Чаму дзеці і вернікі сталі праблемай для Міністэрства адукацыі

Пра гэта гаворым з настаўніцай Ганнай Севярынец, пэдагогам і шматдзетнай маці Наталіяй Янушкевіч і кіраўніцай цэнтру «Матуля», шматдзетнай маці і верніцай Верай Сярдзюк у перадачы «Толькі жанчыны» з Ганнай Соўсь.

Капыльская мэтадычка

Ганна Соўсь: Пачаць нашу размову я хацела бы са скандальнай навіны гэтага тыдня — спачатку апублікаваным, а пазьней зьнятым з сайту аддзелу адукацыі Капыльскага райвыканкаму вызначэньні, што шматдзетныя і верніцкія семʼі патэнцыяльна небясьпечныя, што яны «характарызуюцца наяўнасьцю некаторага адхіленьня ад нормаў, якое не дазваляе лічыць іх бясьпечнымі». Так акрэсьліваюцца семʼі вернікаў і семʼі з трыма і болей дзецьмі ў мэтадычным дапаможніку «Праца зь дзецьмі, якія маюць патрэбу ў сацыяльна-псыхоляга-пэдагагічнай падтрымцы». Мінадукацыі заяўляе цяпер, што ня лічыць шматдзетныя семʼі і семʼі вернікаў праблемнымі, што недабрасумленныя аўтары мэтадычкі ўжо не працуюць, і частыя праверкі такіх семʼяў могуць быць ініцыятывай канкрэтных школаў ці аддзелаў адукацыі. Вера, у вас пяцёра дзяцей, калісьці ў перадачы «Толькі жанчыны» вы казалі пра тое, што шматдзетным семʼям даводзіцца сутыкацца з непаважлівым стаўленьнем у штодзённым жыцьці. Якая была ваша рэакцыя на гэтую навіну і што стаіць за гэтай мэтадычкай, якая то зьяўляецца, то зьнікае?

​Вера Сярдзюк: Гэтая мэтадычка мяне не зьдзівіла. Штогод мы запаўняем дакумэнты ў школах і садку і я бачу заўсёды ў пратаколах, што праблемныя, семʼі, шматдзетныя семʼі, адзінокія маці — у адным пераліку, таму да такога стаўленьня я прывыкла. Калі я ў сваёй сфэры працую з чыноўнікамі, яны звычайна, чыноўнікі нашы беларускія, кажуць, што гэта вы такія, шматдзетныя харошыя, а ў асноўным жа — і пачынаецца расповед пра тое, якія шматдзетныя праблемныя, што нараджаюць яны зь нейкіх карысьлівых матываў. Гэтае стаўленьне мяне заўсёды зьдзіўляла, таму што ёсьць і саюзы шматдзетных семʼяў, і асацыяцыі — яны абʼядноўваюць цудоўных бацькоў, якія клапоцяцца пра выхаваньне сваіх дзяцей.

Наколькі я бачу, гэтая мэтадычка была складзеная непрафэсійна, што і пацьвярджае самы лепшы спэцыяліст у нашай краіне Натальля Пасьпелава з Нацыянальнага цэнтру ўсынаўленьня. Яна сказала, што хутчэй за ўсё мэтадычка была складзеная непрафэсіяналам, які на свае вочы ня бачыў праблемныя сем’і і ў ёй не адштурхоўваецца ад асобы самога дзіцяці. Толькі псыхоляг ці сацыяльны работнік з добрым стажам працы можа вызначыць, што зь дзіцяці нешта ня так, і гэта не празь зьнешнія прыкметы саміх бацькоў, а па самім дзіцяці... Было праведзенае такое апытаньне, у якім сацыяльныя работнікі павінныя былі паставіць адзнаку сям’і, і вось тое, што сям’я веруючая, гэта адразу зьніжае бал...

Ганна Соўсь: А чаму, як вы мяркуеце?

Вера Сярдзюк: Я думаю, што гэтыя людзі маюць нейкае перадузятае стаўленьне да вернікаў, таксама, мне здаецца, ад некампэтэнтнасьці. Таму што веруючыя бацькі — гэта больш адказныя бацькі.

«Корань зла знаходзіцца ў дэкрэце № 18»

Ганна Соўсь: Натальля, вы — шматдзетныя маці, у вас ёсьць прыёмныя дзеці, вы адна зь ініцыятарак грамадзянскай кампаніі «Недзіцячая справа» супраць дэкрэту нумар 18 «Пра абарону дзяцей у праблемных семʼях». Зь якім стаўленьнем да вашай сямʼі з боку ўстановаў адукацыі вы сутыкаліся? Якая ваша рэакцыя на капыльскую мэтадычку?

​Наталія Янушкевіч: Я зьдзіўленая, што толькі зараз пайшла рэакцыя на адну з многіх мэтадычак. Хоць Міністэрства адукацыі зараз сыходзіць ад адказнасьці, кажа, што ведаць ня ведалі, што гэта нейкія дурныя, недобрасумленныя ці некампэтэнтныя спэцыялісты напісалі, а больш за тры гады мэтадычка «вісела» на сайце і нікога не турбавала. На самай справе корань зла, менавіта зла, знаходзіцца ў дэкрэце № 18. Менавіта там вельмі расплывістыя фармулёўкі, і менавіта там вера бацькоў, шматдзетнасьць сям’і, няпоўнасьць і іншыя катэгорыі сям’і ўжо аўтаматычна далічваюцца да сем’яў, якія знаходзяцца ў такім паняцьці, як «група сацыяльнай рызыкі». Але на месцах гэта ўжо як праблемныя сем’і... Крыніца ўсяго гэтага — той самы дэкрэт № 18, і шматлікія загады, інструкцыі, нейкія мэтадычныя рэкамэндацыі ад Міністэрства адукацыі, якія на месцах проста пагаршаюць усё такім чынам.

Ганна Соўсь: Ці непасрэдна ваша сям’я сутыкалася з праверкамі ці вось з такім стаўленьнем?

Наталія Янушкевіч: Так, як мая сям’я была яшчэ і прыёмнай, а прыёмная сям’я там апрыёры лічыцца ўжо ў сацыяльна небясьпечным становішчы. Пад падазрэньнем. На жаль, чамусьці ў грамадзтве, у сыстэме такая ўстаноўка: няма прэзумпцыі невінаватасьці, у нас прэзумпцыя вінаватасьці, цябе ўвесь час у нечым падазраюць. Літаральна ў мінулым навучальным годзе (ня ведаю як сёлета будзе), да мяне ў вечаровы час без папярэджаньня наведаўся рэйд. І заявілі, што я ў сьпісах шматдзетных сямей, а таму мяне павінныя ў тэрміновым парадку праверыць, як жа тут мая сям’я пражывае.

Справа ў тым, што да таго часу майму сыну ўжо споўнілася 18, там вялікі натоўп за дзьвярыма стаяў, і ў мяне не было жаданьня раптам у такі вечаровы час маёй сям’і пускаць гэты натоўп. Гэта па-першае. Па-другое, у рэальнасьці я ўжо не была шматдзетнай сям’ёй, і я адказала, што калі вы прынесьлі згубленыя з мінулага году падарункі, якія мінулым годам нам забылі іх выдаць, так званыя падарункі для шматдзетных сямей, ну можаце тады заходзіць. А калі без падарункаў, то не, мы вас ня пусьцім, ідзіце па падарункі і прыходзьце. Каб не засмучаць дзяцей. Так крыху з гумарам. Ну, з падарункамі не прыйшлі. Але тым ня менш, гэта факт, што вось ёсьць такія ўстаноўкі, і гэта не адзіная школа, як кажа міністэрства, шмат такіх выпадкаў, калі шматдзетныя сем’і апрыёры прыроўніваюцца да праблемных ці тых, якія патрабуюць пільнай увагі.

«Я б зьняла са школы гэтую задачу — выхоўваць»

Ганна Соўсь: Ганна, камэнтуючы ў Фэйсбуку капыльскую мэтадычку, вы напісалі: «Да таго часу, пакуль вы ўсё, дарагія бацькі, будзеце лічыць, што школа павінна выхоўваць дзяцей замест сямʼі — будзем атрымліваць капыльскія мэтадычкі. Школа не мае павінна выхоўваць. Выхоўвае дзяцей сямʼя. Школа павінна вучыць». Ганна, якая ваша пазыцыя?

​Ганна Севярынец: Тое, што школа — гэта выхаваўчы інстытут, было прыдумана ідэалістамі-пэдагогамі 19-га стагодзьдзя, калі перад школай стаяла задача дагледзець дзяцей, якія не маглі быць дагледжаныя дома, дзяцей зь сям’і працоўных, фабрычных і г.д. А потым падхоплена было бальшавікамі, што школы павінны былі выхоўваць замест сям’і, бо сям’я, «дробнабуржуазная», не магла даць дзецям савецкага выхаваньня. На сёньня выхаваўчыя мэты школы выглядаюць, па-першае, дэкаратыўна шмат у чым, а па-другое, залішне.

Сёньня сем’і арыентаваныя на дзяцей, сёньня ў нас культ дзяцінства, культ чалавека, які расьце, шмат вельмі адказных бацькоў, шмат добрых сямей, значна болей, чым іх было ў 19-м стагодзьдзі, і таму на сёньня не трэба дзяцей забіраць з сям’і, трэба даць сям’і магчымасьць выхоўваць дзяцей так, як сям’я лічыць патрэбным. Я б зьняла са школы гэтую задачу — выхоўваць, і наогул я на месцы бацькоў вельмі б хвалявалася, калі нехта замест мяне браўся б выхоўваць маіх дзяцей са сваіх нейкіх маральных нормаў. У кожнага яны розныя. Таму канешне сёньняшняя школа вельмі тармозіць свой працэс, калі яна дзяцей яшчэ і выхоўвае.

Ліст Яўгеніі Пастэрнак

Ганна Соўсь: Натальля, вы ў сваёй старонцы ў Фэйсбуку апублікавалі адкрыты ліст пісьменьніцы і маці школьніцы Яўгеніі Пастарнак да Мінадукацыі і ўсіх райвыканкамаў, вельмі жорсткі і адчайны ліст, у якім гаворыцца пра істотнае пагаршэньне сытуацыі з адукацыяй у Беларусі. Выкажыце, з вашага пункту гледжаньня, асноўныя пункты, у чым палягае небясьпека, што трэба мяняць неадкладна?

Наталія Янушкевіч: Я па многіх пунктах вельмі згодная, таму што, сапраўды, зараз школа ператварылася ў нейкі ідэалягічны блёк. Гэта нават не выхаваньне, гэта ўзьдзеяньне на дзяцей, на сем’і, з тым, каб яны адпавядалі нейкім вось нормам, рамкам, якія зручныя для дзяржавы. Не адукацыяй, ні выхаваньнем сучасная школа практычна не займаецца. Таму што ўсё выхаваньне сыходзіцца ў нейкія паказушныя мерапрыемствы, ідэалягічна накіраваныя, і зноў-такі ўмяшальніцтва ў справы сям’і, навязваньне агульных установак і стэрэатыпаў.

А ў адукацыі атрымліваецца арыентацыя на прыватную дадатковую адукацыю. У школе толькі ідзе кантроль адзнакі, пагоня за адзнакамі, пры чым дзесьці наадварот дзецям завышаюць адзнакі, каб паказаць хіба нейкія ўстаноўкі, ці зраўняць, а дзесьці, на жаль, настаўнікі, я разумею, што жыцьцё цяжкае, заробак маленькі, многа папяровай працы, але яны адрываюцца на дзецях — яны іх проста караюць гэтымі адзнакамі. І дзеці ідуць у школу не па веды, а па адзнакі і са страхам. Вось гэта сапраўды вельмі дрэнна. У савецкай школе таксама быў такі момант, але тым ня менш, пры ўсіх ідэалягічных недахопах, там была і адукацыя. А зараз вельмі мала адукацыі ў школе. Паперы, пляны, спаборніцтвы, мерапрыемствы.

«Праблема ня ў тым, хто прыніжае настаўніка, а ў тым, што ў нас хворае грамадзтва»

Ганна Соўсь: Эканаміст Яраслаў Раманчук, камэнтуючы гэты адкрыты ліст, назваў сытуацыю ў адукацыі «адным з самых небясьпечных, калі ня самым небясьпечным правалам дзяржавы» і павітаў адкрыты зварот Пастэрнак з заклікам пачаць сапраўдную дыскусію. «Прыніжаны настаўнік — гэта праклён краіны. Пазбаўленыя права выбару бацькі і дзеці — патэнцыйныя эмігранты. Разруха ў галовах — ад манаполіі дзяржавы на адукацыю, інфармацыю і навуку. Зь яе разбурэньня і трэба пачынаць адраджэньне краіны». Ці вы згодныя з Яраславам Раманчуком?

​Ганна Севярынец: Ну, я настаўнік, і я — не прыніжаная. Ніхто ня можа нас прынізіць, калі мы самі не дазволім нас прыніжаць. Сытуацыя вельмі, канешне, цяжкая зараз у адукацыі, вельмі цяжкая. Але праблема ня ў тым, хто прыніжае настаўніка. Праблема ў тым, што ў нас хворае грамадзтва ўсё — і настаўнікі, і бацькі, і на жаль, яны ўкладаюць свае, ня вельмі правільныя, і настаўніцкія, і бацькоўскія каштоўнасьці ў галовы дзяцей. І чыноўнікі — мы ўсе адно... Няма кагосьці такога вінаватага і прыніжанага. У нас усё грамадзтва прыніжанае, бо мы вельмі лёгка прыніжаемся — перад уладай, перад чыноўнікам, перад чалавекам, які прыйшоў з праверкай. Тут праблема анталягічная, і калі мы сёньня возьмем і памяняем аднаго чыноўніка на іншага, нічога не атрымаецца — мы павінны мяняць сябе, кожны сябе.

Ганна Соўсь: Вера, у адной з перадачаў «Толькі жанчыны» вы расказвалі, што актыўна ўдзельнічаеце ў працэсе навучаньня вашых дзяцей, штосьці тлумачыце, недзе дапамагаеце ім. Як вы лічыце, чаму ня вучаць у школе і што варта вучыць дзяцей?

​Вера Сярдзюк: Праграма школьная складаецца заўсёды пад патрэбы часу, а праблема сучаснай школы палягае ў тым, што мы ня ведаем, да чаго рыхтаваць дзяцей. Таму што прафэсія пасьпявае састарэць за 5 гадоў, пакуль ты атрымліваеш адукацыю. Ты выходзіш састарэлым спэцыялістам, таму што настолькі хутка разьвіваецца наогул усё вакол, што мы ня ведаем для чаго і як мы гадуем нашых дзяцей. Па-другое, школа заўсёды павінна была перадаваць тыя веды, якія назьбірала чалавецтва за ўвесь час. А ў мінулым веку чалавецтва зрабіла магутнейшы рывок, стала столькі ведаў, што ў школьную праграму гэта зусім не ўціснуць ніяк. І таму мы зараз знаходзімся ў такой сытуацыі: здаецца, трэба дзяцей навучыць чытаць-пісаць, але далей мы ня ведаем, што ім даваць. І гэта праблема і бацькоў, і школы. Мы спрабуем схапіць мовы, зь першай клясы ўжо зарыентаваць на пэўную ВНУ, каб дзіця атрымала вышэйшую адукацыю. Гэта праблема сучаснасьці, што мы проста ня ведаем да чаго дзяцей рыхтаваць.

Часта мы сутыкаемся, што дзеці ведаюць вышэйшую матэматыку, але ня ведаюць, як гадаваць дзяцей. Яны ня ведаюць, як дамаўляцца зь сям’ёй, як вырашаць канфлікты. А гэтаму ўсяму трэба вучыцца, а мы 10 год, бацькі з дзецьмі, прысьвячаем набыцьцю нейкіх аддаленых ведаў пра сьвет. Але ўзяць і даць яшчэ нагрузку ў школу, каб яны рыхтавалі і да сямейнага жыцьця, хоць нам бы гэтага вельмі хацелася, але мы зноў утыкаемся ў праблему з мэтадычкай, у адсутнасьць навуковай базы. Няма дасьледаваньня, няма манаграфій, якія б сказалі, што вось мы зараз створым ідэальную праграму, і дзеці нашы будуць ідэальна падрыхтаваныя да сям’і пасьля гэтага факультатыву.

Ганна Соўсь: Вы як верніца, як жонка сьвятара, скажыце, ці трэба, каб у школе прысутнічала рэлігія? Калі трэба, то ў якой форме?

​Вера Сярдзюк: Вы зьдзівіцеся, але я супраць гэтага. Таму што ў нас шматканфэсіянальная дзяржава, і так яно было спакон вякоў, дзякуй Богу, у нас вельмі стабільная добрая атмасфэра паміж рэлігіямі, дасягнутыя добрасуседзкія сяброўскія адносіны, не заўсёды так было на працягу гісторыі, і мы супрацоўнічаем усе і ў жыцьці, і ў сямейных каштоўнасьцях. У нас ёсьць такая дамоўленасьць. Але для таго, каб прыйсьці і прадставіць рэлігійную мадэль ці гісторыю рэлігій на той жа тэрыторыі Беларусі, трэба стварыць нейкі ўнікальны цудоўны падручнік, праграму. Гэтага я не бачу, а пакуль праграмы не будзе, я лічу, што рэлігія не павінна зьяўляцца ў школе, таму што гэта будзе ажыцьцяўляцца па рэшткавым прынцыпе людзьмі, якія, можа, і не разьбіраюцца ва ўсім. Бацькі-вернікі маюць магчымасьць гадаваць сваё дзіця дома, звадзіць яго ў нядзельную школу, зараз гэтага таксама ўсяго дастаткова, пры цэрквах, пры грамадах. Таму я думаю, што грузіць нашу школу яшчэ і рэлігіяй, было б цяжка для школы.

«Я б найперш забараніла ўсе рэформы недзе на 5 гадоў»

Ганна Соўсь: Якія рэформы ў адукацыі вы як маці і як актыўныя жанчыны правялі бы найперш, а ад якіх бы адмовіліся?

​Наталія Янушкевіч: Перш за ўсё, каб школа сапраўды была адукацыйным цэнтрам. І вось я хацела б вярнуцца да пытаньня, што трэба зьмяніць. Я не лічу, што наша грамадзтва ня ведае, што яно хоча мець у выніку ад школы. У кожных бацькоў ёсьць свае ўстаноўкі, нехта імкнецца да вышэйшай адукацыі дзяцей, і ў мяне ў сям’і так павялося, у нас не ставілася канцавым пунктам школьнай адукацыі паступіць у інстытут. Мы спакойна ставімся да таго, і на гэта настроеныя, што дзеці ў нас пасьля 8-й калісьці, зараз пасьля 9-й, сыходзяць у каго які ўзровень — ПТВ, каледж і так далей, а далей, калі дзіця хоча, можа, у стане і яму гэта цікава, ён мае магчымасьць далей павышаць свой узровень адукацыі. Так жа, як у свой час гэта рабіла я, у мяне некалькі вышэйшых адукацый, але мяне ніколі ззаду палкай мама не падганяла і не ставіла такой мэты. Гэта быў мой выбар, маё жаданьне, і мае магчымасьці.

Школа, з майго пункту гледжаньня, павінна быць цэнтрам, які дае доступ да гэтых навук, да магчымасьці адукоўвацца, і яна павінна навучыць вучыцца дзяцей. Зацікавіць, пабудзіць. У мой час, я вучылася ў 19-й школе горада Менску, можа вы чулі такога настаўніка Фельдмана, ён і вакол яго было некалькі такіх настаўнікаў. Там шыкоўны быў наогул настаўніцкі калектыў, спадзяюся, што захаваліся тыя ж традыцыі. Гэта была не «зуброжка», не запужваньне, у дзяцей канкрэтна зьяўлялася цікавасьць да матэматыкі, жаданьне вучыцца, жаданьне разьвівацца. Але ня ўсе дзеці могуць у матэматыцы. Хто ня можа, хто ня хоча, знаходзіў іншую сьцежку і сыходзіў у тым накірунку.

Але вось калі я чула, пра тое, каб забараніць гімназіі — гэта па прынцыпу забараніць, адрэзаць, чорнае-белае. Вось гэтага не хапае школе — у дзяцей няма выбару, няма цікавасьці да вучобы, магчымасьці разьвівацца ў тым накірунку, якое ў іх лепш атрымліваецца. На жаль, нават у той жа гімназіі, усё роўна гэта ідзе агульная сярэдняя адукацыя. Былі калісьці школы ў нас з накірункамі, потым іх убралі. Дай Бог, каб усё-такі зразумелі, што гэта памылка, і вярнулі вось гэтыя магчымасьці, калі дзіця можа разьвівацца менавіта ў тым накірунку, якое яго.

​Ганна Севярынец: Я б найперш забараніла ўсе рэформы недзе на 5 гадоў — любыя, і 5 гадоў вяла б кансультацыі з настаўнікамі, з бацькамі, зь дзецьмі, з настаўніцкімі калектывамі, і гэтыя 5 гадоў людзі бы адпачылі і ад рэформаў, і ад гэтых праектаў, і ад таго наогул, што робіцца навокал, ад гэтай гістэрычнай сытуацыі. А за гэтыя 5 гадоў я б выпрацавала абсалютна новую канцэпцыю. Новыя падручнікі, новыя праграмы, параіўшыся з калегамі з Расеі — зараз у Расеі ёсьць шмат прыўкрасных пэдагагічных праектаў, прыўкрасных школ, якія працуюць па неверагодных праграмах! З калегамі з Украіны, якія сёньня таксама прынялі новы Кодэкс аб адукацыі, і ідуць наперад. Няхай бы гэта былі фінскія калегі, няхай бы гэта былі калегі з Польшчы! Мы б за 5 гадоў зразумелі б, што рабіць.

«Большасьць школ сьвету вучыць дзяцей вучыцца»

Ганна Соўсь: Як вы мяркуеце, які сусьветны досьвед варта было б скарыстаць беларускім школам, а які не варта?

Вера Сярдзюк: Для пачатку я цалкам згодная, нам трэба зразумець, чаго мы хочам на выхадзе. Таму што мэтодыкі, сапраўды, ёсьць цудоўныя, у нас у прынцыпе дастаткова і мэтадычных аб’яднаньняў і калектываў, якія перадаюць гэта ўсё. Трэба проста зразумець, у якім накірунку будзем рухацца. Я б вызваліла нашых пэдагогаў ад прэсінгаў. Вось у мяне тата пэдагог, сьвякроў пэдагог, я бачу, што пішуць яны нязьмерна больш, чым раней, яны проста не пасьпяваюць вучыць. Трэба зьнізіць гэтую жахлівую нагрузку.

Ня так многа я ў школах працую, як у сацыяльнай сфэры. Я б хацела зьвярнуць увагу, што калі мы вызначаем сям’ю як сацыяльна-небясьпечную для дзіцяці, то ў нас пакуль што зараз уся дапамога заключаецца ў адабраньні дзіцяці. Няма праграм, няма мэтадычных рэкамэндацый па дапамозе, па навучаньню. Амэрыканскія праграмы — цудоўныя, на кожны разьдзел ёсьць свае дасьледаваньне, і цэлая індустрыя працуе, аж да кіно. Ствараюцца мадэлі, як выходзіць з крызыснай сытуацыі. Вось гэтых мадэляў выхаду з канкрэтных крызысных сытуацый у нас няма. Ні на ўзроўні адукацыі. Ні на ўзроўні Міністэрства працы і сацыяльнай абароны. Вось стварэньнем такіх мадэляў хацелася каб заняліся нашы чыноўнікі, што тычыцца мацярынства і небясьпечных сытуацый для дзяцей. Каб не даходзіла да забіраньня дзіцяці з сям’і.

​Наталія Янушкевіч: Большасьць школ сьвету менавіта вучыць дзяцей вучыцца. Часта крытыкуюць амэрыканскую сыстэму адукацыі за тое, што яна на «тупых» разьлічаная. Але ў мяне ёсьць досьвед па працы ў амэрыканскіх пачатковых школах, там няма для дзяцей рамак, што ты добры ці дрэнны. Там да кожнага дзіцяці індывідуальна падыход, і яго асабісты ўзровень. То бок калі дзіця сапраўды па розных прычынах не дасягае высокага ўзроўню, яго ніхто за гэта ня будзе прыніжаць. Але калі ў дзіцяці ёсьць магчымасьць разьвівацца лепш, такія магчымасьці ў школе ёсьць, і яны дасяжныя, а не за асобныя нейкія платы. Самае галоўнае, што школа не прыніжае дзіцяці, а яна яго цікавіць і вучыць. Вось менавіта гэты досьвед, як нашых дзяцей зрабіць не пакутнікамі школы, а каб яны з радасьцю туды беглі па веды, і кожнае дзіця там адчувала сябе вартым і пасьпяховым — вось гэта нам трэба абавязкова пераняць. Але гэта і грамадзкая ўстаноўка.

Ганна Соўсь: Ганна, вы казалі пра досьвед Расеі, Украіны ў новых падыходах да навучаньня. Што з сусьветнага досьведу варта пераняць беларускай школе?

​Ганна Севярынец: Па-першае, разнастайнасьць адукацыйных устаноў. Яны павінныя быць розныя, і бацькі павінны мець права выбіраць. Па-другое, разнастайнасьць адукацыйных праграм, падручнікаў — тое, з чым установа адукацыі пойдзе ў гэты доўгі шлях падрыхтоўкі дзіця да ВНУ. Гэта таксама ня страшна, і людзі гэтым карыстаюцца, і кожная школа мае права скласьці свой вучэбны плян і свае канфігурацыі з прадметаў — галоўнае, каб на выхадзе яны здалі экзамэны. Гэта кожная школа вырашае, і ня трэба баяцца гэтай разнастайнасьці. Па-трэцяе, гэта разнастайнасьць пэдагогаў, настаўнікаў, і не такая дэкляраваная, а сапраўдная, каб ніякая праверка не хадзіла і не запытвала, а чаму вы ставіце адзнаку справа а не зьлева. Няхай зьверху, зьнізу, сонейкі маляваць — каб мы ўсе мелі на гэта права, таму што мы розныя, дзеці розныя, патрэбы ва ўсіх розныя. Вось менавіта такі досьвед, у гэтым накірунку трэба было б ісьці, канешне.