Чарговае Падарожжа Свабоды са Зьмітром Бартосікам у горад Глыбокае Віцебскай вобласьці.
Напярэдадні савецкага сьвята жанчын лёс зьвёў мяне з адной звычайнай і адначасова вельмі незвычайнай савецкай жанчынай.
Марыя Дзьмітрыеўна Юрык нарадзілася ў Глыбокім. У 1968 годзе маладой дзяўчынай паехала па лепшую долю ў Эстонію, у горад Валгу. Там знайшла працу на швейнай фабрыцы. Выйшла замуж за эстонца.
Працавала ў Валзе 25 гадоў. Пасьля таго, як Эстонія стала незалежнай, у 1992-м сям’я Марыі пераехала ў Беларусь.
Марыя Дзьмітрыеўна частуе мяне гарбатай у сваім доме ў Глыбокім і ўспамінае развал Савецкага Саюзу. Эстонскія жахі 1990-х і сёньня ўспрымаюцца як верх цывілізаванасьці. У кожнага народу быў свой шлях да незалежнасьці. У каго празь мітынгі і танкі, у каго праз вайну і галечу. У Эстоніі рэфэрэндумы адбываліся на працоўных месцах.
Рэфэрэндум на фабрыцы
Жанчына расказала, пры якіх абставінах на пачатку 1990-х давялося вярнуцца ў Беларусь.
«Падчас маскоўскага путчу наша інжынэрка паехала ў Талін. Прыехала і кажа: „Танкі ідуць па Таліне“. І тут жа заявіўся дырэктар і сказаў: „Выключыце канвэер, хто за свабодную Эстонію“.
Наша майстар была эстонка, яна выключыла адразу. А на трэцім паверсе былі расейцы, яны не падпарадкаваліся. Рабочым нічога, але майстроў павыганялі. Такое было. Я зьехала, а дом застаўся. І нават таго, што было ў двары, ніхто нічога не крануў. Як прыехала праз год — усё было на месцы. Ніякага рабаваньня. Калі выяжджала, мне сказалі прыйсьці ў адміністрацыю. Выплацілі пад’ёмныя грошы. Аплацілі дарогу да Менску. Ня толькі мне, а ўсёй сям’і. І сказалі напісаць тлумачальную, чаму выяжджаю. Ну што я буду пісаць? Бацькі хворыя. Але мне заплацілі, ня помню колькі. У далярах».
Нечаканая пэнсія з Эўразьвязу
Незвычайнае ў жыцьці Марыі Дзьмітрыеўны здарылася нядаўна. Жанчына даведалася ад сваякоў, што гады працы ў Эстонскай ССР не прайшлі дарэмна — яе чакае штомесячны сюрпрыз у выглядзе пэнсіі ў эўра.
«Мне пляменьніца адтуль напісала, што ў газэтах эстонскіх быў артыкул пра тое, што можа вашы сваякі страчваюць грошы. Аказваецца, у Глыбокае прыехала сям’я, атрымлівалі эстонскую пэнсію ўжо год і нікому пра тое не казалі. Вось такія людзі. А я, як даведалася, расказвала людзям. У Эстоніі не разумелі, чаму так мала людзей адгукаюцца на пэнсіі. Бо шмат жа там нашых працавала. Цяпер я атрымліваю адтуль 341 эўра. І беларускую пэнсію сярэднюю».
Несавецкая Эстонія
Як гэта па-савецку шчыра — атрымліваць пэнсію з-за мяжы і нікому пра тое не сказаць. І як гэта па-эўрапейску сумленна — памятаць усіх сваіх працаўнікоў, ня гледзячы на іх нацыянальнасьці ды палітычныя погляды.
«Калі мы працавалі, то не дзяліліся на эстонцаў і рускіх. Табе столькі, а табе столькі — такога не было. Апошні год мы працавалі на швэдаў. Нам паставілі швэдзкую лінію. І ніхто нікога не падганяў. Самі хацелі працаваць. Нават па нядзелях выходзілі на працу. Нам крой прывозілі са Швэцыі караблём у Талін, а з Таліна фурай. І вось фура стаіць, а мы шыем. Калі фура прастаяла лішні час, з тваёй палучкі і павылічваюць. Калі б у Саюзе так працавалі, мы б таксама багата жылі».
Цікава, колькі беларусаў, якія жылі і працавалі ў краінах Балтыі, да гэтае пары ня ведаюць, што ні яны самі, ні іхная праца не забытыя? Пакуль у постсавецкай Беларусі ім абяцалі кампэнсацыі страчаных укладаў, балтыйскія краіны гатовыя плаціць не абяцанкамі.
«Для атрыманьня эстонскай пэнсіі трэба працоўная кніжка, пэнсійная кніжка, пашпарт і даведка, што ў нас пэнсія не абкладаецца падаткам. Эстонскі стаж мусіць быць ня меншы за 15 гадоў».
Нядаўна спадарыня Марыя езьдзіла ў Эстонію. І вось што ёй кінулася ў вочы:
«Калі мы там жылі, пры савецкай уладзе, там быў у нас кінатэатар. Была дошка гонару. Быў фантан. А цяпер усё запушчана ў цэнты гораду. І нават дрэва вырасла на кінатэатры. У нас бы так не дапусьцілі — каб у горадзе вырасла дрэва на будынку».
У Беларусі дошкі гонару ў цэнтрах гарадоў засталіся.
