ЦВК прызнаў правату кандыдаткі, але толькі вусна. Пачаць дзейнасьць ініцыятыўнай групы нельга безь пісьмовых скаргаў і іх разгляду, а ў абласной выбарчай камісіі кажуць, што працэдуры скасаваньня рашэньня акруговай камісіі няма.
Паліттэхноляг Аліна Нагорная атрымала пасьведчаньні аб рэгістрацыі ініцыятыўных групаў па вылучэньні яе кандыдаткай у дэпутаты Палаты прадстаўнікоў. Ейныя групы зарэгістравалі ў Слуцку, Баранавічах і двух раёнах Бабруйску. У Бабруйскай сельскай выбарчай акрузе (№ 80) адмовілі.
Аліна Нагорная наўмысна рэгістравала ініцыятыўныя групы ў розных акругах — заканадаўства гэта дазваляе. Хоць артыкул 60 Выбарчага кодэксу (PDF) забараняе рэгістравацца кандыдатам больш як у адной акрузе, адносна рэгістрацыі ініцыятыўных групаў Выбарчы кодэкс ня мае такіх абмежаваньняў: менавіта ініцыятыўныя групы можна рэгістраваць хоць па ўсіх акругах.
У акрузе № 80 адмовіліся рэгістраваць ініцыятыўную групу, бо ў іншых акругах ужо ёсьць ініцыятыўныя групы кандыдаткі. На пярэчаньні кіраўніка ініцыятыўнай групы юрыста Ігара Случака яму прапанавалі дачакацца пісьмовага паведамленьня аб адмове і з гэтым дакумэнтам скардзіцца ў абласную камісію.
У Цэнтральнай выбарчай камісіі Случаку пацьвердзілі, што акруговая камісія ня мае рацыі, але растлумачылі, што ня могуць вырашыць гэтае пытаньне наўпрост з акругай, бо «ёсьць вызначаны парадак абскарджваньня». На заўвагу, што гэта зацягваньне працэсу, у ЦВК перапыталі: «Вы ж не заклікаеце нас парушаць заканадаўства?»
У Магілёўскай абласной выбарчай камісіі, куды трэба падаваць скаргу на рашэньне акруговай, Случаку сказалі, што самі ня будуць рабіць ніякіх захадаў, спаслаўшыся на «мэтадычныя рэкамэндацыі ад ЦВК» пра вылучэньне кандыдатаў (але не пра ініцыятыўныя групы). У адказ на згадку пра тлумачэньне ад ЦВК там заявілі: «Калі Цэнтральная выбарчая камісія паправіць, будзем рэгістраваць». Але тут жа адзначылі: «Працэдуры скасаваньня рашэньня няма». Калі ж рашэньне аб адмове ў рэгістрацыі прызнаюць незаконным, перад кандыдаткай паабяцалі выбачыцца.
Нагорная кажа Свабодзе, што ўсё ж зьбіраецца даслаць скаргу, але абураецца: чаму з парушэньнем ня могуць разабрацца самі камісіі? А Случак адзначае: яны маглі б сабраць паседжаньне і скасаваць рашэньне аб адмове, бо Выбарчы кодэкс гэтага не забараняе.
«Нам не падабаецца, што ў законе няма магчымасьці вырашаць простыя працэсуальныя пытаньні без дадатковай бюракратыі, — кажа Нагорная. — Я лічу, што калі вышэйшая інстанцыя прызнае, што „ўсё вы правільна гаворыце“, парушэньне павінна хутка выпраўляцца.
У выбарчыя камісіі людзі трапляюць не па дасьведчанасьці, а па ляяльнасьці. Таму ня могуць самі прымаць рашэньні і аналізаваць заканадаўства. Ну, і таксама ЦВК трэба зьвярнуць увагу на мэтадычкі, якія не працуюць».
Пры тым Нагорная адзначыла, што браць удзел у выбарах у якасьці кандыдаткі не зьбіраецца, а ініцыятыўныя групы рэгіструе «дзеля дасьледаваньня».
Парлямэнцкія выбары-2019 у Беларусі. Што варта ведаць
Асноўны дзень галасаваньня на выбарах у Палату прадстаўнікоў сёмага скліканьня — ніжнюю палату Нацыянальнага сходу — 17 лістапада. Датэрміновае галасаваньне праходзіла ад 12 да 16 лістапада. Папярэднія вынікі сталі вядомыя 18 лістапада, ніводзін апазыцыянэр ня трапіў у Нацыянальны сход.
- За 5 дзён датэрміновага галасаваньня на парлямэнцкіх выбарах у Беларусі, паводле ЦВК, прагаласавала 35,77% выбарнікаў. Незалежныя назіральнікі заяўляюць пра завышэньне яўкі больш чым у 2 разы.
- Агулам у Палату прадстаўнікоў трапляе 110 дэпутатаў. Дэпутаты ніжняй палаты выбіраюцца паводле выбарчых акругаў, а не партыйных сьпісаў. Праўладная «Белая Русь» прапаноўвала выбіраць прынамсі палову дэпутатаў паводле партыйных сьпісаў (як, напрыклад, ва Ўкраіне), але ўлады гэтую ідэю адхілілі.
- Галасаваць на выбарах у Палату маюць права усе паўналетнія грамадзяне Беларусі. Галасаваньне добраахвотнае і ня можа быць прымусовым. Скардзіцца на прымус да галасаваньня можна ў пракуратуру ці ў райвыканкамы.
- Цяперашнія выбары адбыліся датэрмінова, хоць фармальна датэрміновымі ня лічацца. Тэрмін паўнамоцтваў дэпутатаў Палаты прадстаўнікоў — 4 гады. Але калі паміж выбарамі 2012 і 2016 гадоў прайшло 1449 дзён (3 гады, 11 месяцаў і 19 дзён), то паміж выбарамі 2016 і 2019-га пройдзе ўсяго 1162 дні (3 гады, 2 месяцы і 6 дзён).
- Лукашэнка першапачаткова прапаноўваў правесьці выбары ў Палату на 7 лістапада — Дзень Кастрычніцкай рэвалюцыі. Старшыня ЦВК Лідзія Ярмошына тлумачыла, што гэтак ня варта рабіць. Урэшце на гэты дзень прызначылі выбары ў Савет Рэспублікі.
- Выбары ў Савет Рэспублікі — верхнюю палату Нацыянальнага сходу — прайшлі 7 лістапада без удзелу звычайных беларусаў. Па 8 дэпутатаў ад вобласьці і яшчэ 8 ад Менску выбралі на абласных сходах дэпутаты гарадзкіх і раённых саветаў, яшчэ 8 дэпутатаў мае права прызначаць (але звычайна прызначае ня ўсіх) асабіста Аляксандар Лукашэнка. Ніводную кандыдатуру не адхілілі.
- Фракцый у Палаце прадстаўнікоў няма. Апазыцыя амаль не трапляе ў Нацыянальны сход. Так, у Палаце прадстаўнікоў шостага скліканьня толькі 2 са 110 дэпутатаў — не прыхільнікі Лукашэнкі: Ганна Канапацкая ад Аб’яднанай грамадзянскай партыі і беспартыйная Алена Анісім, старшыня Таварыства беларускай мовы. У Савеце Рэспублікі апазыцыі няма.
Як выглядаюць сярэднестатыстычныя беларускія дэпутат, дэпутатка і прэзыдэнт. Фота
- Нацыянальны сход дзейнічае з 1996 году — пасьля таго як Лукашэнка распусьціў Вярхоўны Савет XIII скліканьня. Выбары дэпутатаў Нацыянальнага сходу першага скліканьня не праводзіліся, Лукашэнка проста прызначыў туды ляяльных яму дэпутатаў Вярхоўнага Савету.
- Нацыянальны сход амаль не распрацоўвае законапраектаў (часьцей гэта робяць міністэрствы і ведамствы) і амаль ніколі не галасуе супраць. Рэкорд шостага скліканьня Палаты прадстаўнікоў — 10 галасоў (9%) супраць звужэньня паўнамоцтваў сваёй палаты.
- Краіны Заходняй Эўропы і ЗША не прызнавалі свабоднымі і дэмакратычнымі ніякія выбары і рэфэрэндумы ў Беларусі пасьля 1994 году. На ўсіх выбарах назіральнікі адзначалі шматлікія парушэньні, пасьля давалі рэкамэндацыі, але Лукашэнка прасіў яго «не павучаць».
- На выбары 17 лістапада выстаўлялі кандыдатаў прынамсі 7 апазыцыйных партыяў і шэраг рухаў. На ранейшых выбарах далёка ня ўсіх апазыцыянэраў рэгістравалі кандыдатамі або чальцамі выбарчых камісій.
- На пачатак датэрміновага галасаваньня з 560 зарэгістраваных засталося 516 кандыдатаў. 33 самі зьнялі свае кандыдатуры, яшчэ адносна 13 скасавалі рэгістрацыю за парушэньні (6 зь іх — ад апазыцыйнай «Эўрапейскай Беларусі»). Ніводнай безальтэрнатыўнай акругі няма
- Выбары каштавалі бюджэту каля 23 млн беларускіх рублёў. Лукашэнка кажа, што выбары «павінны прайсьці як сьвята», а Нацыянальны сход мае стаць «дыскусійнай пляцоўкай для дыялёгу дэпутатаў з рознымі поглядамі». Старшыню ЦВК Лідзію Ярмошыну «палохала цішыня» вакол выбараў, а 99% беларусаў лічаць, што ня могуць паўплываць на органы ўлады.
- Як сьцьвярджае ЦВК, яўка на выбары склала 77,22%. На трох мінулых выбарах у Палату называлася яўка каля 74%, а рэкорд быў у 2004 годзе, калі называлася яўка 89,84%.
- Паводле папярэдніх вынікаў, у Палату прадстаўнікоў прайшлі 66 мужчын і 44 жанчыны; 30 дзейных дэпутатаў, 2 чалавекі ва ўзросьце да 30 гадоў, ніводнага апазыцыянэра.
- Сярод вядомых беларусаў, якія трапляюць у Палату прадстаўнікоў, былая міністарка інфармацыі Лілія Ананіч, «Міс Беларусь-2018» Марыя Васілевіч, кіраўнік «Белай Русі» Генадзь Давыдзька, старшыня ЛДПБ Алег Гайдукевіч.
- Незалежныя беларускія назіральнікі фіксавалі парушэньні на датэрміновым галасаваньні і ў асноўны дзень выбараў (731 парушэньне і 622 скаргі, у тым ліку 341 — толькі за 17 лістапада), кожнага трэцяга незалежнага назіральніка выдалілі з участка. Асноўным парушэньнем называецца адсутнасьць адкрытага падліку бюлетэняў і забарона на капіяваньне выніковага пратаколу ўчастковай камісіі. Назіральнікі АБСЭ назвалі выбары неадпаведнымі важным міжнародным дэмакратычным стандартам. Місіі СНД і ШАС назвалі выбары «празрыстымі і дэмакратычнымі».
