Дацкую пэнсійную сыстэму ў многіх рэйтынгах называюць найлепшай у сьвеце: выплаты па дасягненьні 65 гадоў дазваляюць дацкім пэнсіянэрам жыць нябедна нават у тых выпадках, калі ў больш маладым узросьце чалавек меў нізкі заробак або па нейкіх прычынах не працаваў наогул.
Былая жыхарка Ўкраіны, пэнсіянэры на вуліцах Капэнгагену і экспэрты расказалі тэлеканалу «Настоящее время», хто і колькі атрымлівае на пэнсіі ў Даніі, і ад чаго залежаць гэтыя выплаты.
«Беднасьць сярод пэнсіянэраў — вельмі незвычайная зьява»
Дацкая пэнсійная сыстэма мае два асноўных элемэнты — гэта пэнсія ад дзяржавы і пэнсія, якую чалавек атрымлівае з пэнсійнага фонду.
Дзяржаўная пэнсія разьлічваецца такім чынам: калі ў чалавека быў высокі даход і ёсьць вялікія назапашваньні, яна будзе ніжэйшай. І наадварот, калі чалавек не зарабляў шмат ці наогул не працаваў, то дзяржава будзе плаціць яму больш, — распавядае Торбэн Андэрсан, прафэсар эканомікі Орхускага унівэрсытэту.
Дзяржаўная пэнсія дапамагае людзям сталага веку пазьбегнуць беднасьці, а пэнсія з пэнсійнага фонду — прапарцыйная яго даходу падчас працоўнай дзейнасьці.
Тыя, у каго няма пэнсійных назапашваньняў, атрымліваюць так званую базавую пэнсію. У выпадку, калі чалавек жыве адзін, гэтая сума складае каля 18 тысяч дацкіх крон (каля 2800 даляраў) — кажа Андэрсан. З гэтай сумы трэба плаціць некаторыя падаткі, але грошай усё роўна будзе дастаткова для таго, каб жыць заможна.
Беднасьць сярод людзей сталага веку ў Даніі — гэта вельмі незвычайная зьява, — падкрэсьлівае прафэсар. Як правіла, гэта тычыцца толькі людзей, якія пераехалі ў краіну ў даволі сталым веку: яны могуць разьлічваць толькі на частку дзяржаўнай пэнсіі. А калі ўзяць у якасьці прыкладу сярэдняга датчаніна, не вельмі багатага, то яго пэнсія складзе прыкладна 65-70% ад яго працоўнага даходу. Гэта, у прынцыпе, дазваляе захаваць звыклы ўзровень жыцьця — бо ў пэнсійным узросьце некаторых выдаткаў у вас ужо няма.
«Маё жыццё на пэнсіі толькі пачалося»
Вользе Фруэрлунд 76 гадоў, яна прыехала ў Данію 18 гадоў таму зь Севастопалю. На той момант ва Ўкраіне яна ўжо выйшла на пэнсію — у 55 гадоў. Кажа, што жыць было вельмі цяжка, але неяк спраўляліся. У Эўропу жанчына перабралася, каб дапамагаць дачцэ. Але так здарылася, што дачка памерла, а на апецы Вольгі засталіся трое ўнукаў.
У Даніі Вольга выйшла замуж, вывучыла мову і зноў пайшла працаваць. На той момант ёй было каля 60 гадоў. Празь пяць гадоў з пасады загадчыцы аддзелам у краме Вольга выйшла на пэнсію. І аказалася, што паўнавартасную базавую пэнсію яна атрымліваць не зможа, а ў яе асабістым пэнсійным фондзе грошай таксама будзе зусім няшмат праз невялікі стаж працы ў краіны.
"На той момант я жыла ў Даніі 8 гадоў, а для атрыманьня паўнавартаснай базавай пэнсіі трэба пражыць тут 40 гадоў. Натуральна, мая пэнсія была маленькай. Але адміністрацыя камуны (адміністрацыйная адзінка ў Даніі — НВ) разгледзела маю справу. І мне дадалі да пражытковага мінімуму" — распавядае Вольга.
Потым у Вольгі памёр муж, яна засталася адна, што таксама паўплывала на яе сытуацыю. Паводле дацкіх законаў, калі муж ці жонка пэнсійнага ўзросту памірае, частка яго назапашваньняў атрымлівае ўдава ці ўдавец. Сума залежыць ад асаблівасьцяў пэнсійнага пляну ў фондзе і ад таго, у якім узросьце памёр чалавек. Калі ў раньнім, то сума будзе вышэй, і наадварот. Акрамя таго, у выпадку сьмерці мужа дзяржаўная пэнсія таксама зьмяняецца — каб чалавек не апынуўся за мяжой беднасьці.
«Калі табе не хапае пэнсійных грошай, то ты ідзеш у камуну і размаўляеш са сваім rådgiver (дарадцам) — гэта чалавек, які дапаможа знайсьці правільнае рашэньне. Вось, напрыклад, мне трэба было зрабіць зубны пратэз — дзяржава часткова мне яго аплаціла. Але яны глядзяць на твае даходы: калі ты ў стане аплаціць гэта сам, могуць адмовіць» — распавядае пэнсіянэрка.
Успамінаючы сваё жыцьцё ва Ўкраіне, Вольга Фруэрлунд кажа, што ў Даніі людзям сталага веку надаюць больш увагі: «Калі я выйшла на пэнсію, было адчуваньне, што маё жыцьцё толькі пачалося — у краіне вельмі вялікія магчымасьці для людзей старэйшага пакаленьня».
Даваць людзям «падушку бясьпекі» — вельмі высакародная ідэя
Акрамя дзяржаўнай пэнсіі, на якую могуць разьлічваць усе датчане сталага веку, у краіне існуе назапашвальная сыстэма. «Напрыклад, вы працуеце ў прыватнай кампаніі, і сума, роўная 12% ад вашай зарплаты, пералічваецца ў пэнсійны фонд: зь іх 4% плаціце вы, а 8% плаціць ваш працадаўца» — распавядае фінансавы кансультант Марк Хансэн.
Прадпрымальнікі і ўладальнікі маленькіх кампаній, паводле яго слоў, могуць не рабіць пэнсійныя адлічэньні. Але ў гэтым выпадку супрацоўнікі не назапашваюць пэнсійныя назапашваньні і застаюцца неабароненымі.
Па словах Марка, звычайна падаткі ў Даніі складаюць каля 40%, але калі даходы чалавека вышэй вызначанай мяжы, то падаткі павялічваюцца да 57%.
«Вядома, гэта можа быць шмат для некаторых, але дзякуючы гэтым падаткам у нас і працуе надзейная сыстэма дабрабыту, — тлумачыць Марк Хансэн. — Калі вы патрапілі ў неспрыяльную сытуацыю, напрыклад, не змаглі назапасіць на пэнсію, то вы будзеце атрымліваць дзяржаўную пэнсію, а яна фармуецца з падаткаў, якія плацяць людзі ».
Марк Хансэн упэўнены, што даваць людзям «падушку бясьпекі» — гэта вельмі высакародная ідэя. «Я маю на ўвазе дзяржаўныя пэнсіі — нягледзячы на тое, што на іх людзі не магу дазволіць сабе такі жа ўзровень жыцьця, як калі б яны працавалі.
З аднаго боку добра, што назапашвальная сыстэма стымулюе людзей адкладаць ашчаджаньні на пэнсію. Далёка не ўсе здольныя гэта рабіць. Зь іншага — людзі самі могуць вырашаць, хочуць яны назапашваць ці не».
Як у Даніі праходзіла пэнсійная рэформа
Торбэн Андэрсан, прафэсар эканомікі Орхускага унівэрсытэту, распавядае, як у Даніі ўвялі сыстэму накапляльных пэнсій. Урад, паводле яго слоў, стымуляваў людзей зьбіраць на пэнсію, у тым ліку падатковымі ільготамі: улічваючы высокі ўзровень падаткаабкладаньня ў Даніі, для многіх гэта ў выніку аказалася выгадна.
«У 1980-90 гады ішлі вялікія дыскусіі на гэты конт, але таксама была і вялікая воля да таго, каб гэта зрабіць, — прыгадвае ён. - Да назапашваньня людзей стымулявалі падатковымі ільготамі, і сыстэму прынялі даволі хутка. Пасьля не ўзьнікала сурʼёзных перадумоў для яе адмены. Цяпер усё бачаць, што гэта была добрая ідэя, і большасьць людзей задаволеныя назапашвальнай пэнсійнай сыстэмай. Працадаўцы таксама падтрымлівалі гэтую ідэю».
«У Даніі ўсё баяліся адной праблемы: вы плаціце ў пэнсійны фонд, а ён гэтыя грошы інвэстуе. Але куды? Але ў рэальнасьці гэтае пытаньне ня стала вялікай праблемай. Кіраўнікі пэнсійных фондаў хутка зразумелі, што яны павінныя служыць інтарэсам людзей, то бок найбольш выгадна для людзей укладаць іх грошы. Зараз праца пэнсійных фондаў вельмі празрыстая: ёсьць шмат правілаў, каб пазьбегнуць сытуацый, калі грошы выкарыстоўваюцца не ў тых мэтах», — падкрэсьлівае Андэрсан.
Пэнсійных фондаў у Даніі шмат: ёсьць напалову дзяржаўны ATP, ёсьць некамэрцыйныя, ёсьць прыватныя камэрцыйныя: выбар у людзей вялікі.
У цяперашні час у Даніі і мужчыны, і жанчыны выходзяць на пэнсію ў 65 гадоў. Але нядаўна было вырашана павялічыць пэнсійны ўзрост да 67 гадоў, і затым прывязаць яго да чаканай працягласьці жыцьця.
«Улады добра патлумачылі неабходнасьць гэтых зьменаў, — кажа Андэрсан. — Усе разумеюць, што дзяржава не зьбіраецца нічога красьці. Гэта частка сацыяльнага кантракту. Мэдыцына ў нас забясьпечваецца дзяржавай, адукацыя таксама бясплатная. Але бясплатнага нічога не бывае — у Даніі даволі высокія падаткі. Яны ідуць на пэнсіі, адукацыю, мэдыцыну і гэтак далей. Гэта сацыяльны кантракт: людзі гатовыя плаціць высокія падаткі, таму што яны бачаць, што іх падаткамі мудра распараджаюцца, грошы ідуць на патрэбныя рэчы. Гэта важны элемэнт таго, што мы называем «дзяржава ўсеагульнага дабрабыту».
