Ці стаў Форум прадпрымальнікаў паказьнікам больш рашучых настрояў ІП?
Ці маюць дробныя гандляры альтэрнатыву пратэстам?
Як да іх барацьбы ставіцца беларускае грамадзтва?
Што вырашыў форум?
Дракахруст: Наколькі сёньняшні форум адрозьніваўся ад папярэдняга, наколькі ўдзельнікі сёньняшняга форуму былі настроеныя больш рашуча, чым тады, да знакамітай заявы Лукашэнкі пра «канец мядовых гадоў» для ІП?
Карней: Я думаю, што пра гэта мусіць сьведчыць колькасны ўдзел тых, хто прыехаў у Менск. Заля гатэлю «Пэкін» была абсалютна перапоўненая. Пяцьсот стацыянарных месцаў былі занятыя за гадзіну да пачатку. Было такое адчуваньне, што ў вэстыбюлі, ў фае, у самой залі знаходзілася дзесьці паўтары тысячы чалавек. Адзін зь лідэраў руху, кіраўнік аб’яднаньня «Пэрспэктыва» Анатоль Шумчанка сказаў, што зарэгістраваная блізу 2 тысячаў удзельнікаў, то бок абсалютны рэкорд. Раней падобныя форумы праходзілі ў меншых залях. Іншымі словамі, людзі гатовыя выказваць свае прэтэнзіі да ўлады, прычым падчас форуму гучалі прапановы і больш радыкальныя, чым тое, што трапіла ў выніковую рэзалюцыю.
Форум прадпрымальнікаў у Менску
Дракахруст: Валер, на ваш погляд, чаму маштаб праблемы, якая ўзьнікла для ІП, не адпавядае, прынамсі , пакуль, маштабу іх пратэсту? Новыя ўмовы пазбаўляюць прадпрымальнікаў, паводле іх словаў, магчымасьці працаваць, але маштабных пратэстаў пакуль няма. Ці гэта не зусім так, асабліва ўлічваюцчы тое, што адбывалася ў Гомелі, ў Віцебску, іншых гарадах?
Карбалевіч: Сапраўды, мне падаецца, што маштаб пратэсту пакуль не дасягае таго ўзроўню, які быў падчас мінулых падобных канфліктаў. Тут існуе некалькі прычын для гэтага. Па-першае, гэта агульная апатыя беларускага грамадзтва, якая добра выявілася падчас прэзыдэнцкіх выбараў. Гэта такая наканаванасьць лёсу, адсутнасьць альтэрнатывы, і гэта псыхалягічна прыгнятае людзей.
Другі фактар — гэта ўкраінскі чыньнік, украінскі сындром. Сёньня ёсьць такое магічнае слова «Майдан». Калі чыноўнік кажа людзям, якія хочуць пратэставаць — «вы што тут хочаце Майдан устроіць?», людзі адразу прыгадваюць, што адбылося на Майдане, што гэта разбурэньні, гэта кроў, канфлікты. Гэты чыньнік даволі моцна траўмаваў беларускі соцыюм.
Па-трэцяе, гэта агульны страх рэпрэсій, які існуе ў Беларусі даўно, асабліва пасьля падзеяў 19-га сьнежня 2010-га году, і дасюль гэта страх павялічыўся. Нарэшце, няма мэханізму, з дапамогай якога гэты пратэст можна было б трансфармаваць у палітычнае рашэньне. Няма парлямэнту, няма дэпутатаў, няма сыстэмнай апазыцыі — то бок зваротнай сувязі паміж уладай і грамадзтвам. І апошняе — гэта пэўная пазыцыя кіраўніцтва арганізацыі «Пэрспэктыва», якое не спрабавала ініцыяваць нейкі публічны пратэст.
Дракахруст: Патрабаваньне скасаваньня ўказу № 222, палажэньняў указу №48 аб тэхнічных рэглямэнтах, уключэньне прадстаўнікоў «Пэрспэктывы» ў Раду па прадпрымальніцтве пры прэзыдэнце і ў адпаведныя рады пры міністэрствах, 15 лютага — мітынг прадпрымальнікаў у Парку дружбы народаў, збор подпісаў за заканадаўчую ініцыятыву — вось асноўныя вынікі сёньняшняга форуму. На ваш погляд, Ігар, ці паспрыяюць гэтыя вынікі дасягненьню мэтаў, якія ставяць перад сабой прадпрымальнікі?
Карней: Адзін з пунктаў рэзалюцыі быў рэалізаваны падчас сёньняшняга форуму. Прадстаўнік міністэрства эканомікі сказаў, што ёсьць ужо рашэньне ўключыць Анатоля Шумчанку ў грамадзкую кансультацыйную Раду пры міністэрстве — да інстытуцыі, якая выпрацоўвае палітыку, у тым ліку адносна індывідуальных прадпрымальнікаў. Але тут трэба сказаць, што праблема тычыцца перадусім людзей, якія рэалізуюць прадметы лёгкай прамысловасьці. Фактычна ідзе гаворка пра 150 тысяч прадпрымальнікаў, і ёсьць зьвесткі аб 900 рынках па краіне, на якіх гандлююць такой прадукцыяй.
У 2008 годзе была прынятая пастанова ўраду, згодна зь якой ІП маглі наймаць для свайго бізнэсу толькі блізкіх сваякоў. Але пасьля рашэньняў, прынятых у 2014 годзе, цяпер на гэта заплюшчваюць вочы. Калі гэта ўлічваць, то лічба прадпрымальнікаў павялічваецца да 500 тысячаў. Выказваньне Лукашэнкі, што «мядовыя гады» скончыліся, і што «спэкулянты павінны жыць паводле закону» сьведчаць пра тое, што дзяржаўныя органы маюць досыць акрэсьленую пазыцыю і не плянуюць пераглядаць тыя ўказы, якія прынялі. Таму натуральна, што настроі ў людзей, мякка кажучы, трывожныя і найбольш яны выяўляюцца ў рэгіёнах.
Менск досыць вялікі горад, пэўную працу знайсьці можна, можна нават перакваліфікавацца — гэта прапануюць і прадстаўнікі «вэртыкалі». Але 500 тысяч чалавек, якія знаходзяцца на мяжы татальнага беспрацоўя, зразумела, ўяўляюць сабой вялікую сілу. І мітынг, які заяўлены на 15 лютага, можа стаць лякмусавай паперкай на выяўленьне агульнага настрою.
У залі форуму сёньня было дастаткова горача, былі дыскусіі, і народ настроены рашуча. Ці выявіцца гэтая рашучасьць у канкрэтных захадах, пакуль невядома, бо яшчэ ня дадзена ніякага адказу на ліст, якія быў накіраваны ў Менгарвыканкам 29 студзеня. І фактычна гэта будзе ў падвешаным стане да 10 лютага, калі высьветліцца, ці будзе дадзены дазвол на мітынг 15 лютага.
Якая альтэрнатыва пратэсту для ІП?
Дракахруст: Ігар, паводле вашых уражаньняў ад форуму, ад камунікацыі зь яго ўдзельнікамі — калі б не спадзевы на тое, што змаганьне дасьць плён, што б рабілі прадпрымальнікі? Прыстасоўваліся, закрывалі бізнэс, ішлі на біржу працы? Некаторыя мяркуюць, што ўся справа — ў веры прадпрымальнікаў у Анатоля Шумчанку, у тое, што ён зможа абараніць іх правы і інтарэсы. Гэта сапраўды так? Калі б яны ведалі, што іх барацьба ня будзе мець плён — што б яны рабілі?
Карней: Некаторыя ўжо робяць і спрабуюць рабіць. Выступоўцы расказвалі пра свае паходы на біржу. Дапамога па беспрацоўі ў Беларусі мізэрная — у эквіваленце 10 даляраў, на гэтыя грошы, натуральна, не пражывеш. Перакваліфікавацца ў іншую прафэсію досыць цяжка, таму што конкурс надзвычай вялікі, а прапановаў мала. Дзяржаўныя прадпрыемствы не шукаюць новыя кадры, а заробкі, якія яны прапануюць, меншыя чым нават дзяржаўныя пэнсіі.
Як людзі шукаюць выйсьця з гэтай сытуацыі? Выступаў на форуме Анатоль Шапавалаў, прадстаўнік Віцебскага рэгіёну — ён актыўны ўдзельнік «Пэрспэктывы». Некалькі гадоў таму ён перанёс бізнэс у Хмяльніцкі, ва Ўкраіну. Як высьвятляецца, ва Ўкраіне нават у стане вайны віруе даволі актыўнае гандлёвае жыцьцё. Спадар Шапавалаў казаў, што ўмовы там проста непараўнальна лепшыя з гледзішча фіскальнай палітыкі, падаткаабкладаньня. Напрыклад, ён там мае павільён у 50 мэтраў і плаціць за яго 50 даляраў на месяц. Такі ж павільён у Беларусі каштуе прыкладна 500 эўра — ў 10 разоў даражэй. Падатак там у яго 8 даляраў на месяц.
Дракахруст: 150 тысячаў чалавек не перавядуцца ва Ўкраіну. Ці ёсьць нейкі масавы варыянт?
Карней: Такога варыянту няма. Па статыстыцы, якую мае тая ж «Пэрспэктыва», 80% гандляроў не гандлююць. Пакуль у людзей паўза, абумоўленая, напэўна, сапраўды разьлікам на высілкі Шумчанкі і ягонай каманды. Прынамсі, ў залі адчувалася, што людзі спадзяюцца прабіць гэтую сьцяну непаразуменьня зь дзяржавай менавіта актыўнымі дзеяньнямі «Пэрспэктывы». Іншай альтэрнатывы няма, асабліва гэта тычыцца рэгіёнаў, дзе няма працоўных вакансіяў.
Дракахруст: Чаму ўлада так упарціцца ў сваёй пазыцыі? Раней ішлі насустрач — зараз не ідуць. Тым больш, што для ўлады ёсьць канкрэтная праблема: гэтыя людзі не працуюць, а значыць ня плацяць у бюджэт. Ігар назваў лічбу 150 тысяч чалавек. Гэтыя 150 тысяч абрынуцца на рынак працы, што зь ім будзе? Як людзі будуць карміцца?
Карбалевіч: Сяргей Балыкін, адмысловец у галіне гаспадарчага права, адзначыў, што, каб спыніць статус індывідуальнага прадпрымальніка, трэба даволі шмат часу, ледзьве не да году. То бок гэтыя людзі нават ня змогуць стаць на біржу працы — іх проста не зарэгіструюць. У Беларусі лёгка адчыніць бізнэс і цяжка яго зачыніць.
Чаму ўлады так упарцяцца? Некаторыя ведамствы ўсё ж такі разумеюць сытуацыю, кажуць, што яны ня будуць надта правяраць першыя паўгоду, што штрафы будуць маленькія, але што яны могуць зрабіць, калі ёсьць прэзыдэнцкі ўказ? Мне бачыцца, што тут ёсьць пэўная сіла інэрцыі. Гэтай праблеме ўжо гады тры, і ўлады ўвесь час адкладалі гэтае рашэньне, зважаючы на пратэсты прадпрымальнікаў. Рашэньне гэта прымалася зусім у іншых умовах, калі не было такога крызісу, калі сапраўды не хапала працоўных рук. І гэты не зусім разумны ўказ пра дармаедаў зьявіўся таксама, калі не хапала працоўных рук, калі будаўнікі зьяжджалі ў Маскву. Але тут рэзка зьмянілася сытуацыя, эканамічны крызіс, няма куды ўладкавацца на працу. Але Лукашэнка ня можа зараз сказаць «я памыліўся» і адкруціць назад, адмяніць указ.
Другая прычына — зразумела, ёсьць лябізм гаспадароў буйных гандлёвых сетак. Улады ў пэўным сэнсе зважаюць на гэты лябізм. Ідзе таксама сумнавядомае змаганьне з імпартам, беларускае імпартазамяшчэньне, абарона ўласнай лёгкай прамысловасьці. А індывідуальныя прадпрымальнікі гэтую палітыку разбураюць, таму што прывозяць імпартаваныя тавары з Расеі і тут імі гандлююць.
Але галоўная, можа быць філязофская, палітычная прычына: самое існаваньне індывідуальных прадпрымальнікаў разбурае мадэль патэрналісцкай дзяржавы, калі ўлада забірае ў адных, дзеліць сярод іншых. Індывідуальныя прадпрымальнікі ня ўпісваюцца ў яе. Яны самі па сабе, іх цяжка кантраляваць, як іх прымусіць галасаваць датэрмінова, напрыклад? Калі з уладальнікамі буйных гандлёвых сетак можна дамовіцца, іх можна запужаць, трымаць на нейкім кантролі, то што рабіць з ІП? Гэта стрэмка сядзіць у сьвядомасьці Аляксандра Лукашэнкі шмат гадоў. Таму гэтая праблема рэалізуецца вось такім чынам.
«Асобай Лукашэнкі прыкрываюцца з абодвух бакоў»
Дракахруст: Ігар, зыходзячы з таго, што вы бачылі на форуме, як бы вы ахарактарызавалі пазыцыю людзей ўлады? Яны падхопліваюць, паўтараюць тыя аргумэнты, якія кажа Лукашэнка, ці перакладаюць адказнасьць на яго, маўляў, мы і гатовыя пайсьці вам насустрач, але вы ведаеце, якая ў нас дзяржава, хто ў нас галоўны, хто — адзіны палітык?
Карней: Тут цікава, што асобай Лукашэнкі прыкрываюцца і з аднаго і з другога боку. Прадпрымальнікі хоць і запрашаюць чыноўнікаў для дыялёгу, але ў кулюарах кажуць, што ўсё гэта пустое. Нават лёзунг быў у прэзэнтацыі Анатоля Шумчанкі, што «хто гэтыя законы падпісваў, то і павінен з намі кантактаваць». І кожнага выступоўцу ён атакаваў пытаньнем: вам трэба сустрэча з Лукашэнкам? На што ўсе казалі: так, бо гэты чалавек фактычна вырашыў наш лёс.
Чыноўнікі таксама кажуць, што магчыма магло б быць невялічкае адхіленьне ад «генэральнай лініі», але закон ёсьць закон, і на гэтым усё заканчваецца. Зь іх боку ёсьць яшчэ прапанова, як правіла, ўсе ведамствы ёй прыкрываюцца, гандляваць таварамі беларускай вытворчасьці. Тады будзе і палёгка, і прэфэрэнцыі, і праблема вырашыцца. На што адзін з сёньняшніх удзельнікаў сказаў, што немагчыма супрацоўнічаць зь беларускімі вытворцамі па двух пунктах.
Найперш, тое, што яны ўсе дзяржаўныя — бюракратычная вялізная праблема аформіць тавар, вывезьці яго. А па-другое, тое, што гэтая індустрыя засталася на ўзроўні 90-х гадоў. Як былі пабудаваныя гэтыя заводы, завезеныя лякалы, так і ёсьць дагэтуль. Модныя тэндэнцыі ніяк ня ўлічваюцца, і гэтай прадукцыяй ніяк не завабіць пакупніка.
Дракахруст: Наколькі правільнае ўражаньне, што ўвесь гэты канфлікт узьнік менавіта з гандлярамі, якія жывуць з расейскіх гуртавых рынкаў, зь беларуска-расейскай інтэграцыі? Бо прадпрымальнікі не вязуць лепшы тавар, напрыклад, з Польшчы — бо там мытная мяжа, і везьці адтуль тавар проста нерэнтабэльна. А з Расеі, зь якой мяжы няма і ў якой рынак «шэры» — выгадна. Ці не атрымліваецца так, што гэтыя людзі фактычна адстойваюць беларуска-расейскую інтэграцыю?
Карней: Так, яны гэта ў пэўным сэнсе і робяць. Ёсьць дасьледваньні, што 90% людзей, якія працуюць у пастаўках на беларускі рынак тавараў лёгкай прамысловасьці, купляюць тавар у Расеі. Зразумела, што гэта тавары не ўсе расейскай вытворчасьці, пераважна кітайскай і турэцкай. Часам — з падпольных цахоў, дзе кітайцы і віетнамцы ў невыносных умовах шыюць вопратку пад сусьветныя брэнды. У Расеі няма патрабаваньняў адносна сэртыфікатаў, там крыху іншае заканадаўства. Так што аргумэнты беларускіх ІП, што расейцы не даюць адпаведных беларускаму заканадаўству дакумэнтаў, адпавядаюць рэчаіснасьці.
Асноўная маса тавараў лёгкай прамысловасьці завозіцца з расейскіх гуртавых рынкаў. Гэта выдаткі Эўразійскага эканамічнага саюзу, які ўсе гэтыя праблемы і напладзіў. У выніку розначытаньні ў заканадаўстве Беларусі і Расеі выходзяць бокам 150 тысячам беларускіх прадпрымальнікаў.
Дракахруст: Валер, паводле вашых ацэнак, наколькі беларускае грамадзтва гатовае падтрымаць індывідуальных прадпрымальнікаў у іх барацьбе? Іх намаганьні ўспрымаецца як барацьба за супольныя інтарэсы ці за групавыя, прыватныя, абыякавыя большасьці?
Карбалевіч: Гэтая праблема больш важная для рэгіёнаў. Па-першае, падаткі прадпрымальнікаў больш важныя для рэгіянальных бюджэтаў, чым для буйных гарадоў, таму мясцовая «вэртыкаль» хутчэй падтрымала б прадпрымальнікаў, калі б ад яе нешта залежала. Бачыў па беларускім тэлебачаньні заяву аднаго «вэртыкальшчыка», які сказаў, што калі ІП зьнікнуць, будуць даволі вялікія праблемы для рэгіянальнага бюджэту.
Па-другое, у рэгіёнах людзі больш бедныя, і там для іх рынкі больш важныя, для іх больш істотна тое, што на рынках цана ніжэйшая, чым ў гіпэрмаркэтах. Для менчукоў гэта менш актуальна.
Даволі цяжка даць адказ наконт рэакцыі насельніцтва агулам. Мяркую, што большасьць насельніцтва наагул мала ведае пра гэтую праблему і пра пратэст. Пра гэта ведаюць тыя, хто рэгулярна атрымлівае навіны з інтэрнэту, таму што дзяржаўныя мэдыі кажуць пра яе значна менш, а калі і кажуць, то з афіцыйнай пазыцыі і ніяк інакш. Да таго ж вядома, што ў беларускім грамадзтве слабая салідарнасьць. І таму не выпадае чакаць, што будзе нейкая вялікая падтрымка індывідуальных прадпрымальнікаў.
