Алёс, імшара, багна, дрыгва, твань, тапіла… І яшчэ: вязь, морач, грузалевіна, балацюга, бель, вішар, іржавіньне, круговіна, мажджаліна… Беларуская літаратурная мова і народныя гаворкі багатыя сынонімамі для акрэсьленьня балота, то бок, паводле Вікіпэдыі, «участку сушы, які характарызуецца залішнім увільгатненьнем сьцёкавымі або праточнымі водамі, але ня мае суцэльнага люстра вады на паверхні».
Балота для беларусаў — ня толькі частка роднага ляндшафту, але, калі можна так сказаць, складнік нацыянальнай ідэнтычнасьці, адзін з самых дарагіх нацыянальных сымбаляў. Сымбаляў чаго? А ўсяго, чаго захочаце. Максім Гарэцкі ў сваім «Лявоніусу Задумекусу», пісаным на ссылцы ў 1931—1932 гг., пад назвай «Балота» зашыфроўваў Беларусь, а пад назвай «балотнікі» — беларусаў… Алесь Разанаў жа ў паэме «Было балота» з 1981 г. у балоце бачыць першатворную сілу беларускага сьвету і сьветагляду…
Як гэты нацыянальны ляндшафт/сымбаль/архетып адлюстроўваўся ў беларускай літаратуры? Прапаную вам сёньня дзевяць фрагмэнтаў пра беларускае балота ад дзевяці беларускіх аўтараў. Enjoy!
Янка Маўр «Палескія рабінзоны» (1930)
У гэтай узорнай кнізе для беларускіх падлеткаў балота прадстаўленае аўтарам як варожая тэрыторыя або, больш дакладна, як крайне патрабавальны палігон для выпрабаваньня кемлівасьці ды фізычнай і духоўнай сілы двух падлеткавых герояў. Карацей, балота для Маўра — гэта тое, куды нельга совацца, а калі ўжо сунуліся — дык трэба як мага хутчэй адтуль выбрацца. Бо ў балоце чэрці (польскія шпіёны?) водзяцца… Ілюстрацыя: С. Сьвятлоў «Піянэры схапілі ангельскага шпіёна» (1939).
«Хутка дайшлі да таго месца, дзе спыніліся ўчора, і зноў пачалі свой абход. І зноў пачалася тая самая пакута, зноў пасоўваліся наперад, у балота, і зноў вярталіся назад. Нарэшце падышлі да таго месца, дзе першы раз яны далёка падаліся ў балота.
— Апошняя надзея… — прамовіў Мірон.
Энэргічна і ўпэўнена пайшлі хлопцы наперад. Вось ужо і тое месца, дзе яны прымушаны былі павярнуць назад. Далей, дзе раней была вада, цяпер засталося толькі балота.
— Сьмялей! Сьмялей! — падбадзёрвалі яны адзін аднаго.
Чапляліся за дрэўцы, пераскаквалі з купінкі на купінку, часам загразалі ў багавіньні па пояс, памагалі адзін аднаму. Так яны ўсё пасоўваліся ды пасоўваліся наперад і, нарэшце, вылезьлі на сухі бераг.
Уздых вырваўся з грудзей, нібы яны з духаты выйшлі на сьвежае паветра.
— Вылезьлі з гэтага праклятага балота! Хутчэй да якой-небудзь вёскі! Хлеба, хлеба пакаштаваць бы!
Яны павярнулі налева, на поўдзень, і шпарка пайшлі наперад. Лес здаваўся такім самым, як і на іх востраве, мясцовасьць нават была вышэйшай, што вельмі цешыла хлопцаў. Калі прайшлі кілямэтры са два, то… зноў уткнуліся ў балота!
— Няўжо ж такое самае?! — з жахам сказаў Віктар.
— Наўрад, мясцовасьць навокал іншая, вышэйшая, — абнадзеіў Мірон.
Сьмела рушылі наперад, але хутка павінны былі вярнуцца. Прайшлі з паўкілямэтра ўдоўж, зноў паспрабавалі, — і зноў такая ж дрыгва.
Сэрцы сьціснуліся ў хлопцаў. Няўжо ж пачнецца тое самае? Сьцяўшы зубы, кідаліся яны ва ўсе бакі і кожны раз павінны былі адыходзіць. Яны забыліся на зморанасьць, на голад, напружвалі апошнія сілы, але дрыгва няўмольна прымушала іх паварочваць усё направа ды направа, пакуль ужо цямком не апынуліся яны на тым самым месцы, дзе выйшлі з балота.
Віктар кінуўся на зямлю і прыціснуўся да яе тварам. Мірон стаяў, апусьціўшы рукі, і нейкімі дурнымі вачыма глядзеў у адну кропку.
— Выйсьця няма! У пастцы! — прашаптаў ён нарэшце.
— Відаць, загінуць прыйдзецца тут, — прастагнаў Віктар».
Янка Купала «Над ракой Арэсай» (1933)
Як паляшук падляскага разьліву, я моцна асуджаю гэты пануры рыфматвор пра сьветлую будучыню мэліяраванага Палесься. І зусім не таму, што некалі яго асудзіў Альгерд Бахарэвіч. Палесьсе (і Падляшша, як яго заходняя ўскраіна) — гэта для мяне сымбаль жыцьця і чалавечнасьці, а не беспрасьветнага гібеньня. Гэта эталён дзяцінства (Kindheitsmuster, дзякуй за слова, Крыста Вольф!), які дапамог мне стаць тым, кім я стаў у дарослым жыцьці. Ілюстрацыя: Іван Шышкін «Балота. Палесьсе» (1890).
«Крумкач глюгу зьвесіў
Над згніўшай калодай…
Прысьніла Палесьсе
Мінулыя годы.
Былі тут калісьці
Багнішчы-балоты,
Ў дрыгве прэла лісьце,
Асокі, чароты…
Ідзе чалавек там,-
Засмокча смугою,
Са стогнам і крэктам
Загіне з душою.
Зьвер блукае дзікі
Ў пагоды, ў імжакі,
Гусей дзікіх клікі,
Гадзюкі, вужакі…
(…)
А людзі? а людзі? —
Іх мала-нямала,-
Упаўшыя грудзі,
Бяда ўсьлед навалай.
Між топкіх багнішчаў,
На выдмах пясчаных,
Як на папялішчы,
Рад хат, бы курганаў.
Жывуць людзі ў хатах,
Плятуць сабе лапці,
Каб з торбай у латах
Пайсьці жабраваці.
Пад шум бесканечны
Бярозаў і соснаў
Сахой недарэчнай
Аруць пясок млосна.
Іх розум балота
Трымае палонна,-
Красуе цямнота,
Растуць забабоны.
Легенды і казкі
Прыгонных законаў
Паўзуць мохам вязкім,
Багуньнем зялёным.
Праз леты і зімы
Паданьне йшло ў векі:
— Палешукі мы,
А не чалавекі!»
Якуб Колас «Дрыгва» (1933)
Сама гэтая аповесьць — хутчэй публіцыстыка, чым літаратура. Але я люблю яе за вось такія фрагмэнты. Вясна на Палесьсі! Аднаўляецца зямля, ажывае прырода! Сьвята жыцьця! Як жа гэта далёка ад Купалавага застыглага кашмару над Арэсай… Ілюстрацыя: Іван Шышкін «Палесьсе» (1884).
«Вясна, пачаўшыся раптоўна, несупынна зьбірала сілу і ў некалькі дзён зьмяніла палескі краявід. Балоты абярнуліся ў суцэльныя вадзяныя пустыні, дзе маркотна выступалі адны толькі парыжэлыя купіны з сухою леташняю травою, голыя купы лазовых кустоў, да палавіны залітыя вадою, ды высокія шпяні алешын, ужо выбыўшых з строю жывога жыцьця, захаваўшы толькі журботна ўзьнятыя ўгару гнілыя цыбуры. Адны толькі цёмныя пушчы захоўвалі сваю звычайную суровасьць, нават няветлую панурасьць, тоячы ў сваіх нетрах зьвярыныя логавы, непраходныя дрыгвяністыя балоты, рэчкі, азярцы, пясчаныя груды-астравы, вузкія, не ўсім вядомыя, праходы, дарогі зь бясконцымі бродамі і цэлыя шырачэзныя рэчкі сьнегавой вады, што рухліваю, хоць маруднаю, лявінаю пералівалася з балота ў балота па цёмных нізінах, накіроўваючыся ў Прыпяць. Але як вясёлы і прыветны цяпер ускраіны гэтых пушчаў, дзе кожная пядзя зямлі, прыгрэтая веснавым сонцам, жыве радасным абуджаным жыцьцём, выпускаючы першыя парасткі маладога зеляніва. Заварушыліся мурашкі, разнастайныя жучкі, кузуркі, такія малюсенькія, што трэба ўважна прыглядацца, каб заўважыць іх радасны мітусьлівы рух на кожным абагрэтым сонцам шматочку зямлі, на сухіх былінках, на кары даўно згніўшага дрэва. А паветра зьвініць птушыным гоманам, крыкамі, шлюбнымі зьлётамі і клопатамі аб сваім доме, аб прыпынішчы, дзе б можна было асталявацца і зажыць сямейным жыцьцём. Аднаўляецца зямля, ажывае прырода, і радасны шолах жыцьця ходзіць па галінах кустоў і старога лесу.
Гуляе паводка, адбіваючы ў сабе чыстае неба і бліскучае сонца. Як астраўкі, сям-там параскіданы людзкія паселішчы. I ціха ў іх, не відаць чалавека. Прытаілася палеская вёска. Але гэта толькі адна зманлівая відомасьць цішыні і спакою. Носіць вадзяная пустыня на ўлоньнях сваіх быстрыя вастраносыя чаўны і лёгкія чайкі-душагубкі. А ў гэтых чаўнах, а ў гэтых чайках шнуруюць ад вёскі да вёскі суровыя, замкнёныя ў сабе сыны Палесься, патрывожаныя, выбітыя з каляін жыцьця ўварваньнем ненавісных акупантаў. Спасьцярожліва ўзіраюцца яны ў далечы залітых вадою балот і шыбуюць між кустоў, туляцца каля высокіх сухіх чаратоў. На гэтых прасторах вады, пад цёмнаю навісьсю панурых лясоў тояцца грозныя замыслы паўстаўшага сялянства. Патаемная змова туліцца пад стрэхамі заняпалых хат. Чутка ловіць гукі спасьцярожлівае вуха, і зорка ўглядаецца ў далечы вострае вока…»
Іван Мележ «Людзі на балоце» (1962)
«Але такое становішча тут не палохала, людзям на востраве яно здавалася зусім звычайным», — піша Мележ пра жыцьцё пасярод балота. Як паўстагодзьдзя таму, так і цяпер гэтыя словы заключаюць у сабе стоадсоткавую беларускую рацыю. Ілюстрацыя: Джон Констэбл «Калёсы для сена» (1821).
«Хаты былі на востраве. Востраў гэты, праўда, не кожны прызнаў бы за востраў — аб яго не плёскаліся ні марскія, ні нават азёрныя хвалі. Навокал адно гніла куп’істая дрыгва ды моклі панурыя лясы.
Вёска тулілася ля берага вострава — платы агародаў дзе-нідзе забягалі на куп’ё ўзболатка. З другога боку, на поўнач, балоты крыху адступалі, дорачы людзям пясчанае поле. Адступалі балоты і на заходнім баку, дзе рунелі ці жаўцелі да краю лесу палі, таксама скупыя, няўдзячныя, хоць у іх глебе і было менш пяску. З поўдня балоты зноў падбіраліся да саламяных, замшэлых радоў стрэх, але ў гэты бок ішла найбольш сувязь са сьветам, і тут па дрыгве была намошчана дарожка. Што гэта за дарожка, можна меркаваць хоць бы з таго, што езьдзілі па ёй сьмела толькі ў маразы, калі і непралазная твань навокал рабілася цьвёрдая, як ток, ці ўлетку, калі дарожка перасыхала.
Большую частку года востраў быў як бы адасоблены ад іншых вёсак і мястэчак. Нават у непаганыя дні рэдкія газэты ці лісты ад сыноў і братоў дабіраліся сюды ў паляшуцкай торбе нялёгка — каму было прыемна лазіць па гразі без вельмі важнай прычыны, — але і гэтая нямоцная сувязь са сьветам пры кожным зацяжным дажджы лёгка рвалася. Восеньню ці вясной яна перарывалася на цэлыя месяцы: багна, што страшна разбухала ад слоты і разводзьдзя, адразала востраў ад сьвету мацней, чым гэта маглі б зрабіць абшары вадзянога прастору. Многія дні людзі жылі, як на плыце, які злая нягода адарвала ад берага і занесла ў мора, — трэба чакаць адно, калі спадарожны вецер ці лёс зноў падгоніць да зямлі.
Але такое становішча тут не палохала, людзям на востраве яно здавалася зусім звычайным. З усіх бакоў, блізка і далёка, ведалі яны, — такія ж самыя выспы сярод бясконцых багнаў, дзікіх зарасьнікаў, што разьлегліся на сотні вёрст з поўначы на поўдзень і з захаду на ўсход. Людзям тут трэба было жыць, і яны жылі. Аднастайныя, нудныя дажджы, што месяцамі лілі на мокрыя стрэхі, сьцюдзёныя вятры, што люта білі ў замерзлыя вочкі-шыбы завеямі, цёплае сонца, што ўставала ў пагодныя дні над купамі алешніку, — усё бачыла гэты востраў заклапочаным, у няспыннай, штодзённай руплівасьці. Людзі заўсёды чым-небудзь былі заняты: уранку і ўвечары, летам і зімою, у хаце, на двары, у полі, на балоце, у лесе…»
Уладзімер Караткевіч «Дзікае паляваньне караля Стаха» (1964)
Ну як жа нам без Караткевіча зь ягонымі Балотнымі Ялінамі і дзікім паляваньнем на тарфяніку? Ілюстрацыя: Пэтэр Нікаляй Арбо «Дзікае паляваньне Одына» (1872).
«Бязгучна скакала па верасе дзікае паляваньне караля Стаха, імчалі шэрыя, туманныя, нахіленыя наперад постаці.
(…)
„Гэта канец“, — падумаў я.
Але чакаць канца, склаўшы лапкі, было не ў маіх правілах. Праз пятнаццаць хвілін будуць тут. Мясцовасьць няроўная. Там-сям ёсьць балотцы, якія мажліва перабегчы мне, а не коньнікам (хоць, можа, калі яны здані, яны пералятуць іх у паветры). Я магу заблытаць сьляды.
Я зьняў боты, каб у першыя хвіліны не прыцягнуць увагі пагоні гукамі сваіх крокаў, і пайшоў, спачатку нясьпешна, а пасьля, калі лагчына схавалася, хутчэй. Я пятляў, бег па верасе, ногі мае ўзмоклі ад расы. Я накіраваўся спачатку ўздоўж лагчыны, а пасьля крута зьвярнуў да Балотных Ялін хмызамі. Некалькі разоў я бег па вадзе — ці зважаць мне было на гэта? Хутка я зноў дабег да сьцежкі, а калі павярнуўся, то пабачыў дзікае паляваньне ўжо на гэтым баку. Яно з той самай тупой упартасьцю рухалася па маіх сьлядах. Пагоня імчала, грывы і плашчы рэялі ў паветры.
(…)
Коні іхнія распасьцерліся ў паветры, верас зьвінеў пад капытамі, коньнікі сядзелі нерухома, і над імі, у лапіку чыстага неба, гарэла самотная вострая зорка.
Напружыўшы апошнія сілы, я скаціўся з горкі, перасек шырокую сьцежку, скокнуў у канаву і пабег па дне, па вадзе. Канава набліжалася да агароджы. Я выскачыў з яе і адным скачком перанёсься да агароджы. Яны былі ў якіх-небудзь дваццаці сажнях ад мяне, але трохі замарудзіліся, і гэта дало магчымасьць праскочыць у ледзь прыкметную дзірку і захавацца ў бэзе. На сьцежцы было зусім цёмна ад дрэў, і таму, калі яны амаль бязгучна прамчалі паўз мяне, я не змог разгледзець іх. Але я добра чуў, як галаўны прастагнаў: „Да прорвы“.
Дзікае паляваньне памчала далей, а я сеў на зямлю. Сэрца маё калацілася, як хвост авечкі. Але я хутка ўстаў. Сядзець пасьля бегу нельга. Я добра разумеў, што толькі атрымаў адтэрміноўку. Яны могуць хутчэй дамчаць навакольным шляхам да дома, чым я дайду да яго нацянькі. І зноў пабег. Ногі мае былі зьбітыя да крыві, двойчы я ўпаў, запнуўшыся аб карэньні, лапы ялін сьцябалі мой твар. Гмах палаца вырас перада мною зусім нечакана, і адначасова я пачуў пошчак капытоў недзе наперадзе. Яны зноў гучалі, яны грымелі так часта, што я скурай адчуваў: яны імчаць неверагодна хуткім намётам.
Я пайшоў ва-банк. Я мог схавацца, але ў палацы была дзяўчына, якая зараз, пэўна, вельмі спалохалася. Я павінен быў быць там, там была мая зброя. У некалькі скачкоў я спыніўся на ганку і затарабаніў у дзьверы».
Алесь Разанаў «Было балота» (зборнік «Каардынаты быцьця», 1981)
Гэта паэма пра мэліярацыю на Палесьсі. Можна сказаць, гэта анты-Купала, разанаўская анты-«Арэса»… Гаворыць балота, якое «было напачатку» і цяпер зьнікае: «Па адстойніках і равах / праз малыя і буйныя рэкі / паўтараецца даўні шлях, / мой апошні — / з вараг у грэкі». Разанаў — паляшук, калі вы ня ведалі. Ілюстрацыя: Тэадор Русо «Высечка дрэваў на высьпе Круасі» (1847).
«Як альшына мая — з-пад піл,
як вужака мая —
з-пад бота,
застагну,
упаду ў нахіл…
Напачатку было балота.
Не вядзьмарка — не ажыву:
як душа пакідае цела,
апантанасьці і жніву
уступаю свае надзелы.
Па адстойніках і равах,
праз малыя і буйныя рэкі
паўтараецца даўні шлях,
мой апошні —
з вараг у грэкі.
Пераходзілі эры,
сьвятло
пагасала,
і сутарэньні
нагрувашчваліся —
было:
першаснасьць… першатварэньне.
Немаўленства сівой зямлі —
скамянее:
пасьля спарону…
Навакольныя дрэвы зьнялі
свае велічныя кароны.
Бор далёкі вее бяду,
ахінаецца ў пыл і дрымоту…
Неспадобнае — адыду…
Напачатку было балота».
Андрэй Федарэнка «Пеля» (1994)
Па сутнасьці, гэтае апавяданьне магло б скласьці адзін з разьдзелаў «Палескіх рабінзонаў», калі б Маўр пісаў сваю аповесьць у 1990-х. Харошая проза, як кажуць, кінэматаграфічная. І пры нагодзе: пеля — яшчэ адно слова ў наш запас балотных сынонімаў. Ілюстрацыя: Яфім Волкаў «Балота» (1880).
«Пасьля кожнага закіду я казаў сабе — гэтая, і ўсё, і, злавіўшы, думаў — ат, колькі там ісьці. А такі клёў ня так часта ў жыцьці выпадае.
І вось гэты азарт, які робіць чалавека глухім да ўсяго, ледзь не пагубіў мяне. Вядома, я чуў і камароў, і цмоканьне рыбы ў сетцы, і крумканьне жаб, і іншыя гукі вечаровага балота, але здуру не даваў ім вялікай увагі, ня дужа прыслухоўваўся і быў расслаблены. Між тым ужо хвілін колькі за сьпінаю чуўся нейкі не балотны, чалавечы нейкі гук — быццам хтосьці набіраў у рот паветра і зь сіпеньнем выпускаў празь сьціснутыя зубы.
З купіны проста на мой астравок перапаўзала мэтровая чорная вяроўка — добра помню, што без усялякіх жоўтых вушак.
— Ц-с-с!
Нас падзяляла паўмэтра.
Я цяпер веру, што есьць у гэтых гадаў нейкі гіпноз, і я проста аказаўся паралізаваны, бо стаяў і ня мог зварухнуцца; але потым — забіце, калі ведаю чаму! — зрабіў самае горшае, што можа зрабіць чалавек адзін на адзін з гадзюкаю — я тупнуў.
Відаць, проста яшчэ не прыйшоў той мой час. Край астраўка, які і так ледзь ліпеў, на маё шчасьце раптам у адзін міг адламаўся, і я наўзнач боўтнуўся ў чорную, халодную прорву. Ногі не дасталі дна і блізка. Адразу ж і рукамі, і плячыма, і шчокамі я адчуў густую, вязкую мякаць. Агіда ды плюс халодная вада і памаглі мне скінуць гіпноз. Я схапіўся мокрымі пальцамі за пук травы, за мяккі бераг, які адрываўся, бы гліна, але вось намацаўся корань, па якім я досыць лёгка выкарабкаўся на свой корч. Ззаду булькала растрывожаная пеля, нясло балотным смуродам, на мне вісела жабурыньне, каменьчыкі, камякі гразі, з парэзаных пальцаў цякла кроў, але тое, што я толькі цяпер убачыў, змусіла мяне забыць і на гэта, і нават на гадзюку, якая, можа, сядзела дзесьці побач.
Туман — густы, сівы — уладна насунуўся на балота і схаваў ня толькі ўзьлесак, але і бліжэйшыя кусты. Толькі пад нагамі нешта можна было яшчэ разгледзець. Дарыбачыўся!.. Я схапіў сетку з уловам — кіляграмаў восем — і злосна, рашуча ступіў на свой сьлед. Я не пасьпеў ні спалохацца, ні адскочыць, як шухнуў па самыя пахі. Пад рукамі захадзіла ўжо знаёмая мяккая кашка. «А зоры тут ціхія… Спакойна, цяпер трэба толькі не ўтапіцца!.." Патрошку мне ўдалося выцягнуць палку, Якая старчака ўвайшла ў твань амаль уся, і хоць, пакуль выцягваў, трохі ўсмактаўся глыбей, але ўдалося пакласьці палку ўпоперак. Здаецца, лягла на купіны. Падцягваючыся рыўкамі, я неяк сьпіною вылузаўся аж да пояса, потым ірвануўся штосілы і аберуч ухапіўся за сваю алешынку. Выпаўз».
Васіль Быкаў «Балота» (2001)
«Уратаваць яго магло толькі балота», — піша Быкаў пра аднаго са сваіх герояў, які патрапіў у сытуацыю, зь якой насамрэч няма паратунку. Гэта позьні Быкаў, які мне падабаецца значна больш, чым той раньні, чые героі пакутліва біліся да самага канца з думкамі , які канец сабе выбраць. Героі позьняга Быкава выбіраюць жыцьцё. «Хто і адкуль страляў, яму было ўсё роўна. Тыя ці іншыя, але яго намагаліся забіць, і ён мусіў ад іх ратавацца». Гэта гучыць больш праўдападобна. І больш чалавечна. Ілюстрацыя: Торвальд Ніс «Прывід тапельца спрабуе прынесьці мору новую ахвяру».
«- Уцякай! — крыкнуў Тумаш. — Бяжы, ну!..
Мабыць, Косьця ўсё ж зразумеў, што ад яго патрабавалася, і падаўся ў чорны гушчар. Тумаш аж уздыхнуў з палёгкай, падняў сваю СВТ і стрэліў угару. Стрэл грымнуў нечакана гучна, аж аглушыў фэльчара. Той стаіўся, трохі счакаў, пакуль заглухла над балотам далёкае рэха, услухаўся. Хлопца ўжо не чутна было ў хвойніку, мабыць, можна было вяртацца на бераг. Але вяртацца туды не хацелася, і Тумаш стаяў, слухаў, чакаў, аж покуль здаля не данесьліся выгукі ці, можа, яму здалося. Але — не здалося, бо зараз жа за імі грымотна пратрашчэла чарга, другая, дзьве запар — гучнае водгульле разьнеслася над балотам. Тумаш сьпярша прысеў, затым ускочыў і кінуўся ў другі бок, — да камандзіра з Агрызкавым. Але па ягоным шляху гучна зашчоўкалі кулі, сьсечаныя імі галінкі сыпанулі з хвой. „Авохці мне, ну ўліп! Ну ўліп!“ — стукала пякельная думка. Бегучы, фэльчар усё чакаў — зрэжа, во гэтая зрэжа і яго. Ён і прысядаў у хвойніку, і бег, бы заяц, — блытана і не ўлад, абдзіраючы галаву і твар аб калючае гольле.
Як выскачыў з хвойніку на вузенькі асакаваты бераг, кулі хвасталі воддаль, мабыць, цяпер па яго двух спадарожніках — рыкашэтам разьляталіся і візгалі над балотам — Тумаш прыпыніўся, лёг. Куды ж было бегчы? Хто і адкуль страляў, яму было ўсё роўна. Тыя ці іншыя, але яго намагаліся забіць, і ён мусіў ад іх ратавацца. Толькі дзе тут было ратавацца? Памарудзіўшы, ён шаснуў у балотную глыб, адразу праваліўшыся па сьцёгны. Добра, што ягоная ношка -рэчмяшок і сумка — засталіся там, улегцы яму стала зручней. I ён пабрыў па багне, далей ад хвойніку, усё болей улазячы ў ваду. Вінтоўку, аднак, не кідаў, вінтоўка яшчэ магла спатрэбіцца. Хаця і не для паратунку — адчуваў, уратаваць яго магло толькі балота».
Ігар Бабкоў «Хвілінка» (2014)
Балацявінка, адкуль ня хочацца зьяжджаць. Як той казаў, тыповае наканаваньне беларуса. Герой Бабкова забывае пра ўвесь сьвет на падбалочаным азёрным астраўку і аддаецца мэдытацыі. Жыцьцё яму ратуе не палеска-рабінзонская кемлівасьць і вынаходлівасьць, а нейкая кітайская хеўра з ХVI стагодзьдзя. Я часам маю сумневы, ці Бабкоў — паляшук, як Мележ, Разанаў або Федарэнка… Ілюстрацыя: Тан Інь «Рыбак восеньню» (1523).
«Багдан пакінуў машыну і, прадраўшыся праз хмызьняк, убачыў сьцежку, якая вяла далей. Пад нагамі хлюпала і калыхалася, было крыху страшна. Сьцежка відавочна была кладкай, і вельмі даўняй. Ён зрабіў кій і прамацваў дарогу, бо часам яна абрывалася, сыходзіла пад ваду, і тады прыходзілася ўзважваць кожны крок наперад.
Але пах вёў напрасткі, і ўрэшце ён выйшаў на зарослы рэдкім лесам сухі ўзгорак.
Наперадзе адкрылася возера, празрыстае і ўтульнае. Яно было забалочанае толькі з аднаго, далёкага боку. Зь іншых вада выходзіла ў пералесак, сухі, чысты, з некалькімі пясчанымі пляжамі.
Гэта было тое, што ён шукаў. Тое, што яму сьнілася апошнімі месяцамі.
(…)
Месца сапраўды было адмысловым.
Гэта была вялікая выспа, аддзеленая ад зямлі шырокім пасам зарослага хмызам балота. Кладка была зробленая даўно, яна ўтравела і утрываліла, і ўсё ж наўрад ці хто рызыкнуў бы ісьці празь яе ўвесну альбо ўвосень, пасьля дажджоў.
Возера атачала выспу з трох бакоў і ўзвышша, на якім ён паставіў намёт, нагадвала рубку карабля.
Ён абышоў выспу цалкам, знайшоў шчаўе і чабор, а таксама зарасьці арэшніку і нейкія чырвоныя ягады, на далёкім канцы выспы.
Нацягаў камянёў і абклаў вогнішча. Зрабіў навес, лаўкі. Падумаў, што будзе вяртацца сюды кожны год. І што гэтае месца будзе ягоным сакрэтам.
У ім відавочна была загадка.
(…)
Ішоў чацьвёрты ці пяты дзень, ён не памятаў дакладна. Можна было пачынаць думаць пра вяртаньне.
Былі пэўныя сымптомы. Раз-пораз у сьвядомасьці выплывалі ўрыўкі размоваў альбо нейкая забытая эмоцыя. Пачыналі паціху прыходзіць успаміны.
І ўсё ж вяртацца не хацелася».
«Варта» — суб’ектыўны агляд падзеяў у літаратуры ды, шырэй, у мастацтве і культуры. Меркаваньні перадаюць погляды саміх аўтараў і не абавязкова адлюстроўваюць пазыцыю рэдакцыі.
