Расейскі рэжысэр-дакумэнталіст Віталь Манскі, аўтар скандальнага фільму «Свидетели Путина», які паказалі на кінафэстывалі «Лістапад» у Менску, тлумачыць, як ягоная стужка трапіла на фэстываль, сьцьвярджае, што на пачатку свайго прэзыдэнцтва Пуцін быў не палітыкам, а выканаўцам ролі ў напісаным іншымі людзьмі сцэнары, і заяўляе, што Пуцін зробіць усё, каб пакінуць уладу ў сваіх руках.
Сьцісла
- У беларускай улады цяпер ёсьць запыт на будаўніцтва фасаду, які глядзіць на Захад.
- Ведаючы характар Пуціна, магу сказаць, што ён зробіць усё, каб пакінуць уладу ў сваіх руках.
- Пуціна ўзялі на ролю, але пэрсанаж хутка расправіўся са сваімі стваральнікамі.
- Памылку зрабіла не грамадзтва, а група асобаў, якія ажыцьцяўлялі апэрацыю «Пераемнік».
«Лістападу» дазволілі быць цалкам эўрапейскім, свабодным, актуальным фэстывалем
— Віталь, ваш фільм і крытыкі, і шырокая публіка справядліва ўспрымаюць як антыпуцінскі. Калі не сакрэт, як такі фільм трапіў у праграму менскага кінафэстывалю «Лістапад»?
— Гэта было адно з запрашэньняў, якія да мяне паступаюць дзясяткамі. Натуральна, я не на ўсе фэстывалі фізычна магу езьдзіць. Аднак, улічваючы, што Беларусь палітычна вельмі блізкая да Расеі, у нейкім фармальным сэнсе мы «адзіная дзяржава» — я ня вельмі разумею, у чым гэтае «адзінства», аднак агульная мяжа і гэтак далей... У любым выпадку, гэта самы блізкі да Расеі паказ. І я палічыў для сябе важным прыехаць, тым больш што я чуў самыя камплімэнтарныя водгукі пра «Лістапад» і хацеў зь ім пазнаёміцца.
— Пазнаёміліся — і як вашыя ўражаньні?
— Маё ўражаньне, што гэта сапраўды фэстываль, зроблены на самым высокім эўрапейскім узроўні. Наколькі я разумею, у цяперашняй і вечнай беларускай улады цяпер ёсьць нейкі запыт на будаўніцтва фасаду, які глядзіць на Захад. Гэта не перабудова ўсяго будынка, а вонкавая канструкцыя, якая патрэбная для замежнапалітычнай дактрыны ўлады.
І «Лістападу» дазволілі быць цалкам эўрапейскім, свабодным, актуальным фэстывалем. Бо фільмы ў праграме дастаткова некандовыя. Гэта нейкая цывілізаваная Беларусь, якую важна прад’явіць міжнароднай кінэматаграфічнай грамадзкасьці.
— Напэўна, гэтым і тлумачыцца тое, што ваш фільм быў запрошаны на «Лістапад». Бо я магу запэўніць, што яшчэ 3–5 гадоў таму такі антыпуцінскі фільм у Менску б не паказалі.
— 3–5 гадоў таму на «Лістапад» запрасілі маю карціну «Труба», якая складаецца з навэлаў, зьнятых у розных краінах (спадзяюся, я не пакрыўджу арганізатараў «Лістапада» тым, што раскажу пра гэта). Запрасілі з агаворкай, што мы будзем шчасьлівыя паказаць вашую карціну, — але без эпізода, зьвязанага зь Беларусьсю. Я тады, натуральна, адмовіўся ажыцьцяўляць цэнзуру сваёй карціны, і таму тады я ў Менск не прыехаў. Гэтаксама ў свой час у Менску не змаглі паказаць маю карціну, зьнятую ў Паўночнай Карэі.
Значыць, цяпер нешта істотна мяняецца. Дарэчы, сёлета на «Лістапад» вярнулі дзьве беларускія карціны, якія былі выкінутыя з праграмы фэстывалю летась. Так што зьмены адбываюцца вельмі хутка, году хапае, каб пераглядаць свае погляды на праграмную палітыку.
— У любога прыкметнага чалавека з Расеі цяпер пытаюцца: ці лічыце вы магчымым, што Расея можа анэксаваць Беларусь? Аднак вы адзін зь нямногіх людзей, якія могуць разважаць на гэтую тэму, ведаючы характар Пуціна.
— Ведаючы характар Пуціна, я магу сказаць, што ён зробіць усё, каб пакінуць уладу ў сваіх руках. А што да інкарпарацыі — дык Беларусь сама шмат робіць, каб стаць Расеяй. Скажам, чырвоны сьцяг над музэем Перамогі, савецкі сьцяг як дзяржаўны сьцяг Рэспублікі Беларусь — усё гэта ў рамках дактрыны Пуціна пра аднаўленьне СССР, пераадоленьне «найвялікшай геапалітычнай катастрофы XX стагодзьдзя».
Амбіцыі вечнага лідэра Лукашэнкі наўрад ці прадугледжваюць страту сваёй улады ў Беларусі. Але ўлада Пуціна больш важкая. Таму тут магчымы сілавы ціск на Аляксандра Рыгоравіча і пошук шляхоў аб’яднаньня Расеі і Беларусі. Я думаю, гэта адзін з тых варыянтаў, якія ня варта скідаць з рахункаў.
— Вы сказалі пра савецкі сьцяг, аднак Беларусь яшчэ фактычна адзіная краіна, дзе 7 лістапада адзначаецца як дзяржаўнае сьвята.
— Бачыце, ніякіх істотных і глябальных праблемаў у аб’яднаньні Расеі і Беларусі няма, акрамя працаўладкаваньня прэзыдэнта Беларусі. Аднак гэта пытаньне, якое можна вырашыць.
— Калі казаць пра ідэалёгію, то ў вашым фільме ёсьць вельмі цікавы момант, калі Пуцін прымае рашэньне вярнуць у Расеі стары савецкі гімн, падкарэктаваўшы словы. І ён кліча вас паразмаўляць, бо вы выказаліся супраць гэтага. І вось яму хочацца вам, апэратару, патлумачыць сваё рашэньне. Як вы гэта патлумачыце? Напэўна, цяпер Пуцін ужо ня мае жаданьня тлумачыцца за свае рашэньні. А тады ён быў «малады прэзыдэнт» і хацеў яшчэ тлумачыць матывы сваіх дзеяньняў?
— Нават будучы «маладым прэзыдэнтам», ён адразу апынуўся ў прасторы абсалютнага прыняцьця ўсяго, што ён кажа. Такая структура, сыстэма і традыцыя расейскай улады, што цару-бацюхну ніхто не пярэчыць. І тут ня важна, хто зь ім не пагадзіўся — рэжысэр, кіроўца, іншы чалавек — для яго гэта было вельмі дзіўным, і ён паспрабаваў мяне пераканаць. Хутчэй, для яго стала яшчэ больш дзіўным, што такая доўгая працэдура пераконваньня ня скончылася посьпехам.
І гэта яму стала загадкай — як можна не падпарадкавацца думцы лідэра. Бо ўсе вакол адразу ж прымаюць пункт гледжаньня кіраўніка. І гэта прыводзіць да таго, да чаго дайшла Расея — у сытуацыі адсутнасьці нармальнай палітычнай дыскусіі, стрымліваньняў і супрацьвагаў, легальнай апазыцыі. Безумоўнае прыманьне ўсяго і ўся і прыводзіць да той трагедыі, у якой Расея, на мой погляд, і знаходзіцца.
Памылку зрабіла не грамадзтва, а група асобаў, якія ажыцьцяўлялі апэрацыю «Пераемнік»
— То бок усе героі вашага фільму, у асноўным гэта «сыстэмныя лібэралы» ад Валошына да Чубайса, ужо тады, у 1999–2000-м, фактычна нічым не пярэчылі Пуціну?
— Так, гэта гісторыя, якая зьдзіўляе. Людзі стварылі сваімі рукамі чалавека, узялі нейкі пэрсанаж на ролю ў прыдуманым імі сцэнары. Але гэты пэрсанаж здолеў вельмі хутка расправіцца са сваімі стваральнікамі. І гэта, вядома, урок гэтым «сыстэмным лібэралам», усім, хто думае, што можна абараняць дэмакратыю недэмакратычным шляхам.
Грамадзтва цяпер расплачваецца за такія дзіўныя экспэрымэнты, якія ажыцьцявілі людзі, якія не давяралі грамадзтву як вельмі дакладнаму інструмэнту.
— Яшчэ адзін эпізод з вашага фільму. Ельцын у дзень прэзыдэнцкіх выбараў 2000-га чакае званка ад Пуціна зь нейкімі пажаданьнямі ці віншаваньнямі — але так і не дачакаецца. Гэта было невыпадкова?
— Мы ў фільме на гэтым робім акцэнт і пераўтвараем гэта ў нейкі сымбаль, — а яно так і адбылося ў жыцьці. Па сутнасьці, Пуцін вельмі сыстэмны, пратакольны чалавек. Ён не адказаў на званок Ельцына, бо не прадугледжваў, што на тым канцы ўсё здымаецца на камэру. На наступны дзень «пад камэры» ён прыехаў з букетам кветак, зьняўся, падзякаваў і гэтак далей.
Але ў кіно часам нейкія невідавочныя рэчы набываюць сымбалізм, што мы і зрабілі ў нашай карціне, абапіраючыся на дакумэнтальны факт — так, тады на званок Ельцына Пуцін не адказаў.
— Цяпер, апошнія 10-15 гадоў, палітыка Пуціна даволі адназначная. Але, магчыма, ня ўсе памятаюць, што першыя гады, як мінімум, ягоная замежная палітыка была зусім іншая. Пуцін быў даволі празаходнім кіраўніком, казаў пра магчымасьць Расеі ўступіць у НАТО. Усяляк спрыяў амэрыканцам у іхняй апэрацыі ў Аўганістане. Па-вашаму, гэта быў іншы чалавек тады? Ці гэта быў той самы чалавек, што і цяпер — проста ён чакаў свайго часу?
— Пуцін у той пэрыяд ня быў палітыкам. Ён быў выканаўцам ролі ў сцэнары, напісаным іншымі людзьмі. Па меры таго, як ён дыстанцыяваўся і выдаляў сваіх стваральнікаў, набываў самастойнасьць, — мянялася ягоная дактрына.
І калі ў 2004 годзе ён выйграў другія выбары (як ён лічыць, ужо без падтрымкі «ельцынскай сям’і»), адправіў у адстаўку ўрад на чале зь «сямейным» прэм’ерам Касьянавым — ён пачаў весьці сваю ўласную палітыку. Тады зьявілася і ягоная «мюнхэнская прамова», і ўвогуле разварот на 180 градусаў, дзе і спатрэбіліся ўсе тыя веды і досьвед, які ён набыў, будучы кадравым афіцэрам КДБ. І далей усё ўжо ў гэтай парадыгме разьвівалася і разьвіваецца па сёньня.
— Ваш фільм паказвае, што ўжо тады, у 2000-м, нейкія крытычныя пункты наконт таго, кім можа стаць Пуцін, вы прадбачылі. Гэта неяк падобна да нашай беларускай сытуацыі, калі ўжо ў 1994 годзе многія людзі бачылі пагрозу ў Аляксандру Лукашэнку, але іншыя былі пад уплывам ягонага палітычнага абаяньня. Ці мела расейскае грамадзтва нейкія шанцы разгледзець ужо тады Пуціна сёньняшняга, ці гэта мог бачыць толькі той чалавек, які быў блізка да Пуціна?
— На жаль, грамадзтва ў позьняельцынскі пэрыяд было адсунута ад рэальнага ўплыву на палітычныя працэсы. Памылку зрабіла не грамадзтва, а група асобаў, якія ажыцьцяўлялі апэрацыю «пераемнік». Яны выбіралі кандыдата на галоўную ролю, і пераможцам у гэтым кастынгу стаў Пуцін. Гэта іхняя памылка — і іхняя адказнасьць перад тым, якой сёньня зьяўляецца Расея.
Урок усім — сыстэма псэўдадэмакратыі можа быць больш небясьпечнай, чым нейкія іншыя спосабы разьвіцьця Расеі. Умоўна кажучы, калі б у 1996 годзе на выбарах перамог камуніст Зюганаў, то цяпер мы б ужо дакладна жылі ў нармальнай дэмакратычнай Расеі. Але імкненьне «падправіць» вынікі ўсенароднага галасаваньня нібыта дзеля ратаваньня ў выніку прыводзіць да катастрафічных наступстваў.
