500 гадоў беларускага кнігадрукаваньня: новыя ацэнкі, новыя факты, новыя загадкі. Кожны дзень да 6 жніўня — чарговая частка цыклю.
Калі мы называем Скарыну адным з найвялікшых гістарычных дзeячаў і ганарымся выданьнем 500 гадоў таму першай сярод ўсходніх славян друкаванай кнігі, мы не надаём асаблівай увагі таму факту, што гэта адбылося ня ў Полацку, Менску або Вільні, але ў сталіцы Чэскага каралеўства Празе.
Некаторых этапаў жыцьця Скарыны мы ня ведаем, але ня будзе памылкай сказаць, што ня менш за палову жыцьця ён правёў за мяжой. А хутчэй за ўсё — большую яго частку.
Няма сумневу, што людзі зь Беларусі зьяжджалі і да Скарыны. Але ён стаў першым нацыянальным эмігрантам у тым сэнсе, які мы ўкладаем у гэтае слова, сыходзячы зь беларускіх рэалій ХХ стагодзьдзя. Гэта значыць, Скарына быў тым дзеячам, які дбаў пра нацыянальную культуру і асьвету беларусаў, жывучы за мяжой.
Да эмігрантаў раней ставіліся і цяпер яшчэ ставяцца па-рознаму, часта нават нэгатыўна. Некаторыя іх называюць здраднікамі або шукальнікамі лепшага жыцьця. Такая непрыязнасьць адчуваецца нават у культурным асяродзьдзі.
Эмігрантам нярэдка адмаўляюць у праве ўдзельнічаць у нацыянальным культурным і палітычным працэсе або стараюцца не заўважаць іх актыўнасьці і ўнёску ў нацыянальную культуру.
500-гадовы юбілей Бібліі Скарыны — добрая нагода задумацца пра гэта.
Прычыны ад’езду Скарыны зь Беларусі ў 30-я гады XVI стагодзьдзя дакладна невядомыя. Ня выключана, што і ён часам адчуваў халодны прыём, зайздрасьць, рэўнасьць. Можа быць яму, як і некаторым беларускім эмігрантам са Злучаных Штатаў і Канады, якія ў пачатку 1990-х гадоў хацелі вярнуцца ў Беларусь на палітычныя і эканамічныя пасады, даводзілася пачуць на свой адрас словы «дзякуй, мы тут самі без цябе дамо рады».
А тым часам, пакладзем руку на сэрца, задумаемся і адкажам на пытаньне: ці выдаў бы Скарына Біблію і іншыя свае кнігі, калі б застаўся жыць у Полацку?
Могуць запярэчыць, што праз 50 гадоў пасьля Скарыны Васіль Цяпінскі пераклаў на беларускую мову і выдаў Эвангельле, не выяжджаючы зь Беларусі. Але ці зьявіўся б Цяпінскі, каб не было Скарыны? І ці стаў бы Скарына культурным дзеячам, якога цяпер вывучаюць ва ўсім сьвеце, без сваёй заходняй адукацыі, бяз побыту ў Вэнэцыі, Падуі, Празе і іншых эўрапейскіх цэнтрах?
Беларусь раней не была і цяпер ня ёсьць культурным і эканамічным цэнтрам сьвету. Дый добрых людзей шмат не бывае. Калі чалавек жыве за мяжой, чуецца беларусам і хоча дапамагчы Бацькаўшчыне — алілуя! Прывітайце яго як брата!
Скарына стаў тым, кім стаў, толькі дзякуючы сваёй эміграцыі. У замежжа падаюцца энэргічныя і актыўныя людзі, схільныя на ўчынкі. Яны бачаць вялікі сьвет, шмат чаму там вучацца і маюць шырэйшы кругагляд.
Не забывайма пра гэта і мы.
