Паўтара года таму памёр дэпутат Палаты прадстаўнікоў ад Палескай выбарчай акругі № 43 (Мазыр і раён) Леанід Пісанік. У такім выпадку закон прадугледжвае правядзеньне пазачарговых выбараў. Іх жыхары раёну прапанавалі сумясьціць з рэфэрэндумам аб зьменах у Канстытуцыю і склалі пэтыцыю з такой просьбай на партале «Удобный город».
Аўтары пэтыцыі ўказваюць, што з прычыны сьмерці дэпутата яны пазбаўленыя канстытуцыйнага права браць удзел у вырашэньні дзяржаўных спраў праз законна абраных прадстаўнікоў. І гэтае «пазбаўленьне» цягнецца ўжо паўтара года, а Цэнтарвыбаркам, адказны за правядзеньне пазачарговых выбараў у такім выпадку, ніяк не рэагуе на сытуацыю.
Аўтары праз пэтыцыю папрасілі ў Цэнтрвыбаркама сумясьціць выбары па Мазырскай акрузе з рэфэрэндумам аб Канстытуцыі. З ЦВК прыйшоў адказ, які падпісаў новы яго кіраўнік — Ігар Карпенка. У дакумэнце сказана:
«У адпаведнасьці з часткай 1 артыкулу 88 Выбарчага кодэксу выбары дэпутата Палаты прадстаўнікоў замест выбылага назначаюцца Цэнтральнай камісіяй не пазьней як за тры месяцы да іх правядзеньня.
Дата правядзеньня рэспубліканскага рэфэрэндуму была вызначана ва ўказе ад 20 студзеня 2022 года, у сувязі з чым Цэнтральная камісія ня мела прававых падстаў для разгляду пытаньня аб назначэньні выбараў дэпутата ў вышэйназванай выбарчай акрузе на 27 лютага 2022 году.
Пры гэтым зьвяртаем увагу, што прадпісаньні, замацаваныя ў артыкуле 88 Выбарчага кодэксу Рэспублікі Беларусь, маюць дыспазытыўны характар, гэта значыць не сфармуляваны як абавязковыя».
Згодна з каляндарным плянам выбараў і рэфэрэндумаў, апублікаваным на сайце Цэнтрвыбаркама, найбліжэйшыя заплянаваныя выбары — выбары дэпутатаў мясцовых Саветаў дэпутатаў — павінны прайсьці не пазьней за 5 лістапада 2023 году. У такім выпадку выбарнікі з Мазыра ня будуць мець свайго дэпутата ў Палаце прадстаўнікоў мінімум тры гады.
Канстытуцыйная рэформа ў Беларусі-2022. Асноўнае
Якія паўнамоцтвы прапануюць забраць у прэзыдэнта?
З тэксту Канстытуцыі прапануюць забраць наступныя палажэньні пра прэзыдэнта:
- прызначае шэсьць чальцоў Цэнтравыбаркаму;
- са згоды Савету Рэспублікі прызначае на пасаду старшыняў Канстытуцыйнага суду, Вярхоўнага суду, Вышэйшага гаспадарчага суду зь ліку судзьдзяў гэтых судоў;
- вызваляе ад пасады старшыню і судзьдзяў Канстытуцыйнага, Вярхоўнага і Вышэйшага гаспадарчага судоў, старшыню і сяброў Цэнтральнай камісіі па выбарах і правядзеньні рэспубліканскіх рэфэрэндумаў, генэральнага пракурора;
- прызначае на пасаду і вызваляе ад пасады старшыню Камітэту дзяржаўнага кантролю.
Якія паўнамоцтвы даюцца «Ўсебеларускаму народнаму сходу»
Праект замацоўвае статус «Усебеларускага народнага сходу» як паралельнай парлямэнту структуры з вышэйшымі за яго паўнамоцтвамі.
Сярод іх:
- «Усебеларускі народны сход» зацьвярджае асноўныя кірункі ўнутранай і замежнай палітыкі, ваенную дактрыну, канцэпцыю нацыянальнай бясьпекі;
- зацьвярджае праграмы сацыяльна-эканамічнага разьвіцьця Рэспублікі Беларусі;
- заслухоўвае прэм’ер-міністра аб выкананьні праграмы сацыяльна-эканамічнага разьвіцьця Рэспублікі Беларусі;
- прапануе зьмены і дадаткі ў Канстытуцыю;
- прапануе правядзеньне рэспубліканскіх рэфэрэндумаў;
- мае права разглядаць пытаньне аб легітымнасьці выбараў;
- прымае рашэньне аб зьняцьці прэзыдэнта з пасады ў выпадку сыстэматычнага або грубага парушэньня ім Канстытуцыі альбо зьдзяйсьненьня дзяржаўнай здрады ці іншага цяжкага злачынства.
Што яшчэ ў праекце новай Канстытуцыі
- Здымаецца артыкул аб бестэрміновым прэзыдэнцтве, вяртаецца абмежаваньне двума тэрмінамі: «Адна і тая ж асоба можа быць прэзыдэнтам ня больш за два тэрміны». Але правіла мае дзейнічаць толькі для новаабраных прэзыдэнтаў.
- Уводзіцца імунітэт для былога прэзыдэнта: «Прэзыдэнт, які спыніў выкананьне сваіх паўнамоцтваў, ня можа быць прыцягнуты да адказнасьці за дзеяньні, учыненыя ў сувязі з ажыцьцяўленьнем ім прэзыдэнцкіх паўнамоцтваў».
- Закрываецца магчымасьць абірацца прэзыдэнтам тым, хто часова зьехаў: «Прэзыдэнтам можа быць абраны грамадзянін Рэспублікі Беларусі па нараджэньні, не маладзейшы за 40 гадоў, які валодае выбарчым правам, пастаянна пражывае ў Рэспубліцы Беларусі ня менш за 20 гадоў непасрэдна перад выбарамі, які ня мае і ня меў раней грамадзянства замежнай дзяржавы, або дазволу на жыхарства, або іншага дакумэнту замежнай дзяржавы, які дае права на льготы і іншыя перавагі».
- З праекту выключаны артыкул пра імкненьне Беларусі зрабіць сваю тэрыторыю бязьядзернай зонай, а дзяржаву – нэўтральнай.
«Заключныя і пераходныя палажэньні» праекту Канстытуцыі
- Паводле артыкулу 143 абмежаваньні на прэзыдэнцкія тэрміны ўступяць у сілу толькі пасьля наступных прэзыдэнцкіх выбараў: «Зьмены Канстытуцыі, якія абмяжоўваюць колькасьць тэрмінаў, на працягу якіх адна і тая ж асоба можа займаць пасаду прэзыдэнта, уступаюць у сілу зь дня ўступленьня на пасаду зноў абранага прэзыдэнта». Паводле літары артыкулу, Лукашэнка можа балятавацца ў прэзыдэнты яшчэ прынамсі двойчы.
- Таксама паводле артыкулу 143 ніякіх датэрміновых выбараў не прадугледжана, у тым ліку і прэзыдэнцкіх: «Дзяржаўныя органы (службовыя асобы) ажыцьцяўляюць сваю дзейнасьць на працягу тэрміну, на які яны былі ўтвораныя (абраныя, прызначаныя), альбо да спыненьня іх паўнамоцтваў ва ўстаноўленым парадку.
- Паводле артыкулу 144 дзейны кіраўнік дзяржавы можа прэтэндаваць на пасаду старшыні Ўсебеларускага народнага сходу: «Закон, які вызначае кампэтэнцыю, парадак фармаваньня і дзейнасьці Ўсебеларускага народнага сходу, падлягае прыняцьцю на працягу году з дня ўступленьня ў сілу зьменаў Канстытуцыі. У мэтах арганізацыі належнай працы Ўсебеларускага народнага сходу прэзыдэнт, які займае гэтую пасаду на дату ўступленьня ў сілу зьменаў Канстытуцыі, можа быць абраны старшынём Усебеларускага народнага сходу».
