Адмысловае дасьледаваньне, праведзенае аўстралійскім варыянтам выданьня брытанскай газэты The Guardian (Guardian Australia), выявіла амаль 60 падабенстваў ці нават аднолькавых сказаў у рамане Г’юза «Сабакі» («The Dogs») з кнігай Алексіевіч, якая ўпершыню выйшла па-расейску ў 1985 годзе, а яе ангельскамоўны пераклад — «War's Unwomanly Face» — у 2017 годзе.
Справа плягіяту набыла агульнанацыянальны розгалас, паколькі раман «Сабакі» Джона Г’юза апынуўся ў доўгім сьпісе найбольш прэстыжнай літаратурнай прэміі ў Аўстраліі — прэміі імя Майлза Фрэнкліна.
Алексіевіч: Гэта абуральна
Выданьне Guardian Australia выслала Сьвятлане Алексіевіч шэраг урыўкаў з «Сабак» і спытала пра відавочнае выкарыстаньне яе матэрыялу. Беларуская пісьменьніца даслала празь перакладчыка кароткую заяву, якую цытуе The Guardian: «Я ніколі ня чула пра The Dogs і ня зьвязвалася з Гʼюзам. Даслоўныя вытрымкі з маёй кнігі абуральныя, і я, вядома, не пагаджалася на гэта».
Калі гэтыя самыя ўрыўкі паказалі перакладчыкам кнігі «У вайны не жаночае аблічча», сужэнцам Рычарду Півіру і Ларысе Валахонскай, яны назвалі падабенствы і супадзеньні «даволі незвычайнымі».
«Такое не бывае выпадкова: не з такімі канкрэтнымі словамі, іх пасьлядоўнасьцю, тонам апавяданьня, — заявілі яны. — На гэта, безумоўна, варта зьвярнуць увагу судзьдзяў [літаратурнай прэміі імя Майлза Фрэнкліна] і грамадзкасьці».
Г'юз: «Я быў сапраўды зьдзіўлены»
У заяве для The Guardian Гʼюз сказаў, што пачаў пісаць «Сабак» 15 гадоў таму, і гэты працэс уключаў шмат запісаў размоваў зь яго ўкраінскімі бабай і дзедам, якія апавядалі пра шмат выпадкаў, падобных да тых, што зьмяшчаюцца ў кнізе Алексіевіч.
Пісьменьнік сказаў, што ўпершыню прачытаў «У вайны не жаночае аблічча», калі кніга выйшла на ангельскай мове ў 2017 годзе, і выкарыстоўваў яе на занятках творчага пісьменства са студэнтамі.
«Я тады выбраў урыўкі, якія хацеў выкарыстаць, і з тых часоў не вяртаўся да самой кнігі, — сказаў Гʼюз. — У нейкі момант, неўзабаве пасьля таго, як я, напэўна, дадаў іх да стэнаграмаў, якія я рабіў у інтэрвію са сваімі бабай і дзедам на працягу многіх гадоў… [я пачаў] лічыць іх сваімі ўласнымі».
Пісьменьнік дадаў, што аповеды бабулі і дзядулі ў ягонай сьвядомасьці зьмяшаліся з вуснымі гісторыямі Алексіевіч: «Я больш ня мог іх адабраць, нават калі б хацеў».
Гʼюз працягнуў: «Я не спрабую тут апраўдвацца. Я хутчэй спрабую зразумець, як я мог так непасрэдна выкарыстаць часткі твора іншага пісьменьніка, не ўсьведамляючы, што я гэта раблю. Я ні на адным этапе пісаньня ня меў намеру выдаць твор Алексіевіч за свой уласны і быў сапраўды зьдзіўлены, калі ўбачыў матэрыял, уключаны ў газэтны артыкул (няма нічога больш трывожнага, чым выявіць, што ваш творчы працэс зусім ня тое, што вы думалі)».
«Я хацеў бы папрасіць прабачэньня ў спадарыні Алексіевіч і яе перакладчыкаў за тое, што выкарыстаў іх словы без прызнаньня (іхнага аўтарства. — РС)», — сказаў Джон Гʼюз.
Журы прэміі імя Майлза Фрэнкліна (фінансавая частка ўзнагароды — 60 тысяч даляраў) выдаліла кнігу Джона Г’юза «Сабакі» з доўгага сьпісу прэтэндэнтаў.
Ня толькі Алексіевіч, але і іншыя
Празь некалькі дзён пасьля адкрыцьця плягіяту Джона Г’юза з кнігі Алексіевіч, The Guardian паведаміў, што дасьледнікі знайшлі ў ягоных «Сабаках» таксама ўрыўкі і фразы, якія вельмі моцна падобныя да некаторых фармулёвак і фразаў у кнігах «Вялікі Гэтсбі» Фрэнсіса Скота Фіцджэралда, «Ганна Карэніна» Льва Талстога і «На заходнім фронце безь перамен» Эрыха Марыі Рэмарка.
«Я ня думаю, што я плягіятар большы, чым любы іншы пісьменьнік, на якога паўплывалі вялікія, якія былі да іх», — адказаў Г’юз на гэтыя новыя закіды.
* * *
Дзеля параўнаньня прывядзем з The Guardian тры кароткія ўрыўкі з ангельскага перакладу кнігі Сьвятланы Алексіевіч «У вайны не жаночае аблічча» і тры адпаведныя ім урыўкі з кнігі Джона Г’юза «Сабакі», якія могуць падпадаць пад катэгорыю літаратурнага плягіяту:
War's Unwomanly Face:
Somebody betrayed us… The Germans found out where the camp of our partisan unit was.
[W]e were saved by the swamps where the punitive forces didn’t go.
For days, for weeks, we stood up to our necks in water.
The Dogs:
Someone betrayed us… The Germans found the camp. We were saved by the swamps. For days we stood up to our necks. Mud and water.
War's Unwomanly Face:
The baby was hungry… It had to be nursed… But the mother herself was hungry and had no milk.
The Dogs:
The baby was hungry.
But she was hungry too and had little milk.
War's Unwomanly Face:
The baby cried. The punitive forces were close… With dogs… If the dogs heard it, we’d all be killed. The whole group — thirty of us… You understand?
[W]e can’t raise our eyes. Neither to the mother nor to each other…
The Dogs:
[T]he Germans were close… we could hear the dogs. If the dogs heard it…?
There were thirty of us… No one could look at me… No one… You understand…
