Апрача іншага, Аўштравічус павіншаваў з днём народзінаў нобэлеўскага ляўрэата Алеся Бяляцкага, які застаецца ў зьняволеньні, і расказаў, чаму ён перакананы ў будучым сяброўстве Беларусі ў Эўразьвязе і NATO.
— Самая важная падзея пазамінулага тыдня ў Эўрапарлямэнце — разгляд рэзалюцыі аб Беларусі, дзе вы былі дакладчыкам. Ваш даклад стаў асновай для гэтай рэзалюцыі. Сярод розных важных пытаньняў у ёй ёсьць і заклік да Міжнароднага крымінальнага суду прыцягнуць да крымінальнай адказнасьці Аляксандра Лукашэнку, выдаць ордэр на ягоны арышт, як гэта было зроблена адносна Пуціна. Чым гэта было выклікана, ці ёсьць ужо якая рэакцыя Міжнароднага крымінальнага суду ў Гаазе і ўвогуле які рух магчымы ў гэтым кірунку?
— Пасьля жніўня 2020 году мы вельмі пільна сочым за сытуацыяй у Беларусі, і мушу прызнаць, што разьвіцьцё сытуацыі ідзе не на карысьць самой краіны, што рэжым Лукашэнкі, я б сказаў, перахапіў ініцыятыву за кошт рэпрэсіўных мэтадаў. І калі мы застанёмся ў баку, калі недастаткова ўвагі будзе нададзена Беларусі, то мы асудзім беларусаў на жыцьцё пад Лукашэнкам. Таму і была ініцыятыва мець у Эўрапарлямэнце пастаянную дыскусію наконт сытуацыі ў Беларусі.
Цікавасьць была вялікая з боку ўсіх палітычных партый, мы дасягнулі кансэнсусу і ўзаемаразуменьня паміж асноўнымі палітычнымі групамі, і 13 верасьня, калі мы прынялі гэтую рэзалюцыю, я вельмі задаволены гэтай падтрымкай, 453 дэпутаты выказаліся «за». Гэта вельмі салідная большасьць, вельмі маленькая колькасьць сказалі «не» ці ўстрымаліся, ну што ж, іх права, але гэта гаворыць аб тым, што Эўрапарлямэнт сочыць за сытуацыяй у Беларусі, і мы ня проста сочым, мы ўдзельнічаем.
ЭЗ дапамагае дэмакратычным сілам і прапануе некаторыя рашэньні на будучыню, таму што будучыня вельмі важная.
— А што да Міжнароднага крымінальнага суду?
— Мы ўсе ведаем, хто вінаваты. Хто вінаваты ў гэтай сытуацыі ў Беларусі, у перасьледзе апазыцыянэраў, свабодных людзей, — гэта Аляксандр Лукашэнка. Думаю, ён у вялікай меры выконвае місію Крамля па прыгнёту беларусаў, і думаю, што ён павінен быць нароўні з Пуціным. Яны абодва пачалі вайну супраць Украіны, яны абодва выкарыстоўваюць мэтады прыгнёту і перасьледу апазыцыі, таму я вельмі спадзяюся, што суд у Гаазе як мага хутчэй абдумае гэтае рашэньне і выдасьць ордэр на арышт Лукашэнкі.
Гэта была б моцная палітычная навіна, вельмі спадзяюся, што гэта паўплывала б на розумы саміх беларусаў. Яны б зразумелі, хто імі імкнецца кіраваць, у які бок усё гэта ідзе. Дэмакратычнае грамадзтва, заходняе грамадзтва ня можа быць абыякавым да тых злачынстваў, якія зрабіў і яшчэ робіць Лукашэнка.
— Але ёсьць і нацыянальныя суды, якія пачалі разглядаць справы ў рамках міжнароднай юрысдыкцыі. На гэтым тыдні будзе вырак Юрыю Гараўскаму ў Швайцарыі ў справе гвалтоўных зьнікненьняў апанэнтаў Лукашэнкі. Такія ж справы ў рамках унівэрсальнай юрысдыкцыі дасьледуюцца ў Польшчы і Літве. Як вы мяркуеце, ці будуць і іншыя краіны рабіць крокі дзеля адстойваньня правоў пацярпелых беларусаў?
— Я думаю, што гэта было б правільнае рашэньне, каб некаторыя краіны, асабліва суседнія краіны, якія стаяць на баку свабоднага разьвіцьця, і дэмакратычнага разьвіцьця ў Беларусі, узялі б на сябе гэтую ініцыятыву.
Я думаю, што гэта можа абазначаць новы скачок у правакацыях з боку Лукашэнкі, якія мы і так бачым на сталай аснове, але думаю, што добры прыклад натхніў бы ня толькі саміх беларусаў, але і паказаў бы пэўныя крокі з боку Захаду, што мы ня толькі гаворым, ня толькі крытыкуем, але і робім канкрэтныя рашэньні. І я ня бачу альтэрнатывы такому рашэньню. Чым хутчэй мы гэта зробім, тым лепш было б для ўсіх.
Вельмі спадзяюся, што Вільня і Варшава вывучаюць гэтае пытаньне, і гэта справа найбліжэйшай будучыні.
— На сэсіі Эўрапарлямэнту выступіла Сьвятлана Ціханоўская з канкрэтнай і яснай заявай пра тое, што будучыня незалежнай Беларусі — у Эўропе, у Эўразьвязе, у сям’і эўрапейскіх народаў. Як успрынялі гэтае кансалідаванае рашэньне беларускай апазыцыі ў Эўразьвязе, якім чынам могуць падтрымаць яго?
— Сьвятлана Ціханоўская ня першы раз выступае ў Эўрапарлямэнце, але гэтым разам выступ быў вельмі ўдалы, яе прынялі вельмі сардэчна, і гэтыя аплядысмэнты, характар падтрымкі яе выступу быў вельмі сур’ёзны. Я асабіста вельмі падтрымліваю эўрапейскі выбар, выбар заходняга вэктара. Беларусь павінна быць эўрапейскай дзяржавай, не спыняючыся толькі на эўрапейскім выбары, але і, скажам, у палітыцы бясьпекі і абароны — чаму ня стаць сябрам NATO? Давайце гаварыць адкрыта — гэта прыкмета цывілізаванай дзяржавы, таму што NATO і Эўразьвяз нікому не пагражаюць, наадварот, мы будуем вельмі моцны абарончы альянс.
Мы разьвіваемся ў эканамічным сэнсе. Але гэта не за кошт іншых дзяржаў, ня супраць якой-небудзь асобнай дзяржавы. Канцэпцыя нэўтралітэту памерла. Яна памерла асабліва пачынаючы з 2020 году, ён (Лукашэнка) не ідзе ні на які нармальны дыялёг, ён выбірае азіяцкі шлях Масквы, ён увасабляе рускі сьвет у Беларусі. Ён ня бачыць свабоднай, дэмакратычнай беларускай ідэнтычнасьці ў сваёй краіне, ён супраць гэтага, таму гаварыць трэба адкрыта: маем вэктар Лісабон — Менск, а далей Эўропа спыняецца. Для мяне тое, што раней казалі пра Эўропу ад Лісабона да Ўладзівастоку — ну канчайце, гэта фантазіі. Мы ведаем, што там робіцца. Ад Віцебску і далей — там ужо аўтарытарны рэжым. Геаграфічна гэта другарадна, што там ёсьць Смаленск і геаграфічна можна гаварыць і пра Маскву. Але мы не геаграфіяй займаемся, мы займаемся палітыкай і эканомікай.
Таму гэты выступ быў добра ўспрыняты, я спадзяюся, што мы знойдзем шляхі супрацоўніцтва, якія будуць будавацца вось на гэтай канцэпцыі. Таму што трэба рыхтавацца, трэба абдумваць усе рэформы, якія трэба будзе зрабіць у Беларусі, умацоўваць Пераходны кабінэт, каб зь імі праводзіліся дыскусіі, як гэта рабілася. Мы маем вельмі добры досьвед, з боку Эўразьвязу ня будзе праблем зь перадачай гэтага вопыту, таму гэта толькі на карысьць беларусам. Ня трэба шукаць трэцяга шляху, яго проста няма.
— Пераходны кабінэт і офіс Ціханоўскай нядаўна пачалі шукаць разьвязаньне праблемы з пашпартамі, якая зноў абвастрылася для дзясяткаў тысяч эмігрантаў. Як вы ставіцеся да «пашпарта Новай Беларусі», наколькі магчыма, каб Літва і Эўразьвяз прызналі яго?
— Мы не павінны ствараць ніякіх рызыкоўных сытуацый, каб людзям зь Беларусі неабходна было вярнуцца ў Беларусь і каб там зь імі нічога ня здарылася. Гэта значыць, мы павінны забясьпечыць поўную дапамогу і паслугі тым беларусам, якія з розных прычын ня могуць вярнуцца, каб не рызыкаваць сваім жыцьцём, сваім дабрабытам. Таму я думаю, што ў цяперашнім прамежку часу пашпарты для так званых «неграмадзян»... Калі глядзець на новую канцэпцыю, якая распрацаваная Пераходным кабінэтам як вельмі амбітная, — тут ёсьць пытаньні, зьвязаныя зь бясьпекай усіх дадзеных, якія павінны быць сабраныя, калі выдаваць такія пашпарты. Але цяпер, я думаю, павінна быць распрацаваная канцэпцыя, якія пашпарты павінны выдавацца беларусам на аснове немясцовага грамадзянства. Спадзяюся, што гэта будзе недыскрымінацыйны падыход, што беларусы будуць мець магчымасьць езьдзіць па Эўразьвязе, жыць і працаваць у краінах ЭЗ, атрымліваць там неабходныя паслугі. Гэта для мяне важней, чым пачаць дыскусію аб пашпартах і не прыйсьці да аднаго дакладнага рашэньня.
— У дакладзе паведамлялася, што Беларусь ператварылася ў краіну-сатэліта Расеі і ёсьць пагроза анэксіі. Ці бачыце вы канкрэтныя дэталі гэтай пагрозы? Якія маглі б быць крокі эўрапейскай супольнасьці, каб гэтаму супрацьстаяць?
— Я бачу, што ідзе крадзеж сувэрэнітэту Беларусі. Лукашэнка робіць гэта паэтапна і «изощренно», гэта не абавязкова дэкляруецца, але гэта ідзе. Тая ж так званая «саюзная дзяржава». Гэтыя дарожныя мапы інтэграцыі, дзе сувэрэнітэт проста здаецца і перадаецца ў рукі Масквы. А самае важнае і небясьпечнае, на мой погляд, — гэта культурная ідэнтычнасьць, якая губляецца праз барацьбу супраць беларускай гісторыі і мовы, такі падыход, што Беларусь — гэта нібыта краіна, якая зьявілася толькі ў сувязі з Другой сусьветнай вайной, а гэта ня так. Гэта вельмі небясьпечны падыход. Мы павінны ўсё зрабіць, каб гэтая барацьба супраць фашызацыі, русыфікацыі Беларусі ператварылася ў сапраўдны працэс. Часам людзям будзе цяжка тлумачыць некаторыя рэчы, калі яны знаходзяцца пад уплывам прапаганды і дэзынфармацыі Менску і Масквы. І так адбываецца ўжо дзесяцігодзьдзі. І мы павінны задумацца, якія навіны, якія зьвесткі павінны перадавацца беларусам, каб яны ня сталі яшчэ адной губэрняй імпэрскай Расеі.
— Я ведаю, што вы цікавіцеся праблемай беларускіх палітвязьняў, напрыклад, зьвярталіся да беларускіх уладаў, каб атрымаць зьвесткі пра лёс Мікалая Статкевіча. Наколькі вы ангажаваныя ў падтрымку беларускіх палітвязьняў, якія цярпяць у турмах?
— Мы, дэпутаты Эўрапарлямэнту, прымаем гэта вельмі блізка да сэрца і разумеем, што дзясяткі і сотні людзей жывуць у такіх дрэнных умовах, якія хутчэй нагадваюць ГУЛАГ, чым XXI стагодзьдзе. Мы салідарызуемся з гэтымі людзьмі. Мы разумеем, якія цяжкія моманты ў жыцьці яны праходзяць. Мы ня ўсё можам зрабіць, бо самі не атрымліваем адказаў, калі пішам лісты. Але мы не павінны забыцца на гэтых людзей, бо калі гэта здарыцца, калі мы эмацыйна пакінем гэтых людзей сам-насам з рэжымам Лукашэнкі, то будзе вялізная памылка. Таму мы будзем нагадваць і нагадваць эўрапейцам, што ёсьць такая краіна Беларусь, дзе свабода слова зламаная, дзе за свабоду слова садзяць у турмы і даюць 10–15 гадоў, дзе людзі ня могуць афіцыйна размаўляць на сваёй роднай мове.
Эўразьвяз ня мае гістарычнай і палітычнай магчымасьці адысьці ад гэтай барацьбы, ён павінен быць на баку народу Беларусі. Вельмі спадзяюся, што мы гэта будзем працягваць, і мы гэта робім ад усяго сэрца. Не таму, што ў нас такія пасады. Многія мае калегі ў Літве і Польшчы на памяць ведаюць сьпісы палітвязьняў. Карыстаючыся нагодай, хачу перадаць словы падтрымкі беларускім палітвязьням. Сёньня дзень нараджэньня Алеся Бяляцкага. Нобэлеўскі ляўрэат сядзіць у засьценках. Пакажыце мне яшчэ адну краіну, якая хоча назваць сябе нармальнай і ў якой такое адбываецца. На маю думку, гэта самае горшае, што можа адбывацца ў краіне, якая геаграфічна знаходзіцца ў цэнтры Эўропы.
— Вы знаёмыя з Алесем Бяляцкім? Можа, пішаце яму?
— Так. Я падтрымліваю кантакты зь ягонай жонкай, перадаю яму словы падтрымкі. Алесь, трымайся, твая дзейнасьць вельмі патрэбная беларусам, і будзе дзень, калі мы цябе павіншуем з Нобэлеўскай прэміяй у зусім іншых абставінах.
— Чаго яшчэ можна чакаць па беларускай справе ў Эўрапарлямэнце — даклады, праекты, выставы?
— Будзе зроблены крок па распрацоўцы больш структурызаванай стратэгіі ў адносінах да Беларусі. Спадзяюся, што Эўразьвяз ня будзе рабіць непатрэбных памылак. Мы павінны ўвасобіць нашы прапановы ў сыстэму канкрэтных дзеяньняў. Сытуацыя крытычна важная, мы ня можам дазволіць сабе стварыць уражаньне, што там усё мяняецца да лепшага. Наадварот, сытуацыя пагаршаецца, і толькі нашая каардынаваная палітыка эўраінстытуцый і краін Эўразьвязу можа прывесьці да выніку. Калі міністры некаторых краін ЭЗ будуць наяжджаць у Менск і перадаваць нейкія пасланьні Лукашэнку, то сорамна глядзець на гэта. Спадзяюся, што высновы зробленыя. Нашыя дзеяньні павінны быць накіраваныя на падтрымку дэмакратыі і народу.
