«Стары Ольса», самы прызнаны сярэднявечны гурт Беларусі, сёлета сьвяткуе 20-годзьдзе. Свабода пагутарыла з музыкамі па вяртаньні зь іхнага пятага амэрыканскага туру пра гастрольны побыт і сталеньне.
Дваццаць гадоў у музыцы, амэрыканскія туры, той самы кавэр на Metallica з 3,6 мільёна праглядаў, сярэднявечны фэстываль пасярод Атлянтычнага акіяну і фанаты ў Бразыліі.
Папулярызацыяй беларускай сярэднявечнай музыкі «Стары Ольса» ўжо некалькі гадоў займаецца і ў Амэрыцы — там сытуацыя з «мэдыявальнай» сцэнай, як у Беларусі два дзесяцігодзьдзі таму. Гурт нават выступае ў амэрыканскіх унівэрсытэтах, а гэта сапраўды ганаровы радок у музычным партфоліё. Падчас выступу расказваюць ня толькі пра асаблівасьці сярэднявечнай музыкі, а яшчэ і пра гісторыю Беларусі, тлумачаць зьмест песень. Але місіянэрамі сябе ня лічаць: яны, маўляў, проста звычайныя людзі, якія робяць тое, што падабаецца.
«Я вось стары, але ваша старая музыка прымушае мяне рухацца!»
Папулярнасьць сярэднявечнай тэмы ў 21 стагодзьдзі музыкаў ня дзівіць. І справа ня ў росьце цікавасьці да пэўнай субкультуры. Цяпер у музыцы ёсьць больш масавая тэндэнцыя — цікаўнасьць да фальклёрнай музыкі і ўвядзеньне «жывых» інструмэнтаў у рок, джаз, папулярную музыку.
«Сучасная, кругом электронная культура нарадзіла стомленасьць вуха да правільнай ноты, — тлумачыць Зьміцер Сасноўскі, дудар і адзін з вакалістаў гурту. — Хочацца чуць іх не такімі правільнымі, іх хібы, пералівы, дзесьці трошкі фальшу пачуць».
«Мне падаецца, што такая музыка закранае нейкія інстынкты, — дадае флейтыстка Марыя Шарый. — Ты можаш гэтага нават не ўсьведамляць, не задумвацца, чаму яна табе падабаецца. Вось у Амэрыцы былі такія старыя дзядочкі, якія казалі: «Я вось стары, але вашая старая музыка прымушае мяне рухацца!».
У апошнія гады беларускамоўную сярэднявечную музыку ад «Старога Ольсы» жыўцом часьцей чуваць за акіянам, чым на радзіме: гурт пасьпяхова правёў ужо пяты амэрыканскі тур і працягнуў кантракт, але зь невялікімі зьменамі.
«Мы вырашылі, што мы на галодны паёк пасадзілі публіку ў Эўропе, у Беларусі і блізкіх краінах, — прызнаецца Зьміцер Сасноўскі. — Таму бліжэйшым часам будзем болей граць тут і меней граць там».
«Гэта нашае ўласнае жаданьне, — кажа Марыя Шарый. — Ужо тэлефанавалі з Тэхасу, просяць, каб на красавік наступнага году мы прыехалі, але, шчыра кажучы, хочацца адпачыць ад амэрыканскіх тураў, больш паезьдзіць па Эўропе. Таму на вясну мы плянуем тур па Польшчы».
Амэрыканскія гастролі — гэта цяжка, доўга і можна згубіць гурт»
З ідэі пра мільённыя заакіянскія ганарары ўсе ўдзельнікі сьмяюцца: сярэднявечная музыка — гэта не пра масавага слухача. Музычным прадусарам прывозіць гурты такога стылю ня надта выгадна, таму амэрыканскі тур — дарагая прыемнасьць, якую дазволіць сабе можа далёка ня кожны замежны гурт. Музыкі мусяць ахвяраваць сям’ёй, мясцовымі справамі і іншымі каштоўнымі кантрактамі. Да таго ж такое гастрольнае жыцьцё далёкае ад кінэматаграфічнага вобразу, у рэальнасьці музыкі вымушаныя эканоміць: вандруюць у звычайным мікрааўтобусе, самі сабе кіроўцы, прамоўтары і кухары.
«Вы каштавалі амэрыканскую ежу? Гэта жудасна! — кажа Марыя. — Таму кухарым мы самі, каб ведаць, што ямо, і эканоміць час на рэстарацыі».
«У нас ёсьць людзі, адказныя за кашы, хтосьці за мяса, хтосьці за салату. Марыя ў нас адказная за адну і тую ж страву, якую гатуе геніяльна — тушаныя бурачкі!»
«Тур — цяжкая справа, можна і гурт згубіць. Калі доўгі час знаходзісься ў іншай краіне ў адной кампаніі, ёсьць напружаньне...» — прызнаецца Марыя.
«Ты нас менш любіць стала? — камічна абураецца Зьміцер і ўжо сур’ёзна дадае: — Калі супаставіць лічбы — 73 дні, за іх 113 выступаў і 14 000 міль пераездаў па Амэрыцы паміж выступамі за гэтыя 73 дні — то напружанасьць адразу тлумачыцца. Гэта цяжка фізычна. І псыхічна сьледам».
«Гэта такая паездка і такія стасункі, як быццам бы гэта ў сям’і, — падсумоўвае Марыя. — Таму што ў сям’і таксама ўсялякай драбязы хапае, і любові, і сварак».
«Тры пакаленьні таму мой дзед быў беларусам, я памятаю і ганаруся!»
Калі разважаць пра розьніцу паміж амэрыканскай і беларускай публікай, ольсаўцы называюць тры адрозьненьні: амэрыканцы «тусуюцца» — выпіваюць, гамоняць — пасьля канцэрту, а беларусы — падчас; амэрыканцы могуць запляскаць нават пасярод песьні, калі, напрыклад, пачуюць удалае сола, а таксама набываюць больш мэрчу. У Амэрыцы музыкі перанялі мясцовую традыцыю размаўляць са слухачамі пасьля канцэрту, бо амэрыканцы могуць дужа пакрыўдзіцца, калі выступоўцы да іх не падыдуць.
«Была прыкольная сытуацыя, калі фэст праходзіў недзе ў полі, тавэрна нейкая, — кажа Аляксей Войцех, ударныя. — Прыйшоў дзед і кажа: „Тры пакаленьні таму мой дзед быў беларусам, я памятаю і ганаруся!“ І такіх выпадкаў шмат. Называюць нават гарады, адкуль іх продкі».
«А яшчэ клёвая гісторыя пра амэрыканца, які размаўляе па-беларуску лепш, чым беларусы, — прыгадвае Алесь Чумакоў. — Гэта было ў Юце. Амэрыканец сам з Сан-Францыска, у яго жонка беларуска, яна саромеецца размаўляць па-беларуску. Яна ўсё разумее, чытае, слухае, але, як шмат у якіх нашых людзей, ёсьць такая сарамлівасьць, што, маўляў, я ж памылку зраблю. А ён для яе вывучыў беларускую мову выдатна. Ён размаўляе, а яна — не!»
Музыкі кажуць, што ў Амэрыцы ўсё вялікае: рыцарскі турнір у Мінэсоце можа сабраць ад дваццаці да трыццаці тысяч гледачоў, а калі ў турніры ўдзельнічае конь — то гэта гара, а ня конь, самая вялікая парода, якая толькі можа быць. І галоўнае, каб твой выступ быў максымальна відовішчны. Актыўнае ўзаемадзеяньне з гледачом — асноўнае патрабаваньне, амэрыканцы любяць інтэрактыўныя стэндапы. Сярэднявечная музыка, вядома, працягвае зьбіраць сваю аўдыторыю, але да масавага гледача дагрукацца ўсё ж няпроста.
«У асноўным амэрыканцы больш адкрыта рэагуюць, — кажа Зьміцер. — Але ёсьць Юта — штат, дзе публіка не рэагуе ўвогуле ані на што. А пасьля нядаўняга канцэрту ў Горадні я ўжо не скажу, дзе актыўней рэагуюць на нашу музыку — у Амэрыцы ці ў Горадні!»
«Горадня ўчыніла нам такі прыём, як нідзе і ніколі! — дадае Марыя. — Аплядысмэнты, жарты, камэнтары з залі і шалёная энэргетыка ад публікі! Пасьля канцэрту асабіста кожнаму дзякавалі, гэта вельмі натхняе».
У апошнім туры было шмат выступаў з майстар-клясамі па старадаўніх і беларускіх традыцыйных танцах. Былі нават асобныя танцавальныя канцэрты. Усе ў дзікім захапленьні ад падэспані і кракавяку.
«Дзякуючы праекту Medieval Classic Rock пра гурт даведваюцца ў далёкіх краінах, — кажа Марыя. — Акурат на днях адзін музычны гурт з Бразыліі даслаў ліст, дзе распавядаюць, што былі натхнёныя творчасьцю Старога Ольсы і зрабілі сваю вэрсію кампазыцыі „Штурм“ з нашага рэпэртуару. Цяпер пытаюцца дазволу, ці могуць уключыць яе ў свой новы альбом і зьняць кліп».
Аднойчы музыкі нават выступалі на сярэднявечным фэстывалі пасярод акіяну, акурат паміж Эўропай і Амэрыкай — на Азорскіх астравах, у амаль невядомым турыстам аўтаномным рэгіёне Партугаліі, пакрытым чорным вульканічным пяском.
«Мы насыціліся гэтай музыкай так, што з гадамі пачалі выглядаць лепей!»
Кавэры ў гісторыі «Ольсы» мелі істотнае значэньне, але гэта ўсё ж у мінулым: цяпер час іншым рабіць кавэры на іх. І калі на пачатку творчага шляху гурт дазваляў сабе сярэднявечныя стылізацыі і «фэнтэзі», то цяпер ім хочацца працаваць складаней і глыбей. За гэтыя гады лютніст «Ольсы» Ільля Кубліцкі навучыўся чытаць табулятуры 16-га стагодзьдзя, і гурт ужо пэўны час працуе з арыгінальнымі матэрыяламі, а ня зь нечай адаптацыяй.
«Але мы вымушаныя, на жаль, усе гэтыя гады прыстасоўвацца да публікі: ня граць сярэднявечныя лады, а граць мажорную-мінорную сучасную сыстэму, — кажа Зьміцер. — Ня граць павольна, як раней музыка гралася, ня граць баляды, якія могуць гучаць 18–20 хвілін, а граць у фармаце сучаснага слухача, бо інакш ён слухаць ня будзе. Тры хвіліны — фармат, да якога нашыя вушы прывучыла сучаснае радыё. Мы дапускаем, што калі-небудзь зробім праект, аўтэнтычны для 17-га стагодзьдзя, але пакуль што займаемся папулярызацыяй».
Дзеля гадавіны гурту Марыі давялося пераглядаць шмат матэрыялаў: на старых фотках усе падаюцца дзіўнымі, хтосьці тоўсты, хтосьці нязграбны, разгублены альбо не зусім у стылі.
«Мы ўсе сталі больш дарослымі», — кажа Марыя.
«Старымі?» — зноў жартаўліва абражаецца Зьміцер.
«Ня ведаю, больш прывабнымі», — адказвае Маша.
«Як віно?» — сьмяецца Зьміцер.
«Дарэчы, так! — усьміхаецца Марыя. — Чытала камэнтары пасьля некаторых канцэртаў, асабліва менскіх, што „Ольса“ — як віно. З гадамі толькі лепшае! Усё нашае разуменьне, увесь назапашаны досьвед — ува ўсім, ня толькі ў музыцы, у жыцьці — ён адлюстроўваецца на сцэне».
«У нас ёсьць сябра Валера Зінкевіч, майстар, ён для нас рэбэк (старадаўні смычковы інструмэнт. — РС) зрабіў, — кажа Зьміцер. — Ён мае тэорыю пазытыўных вібрацый. Ён кажа, што кожны інструмэнт — і гэта факт! — пачынае гучаць празь месяц-два рэгулярнага граньня на ім лепш. У некаторых інструмэнтах гэта патлумачыць можна, а часта — не. Што ў ім зьмяняецца, незразумела. І ён кажа, што проста часткі пачынаюць адносна адна адной рэзанаваць лепей. Але ўсё ж такі гэта містыка. Інструмэнт набіраецца пазытыўных вібрацый. Маша цяпер расказвае, што мы насыціліся гэтай музыкай так, што з гадамі набраліся пазытыўных вібрацый і пачалі выглядаць лепей!»
«Таму раім нашым слухачам прыходзіць на нашы канцэрты і набірацца пазытыўных вібрацый, — разважліва дадае Алесь Чумакоў. — І рабіцца ўсё лепшымі і лепшымі!»
