У межах працы дзеля вяртаньня беларускіх каштоўнасьцяў на радзіму ініцыятыва Maldzis выкупіла Статут Вялікага Княства Літоўскага 1588 году (Трэці Статут), выдадзены ў Вільні ў 1693 годзе ўжо на польскай мове. Статут ВКЛ 1588 году — самае важнае выданьне, надрукаванае ў Вялікім Княстве Літоўскім за ўсе часы яго існаваньня, і адзін з самых дасканалых прававых дакумэнтаў у тагачасным сьвеце.
Павал Мацукевіч, кіраўнік ініцыятывы, падкрэсьліў, што Трэці Статут ВКЛ — помнік беларускай прававой культуры, у якім можна ўбачыць ідэю ўсталяваньня прававой дзяржавы і першы крок да яе.
«Статут абараняў незалежнасьць ВКЛ, і ў ім была рэалізаваная агульнапрынятая сёньня ідэя падзелу ўлады на тры галіны: заканадаўчую, выканаўчую і судовую. Статут дзейнічаў больш як 250 гадоў, перажыў падзелы Рэчы Паспалітай і зьнікненьне ВКЛ у выніку ўключэньня беларускіх земляў у склад Расейскай імпэрыі. Для параўнаньня, найстарэйшая ў сьвеце Канстытуцыя ЗША толькі набліжаецца да свайго 240-гадовага ўзросту».
Здабыты старадрук знойдзены ў антыкварнай краме ў Калішы (Польшча) і куплены на сродкі беларускіх ахвярадаўцаў Сяргея Казлоўскага, Рамана Андрыянава, Філіпа Дайнэкі і Дар’і Сьліж. Неўзабаве ён будзе выстаўляцца на адмысловых мерапрыемствах па-за Беларусьсю, але празь некаторы час яго перададуць у першую сталіцу ВКЛ, у Наваградак, у мясцовы гісторыка-краязнаўчы музэй.
Набыты Статут выйшаў у сьвет у друкарні Віленскай акадэміі езуітаў у 1693-м паводле рэдакцыі 1648 году, створанай у Варшаве. Асаблівасьцю гэтага выданьня зьяўляецца ўключэньне ў яго прававых актаў, якія былі прынятыя ў Рэчы Паспалітай да 1690 году.
Выданьне 1693 году маецца ў шэрагу буйных бібліятэк і музэяў сьвету, у тым ліку і ў Беларусі. Яно ёсьць, у прыватнасці, у Нацыянальнай бібліятэцы, Цэнтральнай бібліятэцы Нацыянальнай акадэміі навук, а таксама ў Полацкім музэі беларускага кнігадрукаваньня.
Арыгінальны Статут ВКЛ 1588 году быў напісаны на «рускай» мове, як у старыя часы называлі беларускую. Першы польскі пераклад зьявіўся толькі праз чвэрць стагодзьдзя. Прывілей польскага караля і вялікага князя літоўскага Жыгімонта III Вазы 28 студзеня 1588 году зацьвярджаў Статут і патрабаваў стварыць польскі пераклад, але ў выніку такі пераклад зрабілі нашмат пазьней і арыгінал Статуту выйшаў у віленскай друкарні братоў Мамонічаў выключна па-беларуску.
Тады ж дзяржаўны канцлер Леў Сапега, які адказваў за Статут, прамовіў сваю знакамітую фразу «не замежнаю моваю, а сваёю ўласнаю правы пісаныя маем».
Рыгор Астапеня, апякун ініцыятывы Maldzis, адзначыў, што Статут ВКЛ быў узорам для іншых дзяржаў, у прыватнасьці Расеі і Прусіі, якія выкарыстоўвалі яго пры распрацоўваньні свайго права.
«Да распрацоўкі Статуту спрычыніліся славутыя беларускія дзяржаўныя дзеячы і дыпляматы Астафей Валовіч і Леў Сапега. Падобныя вяртаньні, як набыцьцё Статуту, паказваюць, што іх праца шануецца нашчадкамі і зьяўляецца істотным элемэнтам сёньняшняй ідэнтычнасьці беларусаў».
Ініцыятыва Maldzis атрымала назву ў гонар Адама Мальдзіса, які шукаў і вяртаў з забыцьця страчаныя беларускія каштоўнасьці і імёны. Ініцыятыва бачыць сваю місію ў аб’яднаньні беларусаў вакол нацыянальнай тоеснасьці і ўмацаваньні вобразу Беларусі як эўрапейскай нацыі.
Такія набыткі, як Трэці Статут ВКЛ, сталі магчымыя дзякуючы грамадзкім ахвяраваньням.
Форум