Павал Якубовіч пра Яну Палякову і Супэрфасфатава, Плошчу-2010 і «Белы легіён»

Аляксандар Лукашэнка 6 лютага зьмяніў кіраўнікоў асноўных дзяржаўных СМІ —​ Белдзяржтэлерадыёкампаніі, тэлеканалу СТВ і дзяржаўнай газэты «СБ. Беларусь сегодня».

Былы галоўны рэдактар «СБ. Беларусь сегодня» Павал Якубовіч у вялікім інтэрвію Свабодзе падсумоўвае вынікі кіраваньня прэзыдэнцкай газэтай цягам амаль чвэрці стагодзьдзя.

Ён расказвае, як даводзілася публікаваць матэрыялы Савету бясьпекі пасьля выбараў 2010 году, згадвае справу Яны Паляковай і свой фэльетон за подпісам Ксэнафонт Супэрфасфатаў, раскрывае дэталі сваёй паездкі ў Ізраіль дзеля ўлагоджаньня сытуацыі пасьля антысэміцкага жарту кіраўніка дзяржавы.

Датэлефанаваўшыся да Паўла Якубовіча, найперш пытаюся, ці зь ягонай адстаўкай ня спыняцца распачатыя ім справы дзеля ўшанаваньня месца згубы ахвяраў сталінскіх рэпрэсій — Курапатаў.

— Па Курапатах сытуацыя наступная. Ідзе на зацьвярджэньне ў высокія інстанцыі макет агароджы. Ахоўная зона ўжо ёсьць, а далей будзе добраўпарадкаваньне — сплянаваны пад’езд туды, розныя бытавыя моманты... Я спадзяюся, што ўжо на грамадзкіх асновах пачнём абмяркоўваць памятны знак.

— Павал Ізотавіч, але галоўная нагода для гутаркі — вы ўжо не галоўны рэдактар «СБ. Беларусь сегодня». Як вы на гэта зрэагавалі? Што далей будзеце рабіць?

— Гэтая гісторыя ня сёньняшняга дня. Падзялюся сакрэтам. Мне шмат гадоў, у дастатковай ступені, на жаль, я хворы чалавек. Увесь студзень прахварэў. Яшчэ ў сьнежні меў з гэтай нагоды размовы ў Адміністрацыі прэзыдэнта, так што гэта зусім не навіна, гэта супадае і з маімі плянамі. Тульпаны саджаць ня буду, буду нечым займацца.

— А ці ёсьць ужо нейкая прапанова?

— Канкрэтных няма. Запасных аэрадромаў няма. Я мяркую, што нехта ўспомніць пра мяне.

— Колькі гадоў былі на чале «Советской Белоруссии»?

— Я быў прызначаны ў 1994 годзе першым намесьнікам галоўнага рэдактара (тады быў рэдактарам Галко), а з 1995 году я ўзначаліў газэту.

Ганаруся некалькімі справамі: ушанаваньне памяці Машы Брускінай, сквэр Вайніловіча і Курапаты

— А як вы ацэньваеце вынікі свайго кіраваньня за гэтыя амаль чвэрць стагодзьдзя?

— У такіх выпадках кажуць, што меркаваць чытачам. Я ганаруся тым, што я зрабіў некалькі вялікіх спраў. Я дамогся таго, што адкрылі помнік Машы Брускінай і ў музэі Вялікай Айчыннай вайны зьявілася інфармацыя пра яе. Гэтая гісторыя цягнулася шэсьцьдзесят гадоў, вялізарнымі намаганьнямі, потам і крывёй з забыцьця вывеў Машу Брускіну.

Другое — сквэр каля касьцёла назвалі імем Вайніловіча рашэньнем выканкаму, а я быў ініцыятарам гэтага. І Курапатамі займаўся, і тое, што абяцаў, будзе зроблена. А так было ўсё — радасьці і нягоды, сябры і ворагі. 25 гадоў — гэта шмат. Многа людзей да мяне зьвярталіся, дзясяткі тысяч людзей са сваімі просьбамі і рознымі жыцьцёвымі калізіямі. Усё, што ад мяне залежала — зрабіць, дапамагчы, улагодзіць — я рабіў.

«Трэба было пайсьці ў адстаўку і зьбіраць тульпаны ці апублікаваць тое, што паступіла зь дзяржаўных інстанцый»

— А што вы цяпер лічыце памылкамі? За што вам сорамна?

— Калі кожны дзень выпускаеш газэту, узьнікае шмат розных калізій. Сказаць, што мне сорамна за нешта? Як ты лічыш, за што мне павінна быць сорамна?

— Напрыклад, за публікацыі з нагоды справы «Белага легіёну» ў сакавіку летась пра так званую фраў А. Пасьля выбараў 2010 году быў разварот пра масавыя беспарадкі...

— Гэты разварот я не пісаў. Разьмясьціць быў абавязаны, паколькі гэта ўваходзіла ў абавязкі. Трэба было пайсьці ў адстаўку і зьбіраць тульпаны ці апублікаваць тое, што паступіла зь дзяржаўных інстанцый. Там ёсьць канкрэтны аўтар, які атрымаў за гэта ганарар. Адмовіцца ад гэтага было нельга рэдактару. А тое, што я пісаў, за ўсё нясу адказнасьць. Гэтага я не пісаў.

— А што да справы «Белага легіёну» і фраў А.?

— Я гляджу — па тэлевізары гаворка пра фраў А. Ці я яе прыдумаў? Не. Я пабачыў нейкія аўтаматы, пісталеты, кулямёты.

Гэта ж не апазыцыйная газэта, што можна было паставіць пад сумнеў, што гэтага не было, дакажыце. Гэта дзяржаўная газэта, якая абавязаная вось так рэагаваць. Тут ужо гаворак пра абʼектыўнасьць не вядзецца.

«Не бывае так, каб чалавек скончыў жыцьцё самагубствам з прычыны згадкі ў газэце, інакш бы трупы былі ўсюды»

— Пісалі пра тое, што Супэрфасфатаў — гэта ваш псэўданім. Ці праўда?

— Так. Мне ён вельмі падабаўся. Размова ідзе пра Яну Палякову, якая скончыла жыцьцё самагубствам. Я напісаў матэрыял пра яе і пра Воўчака. Тэма была наступная — некаторыя праваабаронцы замест праваабароны займаюцца рэчамі, якія я не падзяляю. Вось такі быў крытычны матэрыял. Яго апублікавалі. На наступны дзень высьветлілася, што Яна скончыла жыцьцё самагубствам.

З гэтай нагоды пракуратура Менскай вобласьці Салігорскага раёну праводзіла спэцыяльную праверку, Яшчэ да таго, як газэта з друкарні пайшла ў Салігорск, Яна Палякова, якая была два дні дома, зрабіла самагубства. Газэта яшчэ ня трапіла туды. У журналістыцы так бывае. Супадзеньне, дзіўны выпадак. Пракурорская праверка ўстанавіла, што публікацыя ў газэце і суіцыд Паляковай ня маюць нічога агульнага. Я ўпершыню пра гэта кажу. Увесь час маўчаў. У мяне нават даведка ёсьць.

Я быў вельмі занепакоены, расчараваны. Але так не бывае ў нас, каб чалавек скончыў жыцьцё самагубствам з прычыны згадкі ў газэце, інакш бы трупы былі ўсюды. Я напісаў сотні фэльетонаў. І тут было такое трагічнае, жахлівае супадзеньне. Хоць, канечне, былі непрыемныя хвіліны, але агульнага паміж публікацыяй і суіцыдам Паляковай няма і не ўсталявана. Я маўчаў гэтыя гады. Гэта вельмі трагічная гісторыя. Вострая журналістыка, на жаль, мае такія асаблівасьці.

«Я быў адназначна на баку дабра, паколькі я яго прадстаўляю»

— Першыя рэакцыі зьявіліся ў сацсетках на рашэньне аб вызваленьні вас, Давыдзькі і Казіяткі з пасадаў. Зьміцер Панкавец з «Нашай Нівы» напісаў: «Давыдзька, Якубовіч, Казіятка — усё. Старое пакаленьне прапагандыстаў адправілі ў адстаўку». Маўляў, цяпер дарога маладому пакаленьню прапагандыстаў. Ці пагадзіліся б вы з такой ацэнкай?

— Зьміцер Панкавец — такі ж самы прапагандыст, як і Павал Якубовіч, гэтак жа, як усе ад А да Я, хто служыць гэтаму рамяству. Усе нешта прапагандуюць. Я ня ведаю журналіста, які нечага б не прапагандаваў. Рознага роду штампы і ярлыкі ў мае гады выслухоўваць бессэнсоўна, паколькі я махровы цынік. І ведаю цану сабе і Панкаўцу. Панкавец — гэта зборны вобраз. А прыйшлі людзі, не другое пакаленьне, ня першае пакаленьне.

Дзьмітрый Жук гадоў 15 узначальвае сурʼёзны дзяржаўны СМІ — БелТА. Ён прыйшоў у «Советскую Белоруссию». На СТВ прыйшоў вядомы таксама работнік, сурʼёзны, добры, былы намесьнік міністра інфармацыі. Эйсмант — цікавы хлопец, па-мойму. Хачу думаць, што ўзровень тэлебачаньня падцягне, наколькі гэта ў Беларусі магчыма. Жадаю яму толькі добрага.

— Вы кажаце, што вы махровы цынік. Калі паглядзець на гэтыя 25 гадоў у філязофскім пляне, то на якім баку вы былі часьцей — на баку дабра ці зла?

— Я быў адназначна на баку дабра, паколькі я яго прадстаўляю. Ёсьць розныя погляды на любую сытуацыю. Нехта бачыць у тым, што адбылося, абсалютнае зло, а нехта бачыць у гэтым жа нешта супрацьлеглае. Усё залежыць ад густу, пункту гледжаньня, жыцьцёвага досьведу, унутраных установак, якія ня могуць быць жалезабэтоннымі, яны мяняюцца з часам. Калі я стаяў перад выбарам на пасадзе галоўнага рэдактара? Гэта робіцца цягам кожнага дня, месяца, году, заўсёды. Як паступіць? Зрабіць тое, што называюць добрай справай, але ніхто пра гэта не даведаецца, і той чалавек, для якога робіцца добрая справа, ці зрабіць злую справу, і таксама ніхто не даведаецца? Будзе думаць чалавек, што Аннушка праліла масла і таму ўсё адбылося. Такія ў мяне калізіі былі. Зрабі дабро — не даведаюцца. Зрабі зло — не даведаюцца таксама. Я рашуча рабіў дабро так, як я гэта разумеў.

«Я для сябе адваяваў вялікія магчымасьці дзейнічаць самастойна там, дзе гэта магчыма было»

— Наколькі вялікія былі ў вас магчымасьці? Шмат якія рашэньні нават у справе Курапатаў, не сакрэт, што не Міністэрства культуры прымала, а фактычна вы замянялі сабой міністэрства ў гэтай ініцыятыве. Як бы вы ацанілі свае магчымасьці, свой уплыў, магчымасьць даносіць сваю думку, адстойваць яе на самым версе?

— Я для сябе адваяваў вялікія магчымасьці дзейнічаць самастойна там, дзе гэта магчыма было. Там, дзе гэта было нельга... Кожны рэдактар, карэспандэнт заўсёды нечым абмежаваны. Ёсьць самацэнзура, ёсьць абставіны, ёсьць наўпроставыя ўказаньні. Гэта ў СМІ без выключэньня. Сказаць, што мне кожны дзень званілі і дыктавалі... Тэлефон, наўпроставая сувязь з прэзыдэнтам у мяне стаяў на тумбачцы побач з маім працоўным месцам.

— А вам колькі разоў пазванілі?

— За 25 гадоў службы, так гэта назавем, па пытаньнях рэдакцыйнай палітыкі, асабіста маіх дзеяньняў і ўсяго, што тычыцца гэтага аспэкту, прэзыдэнт мне пазваніў адзін раз у 1995 годзе.

— А вы колькі разоў званілі?

— За гэты час адзін раз, каб ён мяне прыняў. Справа ішла пра маю скаргу. Я хацеў сустрэцца з прэзыдэнтам са скаргай на Натальлю Ўладзімераўну Пяткевіч. Дэталі я гаварыць ня буду.

Гісторыя артыкула пра Зюганава

— А ў 1995 годзе чаму вам тэлефанаваў прэзыдэнт?

— Гэта не сакрэт. Усё ішло да таго, што бліжэйшыя дарадцы прэзыдэнта, Посахаў, Замяталін, прымушалі і пераконвалі прэзыдэнта, што ён павінен быў падтрымаць Зюганава на выбарах прэзыдэнта Расеі, аказаць яму маральную і матэрыяльную дапамогу. Яны пераконвалі яго, што Ельцын пры сьмерці, адыграны конік, трэба Зюганава падтрымаць. Я быў з гэтым ня згодны, спрабаваў іх урэзоніць, але яны цьвёрда стаялі на сваім. Тады я напісаў матэрыял на цэлую старонку: «Зюганаў — люстэрка палітычнай прастытуцыі». І мне пазваніў прэзыдэнт раніцай, і я зразумеў, што прагучала мая лебядзіная песьня.

Я папрасіў сказаць слова і патлумачыў, што я гэта зрабіў таму, што перакананы ў адсутнасьці любой пэрспэктывы ў Зюганава, у ідэі, якую ён прасоўвае. «Я супраць таго, каб вы выказалі неляяльнасьць Ельцыну. Акрамя таго, я ўжо паслаў ранішнім самалётам памочніку прэзыдэнта Ельцына гэты матэрыял, і ён ужо ў Ельцына на стале». «Навошта ты гэта зрабіў?» — запытаўся прэзыдэнт. Я сказаў, што зрабіў гэта таму, што калі спраўдзіцца мінімальная доля працэнта, што пераможа Зюганаў — вы скажаце, што гэта зрабіў нягоднік, інтрыган, агент сусьветнага сіянізму, і я яго ўжо звольніў; а паколькі пераможа Ельцын і цяпер перад ім ляжыць афіцыйная газэта Беларусі, «Советская Белоруссия», з артыкулам з крытыкай яго галоўнага палітычнага суперніка, то Ельцын гэта ацэніць, і вы палічыце гэта слушным. Аляксандар Рыгоравіч тады сказаў: «О, гэта вышэйшая матэматыка». — «Не, проста арытмэтыка, якой я кіруюся ўсё жыцьцё».

​«Гэты чалавек быў прэс-сакратаром Савету бясьпекі. Ён даў матэрыял, што Грушавы гандлюе дзецьмі»

— Калі казаць пра простую арытмэтыку. Вы казалі, што пасьля прэзыдэнцкіх выбараў 2010 году ня вы пісалі той вялікі разварот і ня аўтары вашай газэты. А хто пісаў? Як часта вам такія заказныя матэрыялы і зь якіх органаў прыходзяць?

— У 1995–1996 гадах вельмі часта такія матэрыялы паступалі з Савету бясьпекі пад псэўданімам, і я іх не публікаваў. Сказаў аднаму «рупліўцу»... Ён ужо на пэнсіі, я яго прозьвішча нават ня памятаю. Калі адбыўся гэты крызіс, адной з маіх умоваў было, я папрасіў Шэймана, каб яго прыбралі. Яго потым падабраў Саўмін, Замяталін, гэта справа мінулага. Тады было шмат спробаў сесьці мне на шыю і на канвэер паставіць ананімныя публікацыі. Калі канкрэтна, канфлікт быў наконт Грушавога. Гэты чалавек быў прэс-сакратаром Савету бясьпекі. Ён даў матэрыял, што Грушавы гандлюе дзецьмі. Я сказаў, што апублікую яго толькі ў тым выпадку, калі там будзе яго подпіс, каб я мог пайсьці ў суд, бо Грушавы людзьмі не гандлюе. Ён паскардзіўся Шэйману. Была вялікая калізія. Чалавека гэтага прыбралі, і больш такія матэрыялы не паступалі.

За выключэньнем двух. Адзін — гэта быў кактэйль, мікст з рознай апэратыўнай лухты, некага падслухоўвалі, Процьку, Мілінкевіча, і я павінен быў яго публікаваць. Я гэта зрабіў і паставіў подпіс: матэрыялы паступілі з Савету бясьпекі. Быў шумок, гэтым справа і абмежавалася. І другі выпадак быў у 2011 годзе. Я адмовіўся пісаць. Гэта быў канфлікт з таварышам Зайцавым. Калі цікавіць, як чалавек свабодны ад абавязаньняў я раскажу пазьней. Гэта як раман...

— А сакавік мінулага году, справа «Белага легіёну»? Таксама з Савету бясьпекі матэрыял прыйшоў?

— Не. Гэта пісалі карэспандэнты, але матэрыяламі яны карысталіся тымі, што былі. Яны не маглі іншага напісаць, таму што нічога ня ведалі. Яны ведалі пра фраў А.

— Дык якая была крыніца? Адкуль інфармацыя была?

— БТ.

Пра змаганьне з «Праваслаўнай ініцыятывай» і «Славянскім набатам»

— Як мяркуеце, якім чынам будзе новае кіраўніцтва газэты абыходзіцца з матэрыяламі, якія спускаюцца зь сілавых структур, калі будзе загад?

— Дай Бог Дзьмітрыю Жуку цьвёрдасьці ў адстойваньні. Калі я далучыў «Народную газету» і «Рэспубліку», «Народная газета» ўяўляла зь сябе пыл, а «Рэспубліку» такім чынам увесь час выкарыстоўвалі. Гэтай маёй самастойнай пазыцыі папярэднічаў шэраг падзей у 1990-я гады. Гэта была барацьба з выдавецтвам «Праваслаўная ініцыятыва», якое сеяла тут чарнасоценства. Я судзіўся, засудзіў і прыбраў іх к чорту з палітычнай дошкі. Гэта былі мае працэсы з газэтай «Славянскі набат». Для таго каб зваліць гэты «Славянскі набат», які выдаваўся «групай патрыётаў», на Камароўскім рынку прыйшлося разыграць ужо вядомую гісторыю, пра якую прэзыдэнт успамінае. Завезьці на Камароўскі рынак сьвіньню, прадаць яе і вывучыць ступень карупцыі на Камароўскім рынку пад «патрыятычным» прыкрыцьцём. Гэтая газэта к чорту сышла.

Гэта была газэта «Белоруссия», якую ўзначальваў адзін зь вядомых журналістаў, я таксама яе ў судовым парадку... Паўгода хадзіў, як на працу, у Савецкі суд і таксама прыбраў з дошкі.

«Вы не антысэміт, Аляксандар Рыгоравіч, але жарт няўдалы»

— У працяг гэтай тэмы хацела згадаць гісторыю, калі вы езьдзілі ў Ізраіль улагоджваць канфлікт пасьля выказваньняў кіраўніка дзяржавы пра тое, што там, дзе жывуць габрэі, заўсёды брудна. Можаце цяпер больш дэталёва распавесьці пра тую вашу місію?

— Прэзыдэнт выступаў на нейкую тэму. Чалавечая, я назаву так, гэта была агаворка. Вядомая фраза, што габрэям, якія жылі ў Бабруйску, не зусім была ўласьцівая чысціня. Было сказана ў выглядзе жарту, які аказаўся ня самы лепшы. Але нічога з гэтага не адбылося. Абмеркавалі і кропка. Адбылася цікавая рэч. На наступны дзень пасол Ізраіля паехаў у Ізраіль па сваіх справах. І неадкладна гэта было прадстаўлена, што Ізраіль разрывае адносіны. Мне пазваніў прэзыдэнт і сказаў: «Так атрымалася. Ты ж ведаеш, як я стаўлюся да габрэяў». Я сказаў: «Так, я ведаю, што вы не заахвочваеце антысэмітызм і нават наадварот, тое, што я кірую цэнтральнай газэтай, гэта мне пра нешта кажа. Вы не антысэміт, Аляксандар Рыгоравіч, але жарт няўдалы». «Што трэба зрабіць? Я не хачу, каб у Ізраілі, да якога я стаўлюся зь вялікай павагай, з маёй агаворкі зрабілі вялікую праблему»...

А ў 2000 годзе я быў у Ізраілі ў складзе дэлегацыі. Прэзыдэнт сустракаўся з ізраільскімі вэтэранамі вайны, быў у музэі Яд Вашэм. Калі яго запыталі, чаму ў Беларусі ў гістарычнай тэматыцы існуе стары савецкі антысэмітызм, чаму не гаворыцца пра габрэйскія партызанскія атрады, не гаворыцца, што ў гета многія габрэі супраціўляліся, што габрэі пакутнікі і змагары, і гэтага ў Беларусі няма ў энцыкляпэдыях, няма памяці, сьціраецца памяць пра Галакост — прэзыдэнт выслухаў, і калі мы выйшлі з музэю Яд Вашэм, сказаў: «Чаму ты гэта дапусьціў?» Кажу: «Гэта ня я дапусьціў, гэта на жаль, дастаткова глыбокая традыцыя». І я стаў публікаваць матэрыялы пра габрэйскія атрады, супраць антысэмітызму, пра Машу Брускіну. Зьявіўся новы падыход да Трасьцянца пасьля таго, як прэзыдэнт выступіў на Яме зь вялікай маёй ініцыятывы.

Прэзыдэнт ня толькі не антысэміт, ён чалавек бяз гэтых забабонаў. Беларусь адрозьніваецца ад Расеі і Ўкраіны ў гэтым сэнсе. Антысэмітызм тут — паказьнік будучага краху. Таму я паехаў, бо трэба было гэта ня ў Менску, а ў Ізраілі патлумачыць. Я сустрэўся з многімі высокапастаўленымі людзьмі, выступіў па тэлебачаньні, сустрэўся з Шымонам Пэрэсам, патлумачыў яму падаплёку, і пытаньне было зьнятае. Тады мне прэзыдэнт даў дыпляматычны ранг і прызначыў сваім упаўнаважаным па Ізраілі, але такіх я ў сабе здольнасьцяў дыпляматычных ня бачыў і гэтую місію не працягнуў. Здаў дыпляматычны пашпарт, і жыцьцё пайшло далей.

«Я антысталініст»

— Вядомая ваша актыўнасьць у справе ўшанаваньня Курапатаў апошні год. Пра гэта многія казалі, маўляў, Якубовіч мае пэўны ўзрост і думае, што па ім застанецца — памяць пра «Советскую Белоруссию» ці тое, што ён зрабіў для Курапатаў. І, маўляў, ён хоча, каб пасьля яго згадвалі ня толькі пра газэту, але і пра Курапаты. Ці пагадзіліся б вы з такой ацэнкай вашай матывацыі?

— «Советскую Белоруссию» чытаюць не таму, што гвалтам падпісваюць на яе. «Советскую Белоруссию» чытаюць сотні тысяч людзей, можна меркаваць па розьнічным гандлі. Кожны дзень мне прыходзяць дзясяткі, сотні лістоў. Ацэнка ў апазыцыйных офісах ці ананімшчыкаў, якія пішуць — гэта адно, а ёсьць ацэнка людзей больш узважаных і больш разумных.

Калі яшчэ вельмі даўно я працаваў у «Народнай газеце», я быў практычна першым, хто ў вялікіх газэтах змагаўся за Курапаты. Было шмат матэрыялаў, шмат непрыемнасьцяў пасьля іх. Ёсьць цікавая асаблівасьць. У некаторых колах мяне лічаць сіяністам, у некаторых антысэмітам, у некаторых маскоўскім пасланцам і чарнасоценцам, а ў некаторых беларускім нацыяналістам. Я стараўся заўсёды быць самім сабой і рухацца так, як лічыў патрэбным у газэце.

Я антысталініст. Я лічу ганебным час, калі з надуманых прычын забівалі. Нельга беспакарана забіваць аднаго чалавека, а калі забівалі мноства людзей і ёсьць канкрэтныя правадыры гэтага — Сталін, Молатаў і прысьпешнікі, — канечне, гэта ганебны час... Я не хачу маральна апраўдацца перад кімсьці. Мне зразумелыя матывы такіх размоваў, я іх чакаў. Але паверце, тыя, хто мяне ня любіць, ненавідзіць, ніяк думкі ня зьменяць, а тыя, хто са мной працаваў, тыя, каму я дапамагаў незьлічоную колькасьць разоў, у тых ёсьць свая думка, і гэтую думку я таксама ўлічваю.

«Я не пасадзіў сябра»

— Колькі вам цяпер гадоў?

— 72.

— Дзе вы жывяце — у Менску ці за горадам? Якая ў вас сямʼя? Унукі, дзеці?

— Я не тэлезорка. Ёсьць у мяне жонка, ёсьць дарослы сын, ёсьць унукі. «Мне ни рубля не накопили строчки», як Маякоўскі пісаў. Некаторыя кажуць пра мае загарадныя харомы і нават пра Дразды. У мяне ёсьць у Ждановічах лесьнічоўка, купленая пры канцы 1980-х за нейкія капейкі, і потым 20 гадоў прыбудоўваў домік драўляны 6×6. Ёсьць там бюст Сталіна, выкапаны зь зямлі і прынесены. Там бывалі вельмі розныя людзі, мой сябар Ёсіф Паўлавіч Сярэдзіч, які можа пацьвердзіць, што гэта зусім не лятыфундыя.

— Дык тая формула, што пасадзіў дрэва, вырасьціў сына, пабудаваў дом, на вас кладзецца. Што б вы да яе дадалі?

— І не пасадзіў сябра. Сяброў я не саджаў, а наадварот, па меры магчымасьці імкнуўся ім дапамагчы.