Сьцісла:
- Апазыцыйныя кандыдаты не дапушчаныя да выбарчай кампаніі. Сярод прэтэндэнтаў на дэпутацкі мандат — выключна прыхільнікі ўлады.
- Улады ствараюць імітацыю канкурэнцыі. У выніку на адно месца ў Палаце прадстаўнікоў прэтэндуюць у сярэднім 2,7 чалавека.
- Амаль 2/3 кандыдатаў у Палату прадстаўнікоў прадстаўляюць чальцы партый. Гэта шмат.
- Гэтым разам у дэпутаты ідзе шмат прапагандыстаў, што сьведчыць пра рост палітычнай вагі гэтай катэгорыі прыхільнікаў Лукашэнкі. І таксама пра тое, што рэжым хацеў бы бачыць сярод дэпутатаў больш людзей, якіх можна ўмоўна назваць «публічнымі палітыкамі».
Завяршыўся этап вылучэньня кандыдатаў у дэпутаты Палаты прадстаўнікоў і мясцовых саветаў. Яшчэ павінна прайсьці іх рэгістрацыя, у працэсе якой застаецца магчымасьць адсячы ўсіх непажаданых (калі такія яшчэ засталіся). Але і тая інфармацыя ад Цэнтрвыбаркаму, якая зьявілася, дае падставу для пэўных высноваў.
Найперш, выбары, якія неўзабаве павінны адбыцца, адметныя тым, што ўпершыню за 33 гады існаваньня незалежнай Беларусі да ўдзелу ў іх улада не дапусьціла апазыцыю. Гэта значыць, ня менш за палову насельніцтва ня будзе мець сваіх прадстаўнікоў у органах улады нават фармальна. Можна сказаць, што пасьля 1996 году праціўнікі Аляксандра Лукашэнкі і так практычна ня мелі (за некаторым нязначным выключэньнем) сваіх дэпутатаў. Але ім давалі магчымасьць хаця б удзельнічаць у выбарах: яны маглі падчас выбарчай кампаніі камунікаваць з электаратам, легальна займацца агітацыяй. Цяпер і гэтага няма.
Ці былі спробы вылучыцца кандыдатамі з боку апазыцыйна настроенай публікі? Кіраўнік БСДГ (зьліквідаванай у 2023 годзе) і кандыдат у прэзыдэнты 2020 году Сяргей Чэрачань казаў, што каля 40 актывістаў зь ягонай каманды зьбіраюцца балятавацца ў дэпутаты на гэтых выбарах. Нібыта нейкія падобныя рухі былі ў асяродзьдзі кампаніі «Гавары праўду». З таго, што вядома, выставіць сваю кандыдатуру ў дэпутаты спрабаваў Дзьмітры Кучук, экс-кіраўнік зьліквідаванай уладамі партыі «Зялёныя». Але ягонай ініцыятыўнай групы не зарэгістравалі, зачапіўшыся за памылку друку ў дакумэнтах.
Такім чынам, сярод кандыдатаў апынуліся адны прыхільнікі ўлады. І гэта важны паказьнік таго, у які бок эвалюцыянавала Беларусь.
Усё гэта нагадвае савецкія выбары. Аднак ёсьць адно важнае адрозьненьне. У СССР на кожнае дэпутацкае месца прэтэндаваў адзін кандыдат. Можна было б чакаць, што і цяпер так будзе. Здавалася б: пасьля ўсяго, што адбылося за апошнія тры гады, калі былі зьліквідаваныя ўсе апазыцыйныя партыі і арганізацыі грамадзянскай супольнасьці, навошта гуляць у нейкую дэмакратыю? Вось вам адзін кандыдат у акрузе — і поўная свабода выбару.
Але палітычная кіраўніцтва вырашыла, што трэба стварыць нейкую імітацыю канкурэнцыі, няхай і сярод «сваіх». Каб выглядаць больш рэспэктабэльна ў вачах абываталяў. Бо адзін кандыдат у акрузе — гэта ўжо зусім дзіўна, нават для назіральнікаў ад СНД.
У выніку на 110 месцаў у Палаце прадстаўнікоў (ПП) вылучана 298 кандыдатаў. Такім чынам, на адно месца прэтэндуюць у сярэднім 2,7 чалавека. Гэта ў 2,4 раза менш, чым на папярэдніх выбарах у 2019 годзе (703 кандыдаты, 6,4 на месца), і ў 2,1 раза — чым на выбарах у 2016-м (630; 5,7).
Гэта будзе менавіта імітацыя канкурэнцыі. Бо цяжка ўявіць, што паміж аднадумцамі Лукашэнкі раптам пачнецца рэальнае спаборніцтва за галасы выбарнікаў. Таму што беларуская выбарчая машына не арыентаваная на сапраўдны падлік галасоў, у яе закладзена іншая праграма.
Аднак у выбарах дэпутатаў мясцовых саветаў і такой канкурэнцыі няма. На 12 514 дэпутацкіх мандатаў прэтэндуюць 18 996 чалавек. Каля чвэрці акруг будуць бесканкурэнтнымі.
Амаль 2/3 кандыдатаў у Палату прадстаўнікоў прадстаўляюць сябры партый. Гэта шмат. Тое, што найбольшую колькасьць кандыдатаў (71 чалавека) вылучыла «Белая Русь», было чакана. Бо яна даўно прэтэндуе на статус «партыі ўлады».
На другім месцы — Лібэральна-дэмакратычная партыя сям’і Гайдукевічаў, якая вылучыла 54 кандыдаты. Яе лідэр Алег Гайдукевіч увесь час хваліўся, што ягоная партыя самая «крутая», самая масавая ў Беларусі. Падчас мінулых выбараў яна выстаўляла кандыдатаў практычна ва ўсіх акругах, чаго нельга было сказаць пра іншыя арганізацыі. А цяпер, здавалася б, перад ЛДП адкрываюцца новыя гарызонты. Яе лідэр Алег Гайдукевіч зьяўляецца самым «раскручаным» дэпутатам ПП, ён рэгулярна зьяўляецца ва ўсіх прапагандысцкіх перадачах БТ, зацята хваліць Лукашэнку і бэсьціць апазыцыю. Канкурэнты ў выглядзе апазыцыйных партый зьніклі. Можна было б разгарнуцца на поўную моц, бесьперашкодна выставіць кандыдатаў у кожнай акрузе і, дамовіўшыся з адміністрацыяй Лукашэнкі, атрымаць самую вялікую фракцыю ў ПП. Аднак ЛДП вылучыла толькі 54 кандыдатаў — у палове акруг. Відаць, празьмерныя амбіцыі Алега Гайдукевіча насьцярожваюць атачэньне Лукашэнкі, таму ЛДП патроху абмяжоўваюць, «выстаўляюць сьцяжкі».
Гэтым разам у дэпутаты ідзе шмат прапагандыстаў. У ПП балятуюцца Вадзім Гігін, Аляксандар Шпакоўскі, Вадзім Баравік. На месцы ў Менскім гарадзкім савеце дэпутатаў прэтэндуе кіраўнік «Белтэлерадыёкампаніі» Іван Эйсмант, кіраўнік дзяржагенцтва «Мінск-Навіны» і праўладнага Саюзу журналістаў Андрэй Крывашэеў, тэлевядоўца дзяржаўнага канала СТВ Яўген Пуставы, скандальна вядомая «інфаказачка» Вольга Бондарава.
Што азначае такі вялікі паход прапагандыстаў у органы ўлады? Найперш гэта сьведчыць пра рост палітычнай вагі гэтай катэгорыі прыхільнікаў Лукашэнкі. І таксама пра тое, што палітычнае кіраўніцтва хацела б бачыць сярод дэпутатаў больш людзей, якіх можна ўмоўна назваць «публічнымі палітыкамі». Бо абсалютная большасьць цяперашняга складу ПП да такога статусу недацягвае: гэтыя людзі ня ўмеюць выступаць публічна, пераконваць аўдыторыю. І як іх цягнуць у студыю, на экран, на нейкія ток-шоў? Таму вырашылі ўмацаваць дэпутацкі склад прафэсійнымі прапагандыстамі, каб ня бачыць на ўсіх экранах аднаго Гайдукевіча.
Не выключаю, што на этапе рэгістрацыі кандыдатаў могуць быць нечаканасьці: напрыклад, могуць не зарэгістраваць кагосьці зь вядомых кандыдатаў, каб не ствараць нейкай дадатковай напружанасьці ў акругах.
