Пра вершнікаў культурнага Апакаліпсісу і муралы ў стылі маляваных дываноў размаўляем з дызайнэрам і мастаком Максімам Осіпавым.
«Што гэта за лётаючыя аднарогі?»
Захапленьне Максіма маляванымі дыванамі пачалося каля 5 год таму з экспазыцыі маляванак у Заслаўскім музэі. Пасьля ў рукі трапіўся альбом з творамі Алены Кіш — фэерычнае і амаль не дасьледаванае нацыянальнае мастацтва за цану двух пачкаў цыгарэт. Яркія бытавыя сюжэты на паперы ці саматканым палатне, фарбаваным у чорнае, беларусы малявалі з 20-х да 60-х гадоў ХХ ст. А цяпер гэта робіць Максім, называаючы маляванкі «выдатнай візуальнай прывабкай».
«Як разнавіднасьць беларускай спадчыны маляваныя дываны даволі самадастатковыя для мяне, іх ня трэба тлумачыць, — кажа Максім. — Людзі адразу ўрываюцца ў іх прастору, абмежаваную рамачкай і кветачкамі, і адчуваюць сябе ўтульна. І задаюць пытаньні ўжо па сутнасьці, а ня «што гэта за абстракцыя, што гэта за лётаючыя аднарогі?».
Графічнай мове, зразумелай ня толькі беларусам, але і любому іншаземцу, Максім надае ўласную інтэрпрэтацыю. І асабліва падкрэсьлівае — усё гэта ўсур’ёз і ніякія ня кпіны і ня зьдзек. Дзеля актуальнага і трапнага выказваньня цытаты з твораў Алены Кіш рыфмуюцца з фрэскамі Мазача, карцінамі Бройгеля, Ван Гога, Матыса, гравюрамі Дзюрэра і нават Гадзілай.
«Гадзіла ў традыцыйным беларускім строі заклікае шанаваць традыцыі, зьвяртаючыся да натоўпу з пэрсанажаў хрэстаматыйных карцін Іванова, Пярова і Брулова, — тлумачыць Максім на сваёй старонцы ў Facebook, якая так і называецца — «Я ўсё магу патлумачыць». — Мяркую, трэба кожны раз самому сабе з цалкам сур’ёзнай мінай задаваць пытаньне: «Навошта гэта мне трэба зараз?». Калі выразнага адказу не атрымаецца, упэўнены, любую, нават не абавязкова нацыянальную, традыцыю цалкам можна «зьліць».
«Былі прэтэнзіі, што я бяру сьвятыя хатнія абярэгі продкаў і зьдзекуюся зь іх»
Сакралізацыя традыцый — якраз адзін зь вершнікаў Апакаліпсісу, які перашкаджае іх разьвіцьцю, мяркуе Максім. Напрыклад, арнамэнт калісьці меў вельмі пэўную ролю — абярэгу ад нячыстай сілы. Потым ён стаў дэкаратыўным, а цяпер гэта пазнака нацыянальнай прыналежнасьці. Ці беларускі іканапіс, традыцыя якога сфармавалася ў 16–18 стагодзьдзях і мае ў сабе адбіткі мясцовых, эўрапейскіх і славянскіх традыцый: цяпер гэта «мёртвы» музэйны экспанат, які не патрэбны царкве — сакральнае павінна быць кананічным. Максім упэўнены, што спроба нацягнуць на традыцыю яе старажытную ролю прыводзіць хіба што да абразы пачуцьцяў вернікаў ці яшчэ да чаго недарэчнага і небясьпечнага.
«Наконт маляваных дываноў таксама былі прэтэнзіі, — кажа Максім. — Што вось я бяру сьвятыя хатнія абярэгі продкаў і зьдзекуюся зь іх. З мовай таксама: калі займаесься недзе перакладам, узьнікаюць пытаньні, што ты ўстаўляеш словы, якіх у мове няма — канечне, няма, я іх увёў, таму што гэтае слова ёсьць у маім сёньняшнім ужываньні. Мова — гэта палімпсэст зь мільёнаў моў, якія прайшлі праз гэтую тэрыторыю і былі прыўлашчаныя. Калі яе спрабуюць зрабіць непарушнай зь першых граматычных нормаў, якія прыдумалі на пачатку ХХ ст., мове каюк».
Яшчэ адзін адметны герой муралаў Осіпава — Францыск Скарына.
«Скарына для мяне — тыповы прыклад прыкольных інтэрпрэтацый, — тлумачыць Осіпаў. — Узяць ягоную гісторыю ў разрэзе культуры і эканомікі — чувак проста зрабіў стартап. Ён надрукаваў кнігі і вырашыў, што ён на іх разжывецца на грошы. Ня выйшла. Кнігі палілі, кнігі кепска разышліся, пасьля ён заняўся садоўніцтвам і чымсьці яшчэ. Што адбываецца зараз? Паглядзіце ўважліва на помнік каля бібліятэкі — гэта ж сьвяты, ён там Біблію прапагандуе. Гэта адзін від інтэрпрэтацыі. Тое, што я раблю, — гэта мой від інтэрпрэтацыі. Хтосьці бачыць Скарыну праваслаўным, хтосьці бачыць яго пратэстантам. Для мяне гэта сымбаль нейкага бясконцага абмеркаваньня — што гэта за пэрсанаж і якую ролю ён адыграў?»
«Мільён даляраў у гэта ўклалі, а маглі б калгас падняць!»
Упершыню сустрэўшыся з маляванымі дыванамі, Максім вырашыў паспрабаваць намаляваць іх сам — сёлета зь іх нарадзілася выстава «Самаплёцтва». Але фармат выставы больш ня вабіць Максіма: у замкнёнай экспазыцыйнай прасторы ня можа зьявіцца выпадковы глядач і няма сапраўднай зваротнай сувязі. Альтэрнатывай гэтаму для сябе Максім бачыць стрыт-арт і той дыялёг, які ўзьнікае цягам яго стварэньня: падчас разьмячаньня, шліфаваньня, стварэньня працы ўвесь час адбываецца камунікацыя з вуліцай, зь людзьмі. Пасьля заканчэньня фідбэк ідзе ад фота і пастоў у сацыяльных сетках.
«Стрыт-арт на замову ад дзяржаўнага музэю» гучыць досыць дзіўна, але ў Чашніках да мастакоў прызвычаіліся: фэстываль SPRAVA ў вёсцы Белая Царква, што ў Чашніцкім раёне, сёлета прайшоў ужо трэці раз.
Бацюшка забараніў музыкам выступаць у руінах царквы. Фотарэпартаж з фэстывалю SPRAVA
«У Чашніках чамусьці ўсім мужыкам падабалася, — разважае Максім. — А жанчыны падыходзілі і казалі: «Вось! На гэта грошы ёсьць! Маглі б Чашнікі аднавіць!» У Чарэі таксама быў такі момант, калі мужык п’яны падышоў і сказаў: «Вось, мільён даляраў у гэта ўклалі, а маглі б калгас падняць!»
У Чарэі графіці існавала не само па сабе, а як частка музэю пад адкрытым небам, створанага дзеля распаўсюджваньня жывой гісторыі. У тым ліку там рабілі стэнды з гістарычнымі зьвесткамі пра мястэчка, расповедамі людзей пра страчаныя гістарычныя помнікі: ліпавая алея; касьцёл, які быў кінатэатрам; хата зь печкай, пабудаваная паліцаямі ўнутры царкоўнага гмаху. Максім упэўнены, што ўсё гэта значна цікавей, чым проста напісаць, які архітэктар і ў якім годзе што пабудаваў.
Апошні мурал Максіма якраз паказвае, што цяпер музэй — гэта месца, дзе можна паразмаўляць зь мінулым і асэнсаваць яго крытычна. А ня проста паўглядацца ў вітрыну з экспанатамі. Гэтай працай Максім таксама заклікае ўсе беларускія музэі да пераасэнсаваньня сваёй ролі.
«Музэй — гэта прастора для працы, у першую чаргу. Я яго адлюстраваў у выглядзе вады, таму што вада — гэта тое, што ты бачыш, але ня бачыш, што пад ёй адбываецца. Падводны сьвет — музэйная прастора, забітая разнастайнымі Мобі Дзікамі, а наведнік тут робіцца рыбаком, шукальнікам, паляўнічым».
Мастак Осіпаў упэўнены: стрыт-арт — гэта ўварваньне ў гарадзкое асяродзьдзе, уварваньне ў прастору, якую дагэтуль людзі не ўспрымалі як сваю. Муралы выклікаюць у людзей пэўную рэфлексію, змушаюць успрымаць прастору інакш — у гэтым і ёсьць асноўная каштоўнасьць стрыт-арту.
