Як ён зацікавіўся беларускімі справамі, якое месца Беларусь займае ў францускай палітыцы і на якіх умовах можна вяртаць эўрапейскіх амбасадараў у Менск — пра гэта Фрэдэрык Пэці расказаў у праграме «ПіК Свабоды».
Сьцісла:
- Нельга змагацца супраць тэрарыстаў, супраць імпэрыялістаў, супраць Крамля, выкарыстоўваючы іх стратэгію без павагі да права. Трэба прытрымлівацца прававых нормаў — гэта цяжэй, гэта даўжэй, часам ад гэтага прыходзіш у адчай, але тут нельга карыстацца зброяй ворага.
- Пасьля 2014 году ў Францыі паступова зьнікала русафілія. У палітычным сэнсе зрабілася зразумелым, у чым мы адрозныя. Мы адрозьніваемся стаўленьнем да міжнародна прызнаных межаў. Мы адрозьніваемся ў стаўленьні да мовы — нельга рабіць мову інструмэнтам імпэрыялізму.
- У наступным месяцы мы правядзем у Парыжы «Форум Каліноўскага». Усё больш людзей разумеюць, пра што вядзецца ў Беларусі. Я заўсёды казаў, што Беларусь будзе часткай канчатковай архітэктуры бясьпекі пасьля завяршэньня вайны. Мы ня можам проста завяршыць вайну ва Ўкраіне, пакінуўшы побач нейкую «шэрую зону».
- Уручыць даверчыя граматы Лукашэнку — гэта непавага да закону. Бо нельга ўручаць афіцыйныя даверчыя граматы некаму, пра каго вы кажаце, што ён ня мае афіцыйных паўнамоцтваў... Але я ніколі ня буду крытыкаваць працу каго заўгодна, хто спрабуе вызваліць хаця б аднаго палітвязьня.
- Я бачу менш парушэньняў лёгікі і менш шкоды ў сытуацыі, дзе ёсьць эканамічныя санкцыі, чым у сытуацыі, дзе эканамічных санкцыяў няма.
- У часы «Салідарнасьці» ў Польшчы нават прызначаныя прадстаўнікі мясцовай улады ў правінцыі — да прыкладу, у горных раёнах — па магчымасьці рабілі так, каб не выконваць злачынных загадаў. І Польшча вызвалілася адной зь першых і зладзіла хуткія зьмены.
— Мядзельскі раённы суд прызнаў вашую старонку ў сацсетцы Х экстрэмісцкім матэрыялам. Што вы адчуваеце, калі атрымліваеце такія навіны?
— Я часта кажу, што я экстрэмальны цэнтрыст і экстрэмальны дэмакрат. Але, у прынцыпе, я такім ня надта пераймаюся. Я ведаю, што мяне слухаюць і што мне навешваюць цэтлікі. Я атрымліваў пагрозы сьмерці ў Францыі, нават ад людзей, якія жывуць у Эўропе. Для мяне гэта ня надта важна.
Што тычыцца таго, што я раблю адносна Беларусі, дык я вам дам два прыклады, каб паказаць, што я дзейнічаю выключна ў рамках міжнароднага права і міжнародных нормаў.
Па-першае, я кожную раніцу пішу ў Твітэры пра аднаго з палітвязьняў. Я атрымліваю інфармацыю не з галавы ці ад некага з асабістых кантактаў. Я ад самага пачатку вельмі ўважліва стаўлюся да крыніцаў. Пры гэтым часам нехта нападае на мяне — маўляў, адкуль вы ведаеце, што гэта не фальшыўка ці нешта такое. І я заўсёды магу адказаць, бо я пераправяраю свае крыніцы. Гэта інфармацыя праваабаронцаў, і я яе пераправяраю. І я магу сказаць, што гэтым крыніцам можна давяраць, як нармальным СМІ ў Эўропе.
Другі прыклад. Калі былі выбары праз інтэрнэт у Каардынацыйную раду, я гэтым вельмі зацікавіўся. Пачаткова, два гады таму, мяне зацікавіў той факт, што пасьля расейскага ўварваньня ва Ўкраіну Сьвятлана Ціханоўская і яе каманда стварылі ўрад у выгнаньні.
Да таго яны гэтага не рабілі. Яна хацела правесьці паўторныя выбары, і яна ясна казала: я проста хачу арганізаваць справядлівыя выбары. Але потым яна зразумела сытуацыю і сказала пра гэта на прэсавай канфэрэнцыі ў Парыжы. Яна сказала: «Мая краіна акупаваная, і мы ўрад у выгнаньні». Для мяне гэта было вельмі цікава.
У Францыі ня вельмі разумелі гэтую сытуацыю. Мне даводзілася тлумачыць маім калегам і іншым. Але калі я сустракаўся зь беларусамі, я ім казаў: «Вам нечага не хапае».
Ёсьць кабінэт — выканаўчая ўлада. Але вам не хапае нейкай структуры, якая прадстаўляла б людзей. І тады яны казалі мне: «Мы маем Каардынацыйную раду». Я сустракаўся з кіраўніцтвам рады і казаў ім: «Так, гэта ўжо нешта, але гэтая структура не абраная». І недзе праз год яны сказалі мне, што зьбіраюцца правесьці выбары.
Вядома ж гэта вельмі складана, але я лічу, што вынік не такі ўжо сьмешны. Амаль 8000 выбарнікаў. Але тады я прапанаваў ня проста напісаць у Твітэр пра гэтыя выбары. Я прапанаваў выбарчай камісіі, якая арганізоўвала выбары ў Каардынацыйную раду, зладзіць міжнароднае назіраньне ад імя парлямэнту Францыі. Я афіцыйна стварыў групу, і мы арганізавалі назіраньне.
Вядома ж, мы сказалі, што ня ўсё было добра, што працэс быў складаны. Мы ня можам гэта лічыць нармальнымі парлямэнцкімі выбарамі. Але супольнасьць у выгнаньні можа арганізаваць цікавыя рэчы, выбары з добрай сыстэмай, сучаснай сыстэмай. І, вяртаючыся да маёй думкі, я дзейнічаў менавіта ў той ролі, у якой мае дзейнічаць прадстаўнік парлямэнту. Парлямэнт мае права зрабіць прапанову іншаму парлямэнту, іншай краіне, іншаму органу. «Ці хочаце вы, каб мы назіралі, як вы арганізоўваеце выбары?»
Я не рабіў нічога іншага. Цяпер у мяне ёсьць справаздача пра гэтыя выбары, і я падзялюся ёю са старшынём выбарчай камісіі. Дарэчы, гэта вельмі цікавая справаздача — ад нас за выбарамі назіралі 10 чалавек. І ўсё гэта рабілася ў прававых рамках. Я заўсёды працую ў прававых рамках, бо я лічу, што дэмакратыя перш за ўсё грунтуецца на праве. Ёсьсь міжнароднае права, ёсьць нацыянальнае, і гэта трэба паважаць.
Нельга змагацца супраць тэрарыстаў, супраць імпэрыялістаў, супраць Крамля і гэтак далей, выкарыстоўваючы іх стратэгію без павагі да права. Трэба прытрымлівацца прававых нормаў — гэта цяжэй, гэта даўжэй, часам ад гэтага прыходзіш у адчай, але тут нельга карыстацца зброяй ворага. Нам трэба выкарыстоўваць нашую дэмакратычную зброю.
— Вы ўзначальваеце парлямэнцкую групу, якая падтрымлівае дэмакратычную Беларусь. Як вы зацікавіліся Беларусьсю?
— Гэта доўгая гісторыя. Я ўжо 30 гадоў цікаўлюся гісторыяй вашага рэгіёну. Рэччу Паспалітай (рэспублікай двух народаў), землямі, дзе быў распаўсюджаны ідыш, казакамі і гэтак далей. Я вельмі гэтым цікаўлюся, і для француза я даволі добра ведаю гісторыю праблемаў, зь якімі мы цяпер сутыкаемся.
Як інжынэр я працаваў у рэгіёне. Я працаваў у Луганску ва Ўкраіне, працаваў у Беларусі, у Літве. Я тры гады правёў у Літве. Адна з маіх дачок фактычна літоўка, бо нарадзілася ў Літве. Гэта мая асабістая гісторыя да даго, як я быў абраны ў парлямэнт. А калі мяне абралі, я адчуваў, што людзі ў Францыі, нават людзі на найвышэйшым узроўні, ня вельмі ясна разумеюць, наколькі важны гэты рэгіён.
Для іх, калі ты пераяжджаеш Райн і трапляеш у Нямеччыну з Францыі, ты ўжо вельмі далёка. І мне даводзілася гэта тлумачыць міністрам, нават часам пісаць дакладныя запіскі ў офіс прэзыдэнта. І, вядома ж, калі ў Беларусі ў 2020 годзе адбываліся выбары, я тут быў адзіны, хто на гэтым знаўся, бо я пачаў штодня працаваць для вольнай Беларусі яшчэ да выбараў. Бо вы ж памятаеце, што першыя вялікія дэманстрацыі былі яшчэ да выбараў. І ў нас была вялікая надзея, што паўстане рух, падобны да польскай «Салідарнасьці».
— Францыю традыцыйна лічаць даволі русафільскай краінай — як культурна, гэтак і палітычна, краінай без асаблівай увагі да непасрэдных постсавецкіх суседзяў Расеі. Наколькі вам цяжка знаходзіць у Францыі саюзьнікаў, каб працаваць на карысьць Беларусі? І ці моцна памянялася сытуацыя ад пачатку поўнамаштабнай вайны ва Ўкраіне?
— Так, абсалютна, сытуацыя моцна памянялася.
Яна памянялася нават раней. Вядома ж, яна памянялася ў 2014 годзе. Паміж 2000 і 2014 годам толькі некаторыя дасьледчыя цэнтры выказвалі трывогу, што Крэмль вяртаецца да савецкай традыцыі, да савецкай стратэгіі, нават да расейскай стратэгіі часоў царыцы Кацярыны.
А ў 2014 годзе зьявілася першае разуменьне, што адбываецца нешта дзіўнае. Вядома ж, у той час гэта больш тычылася пытаньня, ці можна захаваць мір? Маўляў, нам трэба весьці перамовы з Пуціным. Але ў 2014 годзе ўжо не было такой русафіліі.
У Францыі і Нямеччыны ўжо не было ранейшых стасункаў з Расеяй — вы ж памятаеце тую гісторыю з Пуціным і ягоным сабакам, якім ён палохаў Мэркель.
Францыя, напрыклад, тады скасавала продаж Расеі двух вайсковых караблёў, які быў заплянаваны. Гэта адбылося пасьля 2014 году. І, вядома ж, гэта ўзмацнілася пасьля 2022 году, пасьля пачатку поўнамаштабнага ўварваньня, але нават і да таго, у 2021 годзе, калі Пуцін пачаў актыўна выказвацца пра магчымую вайну.
Я абмяркоўваў гэта тады зь людзьмі ў сваім коле, і, да прыкладу, дарадцы прэзыдэнцкага офісу былі вельмі-вельмі заклапочаныя. Вядома ж, яны казалі, што мы мусім захоўваць кантакт з расейскім кіраўніцтвам. Але ж вы памятаеце візыт прэзыдэнта Макрона ў Маскву напярэдадні расейскага ўварваньня. У Францыі разумелі, што сытуацыя вельмі трывожная, і тады былі варожыя выказваньні Пуціна. Русафіліі ўжо не было нейкі час. Цяпер пра яе ўжо немагчыма гаварыць.
А цяпер гэта яшчэ ясьней. У палітычным сэнсе зрабілася зразумелым, у чым мы адрозныя. Мы адрозьніваемся стаўленьнем да міжнародна прызнаных межаў. Мы адрозьніваемся ў стаўленьні да мовы — нельга рабіць мову інструмэнтам імпэрыялізму. Мы маем арганізацыі, якія займаюцца падтрымкай францускай мовы, але мы ня кажам, што калі вы размаўляеце па-француску, дык мы ў Парыжы — вашыя начальнікі.
І цяпер французы разумеюць, што Крэмль кажа нешта такое. Маўляў, калі ты размаўляеш па-расейску, дык мы — тваё начальства. Мы маем права кантраляваць вас не таму, што вы расейскія грамадзяне, а таму, што вы размаўляеце па-расейску. Гэта поўнае вар’яцтва.
І такія адрозьненьні ў важных каштоўнасьцях усё больш і больш разумеюць звычайныя людзі.
— Але калі вярнуцца да пытаньня пра Беларусь, наколькі для вас цяжка знаходзіць саюзьнікаў у палітычных колах Францыі менавіта ў беларускім пытаньні? Ці больш цяпер інтарэсу да Беларусі як да адной з суседак Расеі і ці шмат звычайных людзей ведае, што адбываецца ў Беларусі?
— Менш, чым пра Ўкраіну, вядома ж. Але ўсё ня так кепска.
Я б, напрыклад, сказаў, што калі я прапанаваў у парлямэнце рэзалюцыю, за яе прагаласавалі амаль усе. І мы правядзём у Парыжы «Форум Каліноўскага» ў наступным месяцы. Сытуацыя троху ўскладнілася тым, што ў нас адбыліся незаплянаваныя выбары, але мы займаемся тым, каб арганізаваць «Форум Каліноўскага».
Гэтая праца больш павольная — ня так, як з Украінай. Гэта не трапляе штодня ў галоўныя навіны па тэлевізіі. Але ўсё больш і больш людзей разумеюць, пра што вядзецца ў Беларусі. Што мы ня можам пакідаць «шэрую зону». Я заўсёды пра гэта казаў. Я казаў, што для мяне Беларусь ня частка праблемы, а яна будзе часткай канчатковай архітэктуры бясьпекі пасьля завяршэньня вайны.
Мы ня можам проста завяршыць вайну ва Ўкраіне, пакінуўшы побач нейкую «шэрую зону». Гэта немагчыма. Я ведаю розьніцу паміж Украінай і Беларусьсю — у мэнтальнасьці, у палітыцы, у гісторыі гэтых краін. Для многіх маіх калегаў, вядома ж, розьніцы няма. Рашэньне ня будзе аднолькавым, але мы ня зможам пакінуць «шэрую зону» і пабудаваць пры гэтым нейкія грунтоўныя адносіны з Расеяй. Нам трэба будзе разьвязаць гэтую сытуацыю. Таму я заўсёды кажу, што Беларусь — ня частка праблемы. Беларусь — частка рашэньня.
— Вы ўжо сказалі, што кожны дзень публікуеце партрэт і кароткую гісторыю аднаго зь беларускіх палітвязьняў. Што, на вашую думку, эўрапейскія палітыкі могуць зрабіць для вызваленьня палітвязьняў у Беларусі?
— Гэта вельмі складаная тэма, бо, як я ўжо сказаў, я хачу паважаць правілы, я хачу паважаць міжнародныя нормы, дзейнічаць у рамках міжнароднага права.
Дарэчы, я хацеў бы тут нагадаць пра нядаўнюю сьмерць у расейскім палоне ўкраінскай журналісткі Вікторыі Рошчынай.
Я б сказаў, што мы можам ладзіць палітычную адукацыю, кантакты з грамадзянскай супольнасьцю. У мяне ёсьць свае ідэі, але датэрміновыя выбары ўскладнілі гэтую працу. Было цяжка гэта арганізаваць, а цяпер даводзіцца зноў арганізоўваць гэта з нуля.
Але са сваёй групай у парлямэнце мы будзем запрашаць былых палітвязьняў. Бо я ведаю, што ў Вільні і Варшаве цяпер жывуць былыя палітвязьні. І я запрашу іх у Парыж, каб іх тут маглі пачуць.
Я проста хацеў бы, каб некаторыя з маіх калегаў твар у твар сустрэліся зь людзьмі, якія былі ў турме. Каб яны ня проста прачыталі гэта ў маіх допісах на Твітэры ці ў газэтах. Не ў тэорыі, а каб пабачылі жывых людзей твар у твар.
Я заўсёды нагадваю маім калегам, што цяпер у Кіеве ва Ўкраіне ёсьць дзеці, якія ходзяць у школы. І ў Менску жывуць людзі, працуюць, ядуць, кахаюць, чытаюць і гэтак далей. І важна паказаць гэтых людзей, каб быў сапраўдны ўплыў.
Я маю на ўвазе, што вось ёсьць чалавек, цяпер ён вольны, жыве ў Вільні, але гэта былы палітвязень. Што гэта значыць? І я магу арганізаваць такія кантакты, для мяне гэта проста. Вядома ж, такое цяжка арганізаваць звычайнаму чалавеку з вуліцы, але для мяне гэта магчыма.
Думаю, што такія рэчы могуць у нейкім сэнсе будзіць сумленьне эўрапейцаў наконт гэтай праблемы. І гэта тое, што я магу зрабіць. Але я ня буду наведваць Беларусь.
— Цяпер чуваць галасы, якія кажуць, што адзіны спосаб дабіцца вызваленьня нейкіх палітвязьняў — гэта весьці перамовы з рэжымам Лукашэнкі і прапанаваць яму нейкія пернікі. Што вы думаеце пра такія ідэі?
— Так, я ведаю пра такія ідэі. Дзякуй Богу, што не на мне ляжыць адказнасьць за такія рашэньні, але я ніколі ня буду крытыкаваць працу каго заўгодна, хто спрабуе вызваліць хаця б аднаго вязьня.
Я ніколі ня буду тут некага крытыкаваць, і для мяне ўсе такія спробы добрыя. Былі спробы наладзіць нейкія перамовы вакол Алімпійскіх гульняў. Ведаеце, чалавек — гэта найважнейшае, што можа быць, і трэба змагацца нават за аднаго чалавека.
Вядома ж, гаворка можа ісьці ня толькі пра пернікі для Лукашэнкі. Але могуць быць і нейкія пернікі, нейкія спробы адцягнуць яго ад Крамля, даць яму нейкую прапанову. Стратэгічна гэта можа быць цікавым у сярэднетэрміновай і доўгатэрміновай пэрспэктыве.
За апошнія чатыры гады быў адзін час, калі я быў упэўнены, што адбудзецца нешта добрае. Гэта было зьвязана з прафсаюзамі ў Беларусі, якія ў канцы лета 2020 году тыдзень ці два актыўна выступалі супраць Лукашэнкі, казалі, што вы ня будзеце ў нас страляць.
Я думаю, што нам трэба шукаць рэчы, якія дапамогуць захаваць магчымасьць для такой сытуацыі праз 5 гадоў, праз 10 гадоў.
Але гэта вельмі цяжкае пытаньне. Я ня бачу, якія пернікі мы можам цяпер прапанаваць Лукашэнку. Мне вельмі цяжка гэта зразумець. Ён дапамагае вывозіць украінскіх дзяцей, дапамагае абстрэльваць Украіну. Ён мае лягеры для баевікоў групы «Вагнэр». Ён распачаў «мігранцкую вайну».
Мы ня можам сабе дазволіць не заўважаць гэтага. Нам трэба памятаць, што ён вельмі кепскі чалавек. Іншага варыянту няма.
Але перамовы нават пра аднаго чалавека — гэта вельмі важна. І тут я ніколі ня буду крытыкаваць.
— А што вы думаеце пра ідэю вярнуць заходніх амбасадараў у Беларусь? Ці магчыма нават у цяперашняй сытуацыі, калі Беларусь спрыяе расейскай вайне ва Ўкраіне, вярнуць амбасадараў у Менск і мець больш дыпляматычных кантактаў з афіцыйным Менскам?
— Тут усё вельмі ясна і вельмі фармальна, як я казаў раней. Паводле правілаў, вярнуць амбасадараў у Менск — так. Уручыць даверчыя граматы Лукашэнку — не.
Наш амбасадар паляцеў зь Беларусі менавіта таму, што адмовіўся ўручаць даверчыя граматы. Ён сказаў, што мы не прызнаём таго законна абраным кіраўніком краіны. Спачатку гэта прынялі, але потым яму сказалі зьяжджаць, і ён зьехаў...
— Прабачце, што я вас пераб’ю. Але ў гіпатэтычнай сытуацыі, калі, напрыклад Францыі перададуць праз дыпляматычныя каналы, што калі вы вернеце амбасадара і ён уручыць даверчыя граматы Лукашэнку, мы вызвалім, напрыклад, 200 палітвязьняў. Або калі вернецца нямецкі амбасадар, мы вызвалім яшчэ 200 вязьняў. Што б вы асабіста сказалі на такую прапанову?
— Ну, гэта якраз тое, пра што я казаў.
Трэба разумець, наколькі надзейныя такія абяцаньні. Але чаму не? Таму што, зноўку ж, быць палітвязьнем жахліва, нават для аднаго чалавека. Гэта не тэорыя, ня нешта тэарэтычнае...
Але ўручыць даверчыя граматы — гэта вельмі складаная рэч. Бо гэта непавага да закону. Бо нельга ўручаць афіцыйныя даверчыя граматы некаму, пра каго вы кажаце, што ён ня мае афіцыйных паўнамоцтваў. Гэта вельмі складанае пытаньне.
Але, вядома ж, палітвязьні — гэта наш прыярытэт.
— Ці лічыце вы, што зьмена ўлады ў Беларусі магчымая да таго, як зьменіцца палітычны рэжым у Расеі?
— Гэта добрае пытаньне. Так, але не пытайцеся ў мяне, якім чынам.
Бо я ведаю, што гэта не адбудзецца так, як ва Ўкраіне, ці так як у Літве. Бо мэнталітэт зусім іншы. Гэта будзе нешта, зьвязанае з грамадзянскай супольнасьцю — нешта кшталту руху «Салідарнасьць» у Польшчы 40 гадоў таму.
Ня нешта кшталту вайны ва Ўкраіне ці кшталту рэвалюцыі ў Літве на пачатку 90-х. Гэта будзе нешта іншае. Магчыма, гэта будзе нешта, пра што кажа Сьвятлана Алексіевіч, калі яна кажа пра годнасьць беларусаў.
Мне здаецца, я дакладна ня бачу, якім будзе палітычны мэханізм такой зьмены. Магчыма, ён будзе адрозьнівацца ад таго, што раней было ў гісторыі. Але я лічу, што на 90 працэнтаў шанцы палягаюць у тым, што гэта адбудзецца пасьля зьменаў у Расеі.
— Што вы думаеце пра цяперашнія санкцыі супраць рэжыму Лукашэнкі? Ці трэба іх захоўваць? Ці трэба іх узмацняць? Калі так, дык якім чынам?
— Яны павінны адпавядаць санкцыям супраць Расеі. Для мяне гэта ясна.
Мы ня можам мець два наборы санкцый. Гэта вельмі складана, і гэта не рашэньне, якое залежыць выключна ад Францыі, але для мяне поўны абсурд — мець два розныя ўзроўні санкцыяў для Беларусі і Расеі.
— Але ці лічыце вы, што і санкцыі супраць грамадзян павінны быць аднолькавыя? Да прыкладу, шмат хто кажа, што візавыя абмежаваньні наймацней б’юць па тых, хто прыязна ставіцца да Захаду і хацеў бы падарожнічаць на Захад нават у цяперашніх умовах. І апытаньні грамадзкай думкі паказваюць, што беларусы не падтрымліваюць вайну так, як расейцы.
— Так, я казаў пра эканамічныя санкцыі і пра індывідуальныя юрыдычныя санкцыі. Я не казаў пра візы. Для мяне ў пытаньні візаў немагчыма мець адно правіла для ўсіх грамадзян нейкай краіны.
Кожны чалавек асабіста зьвяртаецца па візу, і таму, тэарэтычна, гэта павінна быць індывідуальнае рашэньне ў кожным канкрэтным выпадку. У нас былі кепскія вынікі, калі мы экспэрымэнтавалі з сыстэматычнымі санкцыямі, выкарыстоўваючы візы як інструмэнт. Бо я б сказаў, што вы такім чынам аслабляеце ўласную сілу і ўплыў. Бо віза — гэта ўплыў, уплыў на асабістым узроўні на кожнага чалавека, які зьвяртаецца па візу.
Калі мы ў Францыі аднойчы сказалі ў адносінах да Марока, што вы ня зможаце атрымаць візы, дык гэта было цалкам непрадуктыўна і хаатычна, і мы спынілі такую палітыку. Я ня ўпэўнены, што візы і мабільнасьць можна так выкарыстоўваць, як зброю.
— Але калі гаварыць пра эканамічныя санкцыі, таксама ёсьць аргумэнт, што яны больш уплываюць на звычайных людзей, а не на алігархаў ці на ўрад, якія маюць рэсурсы, каб захаваць свой узровень жыцьця. Тыя знаходзяць магчымасьці абысьці санкцыі, а пакутуюць у асноўным якраз «людзі з вуліцы».
— Так, я ведаю гэтае пытаньне, але для мяне эканоміка — гэта мова грамадзянскай супольнасьці. І я не магу ўявіць, каб мы мелі цяпер нармальныя эканамічныя стасункі зь Беларусьсю.
Я ведаю, што гэта няпроста, што часта гэта больш шкодзіць тым людзям, якія не вінаватыя. Але не рабіць такога было б вельмі цяжка. Уявіце сабе сытуацыю, калі б для французаў было нармальна рабіць бізнэс зь Беларусьсю і прапаноўваць карысныя рэчы.
Тут варта прыгадаць так званую «нямецкую мару» — маўляў, мы будзем рабіць з Расеяй бізнэс, і бізнэс прынясе ў Расею дэмакратыю. Але дэмакратыя ў Расею не прыйшла.
Тое, пра што я кажу, гэта няпростыя рэчы, і я толькі адзін з дэпутатаў францускага парлямэнту, але мая пазыцыя цяпер такая: я бачу менш парушэньняў лёгікі і менш шкоды ў сытуацыі, дзе ёсьць эканамічныя санкцыі, чым у сытуацыі, дзе эканамічных санкцыяў няма. Бяз гэтага нашая палітыка, нашыя перамовы былі б цалкам незаўважныя для людзей і вельмі-вельмі несправядлівыя.
— І напрыканцы я папрасіў бы вас зьвярнуцца да нашых гледачоў і слухачоў у Беларусі — у тым ліку да людзей, якія не падтрымліваюць рэжым, але ня могуць шмат зрабіць у цяперашніх умовах.
— Перш за ўсё, каб яны ведалі, што маюць у Францыі людзей, якія падтрымліваюць іх. Я такі не адзін.
І я б гаварыў пра грамадзянскія дзеяньні. Вядома ж, палітыка цяпер небясьпечная. Я не магу заклікаць людзей паміраць ці ісьці ў турму. Але з гісторыі я памятаю, што тая ж «Салідарнасьць» займалася ня толькі змаганьнем. Гэта была дзейнасьць грамадзянскай супольнасьці.
Памятаеце, калі папа Рымскі сказаў камуністам, што будзе зьвяртацца да людзей толькі словамі зь Бібліі, і сказаў людзям: «Ня бойцеся».
Гэта змаганьне грамадзянскай супольнасьці. Мы як грамадзянская супольнасьць можам тут дапамагчы — да прыкладу, праграмамі абменаў ва ўнівэрсытэтах. Вядома ж, мне вельмі лёгка гаварыць з майго цяперашняга месца. Але мы можам гаварыць пра дыпляматыю грамадзянскай супольнасьці, пра супраціў на мясцовым узроўні.
У часы «Салідарнасьці» ў Польшчы нават прызначаныя прадстаўнікі мясцовай улады ў правінцыі — да прыкладу, у горных раёнах — па магчымасьці рабілі так, каб не выконваць злачынных загадаў. І Польшча вызвалілася адной зь першых і зладзіла хуткія зьмены.
І я б сказаў, што варта быць гатовымі. Будзьце гатовыя, бо час прыйдзе.
Фрэдэрык Пэці нарадзіўся ў 1961 годзе ў Марсэлі. Доўгія гады працаваў інжынэрам, у тым ліку па-за межамі Францыі. Ад 1995 па 2001 год быў намесьнікам мэра ў невялікім мястэчку Мэзры на паўночным усходзе Францыі. У 2017 годзе быў упершыню абраны ад правацэнтрысцкага Дэмакратычнага руху ў Нацыянальны сход Францыі па Сёмай акрузе, якая рэпрэзэнтуе францускіх грамадзянаў за мяжой (у Нямеччыне, Цэнтральнай Эўропе і на Бальканах). У траўні 2021 году Пэці быў прызначаны намесьнікам генэральнага сакратара Эўрапейскай дэмакратычнай партыі (партыя ў Эўрапейскім парлямэнце, якая аб’ядноўвае цэнтрысцкія партыі з шэрагу краінаў Эўропы).
Форум