Кіраўнік польскага аналітычнага цэнтру «Strategy & Future» Яцак Бартосяк у інтэрвію Свабодзе тлумачыць, чаму Беларусь — ключавая краіна для бясьпекі ў рэгіёне, як бяз поўнага падпарадкаваньня Расеяй Беларусі ў 2020 годзе не было б наступу на Кіеў і чаму Захад, разумеючы вагу Беларусі, ня ў стане нічога зрабіць.
Хто такі Яцак Бартосяк (нарадзіўся ў 1976 годзе):
- Экспэрт па геапалітыцы і геастратэгіі
- Выпускнік факультэту права і адміністрацыі Варшаўскага ўнівэрсытэту
- Заснавальнік і кіраўнік аналітычнага цэнтру Strategy & Future
- Аўтар кніг «Ціхі акіян і Эўразія. Пра вайну», «Рэспубліка паміж сушай і морам. Пра вайну і мір», «Мінулае — пралёг», «Канец канца гісторыі», «Вайна ў космасе. Геапалітычны пераварот».
- Былы дырэктар праграмы ваенных гульняў і мадэляваньня Фонду Пуласкага
- Старшы навуковы супрацоўнік The Potomac Foundation у Вашынгтоне
«Вайна стала магчымай толькі пасьля таго, як Расея падпарадкавала Беларусь»
— З нагоды Дня Незалежнасьці прыміце найлепшыя пажаданьні для вас, для ўсіх палякаў, для вашай сям’і. Сёньня мы пагаворым таксама і пра Польшчу, але пераважна пра польска-беларускія, польска-эўрапейскія і беларуска-эўрапейскія адносіны. Знаёмячыся з вашымі выказваньнямі, я пабачыў, што вы цікавіцеся Беларусьсю, камэнтуеце беларускія справы. І ў адным з інтэрвію вы сказалі, што «Беларусь умела манэўруе, як гэта рабілі Румынія ці Вугоршчына, будучы саюзьнікамі Гітлера».
Але з пункту гледжаньня Ўкраіны Беларусь — суагрэсар. З пункту гледжаньня беларусаў, якія супраць гэтай вайны, гэта трагедыя для краіны, таму што, паўтаруся, Беларусь — саўдзельнік, і зь яе тэрыторыі ляцяць ракеты або іранскія дроны, якія забіваюць украінцаў. У чым гэтае ўмелае лявіраваньне?
— Зразумела, лявіраваць заўсёды складана, калі абмежаваная прастора для лявіраваньня. Агулам Беларусь, вядома ж, агрэсар, і з тэрыторыі Беларусі ажыцьцяўляецца напад. Функцыянаваньне Беларусі ў расейскім блёку прыводзіць да таго, што ўкраінскія высілкі рассыпаюцца, бо яны вымушаныя ахоўваць падыход да Кіева і іншыя месцы, ажно да Львоўскай вобласьці. Украінцы трымаюць там сілы на выпадак, калі б беларусы і расейскія войскі, якія знаходзяцца ў Беларусі, вырашылі адрэзаць Украіну ад заходніх паставак. Таму існаваньне ў Беларусі непрыхільнага рэжыму некарыснае для Ўкраіны і, у выніку, для Польшчы.
Пасьля падзей 2020 году, пасьля грамадзкага выбуху, Расея ўзмацніла свой уплыў на Лукашэнку. Мне ўвогуле падаецца, што вайна стала магчымай толькі пасьля таго, як Расея падпарадкавала Беларусь. Апэрацыя ў кіеўскім напрамку была б немагчымая, калі б не тэрыторыя Беларусі. Гэтая вайна вырашыць статус усіх дзяржаваў, якія знаходзяцца ў вобласьці, якую мы ў Польшчы называем Міжмор’ем. Гэта балтыйска-чарнаморскі мост, заціснуты паміж Нямеччынай і Расеяй. Гэтая вайна стала магчымай пасьля таго, як Лукашэнка стаў яшчэ больш пасіўны і падпарадкаваны Пуціну.
Мы памятаем лінію нападу з Чарнобылю, а найперш пагрозу, што будуць адрэзаныя камунікацыйныя шляхі з поўначы на поўдзень ад заходняй Ўкраіны. А гэтая рызыка ўвесь час вісіць над кіраўніцтвам Украіны. Беларусь, вядома ж, — бок гэтага канфлікту, але Лукашэнка высылае сыгналы Захаду, Польшчы, што ён насамрэч гэтага не хацеў. Ён хітры ліс, бачыць, што ў расейцаў не атрымліваецца.
— Акурат Польшчу ён лічыць абсалютным злом. Лукашэнка сьцьвярджае, што Польшча хоча напасьці на Беларусь і таму нібыта яна рыхтуецца да вайны.
— Я вас прашу. Гэтыя ягоныя меркаваньні ня маюць пад сабой ніякай падставы. Нядаўна ў Беларусі выдалі справаздачу, якую, на маю думку, не маглі б выдаць без дазволу Лукашэнкі. У ёй ён намякае на аддзяленьне сваёй адказнасьці ў гэтай вайне, незадаволенасьць тым, што расейцы ўсё вырашаюць. Гэта спроба праверкі, ці не прабачыў бы Захад і не захаваў бы ягонае палітычнае жыцьцё, калі выявіцца, што Расея прайграе гэтую вайну. Я мушу ўдакладніць назву і аўтараў справаздачы. Яна была выдадзеная па-ангельску месяц таму і стала вельмі папулярнай у англасаксонскіх колах, зь якіх я яе і атрымаў. І гэта ўжо не ўпершыню.
Некалькі гадоў таму Лукашэнка ўжо правяраў амэрыканцаў, ці не дазволяць яны яму трошкі палявіраваць. Былі і візыты да Лукашэнкі высокапастаўленых чыноўнікаў — Уэса Мітчэла, Бэна Годжэса і іншых людзей, якія займаюцца амэрыканскай стратэгіяй. З пэрспэктывы вялікай стратэгіі польскай дзяржавы, гісторыі гэтай зямлі апошніх 600 гадоў, Беларусь і яе геастратэгічная арыентацыя, яе пазыцыя адносна Расеі або Польшчы ці Ўкраіны, абсалютна ключавая. Будучыня Беларусі абсалютна ключавая для Польшчы, ня толькі з пункту гледжаньня непасрэднай ваеннай пагрозы ў варшаўскім напрамку, 200 кілямэтраў ад мяжы, на вялікай восі ваенных паходаў з Масквы, праз Смаленскую браму, Менск, Берасьце, Горадню, Варшаву, Познань, Бэрлін. Колькі разоў расейскія жаўнеры ішлі гэтай дарогай. Таму гэта абсалютна ключавая справа.
— Вы лічыце, што калі б Расея пачала прайграваць, то Лукашэнка б мог нават разьвярнуцца супраць Пуціна. Ці не паставіў ён ужо ўсё на адну карту, заняўшы бок Расеі? Тое, што адбываецца цяпер у Беларусі, хваля рэпрэсій, прарасейскі наратыў — у школе, ВНУ, СМІ, на заводах. Гэта ўсё выглядае так, нібыта Беларусь ужо частка Расеі.
— Менавіта. На жаль, так усё і выглядае. Пасьля пачатку вайны Лукашэнка паставіў усё на Расею, але ў сувязі з тым, што ў расейцаў гэтая вайна не атрымліваецца добра, ён пачынае правяраць, каб знайсьці поле для манэўру, каб зноў лявіраваць.
Дарэчы, я знайшоў тую справаздачу, якую ўзгадваў раней. Яе аўтары — Арсеній Сівіцкі і Юры Царык. «Беларусь у пастцы суагрэсара. Выхад з пасткі і вырашэньне палітычнага крызісу гэтага дзесяцігодзьдзя». Цэнтар стратэгічных і замежных дасьледаваньняў. Менск, верасень 2022 году.
Думаю, што гэтая справаздача — не без дазволу ўладаў, Лукашэнка назірае. Зрэшты, ён устрымаўся ад прамой высылкі войскаў ва Ўкраіну. Пасьля вайны напэўна будзе напісана шмат кніг пра тое, чаму беларусы не ўвайшлі ва Ўкраіну.
Тут цяжка нешта сказаць, гэта вельмі далікатная тэма. Вайна ўсё яшчэ працягваецца. Ва ўкраінцаў, якія разагрэтыя вайной, больш радыкальныя погляды наконт гэтага, і яны б хацелі навесьці з гэтым парадак. Гістарычна так ёсьць, што вялікая вайна ў Міжмор’і вырашае статус усіх краін і народаў Міжмор’я. Гэтаксама як Польшча перамагала Расею ў 1920 годзе і раней, падчас 19 войнаў польскай дзяржавы, Рэчы Паспалітай, з Масквой. І тое самае, на маю думку, цяпер будзе і з Украінай.
«Расейцы ахоўваюць Беларусь, бо гэта найлепшы вайсковы шлях»
— Вы згадалі пра стратэгічнае значэньне Беларусі для бясьпекі Эўропы. У адным з сваіх выступаў вы назвалі Беларусь пятлёй, адсутнасьць якой можа разбурыць бясьпеку рэгіёну. Патлумачце гэта, калі ласка, беларусам. Бо для многіх беларусаў іх краіна знаходзіцца на пэрыфэрыі Эўропы, яна заціснутая паміж Расеяй, Польшчай і Балтыяй і ні на што не ўплывае.
— Тэрыторыя Беларусі абсалютна ключавая для эўрапейскай бясьпекі. Найперш згадаю Смаленскую браму, то бок вузкі праход паміж Дняпром і Дзьвіною, дакладна паміж беларускай і расейскай тэрыторыяй. Гэта традыцыйнае месца, празь якое войскі ідуць на Эўропу або на Маскву. Расейцы пра гэта ведаюць, таму ахоўваюць Беларусь. Больш за тое, гэта найлепшы вайсковы шлях, бо там параўнальна мала рэк, апрача Дзьвіны і Дняпра, але яны яны паварочваюць, ствараючы ўласна Смаленскую браму, даючы праход на Маскву, а з другога боку — на Менск.
Дастаткова паглядзець на тое, як выглядала апэрацыя «Багратыён», або нямецкая апэрацыя ў 1941 годзе, або паход Напалеона. Тое ж самае ў другі бок. Бо паход савецкіх або расейскіх войскаў на Захад празь беларускую тэрыторыю — імгненны, дзякуючы добрым камунікацыйных шляхам і зручнасьці мясцовасьці. Гэта шлях наўпрост на Варшаву, дзе чарговы сур’ёзны бар’ер — ажно Вісла. Доказ гэтаму — апэрацыя «Багратыён» і як усё выглядала ў 1944 годзе. Адначасова Беларусь зьвязаная з Украінай праз прыпяцкія балоты, празь лінію Прыпяці і на поўнач, заціскаючы ўсё Міжмор’е. Таму яна абсалютна ключавая.
Апрача таго, Беларусь вельмі блізкая да цэнтру прыняцьця рашэньняў польскай дзяржавы — Варшавы. І гэта вельмі зручная тэрыторыя, якую можна хутка пераадолець. Тое самае цяпер з Кіевам. Мы баяліся такой самай гісторыі. Таму Беларусь і яе палітычная будучыня абсалютна ключавая для Польшчы з вайсковага пункту гледжаньня. Варта не забываць, што ў XXI стагодзьдзі існуе разьведвальна-ўдарны комплекс, як кажуць расейцы, то бок калі яны могуць страляць манэўранымі або балістычнымі ракетамі. І тут таксама мае значэньне, зь якой тэрыторыі яны страляюць. Нездарма яны выкарыстоўваюць тэрыторыю Беларусі для запуску ракет «Іскандэр» або «Точка», бо гэта адпаведная адлегласьць. Расейцы баяцца, што з Смаленскай брамы можна страляць у бок Масквы.
Гэтаксама і мы баімся, што з Горадні і Берасьця можна страляць да Варшавы, ня кажучы ўжо пра артылерыйскі абстрэл вялікай далёкасьці. Адлегласьць важная, і Беларусь тут ключавая. Акрамя таго, празь Беларусь ідуць камунікацыйныя шляхі з краін Балтыі, як некалі казалі ў Польшчы — з Інфлянтаў, ва Ўкраіну. Ня ведаю, ці вядомы гэты выраз у Беларусі. Гэта такі расейскі кавалак, які зьяўляецца прычынай адсутнасьці бесьперапыннага шляху з Поўначы на Поўдзень краін Міжмор’я, якія стрымліваюць расейскі ціск на эўрапейскую сыстэму.
Гісторыя заключаецца ў тым, што дзяржавы Міжмор’я хочуць стрымліваць расейскую эфэктыўнасьць, каб Расея нічога не магла зрабіць у Цэнтральна-Ўсходняй Эўропе, каб яна была па-за сыстэмай эўрапейскай палітыкі. А расейцы акурат хочуць вызначаць структуру эўрапейскай палітыкі, і ім трэба гэта ажыцьцявіць на трупах краін Цэнтральна-Ўсходняй Эўропы, топчучы іх палітычныя магчымасьці, каб яны ні на што не маглі ўплываць. Яны могуць існаваць, але каб яны былі падпарадкаваныя, каб іх замежная палітыка, энэргетычная, а з часам і эканамічная, была падпарадкаваная расейскім інтарэсам. За гэта і ідзе вайна.
«У немцаў ёсьць мэнтальная мапа, што на Ўсходзе — заўсёды Расея, і зь ёю трэба лічыцца»
— Вы кажаце пра ключавое значэньне Беларусі, у тым ліку вы згадваеце і Ўкраіну. Таксама вы зазначаеце ў сваіх выступах, што Францыя і Нямеччына лічаць гэтыя абедзьве краіны часткай расейскай зоны ўплыву. Калі гэтыя краіны, а прынамсі Беларусь, важныя для бясьпекі Эўропы, тады чаму найбуйнейшыя эўрапейскія краіны або не разумеюць гэтага, або разумеюць, але нічога ня робяць?
— Растлумачыць гэта можна так, што ў кожнага свае інтарэсы, і, на жаль, у немцаў і французаў свае інтарэсы і іншыя, чым у краін Цэнтральна-Ўсходняй Эўропы, погляды на ролю Расеі ў Эўропе. Немцам патрэбная Расея ў эўрапейскай сыстэме: для таннай энэргіі, для інвэстыцый, а магчыма, нават калісьці для балянсу супраць амэрыканцаў, для стрымліваньня францускіх уплываў. У іх ёсьць мэнтальная мапа, што на Ўсходзе — заўсёды Расея, і зь ёю трэба лічыцца. Пра канструкцыю, якая існавала да падзелаў Рэчы Паспалітай, што былі народы, незалежныя ад Расеі, што існавала Рэч Паспалітая, што былі дзяржавы, якія стрымлівалі расейскі ўплыў на кантынэнт, яны ўжо ня памятаюць. Гэтыя мэнтальныя мапы ўзьніклі на Талстым, на напалеонаўскіх войнах, на дзьвюх сусьветных войнах. Гэта тычыцца і французаў.
Францыя і Нямеччына лічылі, што Расея будзе ім спрыяць у новай сусьветнай угодзе, у якой мацнее Кітай, а Амэрыка слабее, а Расея выступае ў якасьці стабілізатара паўночнай Эўразіі, радовішча сыравіны. Яны спадзяваліся на тое, што ў эўрапейцаў будзе танная энэргія, і на стабілізацыю адносна Кітаю, бо Расея для немцаў і французаў — гэта частка Эўропы, і што можа быць эканамічная сыстэма ад Ўладзівастоку да Лісабону. Але каб гэта рэалізаваць, трэба патаптацца па так званых пэрыфэрыях, як яны кажуць: Польшча, краіны Балтыі, Беларусь і Ўкраіна, зь якімі ня варта лічыцца. Менавіта таму гэта вайна за ўсё, за нашу суб’ектнасьць, вашу і маю. Каб немцы і французы ўспрымалі нас як роўных, а не як крыніцу таннай рабочай сілы, зь якой ня варта лічыцца. Каб успрымалі нас як гераічных пераможцаў з-пад Кіева, як людзей, якія здольныя лятаць у космас, у якіх ёсьць сапраўдныя заводы, як людзей, якія дбаюць пра сябе, культурных людзей. Бо пакуль такімі яны бачаць на Ўсходзе расейцаў. Яны ня ведаюць гісторыі гэтых земляў, не цікавіліся гэтым, не разумеюць гэтага.
Плюс да гэтага ў новыя часы тут не было палітычнага кіраўніцтва, а ўсё вырашалі расейцы, і ў Беларусі, і ў Польшчы. Яны вырашалі нават, якія гарады нам будаваць ці не будаваць, як павінны выглядаць аўтастрады. Тое самае і ва Ўкраіне. І яны прызвычаіліся, што размаўляць трэба менавіта зь імі. І за гэта ідзе вайна. Ва ўльтыматуме Лаўрова сьнежня 2021 году расейцы запатрабавалі сабе статус, які меў СССР. Але яны гэтага не атрымалі і вырашылі даказаць сілай, што яны гэтага заслугоўваюць. І цяпер яны прайграюць. Прайграюць адносна, паглядзім, як гэта ўсё пойдзе. Усе любяць гаварыць пра свабоду, правы чалавека і г. д., але ж вы бачыце, як выглядае нямецкая палітыка.
— Але калі б у Парыжы ці Бэрліне была такая палітычная воля лічыць Беларусь і Ўкраіну ня зонай уплыву Расеі, то што гэтыя краіны і Захад могуць зрабіць, на што ўплываць? Перадаваць Ціханоўскай HIMARS, узбройваць полк Каліноўскага ці нешта яшчэ?
— Адбыцца могуць розныя рэчы. Немцы павінны прыняць рашэньне, чаго яны хочуць: ці ім патрэбны Форт Эўропа з удзелам амэрыканцаў, ці нешта іншае. Немцы будуць вырашаць гэтае пытаньне. Цікава, што яны зробяць. Я лічу, што ў інтарэсе немцаў выключэньне Расеі з эўрапейскай сыстэмы і ўцягваньне ў Эўразьвяз Беларусі і Ўкраіны, а таксама стварэньне ўзброеных сілаў ЭЗ, якія б баранілі гэты пэрымэтар, эканамічную тэрыторыю. Але, магчыма, у нямецкіх уладароў эканомікі іншыя пляны — дамовіцца з Кітаем і Расеяй, у чым я іх падазраю. Падазраюць іх, бадай, і амэрыканцы. Навошта канцлер Шольц паехаў у Пэкін? Навошта гэтыя Шольц і Макрон увесь час хацелі размаўляць з Пуціным на пачатку вайны?
— Хацелі яго пераканаць.
— У чым?
— Магчыма, вырашыць праблему іншымі мэтадамі.
— Пуцін хацеў ім даказаць, што на гэтай тэрыторыі — у Беларусі і Ўкраіне — пануе Расея, і каб ніхто туды ня ўлазіў. За гэта ідзе вайна, каб ніхто яму не перашкаджаў. Амэрыканцы і палякі сказалі, што будуць перашкаджаць. А вось немцы і французы зьмірыліся б. Але ўкраінцы перамаглі пад Кіевам, і немцы мусілі адрэагаваць. Але рэагуюць як рэагуюць, безь перакананасьці. Можна нават падазраваць, што яны чакаюць расейскай перамогі. Я ня бачу волі ў сувязі з эканомікай. Нямеччына была эканамічна зьвязаная з Расеяй у выніку атрыманьня таннай энэргіі, а цяпер яны хочуць далей супрацоўнічаць з Кітаем. Гэта будзе вельмі важная справа. Паглядзім, якое рашэньне прымуць нямецкія і францускія эліты. У мяне пакуль няма перакананьня, што дзякуючы высілкам украінскага жаўнера яны ўжо прынялі рашэньне, што будуць прымаць Украіну і Беларусь у Эўразьвяз.
Статус Беларусі можа вырашыць украінскае войска. Калі ўкраінцы перамогуць у вайне, перамогуць сухапутную армію Расеі, а такі шанец ёсьць, калі, вядома ж, не перашкодзяць амэрыканцы, тады ўзброеныя сілы вырашаць лёс Беларусі. Статус Беларусі вырашыць сіла. Паглядзім. Але ў Польшчы няма ніякіх плянаў і магчымасьці весьці вайну ў Беларусі.
«Каб у Беларусі зьявілася свабода і поле для манэўру, патрэбная перамога над Расеяй і яе аслабленьне»
— Менавіта пра гэта я хацеў спытаць. У апошнім інтэрвію Пятру Зыховічу вы казалі пра ўсходнюю палітыку Польшчы, пра неабходнасьць інвэстыцый у Беларусь, шчыльных эканамічных адносін, пра прыватызацыю МТЗ і іншыя галіны эканомікі. Магло падацца, што Польшча, паводле вас, павінна пакласьці лапу на Беларусь. Ці ня будзе гэта чарговы імпэрыялізм, калі ўзьнікнуць ідэальныя ўмовы?
— Не. Нават незалежна ад таго, што я кажу і якія ў мяне сапраўдныя мэты, у Польшчы няма імпэрскіх магчымасьцяў. Яна б мусіла мець магутную армію і магутную палітычную і эканамічную сыстэму, каб навязаць сваю волю. А гэтага няма. Але Польшча павінна мець войска, на ўзор украінскага, якое будзе фактарам гульні за раўнавагу, якое будзе стрымліваць Расею і мець магчымасьць весьці вайну. Дарэчы, цяпер рыхтуецца найбуйнейшая ў тысячагадовай гісторыі дзяржавы рэформа польскай арміі. Прынамсі, такія дэклярацыі палітыкаў. Калі яны рэалізуюцца, то ў Польшчы будзе найбуйнейшая сухапутная армія ў гэтай частцы сьвету. І тады нам давядзецца задумацца пра вельмі блізкую супрацу з Украінай, ствараючы Міжмор’е эканамічнымі сувязямі з Украінай і прыцягваючы ў гэтую сыстэму Беларусь.
Гэта ня мае нічога супольнага з польскім імпэрыялізмам. У польскай кароны, кажучы старой мовай, ужо няма такой вялікай перавагі над Украінай ці іншымі дзяржавамі, нават нягледзячы на жаданьні. Трэба памятаць, што ўкраінцы дзякуючы СССР ляталі ў космас, мелі прамысловасьць, і цяпер яны не прайграюць вайну. Польскае дамінаваньне немагчымае, хутчэй магчымая кааліцыя, супольнасьць лёсаў, якая будзе намагацца стрымліваць расейскі ціск.
— Сёньня ў размове вы некалькі разоў выкарысталі выраз «Міжмор’е». У Беларусі гэты выраз вядомы, але хутчэй сярод экспэртаў, інтэлектуалаў. Наколькі гэтая канцэпцыя рэальная і якое месца ў ёй вы бачыце для Беларусі, цяпер або пры ўмове, што Ўкраіна пераможа ў вайне?
— Гэта рэальная геапалітычныя мадэль, і больш за тое — патрэбная мадэль, каб Расея не вярнулася ў эўрапейскую палітыку. Часткова нават гэтую мадэль падтрымліваюць ЗША. Але ў Міжмор’я няма дадатковага капіталу, эканамічных сувязяў, так званага зьместу, які, напрыклад, мае Нямеччына, каб збудаваць гэтыя сувязі. І тут у мяне ёсьць асьцярога, мы мусім нешта прыдумаць. Адна сымболіка, ваенная перамога, ня створыць нам брэндаў, такіх, як у немцаў ёсьць маркі аўтамабіляў, сыстэмаў вытворчасьці. У нас павінны быць свае інавацыйныя тэхналягічныя цыклы ў Міжмор’і, каб напоўніць гэта зьместам. Амэрыканцы ў гэтым дапамагаюць замала. Баюся, што гэта можа прывесьці да таго, што менавіта немцы захопяць Міжмор’е сваімі эканамічнымі ўплывамі, пашыраючы сыстэму Mitteleuropa, якая ўзьнікла аўтаматычна ў сувязі з гравітацыяй нямецкай эканомікі.
Калі б нам удалося стварыць эканамічную сыстэму, супрацу Ўкраіны і Польшчы, паміж Крымам і Гданьскам, пасьля вяртаньня Ўкраінай Крыму, тады маглі б узьнікнуць маржы, тэхналягічныя цыклі капіталу, эканоміка, нейкі эканамічны абарот, тады б і Беларусь магла да гэтага далучыцца. Але гэта будзе вельмі складана, гэта будзе доўгая песьня. У Польшчы ідзе палітычная спрэчка наконт гэтага. Гэта будзе не на руку немцам і французам, ужо ня кажучы пра расейцаў. І я ня ўпэўнены, што амэрыканцы падтрымаюць нас у гэтым так, як павінны, нават ва ўласным інтарэсе. З гэтага, зрэшты, пачыналіся сусьветныя войны. Па сутнасьці, я ня ўпэўнены, ці не знаходзімся мы цяпер на пачатку сусьветнай вайны. Магчыма, гэта першая частка гэтай вайны — украінская. Справа ў тым, што Кітай ня хоча слухацца Амэрыкі, і расейцы спрабавалі ўзмацніць сваю перамоўную пазыцыю вайной, топчучы суб’ектнасьць дзяржаў нашага рэгіёну. Гэлфарт Макіндэр (брытанскі палітык XIX–XX стст. — РС) меў рацыю, што сусьветныя войны пачынаюцца ў Цэнтральна-Ўсходняй Эўропе. Гэта так званая crash-zone, зона сутыкненьня паміж кантынэнтальнымі рэвізіянісцкімі супэрдзяржавамі і марскімі. Так усё і атрымалася.
Расея захацела дамаўляцца і непасрэдна ўсё вырашаць без удзелу гэтых дзяржаваў мосту Міжмор’я з Францыяй і Нямеччынай. Але, на маю думку, гэта пакуль першая частка вялікага пэрыяду напалеонаўскіх войнаў. Ён тады трываў 20 год. Быў хаос, невядома было, хто кіруе сьветам, невядома, якія правілы, па якіх правілах адбываецца эканамічная супраца паміж вялікімі дзяржавамі і глябалізацыя. Ёсьць хаос і анархія, якія праяўляюцца вялікімі тэхналягічнымі войнамі, якія ўжо бачныя ў эканамічных сварках паміж Кітаем і ЗША, санкцыямі, прапагандысцкім і інфармацыйным супрацьстаяньнем, а таксама войнамі, асабліва проксі-войнамі на тэрыторыях памежнай зоны ўплыву, як цяпер у нас або на Тайвані. У інтарэсе польскай дзяржавы выціснуць Расею па-за палітычную сыстэму Эўропы. Ідэальна — распад Расеі і яе глыбокая слабасьць, накшталт «смуты». Думаю, што гэты выраз у Беларусі вядомы. Смута пасьля сьмерці Івана Грознага, Барыс Гадуноў, перад прыходам да ўлады Раманавых.
Найлепш, каб гэта паўтарылася. Або тое, што было пасьля паразы Брусілава падчас І сусьветнай вайны, ці падзеньне Расеі пасьля лютаўскай і бальшавіцкай рэвалюцый, а пасьля параза ў вайне з Польшчай у 1920 годзе, інтэрвэнцыя вонкавых дзяржаваў. Або тое, што было пасьля распаду СССР, пасьля Белавежы, калі быў хаос. Гэта ідэальны сцэнар для польскай дзяржавы, і я спадзяюся, што гэтая вайна давядзе Расею да такога стану. Тады мы зможам жыць і дыхаць свабодай. А Беларусь зможа самастойна вызначаць сваю геапалітычную арыентацыю, калі б гэта адбылося. Падаецца, што ўкраінцы ўжо хочуць да гэтага прывесьці. Вайна прысьпешвае і радыкалізуе пэўныя рэчы. Мы іх цалкам падтрымліваем. Тады будзе шанец і для глыбокіх палітычных пераўтварэньняў і свабоды ў Беларусі. Пасьля перамогі над Расеяй, а найлепш пасьля яе распаду, такога аслабленьня, зь якім яна б ужо нічога не змагла зрабіць.
Вырашаецца лёс нашых дзяцей і ўнукаў, каб Расея ўжо ніколі сюды не вярнулася, да Віслы. І я жадаю таго самага ў Беларусі, каб у вас зьявілася свабода і поле для манэўру. Для гэтага патрэбная перамога над Расеяй і яе аслабленьне.
