«Росатом» дагэтуль не раскрыў падрабязнасьцяў здарэньня, якое адбылося 8 жніўня. Незалежныя экспэрты гавораць пра выбух атамнага рэактара.
У панядзелак 12 жніўня ў расейскім горадзе Сароў, райцэнтры Ніжагародзкай вобласьці, пройдзе ўрачыстае разьвітаньне зь пяцьцю навукоўцамі Ўсерасейскага навукова-дасьледчага інстытуту экспэрымэнтальнай фізыкі. Усе яны загінулі 8 жніўня.
11 жніўня кіраўніцтва інстытуту прызнала, што навукоўцы сталі ахвярамі выбуху ядзернага рэактара, які распрацоўвалі на замову карпарацыі «Росатом». Той самай, якая будуе атамную электрастанцыю ля Астраўца. «Росатом» факт выбуху ядзернага рэактара пакуль афіцыйна не прызнаў.
Што адбылося?
Паведамленьні пра буйны выбух на марскім палігоне непадалёк ад узьбярэжжа Белага мора ў Архангельскай вобласьці Расеі зьявіліся 8 жніўня. У першыя гадзіны пасьля выбуху Мінабароны Расеі распаўсюдзіла паведамленьне аб траўмаваньні шасьці вайскоўцаў і цывільных спэцыялістаў падчас выбуху рэактыўнага рухавіка. Тады ж, 8 жніўня, на афіцыйным сайце адміністрацыі Архангельскай вобласьці зьвялася інфармацыя пра перавышэньне радыяактыўнага фону ў горадзе ўдвая. 9 жніўня паведамленьне было выдаленае. Жыхары Архангельска пачалі масава скупляць ёд у аптэках.
У той жа дзень у ваколіцах палігона быў заўважаны спэцыялізаваны танкер «Серабранка», які займаецца зборам вадкіх радыяактыўных выкідаў. Пра гэта са спасылкай на дадзеныя спадарожнікаў паведаміў амэрыканскі экспэрт у ядзернай зброі з інстытуту міжнародных дасьледаваньняў Мідлбэры ў Мантарэі Джэфры Льюіс. Расейскія ўлады інфармацыю пра «Серабранку» не пракамэнтавалі.
10 жніўня шэраг расейскіх СМІ апублікавалі першую інфармацыю пра ахвяраў. Паводле яе, у выніку нявызначанага выбуху на месцы здарэньня загінулі 5 чалавек, яшчэ трое былі параненыя. У той жа дзень выданьне BAZA апублікавала відэа перавозкі параненых выбухам у Белым моры ў Цэнтар ядзернай мэдыцыны ў Маскве.
Калёну машын «хуткай дапамогі» суправаджалі аўтамабілі паліцыі. Кіроўцы «хуткіх» пры гэтым былі ў касьцюмах хімічнай абароны, а самі аўтамабілі абгорнутыя поліэтыленавай плёнкай.
Цяпер акваторыю Белага мора вакол месца здарэньня закрылі для суднаходзтва. Новых афіцыйных камэнтароў Мінабароны Расеі і карпарацыі «Росатом», спэцыялісты якой працавалі на палігоне, пакуль не было.
Што выбухнула?
Паведамленьне расейскіх вайскоўцаў пра тое, што ля Архангельску адбыўся выбух звычайнага ракетнага рухавіка, адразу сутыкнуліся з вострай крытыкай. Паводле незалежных расейскіх СМІ, прыярытэтнай зьяўляецца вэрсія пра выбух новага ядзернага ракетнага рухавіка. Пра яго стварэньне яшчэ летам 2018 году СМІ расказаў сам Уладзімір Пуцін. Паводле неафіцыйных зьвестак, у рухавік для ракеты «Буревестник» уваходзіць кампактны ядзерны рэактар, які дазваляе ёй рухацца неабмежаваны час і зь непрадказальнай траекторыяй. Больш падрабязнай інфармацыі аб праекце «Буревестник» няма, ён засакрэчаны.
У нядзелю 11 жніўня кіраўніцтва Ўсерасейскага навукова-дасльдедчага інстытуту экспэрымэнтальнай фізыкі выступіла з заявай, у якой прызнала, што падчас выпрабаваньняў у Белым моры выбухнуў ядзерны рэактар. А ў выніку выбуху загінулі пяць расейскіх навукоўцаў-атамшчыкаў. Выступ кіраўнікоў інстытуту паказалі па мясцовай тэлевізіі і надрукавалі ў мясцовай газэце. Дзяржаўныя расейскія СМІ гэтай інфармацыі пакуль не апублікавалі.
«Мы цяпер спрабуем разабрацца, працуем у цесным кантакце зь дзяржаўнай камісіяй, аналізуем увесь ланцуг падзей для таго, каб і ацаніць маштаб аварыі, і зразумець яе прычыны, каб выключыць магчымасьць падобных аварый у будучыні», — цытуе выданьне «Фонтанка.ру» словы навуковага кіраўніка інстытуту экспэрымэнтальнай фізыкі Вячаслава Салаўёва.
Пры чым тут Беларусь?
Усерасійскі навукова-дасьледчы інстытут экспэрымэнтальнай фізыкі, пяцёра навукоўцаў якога загінулі падчас выпрабаваньняў ракетнага рухавіка зь ядзерным рэактарам, уваходзіць у склад дзяржаўнай карпарацыі «Росатом». Нягледзячы на заявы кіраўніцтва інстытуту, «Росатом» дагэтуль не прызнаў, што ў Белым моры выбухнула атамнае прыстасаваньне. Ніякіх падрабязнасьцяў пра здарэньне карпарацыя таксама не апублікавала.
Беларусам «Росатом» вядомы найперш тым, што зьяўляецца праектантам і асноўным падрадчыкам на будаўніцтве Астравецкай АЭС. Расейская кампанія выйграла тэндэр, абвешчаны беларускімі ўладамі. Ядзернае паліва на БелАЭС плянуецца завезьці да 1 кастрычніка, тэставы пуск першага рэактара станцыі заплянаваны да канца году.
Пры гэтым як мінімум адзін буйны скандал з удзелам «Росатома» падчас будаўніцтва Астравецкай АЭС ужо меў месца. 10 ліпеня 2016 году падчас перамяшчэньня па будаўнічай пляцоўцы рабочыя ўпусьцілі корпус рэактара з вышыні некалькі мэтраў. Вядома пра гэта стала толькі дзякуючы сацыяльным сеткам і публікацыям беларускіх недзяржаўных СМІ. Афіцыйна пра інцыдэнт «Росатом» паведаміў праз два тыдні пасьля здарэньня. 1 жніўня 2016 году кіраўніцтва расейскай карпарацыі пагадзілася замяніць пашкоджаны корпус, калі беларускія ўлады пажадаюць гэта зрабіць.
Што варта ведаць пра БелАЭС
- Беларуская АЭС ад 2011 году ўзводзілі пад Астраўцом, што ў Горадзенскай вобласьці, за 22 км ад мяжы зь Літвой, за 50 км ад Вільні і за 125 км ад Менску.
- Тэрміны запуску некалькі разоў пераносілі. Першапачаткова запуск плянаваўся на 2018 год, Лукашэнка пазьней заяўляў, што тэрміны сарвала Расея. Урэшце цырымонія запуску АЭС прайшла 7 лістапада 2020 году.
- Для будаўніцтва абраны праект АЭС-2006 — тыповы расейскі праект атамнай станцыі новага пакаленьня з выкарыстаньнем вода-вадзянога энэргетычнага рэактара ВВЭР-1200. Паводле такога ж праекту збудаваныя блёкі Новаваронескай АЭС і Ленінградзкай АЭС-2, што працуюць у Расеі.
- БелАЭС будуе расейская дзяржаўная кампанія «Росатом» за кошт крэдыту Расеі. Беларусь пазычыла да 10 млрд даляраў для фінансаваньня 90% кошту будаўніцтва двух энэргаблёкаў АЭС. Пагашэньне крэдыту пачынаецца праз 6 месяцаў з даты ўводу АЭС у эксплюатацыю, але не пазьней за 1 красавіка 2021 году. Беларусь папрасіла Расею падоўжыць крэдыт на 10 гадоў.
- На станцыі будуць два энэргаблёкі з рэактарамі ВВЭР-1200 (В-491) магутнасьцю да 1200 МВт кожны. Праектная магутнасьць АЭС — 2,4 тысячы МВт. Калі АЭС запрацуе на поўную магутнасьць, станцыя дасьць 18 мільярдаў кіляват-гадзін на год — палову таго, колькі цяпер спажывае Беларусь.
- Літва ня раз ставіла пад сумнеў абраньне для будаўніцтва АЭС астравецкай пляцоўкі. Краіна называла 10 прычын, каб не будаваць БелАЭС, абвінавачвала беларускія ўлады ва ўтойваньні інфармацыі пра станцыю. Літва пратэстуе супраць БелАЭС на найвышэйшым дзяржаўным узроўні, выказвае пратэсты ў міжнародных структурах. Літву падтрымлівае прэзыдэнтка Эстоніі.
- Пляцоўка Астравецкай АЭС была прызнаная небясьпечнай яшчэ ў 1993 годзе. Тады было знойдзена 7 прыдатных пляцовак, 15 умерана прыдатных і 6 непрыдатных. Астравецкая пляцоўка трапіла ў лік апошніх.
- Улады і чыноўнікі Беларусі нясьпешна рэагуюць на паведамленьні пра інцыдэнты на будаўніцтве ўласнай атамнай станцыі. Звычайна пра здарэньні на БелАЭС афіцыйна расказваюць толькі пасьля таго, як зьвесткі пра іх зьяўляюцца ў СМІ — так, пра падзеньне корпуса рэактара расказалі толькі пасьля міжнароднага ціску. Урэшце корпус, які ўпаў, замянілі (расейцы зьбіраюцца выкарыстаць яго на іншай АЭС). Новы выпадкова стукнулі аб слуп, але пашкоджаньняў ня выявілі, вырашылі не мяняць корпус другі раз.
- Адпрацаванае ядзернае паліва зь БелАЭС застанецца ў Беларусі. Эколягі сьцьвярджаюць, што Беларусь выбірае самы дарагі і небясьпечны спосаб захоўваць адпрацаванае паліва з АЭС.
- У сакавіку 2023 літоўская выведка заявіла, што Беларусь і «Росатом» у мінулым годзе схавалі інцыдэнты і дэфэкты ў рэактарных сыстэмах на першым і другім энэргаблёках. У Міністэрстве энэргетыкі Беларусі адпрэчылі абвінавачаньні і заявілі, што такі даклад ёсьць «мэтанакіраванай акцыяй па дыскрэдытацыі БелАЭС».
- Паводле словаў фізыка-атамніка Андрэя Ажароўскага, спыніць станцыю зараз будзе вельмі дорага. Пры гэтым ён схільны давяраць паведамленьням літоўскай выведкі. Шэраг ускосных прыкметаў сьведчыць аб тым, што на Астравецкай АЭС дзясяткі тысяч недаробак.
- Ад пачатку працы АЭС у Беларусі і на пачатак лістападу 2023 электрычнасьць падаражэла на 21–22% у залежнасьці ад тарыфу.
- Першы энэргаблёк АЭС сілкуе энэргасыстэму Беларусі з 3 лістапада 2020 году (прамыслова эксплюатуецца з чэрвеня 2021), другі — з 13 траўня 2023 году.
- З 26 ліпеня другі блёк АЭС спынілі дзеля рамонту, які назвалі плянавым. Ранейшыя рамонты на доўгія месяцы спынялі працу станцыі. Першы блёк БелАЭС ужо прайшоў два плянава-папераджальныя рамонты. У 2022 годзе ён спыняўся для гэтых мэтаў на 198 дзён, у 2023-м — на 68 дзён.
- У жніўні новым міністрам энэргетыкі замест Віктара Каранкевіча стаў Аляксей Кушнарэнка. А былога намесьніка Каранкевіча Міхаіла Міхадзюка, які непасрэдна кантраляваў АЭС, у гэтым жа месяцы пачалі судзіць за атрыманьне хабару.
- 26 жніўня намесьнік міністра энэргетыкі Дзяніс Мароз заявіў пра падрыхтоўку ведамствам справаздачы перад урадам аб мэтазгоднасьці пабудовы другой АЭС.
