Вярхоўны Савет аднагалосна зацьвердзіў «Закон аб Дэклярацыі Незалежнасьці Дзяржавы», пад якім падпісаліся ўсе без выключэньня дэпутаты, прысутныя ў зале. Прэзыдэнт Гамсахурдзія заявіў падчас выступу, што абвяшчэньне незалежнасьці Грузіі менавіта 9 красавіка — ня выпадковае супадзеньне, а даніну павагі дзясяткам дэманстрантаў, якія загінулі ў выніку разгону савецкімі войскамі мірнага мітынгу каля будынку Вярхоўнага Савету 9 красавіка 1989 году.
Пра падзеі апошніх 25 гадоў у Грузіі з Радыё Свабода гутарыць дэпутат грузінскага парлямэнту, адзін з лідэраў кіруючай кааліцыі «Грузінская мара», дысыдэнт савецкіх часоў, былы палітвязень Леван Бердзенішвілі, які ў 1978 годзе заснаваў Рэспубліканскую партыю Грузіі, стаяў ля вытокаў руху за незалежнасіць і прымаў самы актыўны ўдзел ва ўсіх падзеях і важных працэсах, якія разьвярнуліся ў краіне як да, так і пасьля 9 красавіка 1991:
— 25 гадоў — гэта, вядома, вельмі мала, тым больш для гісторыі такой краіны, якая мае вельмі доўгае і прадуктыўнае жыцьцё. Але для чалавека і для пакаленьня, вядома, гэта вельмі шмат. Для мяне асабіста 25 гадоў — гэта вельмі шмат, таму што Грузія, мая краіна, на працягу гэтых 25 гадоў вельмі моцна зьмянілася, у лепшы, дарэчы, бок. Грамадзтва мэнтальна, пасьля таго як яно было савецкім ці постсавецкім, становіцца праэўрапейскім і ў далейшым стане эўрапейскім. Гэта тыя 25 гадоў, якія патрабуюцца з 40 гадоў, гэта значыць звычайна кажуць, што 40 гадоў — гэта добры час для таго, каб цалкам трансфармаваць краіну і грамадзтва. Гэтыя 25 гадоў прайшлі менавіта так, як яны павінны былі прайсьці.
— А якія пачуцьці вы асабіста адчувалі 9 красавіка 1991 года? Бо вы былі ня проста апазыцыянэрам, але прамым палітычным праціўнікам першага прэзыдэнта краіны Звіяда Гамсахурдзія, які абвясьціў незалежнасьць?
— Нягледзячы на тое што мы былі ў апазыцыі, нягледзячы на тое што мы не былі згодныя з многімі мэтадамі прэзыдэнта Гамсахурдзія, гэты дзень стаў самым шчасьлівым днём у маім жыцьці, і ня толькі палітычным жыцьці. Наогул, у маім жыцьці я не памятаю такога моманту, такога ўздыму! Гэта не параўнаць ні з чым. І ў гэты дзень ня ведаў, што мы апанэнты або мы ня згодныя з Гамсахурдзія. Мой брат быў членам Вярхоўнага Савета. Ён падпісаўся пад гэтым дакумэнтам. Мы таксама былі зусім побач. Гэта былі вельмі шчасьлівыя дні, шчасьлівыя хвіліны для ўсіх нас, таму што незалежнасьць Грузіі, перш за ўсё, стаіць вышэй палітычных пераваг. І ў гэтых адносінах у нас ніякага рознагалосьсяў не магло быць. І я не памятаю, каб быў хоць адзінага дэпутата ў залі Вярхоўнага Савету, які быў бы супраць гэтага рашэньня.
— Але амаль адразу пасьля развалу Савецкага Саюза і прызнаньня грузінскай незалежнасьці большасьцю вядучых дзяржаў сьвету, гэта значыць у канцы 1991 году, у Грузіі пачалася грамадзянская вайна. Такія войны не бываюць выпадковымі. Што паслужыла ўнутранай, сацыяльнай прычынай для гэтак жорсткага супрацьстаяньня — адразу пасьля здабыцьця доўгачаканай незалежнасьці?
— У Грузіі камунізм ня быў пераможаны. Звіяд Канстанцінавіч дзейнічаў вельмі напорыста. Ён аб’яднаў супраць сябе ўсіх: і камуністаў, і лібэралаў. Ён абвясьціў незалежнасьць, але з адценьнямі фашызму. Ён сказаў, што яму ніхто не патрэбны — толькі вось гэтая патрыятычна настроеная маса. І ён быў супраць усіх астатніх. У самую першую чаргу ён быў супраць лібэралаў! Але і супраць камуністаў. Ён быў супраць нацыянальных меншасьцяў. Ён так разумеў свабоду — што вось, грузіны незалежныя, і цяпер яны будуць вырашаць самі ўсе пытаньні, у тым ліку пытаньні нацменшасьцяў. І што мы, грузіны, тут галоўныя. І ён казаў, што «ніякіх свабод ня трэба, таму што я прэзыдэнт, народ мяне любіць». Ён быў супраць усіх — і гэтыя ўсе, у прынцыпе, неяк аб’ядналіся. Хоць, напрыклад, мая партыя ў гэтым супрацьстаяньні не ўдзельнічала. Калі пачалася вайна, некаторыя людзі паўсталі на пэўны бок. Мяне не было ў шэрагах прыхільнікаў Гамсахурдзія, але мы ведалі, што гэта ўсё жудасна. У вайне вінаватымі былі абодва бакі, натуральна, але асаблівы ўклад у гэтую вайну зрабілі грузінскія нацыяналісты. Грузія пайшла па дарозе Паўночнай Карэі, але без камунізму, натуральна! Зь іх боку гэта было спробай стварыць нейкі варыянт «грузінскіх ідэй чучхэ», гэта значыць у аснове ідэалёгіі ляжала адно толькі «грузінскае» і ўсё. Ні арыентаваньне на Расею ці на ЗША, ні лібэральная дэмакратыя, ні дэмакратыя наогул, а нейкія «клясічныя грузінскія традыцыйныя каштоўнасьці». І ідэя, што любы грузін стаіць вышэй, чым любы эўрапейскі, нават самага высокага ўзроўню, палітык. Там такая лухта неслася з боку ўладаў, што цяжка было ўтрымацца. Трэба было б пасьмяяцца, але выйшла не зусім так.
— Часта можна пачуць, што грузіны сёньня жывуць горш, чым жылі пры СССР. Як бы вы адказалі на падобныя заявы?
— Гэта абсалютна няправільна! Сёньня людзі не жывуць з думкамі тыпу «мая праца ад мяне нікуды не ўцячэ». І няма савецкага «адчуваньня стабільнасьці», калі людзі «нараджаліся на заводах або ў ВНУ і там жа паміралі». На самай справе, мы жывем нашмат лепш, чым тады, і ў эканамічным пляне, і асабліва — у духоўным. Што тычыцца жыцьця моладзі цяпер — вядома, яна непараўнальная з ранейшай. Я ўспамінаю сваю маладосьць у Савецкім Саюзе, і для мяне яно паўстае як нейкі дзень, калі няма чаго рабіць. Калі няма футбола і няма ніякіх прэм’ер у тэатры, то можна было або павесіцца, ці выпіць. Больш нічога! Няма кніг, няма размоў — нічога няма. Гэта быў Савецкі Саюз. Абсалютна яго не параўнаць з той інтэнсіўнасьцю жыцьця, якое кіпіць цяпер у Грузіі, асабліва гэта тычыцца моладзі. Вядома, жыць у сучаснай Грузіі нашмат цікавей, чым у савецкія часы. Тады гэта была не жыцьцё, а нейкае падабенства нейкага стану паміж жыцьцём і сьмерцю.
— Чаму ўсё ж такі ўнутрыпалітычная сытуацыя ў Грузіі разьвівалася так канфліктна — ваенны пераварот студзеня 1992 году, «рэвалюцыя ружаў» у 2003-м? Упершыню пасьля 1991 году грузіны змаглі мірна зьмяніць уладу толькі ў 2012 годзе. А ў многіх іншых рэспубліках былога СССР палітычныя працэсы працякалі куды больш цывілізавана і мірна. Можа, тут выявіўся дэфіцыт палітычнай культуры і грамадзкай самасьвядомасьці?
— У гэтых адносінах мы адставалі толькі ад балтыйскіх краін. А жыхары балтыйскіх краін яшчэ памяталі тую эпоху, калі яны былі незалежнымі. Там жылі людзі, якія нарадзіліся ў свабодных дзяржавах. І яны пайшлі самым мудрым, эўрапейскім шляхам. У Грузіі камунізм зьмяніўся не лібэралізмам, прытым што найлепшы праціўнік камунізму — гэта лібэралізм. А ў Грузіі камунізм быў пераможаны нацыяналізмам. Таму пасьля камуністаў мы змагаліся супраць нацыяналістаў. Пасьля нацыяналістаў у лібэралаў не аказалася дастаткова сіл, каб утрымаць краіну. Потым прыйшоў Шэварнадзэ, які рэстаўраваў савецкі мэнталітэт і прызначыў камуністычных лідэраў, якія былі зрушаныя падчас «рэвалюцыі ружаў». Першыя дні спадара Саакашвілі былі на рэдкасьць ўдалымі, нават першыя гады, калі ён перамог карупцыю, стварыў дарожную патрульную службу, якая працуе па сёньняшні дзень без усялякіх праблем, стварыў вельмі добрую сыстэму выдачы дзяржаўных дакумэнтаў. Але, нягледзячы на гэта, Саакашвілі не разьвіў ніякага ўнутранага дэмакратызму. Сярод краін былога СССР, зь якімі эўрапейскія структуры цяпер у дыялёгу, Грузія не зьяўляецца лідэрам. У нас жыцьцёвы ўзровень ніжэй, чым у Расеі, і прыкладна такі ж, як у Армэніі. Але ў дэмакратызме мы, вядома, іншых крышачку зараз апярэджваем. Але не гэта самае галоўнае. У нас цікавей жыцьцё, чым у іншых краінах!
