«Беларусь — гэта ж прыгажосьць! Адно слова якое! А які ў нас прэзыдэнт — смышлёны, талковы! Каб усе такія былі!» — Васіль Браніслававіч Фяськоў, стараста вёскі Асьлянка, што ў Мсьціслаўскім раёне, верыць у справядлівасьць сацыялізму, крытыкуе Пуціна за тое, што даў волю алігархам, і выклікае на журналістаў мясцовае начальства «для парадку».
Асьлянку і яшчэ шэсьць вёсак пры канцы 1964-га Хрушчоў адным з апошніх сваіх рашэньняў перадаў з Расеі ў Беларусь. Канчатковы ўказ Прэзыдыюму Вярхоўнага Савету СССР падпісаў старшыня прэзыдыюму Анастас Мікаян 17 лістапада 1964 году. Хрушчова тады пры ўладзе ўжо не было.
У Асьлянку мы ўяжджаем пад каталіцкія Каляды па зьледзянелай, але расчышчанай дарозе. Бачым закінутыя дамы, вялізны і такі ж закінуты будынак з надпісам «Дорожи честью школы», з рэдкіх двароў брэшуць сабакі, а па адной з вуліц чухае дапатопны трактар з малочнымі бітонамі.
«Пісалі, езьдзілі ў Маскву, — з ходу згадвае гаспадар трактара Васіль Браніслававіч падзеі пяцідзесяцігадовай даўніны. — Бо да чыгункі было далёка нам дабірацца. І тады перавялі нас у Беларусь».
«У мяне і ў пасьведчаньні напісана — РСФСР, — кажа ён. — Я рускі, бацька ў мяне рускі, маці руская».
На просьбу паглядзець дакумэнт вядзе ў дом, але пытаецца: «А вы не тэрарысты?» Сваю пільнасьць Васіль Браніслававіч праявіць яшчэ ня раз — усё ж ён тут стараста і дэпутат.
Пытаньне, ці не католік ён, яго шчыра абурае: «Які католік! Я праваслаўны! Дзед у адным акопе ў вайну сядзеў зь нейкім Браніславам, то і бацьку так назваў — імя спадабалася».
Сама Асьлянка — вёска старая, калі не сказаць старажытная. Ужо ў 1654 годзе яна належала Мсьціслаўскаму кармэліцкаму кляштару. У 1667-м пабудавалі тут вадзяны млын, а ў 1737-м — драўляную царкву. Помнік народнага дойлідзтва, як пішуць даведнікі. Тут працавала сукнавальня, была народная вучэльня, а за савецкім часам — калгас, школа, дзіцячы дом.
Цяпер тут няма нават крамы. Замест яе тры разы на тыдзень прыяжджае «лятучка». Пра колішні росквіт нагадвае сам ляндшафт — вёска раскінулася сярод палёў некалькімі шырокімі доўгімі вуліцамі. Але жывуць тут — у адным доме на дзесяць.
«13 жылых дамоў бяз дачнікаў, — кажа Браніслававіч. — Разам чалавек 20–25. З дачнікамі хіба дамоў 17 будзе».
Васіль Браніслававіч лічыць сябе рускім, сумуе па Савецкім Саюзе і ва ўсіх бедах вінаваціць капіталізм.
«Мне ўсё адно — што Беларусь, што Расея. Але трошку палітыка не такая, як нада, — кажа ён. — Калі б трошку наш урад за народ, за радзіму перажывалі больш, чым за алігархаў, то было б добра паўсюль. А ў нас спрадвек было, хоць Брэжнеў, хоць Хрушчоў — усе былі пачом зра. Глядзіце, Расея якая багатая, а то малако нам перакрые, то яшчэ што... Калі браты-расіяне такое робяць беларусам, гэта ж балюча, крыўдна, разумееце...»
Вяртацца ў Расею Браніслававіч катэгарычна ня хоча. Кажа, што ў Беларусі больш парадку, хоць «Пуцін таксама харошы, толькі алігархаў разьвёў»:
«Тут жа Бацька ж сапраўдны, ён жа калгасьнік. Трэба ж, каб патрыёты былі радзімы, — на ўсю вёску крычыць Браніслававіч. — А калі патрыётаў ня стала, сатана перамог. Сатана — гэта даляр! Грошы! Што зь людзьмі стала? Папросіш чалавека дапамагчы, ён не глядзіць, каб табе дапамагчы, а глядзіць, колькі я заплачу. А былі б патрыёты, то было б па-іншаму. А зараз патрыёты даляраў!»
У дэталях згадаць, як Асьлянка з расейскай стала беларускай, Браніслававіч ня можа — занадта малады, нарадзіўся ў 1959-м. Таму вядзе нас да суседа — Дзьмітрыя Ягоравіча.
Дзьмітрыю Ягоравічу Аўчыньнікаву ўжо 89-ты год. «Было так, — кажа найстарэйшы жыхар Асьлянкі. — Аб’ядноўвалі Мсьціславіцкі раён з Манастыршчынскім, зрабілі Манастыршчынскі раён. А нам, каб праехаць у Манастыршчыну, трэба было ехаць сто зь лішнім кілямэтраў. А напрасткі — трыццаць... Дарогі тады кепскія былі. Вырашылі ў Мсьціслаў. Навошта нам сто кілямэтраў ехаць, калі можна дзесяць?»
«Тады лёгка гэта было зрабіць, — згадвае ён гістарычныя зьмены мяжы. — Напісалі ў Маскву, і дазволілі».
Кажа, што жыць у Беларусі адразу стала лепш — маўляў, па тагачасных расейскіх законах яму давалі толькі 5 сотак зямлі, а па беларускіх — 25. Сам ён пачаў тут працаваць у школе ў 1952 годзе — выкладаў і музыку, і фізкультуру. Дапрацаваў аж да 1997-га, пакуль школу не закрылі. Але яшчэ шэсьць гадоў езьдзіў выкладаць у іншую вёску.
І дом, які настаўнік пабудаваў сам, і ўчастак зь вялізнай пасекай дагэтуль выглядаюць дагледжанымі. Але вёскі ўжо, лічы, няма.
«Развучыліся людзі працаваць на зямлі. І беларусы адвучылі сялян ад зямлі, — кажа ён. — Хто застаўся, ня здольны на гэтай зямлі працаваць. Толькі хіба рыдлёўкай і сякерай, калі яго прымусіць. А самастойна ня могуць».
Дачка ў яго таксама настаўніца, жыве ў Смаленску. Таму і пашпарт у Дзьмітрыя Ягоравіча расейскі, і пэнсія таксама.
— І большая ў вас пэнсія, чым беларуская?
— Большая, і намнога.
— Ай, не дурыце, — «патрыятычна» перарывае яго Браніслававіч. — Каму за 80, яны такія грошы ў нас палучаюць!
Выяжджаць у Расею Дзьмітры Ягоравіч ня хоча. Кажа, што калі б там было лепш, то ўжо зьехаў бы даўно.
«Нават радыя і задаволеныя»
Добрыя кілямэтры тры Дзьмітры Ягоравіч вядзе нас да іншага вясковага старажыла. Распавядае, як у вайну зноў адкрылася старая драўляная царква. «Сьвятар быў, вянчаньні былі, а мы, малыя, бегалі глядзець».
Баёў тут не было, але калі немцы адступалі, то палілі ўсе вёскі. «А тады ж усе дахі былі саламяныя», — кажа Дзьмітры Ягоравіч. — Усё згарэла«.
Адзін за адным ён паказвае на апусьцелыя дамы і згадвае, хто ў іх жыў. «Я ніколі ня думаў, што заглухне і гэтая вёска».
Калі мы даходзім да скрыжаваньня, тут ужо чакаюць два аўтамабілі — мясцовая чыноўніца па ідэалёгіі і старшыня калгасу, выкліканыя пільным Браніслававічам, жадаюць праверыць у нас дакумэнты.
У прысутнасьці кіраўніцтва Дзьмітры Ягоравіч таксама праяўляе ідэалягічную падкаванасьць і голасна кажа: «Амэрыканцаў нам тут ня трэба! Калі б бээнэфаўцы прыйшлі да ўлады, тут бы ўжо ўсё развалілася!» — раскідвае ён рукі на прасьцяг занядбанай Асьлянкі.
У начальства да нас пытаньняў няма. Гэта супакойвае Ягоравіча, і мы праз поле ідзем далей. У хаце Васіля Захаравіча дадаюцца апошнія дэталі гісторыі:
«Сталі пісаць у газэту, перад Расеяй дабівацца, — кажа Захаравіч. — Паслалі „хадакоў“ — былі такія два: Ермакоў і Маісеенкаў Міхаіл Раманавіч. Яны з пакетамі дакумэнтаў паехалі ў Маскву. І ў Маскве рашэньне такое далі, што ў эканамічна нявыгадным месцы калгас і можна адпусьціць у Беларусь».
— Не шкадуеце, што перайшлі?
— Нават радыя і задаволеныя, — кажа Васіль Захаравіч. — Цяпер лепш у Беларусі, самае надзейнае, самае спакойнае. А там... ня ведаю, што далей будзе, нейкія законы несправядлівыя.
Васіль Захаравіч таксама наракае, што «пасьля Гарбачова» жыць стала горш і людзі зь вёсак разьехаліся, засталіся адны пэнсіянэры. Ягоныя дзеці даўно жывуць у Менску — у госьці адзін да аднаго езьдзяць часта, а сёлета сыгралі ўнучцы вясельле.
Як і іншыя жыхары Асьлянкі, Васіль Захаравіч называе сябе рускім і нават «славянінам». Так і кажа: «Мы патрыёты Беларусі, славяне».
«Мы па-беларуску гаварыць ня ўмеем, — дадае ягоная жонка Раманаўна. — Па-вясковаму гаворым».
Яе дзядзька і быў адным з «хадакоў», што езьдзілі ў Маскву прасіць за Асьлянку.
Тэлеканалы ў Асьлянцы глядзяць беларускія, а ў расейскім жыцьці абазнаныя добра. Кажуць, што ў Беларусі прадукты трохі таньнейшыя і парадку больш. Сочаць тут і за палітычнымі падзеямі.
«Украіна была добрая, а цяпер апаскуднічала, — кажа Васіль Захаравіч. — Здраднік, а не рэспубліка. Яны рускіх ненавідзяць, а мы ж рускія... Парашэнка — чысты тэрарыст. Але іх пераломяць... Яны сваё атрымаюць».
«А калі б Пуцін сказаў: вяртайцеся, пабудуем вам дарогу, — то пайшлі б?» — апошняе пытаньне, якое мы задаём старым.
— Не, ня трэба нам пуцінская дарога, — напаўголаса адказвае Дзьмітры Ягоравіч.
— Не, можа, моладзь пайшла б. А я хоць па паходжаньні чысты расіянін, але зараз не пайшоў бы туды, — кажа Васіль Захаравіч.
