28 студзеня споўнілася б 80 гадоў з дня нараджэньня клясыка беларускай літаратуры Леаніда Дайнекі. Ён быў другім пасьля Караткевіча пісьменьнікам, чые гістарычныя раманы карысталіся вялізным посьпехам у масавага чытача.
Леанід Дайнека (1940–2019) праз усё жыцьцё марыў стаць мараком, але зрабіўся папулярным пісьменьнікам. Пачынаў як паэт, пісаў раманы пра рэвалюцыю, грамадзянскую вайну, пра сучаснасьць і фантастыку, але найбольш запомніўся займальнымі гістарычнымі творамі «Меч князя Вячкі», «Сьлед ваўкалака», «Жалезныя жалуды».
У 1990-я стаў пасьпяховым бізнэсоўцам (заснаваў кампаніі па вытворчасьці алькаголю «Пасад» і «БелПі»), а ў апошнія дзесяцігодзьдзі ствараў аўтабіяграфічныя, філязофска-іранічныя замалёўкі, разважаньні, успаміны і афарызмы, якія назваў «Герадоцінкі» і публікаваў у Фэйсбуку. Многія цікавыя факты пра спадара Дайнеку ўзятыя менавіта адтуль.
1. Быў шакаваны жорсткасьцю да палонных немцаў
У фэйсбучным запісе «Дзьве калёны» (2.07.2019) прыгадваў: «...гналі нямецкіх ваеннапалонных... Яны былі скручаныя калючым дротам — з голых рук цякла кроў... зьбітыя, скрываўленыя... Савецкі афіцэр... у новенькай, не запыленай форме... крычаў: „Товарищи! Дерите колья из заборов! Бейте фашистских зверей!“ Частка натоўпу... пачала выломваць колікі з платоў і бязьлітасна дубасіць немцаў. Аж крывавыя пырскі ляцелі!.. Немцаў прыгналі, як быдла, да Глінішча (глыбокая, запоўненая рудой вадой яма на ўскраіне Зьмітраўкі) і ўтапілі там. Яшчэ некалькі гадоў мы, дзеці, бачылі, як плавае там ашмоцьце нямецкай вайсковай формы...»
2. Быў сьведкам, як выколваюць вочы Берыі
«Настаўнік гісторыі выйшаў у школьны калідор і зьняў са сьцяны партрэт Берыі, што вісеў на самым пачэсным месцы... „Пратрэ пыл з рамкі“ — падумалі мы. Настаўнік... зламаў рамку, выхапіў... ручку-самапіску, вострым яе канцом выкалаў партрэту вочы (!!!) і, смачна плюнуўшы, шпурнуў скамечанага Берыю пад ногі. „Здурнеў! Зварʼяцеў!“ — жахнуліся мы. Так пачалася „хрушчоўская адліга“».
3. Ушчуваў маці за яе беларускамоўнасьць
«Неяк я, будучы маладым гарачым студэнтам-журфакаўцам, прыехаў на канікулы зь Менску ў родную вёску і гнеўна пачаў ушчуваць... маці: „Почему ты всё время разговариваешь по-белорусски? Неужели нельзя, как все, говорить на русском языке?“ Маці зьдзіўлена зірнула на мяне, сказала: „А навошта?“ Я й сёньня, празь дзясяткі гадоў, стоячы над матчынай магілай, чую тыя словы: „А навошта?“»
4. Трымаўся думкі: выратаваньне беларушчыны — у трасянцы
«Дарэчы, дарэмна, панове, ганьбіце „трасянку“. І ў ёй — выратаваньне беларушчыны. Сёньня яна наша „латынь вульгата“, мова вуліц, хат і кватэр, мова нашага люду.
Край мой — вятры і маланкі, У верасах паляны... Сталёвым тросам „трасянкі“ Я да цябе прыкаваны».
5. Абагаўляў мора
«Я плыў па Міжземным моры на цеплаходзе „Прынцэса Амароса“. Я плыў, здавалася мне, у сваё дзяцінства, у далёкія залатыя дні і ночы, калі рамантычным хлапчуком запоем чытаў Жуль Вэрна, Майн Рыда, Джэка Лёндана, Робэрта Стывэнсана... У тыя дні, у тыя ночы я трызьніў морам, і вось зараз яно было вакол мяне... У часіны шторму... у імгненьні найвышэйшай лютасьці стыхіі мне чуліся галасы Адысэя, Цэзара, Герадота... На палубе было мноства крэслаў... Я ня мог сядзець у прысутнасьці мора (!)... Дзіўныя колеры ўбачыў я, водбліскі, люстраныя ўспышкі, срэбна-залатыя пералівы, танцы сіняга, і зялёнага, і пэрлямутравага. І воблакі бачыў я... Такіх не бывае над сушаю... І ветразі на небасхіле... Яны шапталі і адначасна як бы крычалі: „Плыві да нас... шасьцідзесяцігадовы, стомлены і самотны. Тут, з намі, табе заўсёды будзе толькі дзесяць...“»
6. Паэт Анатоль Грачанікаў уратаваў жыцьцё ягонай жонцы
«Пляж [Піцунда], дзе купаліся і загаралі, быў амаль дзікі, увесь засыпаны вострай галькай... У апошнюю ноч перад вяртаньнем у Менск купілі некалькі бутэлек пякучай чачы... зладзілі банкет... і вырашылі неадкладна ісьці купацца ў начным моры. Бязглузьдзіца! Дзікі ўчынак!.. Уявіце — начное мора, цемра... Мы адважна рынуліся ў невядомасьць. І адразу ж магутны пеністы грэбень зьбіў усіх з ног. Імгненна вылецеў з галоваў хмель... выскачылі на бераг. І толькі Зіны не было! Жах заліў мне душу. „Зіна! Зіна!“ — у адчаі закрычаў я. Падалося, што вось-вось у гэтыя страшныя імгненьні з-за нейкай дзікай недарэчнасьці пераломваецца ўсё маё жыцьцё. „Злавіў залатую рыбку!“ — пачуўся раптам зь цемры голас Анатоля Грачанікава... Ён стаяў амаль па пояс у вадзе і трымаў на руках маю жонку Зіну...»
7. Яго называлі «алькагольным баронам»
«Мае нядобразычліўцы называюць мяне „алькагольным баронам“. Што ж, няхай будзе так. Я, пакуль хапае сіл, не зьвярну з абранага шляху. Гэта — насьледнае. Мой бацька Марцін Сьцяпанавіч часьцяком гнаў самагонку то ў нашым садзе за хатаю, то ў лесе, хаваючыся ад міліцыі. Я, малы, заўсёды круціўся ля яго, дапамагаў чым мог. Ужо тады я зразумеў, што ў нашых прыродных умовах, пры нашым мэнталітэце гарэлка — самы народны прадукт... Нафта скончыцца, газ высмакчуць з нутра плянэты, а гарэлка будзе заўсёды, пакуль пладаносіць, нараджае хлебны колас зямля, пакуль некаму хочацца пасьпяваць, а некаму...паплакаць».
8. Захапляўся Напалеонам
«Нам пастаянна ўнушалі: «Ах, які Напалеон бяка! Які ён крыважэрны захопнік, узурпатар, бандыт зь вялікай дарогі!» А гэты самы Напалеон у 1807 годзе скасаваў у Польшчы прыгон. А гэты самы Напалеон у 1812 годзе стварыў у Вільні Часовы Ўрад Вялікага Княства Літоўскага. Як гром, пранёсься ён па Эўропе, разбудзіў народы. Так, ён зрабіўся імпэратарам, але гэта быў Імпэратар Новага Часу. Са сваёй галавакружнай вышыні ён казаў кожнаму салдату і кожнаму просталюдзіну: «Франсуа, Ян, Іван, ты таксама можаш стаць такім, як я».
9. Іранізаваў, што расейцы называлі сваю мову «вялікай і магутнай»
«...„великим и могучим“ рускі язык (рускую мову) назвалі самі рускія — пісьменьнік Іван Тургенеў. Іншая справа, каб такія словы напісаў нехта чужы... скажам, ангелец, француз альбо немец. А так... гэта ўспрымаецца як звычайная нясьціплая пахвальба. З гэтакай жа самаўпэўненасьцю мы маглі б абʼявіць нашу рачулку Сьвіслач „вялікай і магутнай“ ракой».
10. Прадчуваў уласны сыход
За дзень да сьмерці апублікаваў у фэйсбуку верш:
«Сьціхаю. Нікога не крытыкую. Ня хаю. Не кахаю ні Алесю, ні Хаю. Сьціхаю...»
Выказваем падзяку ў падрыхтоўцы матэрыялу сыну пісьменьніка Зьмітру Дайнеку
