Пра гэта — у размове опэрнай сямʼёй прымай Марыінскага тэатру Марынай Шагуч і дырыжорам і кантрабасістам Аляксандрам Хайндравам. Марына сьпявала ў міланскім Ля Скаля, на сцэне Carnegie Hall, Metropolitan Opera ў Нью-Ёрку, на сцэне Букінгэмскага палацу. Аляксандар нядаўна вярнуўся зь Літвы, дзе паставіў «Ялянту». Ад 2008 году Аляксандар Хайндрава і Марына Шагуч жывуць і працуюць у Празе, іх пераезд з Расеі ў Чэхію быў палітычна матываваны.
Ганна Соўсь: Аляксандр, у 2008 годзе пасьля расейска-грузінскай вайны вы, грузін паводле нацыянальнасьці, і Марына, адыгейка паводле нацыянальнасьці, вырашылі пакінуць Расею, Санкт-Пецярбург, дзе абодва вучыліся ў кансэрваторыі, дзе пачалася і добра разьвівалася ваша карʼера. Чаму?
Аляксандар Хайндрава: Шокавая сытуацыя была для ўсіх. Каб памяняць краіну, патрэбны моцны штуршок. Мы задумаліся пра пераезд яшчэ ў 2006 годзе, калі ўвялі эмбарга на грузінскія прадукты, калі «скатавозкі» (так называлі гэтыя самалёты) высылалі грузінаў, вылоўліваючы іх, як зьвяроў, наўпрост на вуліцах, пытаючыся пашпарты. Нейкае памутненьне было. Многія грамадзяне Расеі пратэставалі супраць гэтага, наколькі гэта было магчыма, але справа нават ня ў гэтым. У нас дачка тады вучылася ў школе. Сталі хадзіць па школах, гімназіях і выяўляць вучняў з грузінскімі прозьвішчамі, каб потым выйсьці на бацькоў і праверыць, ці легальна яны там знаходзяцца. Трэба сказаць, што дырэктар школы не пусьціла іх, сказала, што ў школе няма ні грузінскіх, ні габрэйскіх дзяцей, што дзеці ёсьць дзеці. Але зерне ўжо тады было закладзена. А праз два гады пасьля жніўня 2008 году ніякіх пытаньняў не засталося. Станавілася ўсё больш складана і сумна. І мы вырашылі пакінуць Расею.
Ганна Соўсь: А чаму выбралі Чэхію, Прагу?
Аляксандар Хайндрава: У той час мы прыйшлі да высновы, што хочам стварыць нешта сваё. Мы мелі вялікі досьвед працы ў нашай прафэсіі і стварылі сваю справу, сваю школу, акадэмію. Аказалася, што ў Празе спрыяльныя ўмовы для гэтага. Да таго ж Прага нам заўсёды падабалася, калі мы яе наведвалі як турысты.
Марына Шагуч: Я сьпявала ў Празе не аднойчы, у «Rudolfinum». Дачцэ нашай тут спадабалася, яна сказала, што хоча тут вучыцца. І мы не памыліліся. Нам вельмі падабаецца тут. Прага вельмі ўдала месьціцца ў цэнтры Эўропы, і да нас могуць вельмі лёгка прыяжджаць.
Да прыходзіць займацца Дагмар Пецкава, дастаткова вядомая чэская опэрная сьпявачка. Цэлы год займаемся зь ёй вакалам. Да нас прыяжджаюць студэнты з розных краінаў, і ня толькі студэнты, але і выпускнікі кансэрваторый, якія разумеюць, што ім не хапае пэўнай якасьці вакалу, што яны не канкурэнтаздольныя і хочуць падвысіць свой прафэсійных узровень. На нашы курсы прыяжджаюць з Расеі, краінаў Балтыі, Украіны, Бэльгіі, Францыі, Нямеччыны, Аўстрыі.
Ганна Соўсь: Марына, у канцы 1990-х вы выступала на сцэне Букінгэмскага палацу разам з Пласіда Дамінга і Валерам Гергіевым, вы выканалі другі акт опэры «Атэла». Валерый Гергіеў, таксама каўказец (асецін) калісьці ўсхваляў Грузію, а пасьля пяцідзённай вайны зладзіў канцэрт на руінах парлямэнта, які спалілі расейскія войскі. Яго падтрымка палітыкі прэзыдэнта Пуціна ў справе анэксіі Крыму шырока вядомая. Аляксандар, вы добра знаёмыя з Гергіевым, і з Ралдугіным. На вашую думку, што адбываецца з музыкамі, калі яны пачынаюць займацца палітыкай?
Аляксандар Хайндрава: Не хачу называць імёнаў. Калі так робяць музыкі, рэжысэры, артысты, я амаль перакананы, што гэта не ад добрага жыцьця. Мне, напрыклад, гэтага ня трэба рабіць. Як правіла, яны кіруюць дзяржаўнымі тэатрамі і аркестрамі, яны залежныя, ім патрэбная дапамога, грошы. Напэўна, гэтыя людзі, мы іх усе ведаем, думаюць, што такім чынам яны будуць лепей сябе адчуваць і змогуць свае прафэсійныя мэты дасягнуць. Мне падаецца, што гэта сумнеўны шлях.
Ганна Соўсь: Як вашыя асабістыя адносіны цяпер зь імі складваюцца?
Аляксандар Хайндрава: Зь некаторымі я імкнуся на гэтыя тэмы не гаварыць, да таго ж мы не сустракаемся кожны дзень. Можна абыйсьці ў размовах вострыя вуглы, калі магчыма. Калі ты служыш музыцы, тэатру, калі ты — чалавек мастацтва, то займайся сваёй справай. Вельмі многіх ніхто і не прасіў выказваць сваё меркаваньне. 5% можа быць папрасілі, а астатнія самі праяўляюць ініцыятыву, каб паказаць, «зарысавацца», што я — за вас. Гэта непрыгожа выглядае.
Ганна Соўсь: Аляксандр, ведаю, што вы заўсёды вельмі падтрымлівалі Міхаіла Саакашвілі. Як вы зараз ацэньваеце яго палітычную будучыню?
Аляксандар Хайндрава: Я стаўлюся з сымпатыяй найперш да таго, што ён зрабіў у Грузіі. Ён пацярпеў паразу на выбарах і сышоў. Паверце, быў рэсурс, які мог дазволіць яму, як у іншых постсавецкіх краінах, застацца. Грузія прыйшла да гэтага, і гэта вялікая дасягненьне. Тое, што цяпер у Грузіі парлямэнцкая рэспубліка, гэта таксама пры яго прэзыдэнцтве было ўведзена.
Я знаёмы з нашай былой першай лэдзі. Пад яе патранажам працаваў мой камэрны аркестар у Грузіі. Яна вельмі шмат праектаў дапамагла рэалізаваць, дапамагала моладзі выяжджаць на вучобу за мяжу. Што тычыцца Саакашвілі, то пры ім вялізарная колькасьць маладых людзей скончылі ўнівэрсытэты за мяжой па дзяржаўных праграмах абмену студэнтамі.
Марына Шагуч: Нельга забываць тое, што было зроблена, нават візуальна. Калі я ўпершыню прыехала ў Тбілісі ў 1993 годзе, гэты цудоўны горад быў у жахлівым стане. Не было вады, газу, электрычнасьці, ліхтароў, сьвятлафораў, дарог... А 6-й вечара людзі хадзілі ўжо зь ліхтарыкамі. Цяпер Грузія, Тбілісі — абсалютна іншыя.
Ганна Соўсь: Марына, вы выступалі на найлепшых сусьветных опэрных сцэнах. Як бы вы маглі ацаніць сучасныя тэндэнцыі ў опэры? Наколькі высока вытрымліваюцца стандарты жанру? Ці майстры опэры спрабуюць спадабацца маладому пакаленьню, якое ўсё хоча мець у кароткай і даступна форме...
Марына Шагуч: Зьмянілася, і нават не цяпер. Гадоў 15-20 таму пачало мяняцца, і на мой погляд, не да лепшага. Калі, напрыклад, падзеі опэры «Хаваншчына» пераносяцца ў фашысцкую Нямеччыну, і візуальны шэраг на сцэне ня мае дачыненьня ні да опэры, ні да лібрэта. Гэта адбываецца ва ўсім сьвеце. Сцэнаграфія стала бедная, абшарпаная, жахлівая. Мяняецца і ўзровень выканаўцаў. Ёсьць дастаткова шмат цудоўных выканаўцаў, але гэта ўсё роўна ня правіла. Стала вельмі шмат пасярэдніх выканаўцаў, бо стала вельмі шмат тэатраў, пастановак, на ўсе опэрныя тэатры і пастаноўкі проста не хапае якасных выканаўцаў. Мяняецца падыход да якасьці сьпеву. Тое, што яшчэ 10-15 гадоў таму нават не ўзялі бы да ўвагі, цяпер гэта нармальна, нават добра.
Ганна Соўсь: Ці мяняецца аўдыторыя, якая ходзіць у опэру? Гэта пэўны працэнт грамадзтва, ці ён мяняецца?
Аляксандар Хайндрава: Не мяняецца. Так заўсёды было. На рок-канцэрт і на папсу ва ўсе часы заўсёды больш людзей ходзіць, чым слухаць опэру. Пытаньне ня ў гэтым, дастаткова людзей ходзяць у опэру, тут у Празе заўсёды ёсьць людзі, якія ходзяць у опэру. Другая справа, што яны не заўсёды не разумеюць, што там адбываецца.
Ёсьць знакаміты дырыжор Юры Цемірканаў, апошнім часам ён нават адмаўляецца дырыжыраваць. Раней дырыжор вельмі шмат вырашаў, бо галоўная была — музыкальная думка, ад яе ішло ўсё астатняе, сцэнаграфія, рэжысура, тады атрымліваўся каштоўны музычны прадукт, які мы прадстаўляем аўдыторыі. А цяпер атрымліваецца, што гэта ня мае значэньня. Галоўнае — нейкі фокус на сцэне, і ты глядзіш на візуальны шэраг, які абсалютна не адпавядае музыцы. Паводле Цемірканава, праблема палягае ў тым, што не дырыжоры, а рэжысэры цяпер вырашаюць, а раней у опэрным тэатры заўсёды галоўным быў дырыжор.
Марына Шагуч: Гэта музыка найперш. Усё астатняе потым.
Аляксандар Хайндрава: У цэнтры павінна быць музыка, а ня тое, што музыка асобна, а на сцэне іншая гісторыя, касьцюмы ці поўная адсутнасьць касьцюмаў. Гэта таксама цяпер модна.
Ганна Соўсь: Які музычны твор найбольш перадае сутнасьць расейска-грузінскай вайны ці анэксіі Крыму?
Марына Шагуч: Складанае пытаньне. Мне падаецца, што ніякая опэра, ніякая арыя ня можа гэтаму адпавядаць, таму што гэта вельмі жахліва, па-за межамі разуменьня. Толькі «Рэквіем» можа быць.
Ганна Соўсь: Якія опэрныя арыі маглі б ускосна характарызаваць такіх палітыкаў як Аляксандар Лукашэнка, Уладзімер Пуцін, Дональд Трамп і Міхаіл Саакашвілі?
Аляксандар Хайндрава: Лукашэнку — Борыс Гадуноў. Гэта, канечне, жарт, бо па сэнсу лібрэта ня вельмі падыходзіць.
Марына Шугач: «Ни сна, ни отдыха измученной душе». Борыс Гадуноў.
Ганна Соўсь: А на Пуціна які пэрсанаж быў паклаўся?
Аляксандар Хайндрава: Такіх пэрсанажаў мы ня ведаем.
Ганна Соўсь: А на Міхаіла Саакашвілі?
Марына Шагуч: Фігара.
Ганна Соўсь: А на Дональда Трампа?
Марына Шагуч: Фальстаф напэўна.
Аляксандар Хайндрава: Мы ня так ужо палітызаваныя. Калі гэта маёй краіны тычыцца, я перажываю за яе, нягледзячы на тое, што шмат гадоў там ня жыў. У мяне там родныя, сябры, я хачу, каб там было добра, сыходзячы з гэтага, я назіраю за тым, што адбываецца вакол.
Ганна Соўсь: А вы Марына якую краіну лічыце сваёй роднай?
Марына Шагуч: Я адыгейка паводле нацыянальнасьці. Мая краіна — гэта Адыгея, але паколькі Адыгея ўваходзіць у склад Расеі, я нічога ня маю супраць расейскай культуры і расейскай мовы. Для мяне гэта розныя рэчы — дзяржаўныя дзеячы, якія кіруюць Расеяй, і людзі, якія жывуць у Расеі, культура, якая ёсьць там. Да таго ж я — носьбітка расейскай мовы, дома мы гаворым па-расейску.
Ганна Соўсь: Марына, Аляксандар, вы выступалі на многіх вядомых сцэнах сьвету. На якой зь іх вам было найбольш камфортна і арганічна? І якая ваша наступная сцэна?
Марына Шагуч: Напэўна, Metropolitan Opera, там я сьпявала Тацьцяну з «Яўгена Анегіна», і, канечне, Марыінскі тэатар. Што да наступнай сцэны, 6 кастрычніка адбудзецца мой сольны канцэрт у залі касьцёлу сьвятога Шымона і Юды, там я буду сьпяваць Вердзі, Пучыні, Дворжака і Рахманінава.
Аляксандра Хайндрава: Konzerthaus Berlin. Вельмі было прыемна там, там вельмі высокая культура публікі, якая адчувае любую паўзу. Не кажу ўжо пра тое, што яны цудоўна разумеюць, дзе трэба апладзіраваць, а дзе не. Гэта вельмі важна. Цяпер у многіх месцах ужо ня ведаюць, дзе трэба апладзіраваць, а дзе проста нельга. Я ўжо не кажу пра ўключаныя тэлефоны.
Марына Шагуч: 6 кастрычніка сярод іншага будзе цыкл Дворжака. Увогуле па музычных правілах пакуль ня пройдуць усе сем песьняў, аплядысмэнты не павінны быць паміж імі, але я баюся, што пра гэта ўжо ніхто ня ведае, і што гэта будзе перарывацца неяк, і гэта будзе крыху мяшаць.
Аляксандар Хайндрава: Цяпер адукацыя павярхоўная ва ўсім. Напрыклад у Расеі ў свой час людзі на спэктакль прыходзілі з клявірамі, з нотамі, людзі па прафэсіі не музыкі і не сьпевакі, але зь дзяцінства гэта вывучалі і маглі прафэсійна ацаніць, глядзелі ў ноты і слухалі. Так званыя пісьменныя і падрыхтаваныя слухачы. Цяпер такога не адбываецца, многія рэчы зьмяніліся. Зьявілася шмат магчымасьцей, і ў гэтым ёсьць свае плюсы і мінусы.
Ганна Соўсь: Ёсьць, напрыклад, тэлеканал Mezzo.
Марына Шагуч: Але жывое выкананьне нішто не заменіць ніколі...
