечага няшчасьця. Навіны зрабіліся недастаткова крывавымі, каб быць цікавымі. У нейкім сэнсе рэдактары навінаў маюць за мэту нас агаломшыць, бо без агаломшанай публікі няма вялікага расьсьледніцкага журналізму.
Няшчасная безыменная беларуска стала манэкенкай сусьветнага болю і няшчасьця. Такою зрабілі яе рэдактары ўсіх нашых тэленавінаў. І такою, у вельмі канкрэтным сэнсе, зрабіла яе крывадушнасьць міжнароднай палітыкі, яе правілаў і звычаяў. Манэкенкай сусьветнага болю зрабіла яе крывадушнасьць палітычнай карэктнасьці. А менавіта, тое, што мае сілу ў дачыненьні да нейкага амэрыканца, тое, як паказваюць боль і пакуты нейкага эўрапейца, або тое, што лічыцца прымальным пры паказе вынікаў страшнай прыроднай катастрофы ў Японіі, на Беларусь і беларусаў відавочна не распаўсюджваецца. Быццам бы іх кроў не чалавечая, быццам іх пакуты не чалавечыя. Беларусы проста выпалі, былі выкрэсьленыя з плянэтарнай супольнасьці, ахопленай шэрагам аднолькавых тэлевізійных правілаў.
І тады, калі нас не датычыць крык параненай зь Менску, нас не датычыць і ўсё іншае ў сувязі зь яе краінай. Беларусь застаецца пад уплывам Масквы, у расейскай сфэры інтарэсаў, а з Крамлём лепш не сварыцца. І таму сьвет зусім спакойна, бязь лішніх нотаў пратэсту або масавых дэманстрацыяў падтрымкі тым, чые права парушаюцца, сачыў за затрыманьнямі і арыштамі амаль усёй палітычнай апазыцыі, якія Лукашэнка правёў пасьля мінулых выбараў. Менск – ня наш горад, мы там нічога не забыліся. Больш-менш такую пазыцыю займае вялікі, свабодны сьвет.
Зь сябрам беларусам, журналістам і перакладчыкам, мы гэтымі днямі абмяняліся парай смс-паведамленьняў. Ведаеце, як бывае, вы бачылі, як нешта страшнае здарылася ў сябравай краіне і ў ягоным горадзе, і ў вас зьяўляецца патрэба сказаць яму, што ў думках вы зь ім. Мы самі памятаем, яшчэ ад красавіка 1992, наколькі каштоўнымі могуць быць такія думкі і паведамленьні. У сваім адказе ён кажа мне, што на мінулым тыдні ў беларускіх крамах пазьнікалі цукар і алей. І калі ўжо думалася, што горш ня бывае, раптам тая бомба. Я не сказаў яму, але думаю, што было б важна, што для нас, нашага мэнтальнага здароўя і эмацыйнай раўнавагі, было б надзвычай важна, калі б нам, пасьля ўсяго, што адбывалася ў нашых краінах, пасьля ўсіх нашых бомбаў і пасьля таго, як мы гадамі жывіліся гуманітарнай дапамогай, дык вось – калі б і нам было важна тое, што ў Менску няма цукру і алею і што людзі гінуць у мэтро. Гэта нам ва ўсялякім выпадку мусіла б быць больш важна за вясельле брытанскага прынца. Прычым, зь вельмі эгаістычных прычынаў: мы непараўнальна бліжэйшыя, падобнейшыя і раднейшыя Беларусі, кожнаму беларускаму мужчыну і кожнай беларускай жанчыне, чым народам і народнасьцям Вялікай Брытаніі. Таму і нашы тэлевізійныя навіны мусілі б адрозьнівацца, скажам, ад брытанскіх.
Калі параненая жанчына зь Менску – не адна з нас, калі яна – ня частка нашай грамадзянскай і чалавечай салідарнасьці, дык мы самотныя на гэтым сьвеце, значна больш самотныя, чым нам здаецца ў імгненьні найбольшага адчаю.
