Патрыяршым экзархам усяе Беларусі, мітрапалітам Менскім і Заслаўскім прызначаны япіскап Барысаўскі і Мар’інагорскі Веньямін. Сыход мітрапаліта Паўла і прызначэньне на яго месца Веньяміна мы папрасілі пракамэнтаваць багаслова Натальлю Васілевіч.
— Гэта было асабістае прашэньне мітрапаліта Паўла. І нават калі гэта рытарычная фігура, то ў сьвятле тых падзеяў, якія зараз у Беларусі адбываюцца, мітрапаліту Паўлу, як грамадзяніну РФ, было вельмі цяжка кіраваць япархіяй. Яго ў 2014 годзе прызначылі ў ціхую япархію, дзе нічога не адбываецца, дзе няма ніякіх раскольнікаў ці аўтакефаліяў. Яго прызначалі ў рай. А ён ператварыўся ў пекла. У сэнсе кіраваньня дык пэўна.
Па-другое, у апошнія тыдні ён паказаў сябе вельмі разгубленым. Ён прымаў адны рашэньні, потым карэктаваў іх, потым карэктаваў карэкцыі. Ён ня мог зарыентавацца, што рабіць, калі шмат сьвятароў супраць.
Сытуацыя крытычная і ў краіне, і ў царкве. Плюс над ім вісеў той фактар, што ён грамадзянін РФ, што супярэчыць дзейнаму заканадаўству Беларусі. Яго ў любы момант маглі дэпартаваць. Я не выключаю, што гэтая пагроза Лукашэнкі на мітынгу 22 жніўня, што мы прыпомнім канфэсіям, якую пазыцыю яны займалі, тычылася і мітрапаліта Паўла.
Ён у гэтым сэнсе быў зручнай мішэньню. Ён узначальваў БПЦ, таму што беларуская дзяржава талеравала яго расейскае грамадзянства. І ўзьнікла жаданьне прызначыць сьвятара, які плоць ад плоці Беларусі, чыё служэньне ўсё прайшло ў Беларусі, які больш зьвязаны і зь беларускім клірам, і зь беларускімі вернікамі.
— Гучаць меркаваньні, што мітрапаліт Веньямін — чалавек кансэрватыўных поглядаў і ў цяперашнім крызісе выразна падтрымліваў уладу, у адрозьненьне, скажам, ад Горадзенскага япіскапа Арцемія.
— У адрозьненьне ад Арцемія яго сапраўды можна назваць і кансэрватарам, і чалавекам больш памяркоўных поглядаў. Зь іншага боку, уладыка Веньямін паходзіць з чыста манаскага асяродзьдзя. Вернікі і сьвятары ведаюць яго як манаха з манастыра ў Лядах. Скажам, той жа ўладыка Арцемій быў простым сьвятаром на прыходзе ў Аляксандра-Неўскай царкве. Ён паходзіць з цэлібатных сьвятароў, а не з манаства. Гэта іншы тыпаж япіскапа.
Уладыка Веньямін фізык па адукацыі, пэўны час у БПЦ ён адказваў за адносіны з Акадэміяй навук. Ён добра разумее беларускую мову. Яму ня трэба пісаць тэксты зь перакладам.
Але ім і кіраваць лягчэй. А куды ён падзенецца зь Беларусі? Днямі было апублікаванае інтэрвію зь ім, якое было дэманстрацыяй ляяльнасьці перад прызначэньнем. Ён там заявіў, што аўтакефалія — гэта ледзь ня самы страшэнны грэх. І гэта вельмі пасуе тым настроям, якія цяпер пануюць у РПЦ у дачыненьні да мясцовых цэркваў у Беларусі, Украіне, Малдове. У РПЦ усе баяцца, што адбудзецца парад аўтакефаліяў, пасьля таго як ва Ўкраіне была ўтвораная ПЦУ. У РПЦ слова «аўтакефалія» выклікае нерацыянальную панічную рэакцыю.
— Пэўны час таму мітрапаліт Павал адклікаў сваё віншаваньне зь перамогай на выбарах Аляксандру Лукашэнку...
— Ён не адклікаў, гэта недакладная інтэрпрэтацыя. З майго досьведу камунікацыі зь ім, у яго няма цьвёрдых меркаваньняў шмат па якіх пытаньнях. Чаму ён падтрымліваў беларускую мову ў царкве? Ён пабачыў вялікую групу вернікаў, якая яго скіроўвала ў гэты бок. І ён паддаваўся.
— Ці можна сказаць, што пазыцыя Маскоўскай патрыярхіі на працягу ўсяго крызісу ў Беларусі заставалася нязьменнай? Як патрыярх Кірыл павіншаваў Лукашэнку з абраньнем, так лінія і заставалася на яго падтрымку, ажно да замены патрыяршага экзарха БПЦ на таго, якому аддаў перавагу Лукашэнка?
— Я вярнуся да сытуацыі зь мітрапалітам Паўлам. Была яго сустрэча зь вернікамі, якія ладзілі малітву ля Катэдральнага сабору. Ён туды прыйшоў, і калі яны сталі яму казаць пра катаваньні ў ізалятарах, пра тое, як ім было балюча чытаць віншаваньні Лукашэнку, ён ім сказаў, што просіць у іх прабачэньня за гэтае віншаваньне. Ён не адклікаў віншаваньне.
Маскоўскай патрыярхіі цяжка вызначыць сваю стратэгію, бо вельмі цяжка зразумець, што адбываецца ў Беларусі. Нават для многіх беларускіх аналітыкаў цяперашнія падзеі сталі нечаканасьцю. А што ўжо казаць пра нашых «старэйшых братоў»?
Я ня думаю, што яны наўпрост выконваюць загады і пажаданьні Лукашэнкі. Яны ў любым выпадку разумеюць, што цяпер падтрымка ў Лукашэнкі не такая высокая, як раней. І рабіць адназначную стаўку на яго яны ня будуць. Справа ня ў тым, што яны так ужо любяць Лукашэнку. РПЦ хоча, каб яе інтарэсы былі захаваныя і абароненыя.
Тое, што заявіў Лукашэнка ў Горадні, што справа царквы — маліцца ў сьценах цэркваў, цалкам супярэчыць таму, што прапаведуе патрыярх Кірыл падчас усяго свайго «пантыфікату» — што царкву нельга заціскаць у межы храму і малітвы, што царква мае права выказвацца ў публічнай сфэры. Лукашэнка ўвесь час дэманструе, што яму патрэбная кішэнная царква, а патрыярх Кірыл выступае супраць гэтай канцэпцыі. Ён хоча бачыць праваслаўную царкву такой жа моцнай, як Ватыкан, які можа дыктаваць сваю волю і патрабаваць ад дзяржаваў, каб яны трымаліся сваіх каштоўнасьцяў.
— Веньямін — першы патрыяршы экзарх БПЦ, беларус паводле паходжаньня і служэньня. Вы ўжо сказалі пра «кішэнную царкву». А ці ня можа тут зьявіцца аўтакефалія з самага нечаканага боку, і Лукашэнка паўторыць шлях ангельскага караля Генрыха VIII, які з палітычных меркаваньняў вывеў ангельскую царкву з падпарадкаваньня Ватыкану і ўтварыў нацыянальную царкву?
— Як Лукашэнка гэта тэхнічна можа зрабіць? Ён, зразумела, можа сабраць сабор япіскапаў. Але Веньямін шчыра выступае супраць аўтакефаліі. Я магу шмат у чым не пагаджацца зь ім, але ён прынцыповы чалавек. Ён не з пароды дыпляматаў, ён з манастыра. І ні на якую аўтакефалію ён ня пойдзе. Ён будзе падтрымліваць Лукашэнку, але не таму, што гатовы падтрымліваць любую ўладу, а зыходзячы са сваіх рэлігійных перакананьняў. Мне яго фундамэнталізм ня вельмі падабаецца, але яго пазыцыя заўсёды ясная.
