Вечарам 18 жніўня журналістка Пятага каналу ўкраінскай тэлевізіі Яніна Сакалова апублікавала запісы тэлефонных размоваў, на якіх, як сьцьвярджаецца, супрацоўнік СБУ вэрбуе расейцаў з ПВК «Вагнэр», выдаючы сябе за наймальніка «ахоўнікаў» для працы за мяжой. На першы погляд, запісы пацьвярджаюць вэрсію, якая зьявілася раней у расейскіх і ўкраінскіх СМІ, што затрыманыя 29 ліпеня ў Мінску «вагнэраўцы» маглі стаць ахвярай правакацыі з боку Украіны.
Справу «вагнэраўцаў» разглядае Марк Крутаў, карэспандэнт расейскай рэдакцыі Радыё Свабода. Публікуецца ў скарочаным выглядзе.
На відэа трое расейцаў, якія, як сьцьвярджаецца ў тытрах, зьяўляюцца байцамі ПВК «Вагнэр», у дэталях апавядаюць пра свой баявы досьвед у складзе прарасейскіх сіл на Данбасе, адказваючы на пытаньні «вэрбоўшчыка». 19 жніўня Служба бясьпекі Ўкраіны (СБУ), і Служба замежнай выведкі, і кіраўніцтва Галоўнага ўпраўленьня выведкі Ўзброеных сіл Украіны зьняпраўдзілі хоць якое дачыненьне да падобнай спэцапэрацыі, назваўшы яе «інфармацыйным укідам з мэтай нанясеньня шкоды Ўкраіне» і «расейскім фэйкам».
На відэа ёсьць запіс размоваў, якія нібыта адбыліся паміж супрацоўнікам СБУ зь легендай «наймальніка» баевікоў ПВК «Вагнэр» і трыма «вагнэраўцамі»: Дзянісам Харытонавым, Сяргеем Шчарбаковым і Аляксандрам Сідаравым. У «супрацоўніка СБУ» наўмысна зьменены голас, афармленьне відэа нагадвае афіцыйна апублікаваныя матэрыялы СБУ, напрыклад праслухоўваньне абвінавачаных у датычнасьці да катастрофы «Боінга» пад Данецкам і расейскіх вайскоўцаў у Данбасе.
На стужках Харытонаў, Шчарбакоў і Сідараў сапраўды дэталёва адказваюць на пытаньні «супрацоўніка СБУ» пра свой баявы досьвед — як на звычайнай гутарцы пры прыёме на працу. У відэа, якое апублікавала Яніна Сакалова, прысутнічаюць таксама кадры з дакумэнтамі «вагнэраўцаў» — узнагароднымі кніжкамі, мэдалямі і іншымі сьведчаньнямі іх удзелу ў баявых дзеяньнях.
Што расказалі «вагнэраўцы» на відэа?
Дзяніс Харытонаў, які звольніўся ў запас з расейскай арміі ў 2001 годзе, апавядае на гэтых запісах, што з 2014 году ён ваяваў на Данбасе ў складзе батальёну «Стэп», дзе камандаваў разьлікам, а затым і «ўзводам ПЗРК» (ПЗРК — пераносны зэнітна-ракетны комплекс). Паводле яго, ён асабіста зьбіў з ПЗРК «Іголка» ўкраінскі верталёт і два штурмавікі Су-25. На відэа паказаны дакумэнт — прадстаўленьне Харытонава да ўзнагароды «ДНР», у якім гаворыцца, што гэта адбылося 16 ліпеня 2014 году. Інфармацыя пра страту аднаго Су-25 украінскай арміяй у гэты дзень пацьвярджаецца заявамі ўкраінскага камандаваньня, а таксама публікацыямі ўкраінскіх і расейскіх СМІ. У той жа час у іншым месцы роліка паказана відэа, на якім, як сьцьвярджаецца, сэпаратысты, у тым ліку Харытонаў, які знаходзіцца па-за кадрам, накіроўваюцца да месца зьбіцьця Су-25 23 ліпеня — менавіта ў гэты дзень украінская армія страціла два штурмавікі. Чым тлумачыцца гэтая нестыкоўка — недакладнасьцю ў тытрах да відэа, хлусьнёй самага Харытонава або фабрыкацыяй «легенды», — незразумела.
Харытонаў таксама расказаў, што за зьбіты верталёт ён атрымаў мэдаль ордэна «За заслугі перад Айчынай» другой ступені (на відэа паказана яго копія), а за «паўднёвыя апэрацыі ў пясках» — першай ступені. Паводле яго слоў, узнагароды ў Крамлі ён атрымліваў з рук дарадцы Ўладзіміра Пуціна Ўладзіслава Суркова. Харытонаў таксама згадвае «нашы ўнутраныя музыканцкія ўзнагароды на арабскай мове» — «музыкантамі» называюць сябе найміты ПВК «Вагнэр» ў гонар пазыўнога свайго камандзіра, які супадае з прозьвішчам славутага нямецкага кампазытара.
«Пакуль я працаваў музыкантам у аркестры… у мяне ўсё ўзнагароды ўнутраныя ёсьць. Іх там штук 7-8, напэўна», — кажа Харытонаў. На апублікаваным Сакаловай відэа паказана ўзнагародная кніжка мэдаля з асабістым нумарам Харытонава М-0801 і надпісамі на арабскай мове: «Сырыйская Арабская Рэспубліка» і «За ўзяцьце Тадмор» (арабскае назва Пальміры). На кніжцы — друк з надпісам «Isis Hunters» («Паляўнічыя за Ісламскую дзяржаву») — так называюцца атрады, сфармаваныя з жыхароў Сырыі, да якіх расейцы, як правіла, прыстаўленыя ў якасьці інструктараў.
Яшчэ адным суразмоўцам супрацоўніка СБУ, калі верыць апублікаваным запісам, зьяўляецца калега Харытонава Сяргей Шчарбакоў, які ў размове расказвае «наймальніку», як яго «перакінулі» ва Ўкраіну вясной 2014 году пасьля 10-дзённай падрыхтоўкі на «палігоне ў Растоўскай вобласьці». Шчарбакоў кажа, што на свае вочы бачыў, як Харытонаў з ПЗРК пацэліў у верталёт і два Су-25. Паводле Шчарбакова, ён трапіў на Данбас «ад казацтва» (у яго акаўнце ў «Аднаклясьніках» сапраўды шмат публікацый пра казакаў).
У роліку таксама паказана фатаграфія сэпаратыстаў на фоне абломка самалёта, але ні Шчарбакова, ні Харытонава на ёй няма, а сам здымак неаднаразова публікаваўся ў інтэрнэце з 2014 году, у тым ліку прысутным на ім Сяргеем Архіпавым.
Трэці суразмоўца «супрацоўніка СБУ» — нейкі Аляксандар Сідараў, які расказвае, што ён узаемадзейнічаў з «музыкам» (Вагнэрам) пры ўзяцьці аэрапорта Луганску. Пра тое, чаму менавіта прысутнасьць Сідарава на відэа здаецца дзіўнай, ніжэй.
Гэтыя аўдыёзапісы сталі прычынай рэзкай крытыкі ў адрас прэзыдэнта Ўкраіны Ўладзіміра Зяленскага і кіраўніка яго адміністрацыі Андрэя Ярмака, які нібыта ініцыяваў перанос спэцапэрацыі, што прывяло да яе правалу. Ярмак ужо заявіў, што гэтая інфармацыя не адпавядае рэчаіснасьці. Пра тое, што СБУ або ўкраінская контравыведка не плянавалі выцягваць «вагнэраўцаў» з Расеі ва Ўкраіну, заявіў і новы кіраўнік Галоўнага ўпраўлення выведкі Мінабароны Кірыл Буданаў. Ягоны папярэднік Васіль Бурба, які, згодна з вэрсіяй Юрыя Бутусава, быў звольнены менавіта з прычыны незадаволенасьці ідэяй Ермака адкласьці апэрацыю, пакуль ніяк не пракамэнтаваў таго, што адбываецца.
Што ня так з аўдыёзапісамі «вэрбаваньня вагнэраўцаў»?
Апублікаванае Янінай Сакаловай відэа выклікае некалькі пытаньняў, адказы на якія Радыё Свабода пакуль знайсьці не ўдалося.
- Дзяніс Харытонаў і Сяргей Шчарбакоў сапраўды ёсьць у сьпісе затрыманых у Менску расіянаў, у адрозьненьне ад Аляксандра Сідарава. «Супрацоўнік СБУ» спачатку зьвяртаецца да Сідарава, называючы яго «Аляксеем», затым папраўляецца, назваўшы імя «Аляксандар». Сідараў пацьвярджае, што яго завуць менавіта так. У сьпісе затрыманых у Менску ёсьць чалавек з прозьвішчам «Сідараў», але яго завуць Сяргей. Больш за тое, «Аляксандар Сідараў» на апублікаваных запісах кажа, што ня мае замежнага пашпарта, а значыць, ён наўрад ці мог удзельнічаць у транзыце празь Беларусь у іншую краіну.
- Запісы размовы «супрацоўніка СБУ» з Харытонавым і Шчарбаковым суправаджаюцца фота іх дакумэнтаў. У роліку не гаворыцца прамым тэкстам, што гэтыя дакумэнты былі дасланыя ў СБУ самімі «вагнэраўцамі» пасьля таго, як яны паверылі ў пададзеную ім легенду аб найманьні на працу. Тым ня менш некаторыя з гэтых фатаграфій, напрыклад узнагародная кніжка Харытонава да нагруднага знаку «Добраахвотнік Данбасу», раней былі апублікаваныя ім самім у сацыяльнай сетцы «Одноклассники» (цяпер акаўнт выдалены, аднак гэтае фота ў ліку іншых было апублікавана на сайце «Миротворець»). Гэта не азначае, што тыя, хто размаўлялі з «наймальнікам», не маглі даслаць гэтыя фатаграфіі на просьбу «агента СБУ», аднак многія з паказаных у роліку здымкаў даўно знаходзяцца ў адкрытым доступе ў інтэрнэце.
- У тытрах і размовах «вагнэраўцаў» на відэа ёсьць нестыкоўкі: напрыклад, несупадзеньне даты зьбіцьця двух Су-25 у «прадстаўленьні да ўзнагароды» Харытонава з рэальнай датай падзеі.
- Нарэшце, самае дзіўнае. У канцы «перададзенага на флэшцы» Яніне Сакаловай роліка паказаны фота дакумэнтаў (вайсковых білетаў, пашпартоў, дазволаў на нашэньне зброі) яшчэ траіх расейцаў: Сяргея Юр’евіча Анохіна, Дзьмітрыя Андрэевіча Журына і Тахіра Мінігаяновіча Бахтыгараева. Яны суправаджаюцца тытрамі «фатаграфіі іншых затрыманых сяброў ПВК «Вагнэр», аднак у сьпісах затрыманых у Менску прысутнічае толькі Бахтыгараеў. Пра затрыманьне Анохіна або Журына ў Беларусі ці ў якой-небудзь іншай краіне ніколі не паведамлялася. Акаўнты Анохіна ў сацыяльных сетках і яго профіль на сайце «Миротворець» сапраўды пацьвярджаюць, што ён удзельнічаў у вайне на ўсходзе Ўкраіны — аднак, наколькі можна меркаваць зь іх зьместу, ніякага дачыненьня да ПВК «Вагнэр» ён ня мае. Знайсьці акаўнты Журына Радыё Свабода не атрымалася, па фатаграфіях у профілі яго маці ў «Одноклассниках» можна меркаваць толькі пра тое, што ён служыў у расейскай арміі ў пачатку 2010-х гадоў. У відэа «вэрбоўкі», зрэшты, паказалі ўзнагародную кніжку Журына да мэдаля Жукава, атрыманага ім вясной 2015 году.
- «Усё гэта моцна падобна на апэрацыю прыкрыцьця зь пераводам стрэлак у бок Украіны» — піша 19 жніўня карыстальнік твітэра @666_mancer, які з 2014 году адсочвае актыўнасьць расейскіх вайскоўцаў на Данбасе і знаходкі якога адыгралі важную ролю ў незалежных расьсьледаваньнях аб расейскім ваенным умяшаньні ў вайну ва Ўкраіне, у тым ліку ў расьсьледаваньнях міжнароднай групы Bellingcat. Адначасова дасьледнік Bellingcat Хрыста Грозеў адразу пасьля публікацыі Янінай Сакаловай відэа напісаў у Твітэры, што схільны ацэньваць апублікаваныя запісы як «аўтэнтычныя».
Радыё Свабода, тым ня менш, мяркуе, што пакуль у адкрытым доступе не зьявілася пераканаўчых доказаў вэрсіі пра «зрыў апэрацыі СБУ адміністрацыяй Уладзіміра Зяленскага» і ў цэлым факту, што такая апэрацыя рыхтавалася. Зьвяртае на сябе ўвагу яшчэ адна дэталь у пасьце прыхільніка гэтай вэрсіі Юрыя Бутусава: ён піша, што апэрацыя выбаўленьня групы «вагнэраўцаў» з Расеі ва Ўкраіну плянавалася «больш за год» — аднак наўрад ці хтосьці мог выказаць здагадку летам 2019-га, да пандэміі каранавірусу і закрыцьця межаў, што расейскія найміты паляцяць куды-небудзь транзытам празь Менск. Звычайна яны выкарыстоўвалі для сваіх мэтаў самалёты Міністэрства абароны і сырыйскай авіякампаніі Sham Wings, якія ляталі ўжо наўпрост з Расеі. Калі СБУ меркавала выцягнуць іх з дапамогай легенды аб «прыватнай замове на ахову заводаў у Вэнэсуэле», цяжка ўявіць, што магло прымусіць «вагнэраўцаў» скарыстацца Менскам як транзытным пунктам — да пандэміі паляцець у Каракас было значна прасьцей з Масквы, чым зь беларускай сталіцы.
