Прафэсар ЭГУ Рыгор Мінянкоў: «Мы — беларускі ўнівэрсытэт, але ў сучасным разуменьні таго, што ёсьць нацыянальнае»

Амаль год Эўрапейскі гуманітарны ўнівэрсытэт працуе пад кіраўніцтвам новага рэктара, амэрыканца Дэйвіда Поліка. Што зьмянілася за гэты час у ЭГУ? Ці застаецца ўнівэрсытэт беларускім? Як спалучаюцца ў ім беларускі і эўрапейскі аспэкты? Ці ёсьць конкурс у ЭГУ? На гэтыя ды іншыя пытаньні карэспандэнта Радыё Свабода адказвае старшыня Сэнату ЭГУ, прафэсар-эмэрыт Рыгор Мінянкоў.

— Мінулы год, як мне падаецца, быў крыху неспакойны, нават нэрвовы для ЭГУ — былі выбары рэктара, гэта суправаджалася эмацыйнымі абмеркаваньнямі, гарачымі спрэчкамі, праводзіліся розныя канфэрэнцыі, грамадзкія слуханьні, дзе гучала шмат крытыкі. Цяпер жарсьці быццам бы аціхлі, амаль год працуе ўжо новы рэктар. Вось за гэты год штосьці істотна зьмянілася ва ўнівэрсытэце?

— Сапраўды, гэты год быў такі імклівы, бурлівы. Але калі я ўзгадваю ўсю 20-гадовую гісторыю, дык кожны год быў такі неспакойны, толькі ў нечым іншым. Я б не выдзяляў, што 2015 год быў вельмі своеасаблівы. Канечне, зьмены ў кіраўніцтве — гэта заўсёды працэс складаны, У чымсьці мы пачалі новы этап, у чымсьці мы працягваем тое, што рабілі і раней.

Я магу на гэтыя працэсы паглядзець з пункту гледжаньня выкладчыка, які даўно працуе, і з пункту гледжаньня старшыні Сэнату, бо мне прыходзіцца ўдзельнічаць ва ўсіх гэтых працэсах.

Можа, найбольш важнае, найбольш знакавае, што я магу выдзеліць, — гэта зьяўленьне ўпэўненасьці, што мы будзем рухацца далей, ва ўсіх тых абставінах, якія мы цяпер маем, бо нявызначанасьць заўсёды прыгнятае. Гэта першае.

Другое — мы зараз вельмі актыўна ўключаем ва ўсе працэсы выкладчыкаў. Вельмі актыўна. Гэта традыцыя заходніх унівэрсытэтаў.

Я магу адзін прыклад прывесьці як старшыня Сэнату. У нас утвораны Сэнат, які працуе ўжо паўтара года. У Сэнат уваходзяць усе выкладчыкі, якія стала працуюць ва ўнівэрсытэце (пачынаючы з 0,75 стаўкі). Цяпер гэта амаль 50 чалавек. Плюс 5 студэнтаў, якіх выбірае студэнцкая рада. Сэнат вырашае ўсе пытаньні акадэмічнага жыцьця. Інакш кажучы, кожны выкладчык мае магчымасьць удзельнічаць, прапаноўваць, абмяркоўваць, галасаваць. І гэта дае плён. Сэнат падзелены на 4 камітэты, і праца ідзе найперш у камітэтах — падрыхтоўка дакумэнтаў, разгляд новых навучальных плянаў.

Гэта новае для нас, крыху незвычайнае. Бо раней Сэнат быў выбарны, усё вырашалася адміністрацыяй. А цяпер усе праблемы вырашаем самі. Мы вучымся гэтаму, гэта насамрэч ня так лёгка.

Цяпер мы думаем пра чарговую перабудову нашага ўнівэрсытэту, бо час мяняецца хутка, і мы павінны пастаянна рухацца. Каб ровар ехаў, трэба ўвесь час круціць пэдалі. Таму круцім. Як атрымоўваецца? Прызнаюся: цяжка. Цяжка. Але ўсё ж унівэрсытэт рухаецца далей, і мы шукаем новыя формы. Мы павінны рухацца, бо інакш ня выжывем.

— А якія новыя кірункі ёсьць? Я памятаю, роўна год таму, на прадстаўнічай унівэрсытэцкай канфэрэнцыі, якую, дарэчы, арганізавалі студэнты, прагучала шмат крытыкі, што ЭГУ страчвае свой гуманітарны профіль, ператвараючыся ва ўнівэрсытэт турызму і дызайну, што з кожным годам усё менш цікавасьці да гісторыі, філязофіі, мастацтвазнаўства, сацыялёгіі...

— Ведаеце, цяпер час не для гуманітарыяў, і таму такія кірункі, як філязофія ці мастацтвазнаўства, вельмі цяжка падтрымліваць, тым больш унівэрсытэту, які сам ня мае ніякай дзяржаўнай падтрымкі. Мы павінны ўвесь час шукаць грошы, шукаць донараў, шукаць гарантыі. Таму праграмы мяняюцца.

Але праблема ня ў тым, якія зьяўляюцца новыя праграмы. Праблема ў тым, як нам сфармаваць новае мысьленьне, гуманітарнае мысьленьне. Бо сёньня адукацыя мяняе сэнс. Раней мы думалі так: падрыхтавалі студэнта па спэцыяльнасьці, ён скончыў унівэрсытэт, і для яго дарога адкрыта. Цяпер літаральна кожныя некалькі гадоў мяняецца рынак працы. Таму цяпер мы становімся больш гуманітарнымі, бо думаем, як падрыхтаваць маладога чалавека для жыцьця ў гэтым імкліва зьменлівым сьвеце, каб ён не згубіўся, а пастаянна мог знайсьці сабе новае месца працы, новую сфэру прыкладаньня сваіх здольнасьцяў, ведаў. Гэта цяжка. Гэта пастаянны пошук. І цяпер мы думаем пра зьмену таго, што па-ангельску называюць curriculum — гэта агульнагуманітарная падрыхтоўка, якая б вучыла жыць у сьвеце, які няспынна мяняецца.

А што да новых праграмаў, то з новага навучальнага году зьявілася адна: усясьветная палітыка і эканоміка. Зараз будзем думаць і над іншымі новымі праграмамі. Цяпер ідзе праца па пошуку іншых мадэляў магістарскіх праграмаў. Бо бакаляўрэат — гэта, хутчэй, такая базавая падрыхтоўка, а магістратура можа даваць самыя розныя паглыбленыя кірункі. Мы шукаем, як гэта ўдасканаліць. Ідэяў шмат, мы ведаем, як можна зрабіць. Але праблема вельмі празаічная — у грашах. Патрэбныя сродкі, патрэбныя дамовы зь іншымі ўнівэрсытэтамі. І цяпер гэта, мабыць, адзін з асноўных кірункаў нашай працы.

Цяпер сьвет зусім іншы, глябальны, новае пакаленьне жыве ў сеткавым грамадзтве, сьціраюцца межы, і па-старому працаваць ужо нельга.

— А ці задаволеныя вы студэнтамі, які прыходзяць вучыцца ў ЭГУ? Не сакрэт, што агульны адукацыйны ўзровень абітурыентаў падае. Так, ёсьць невялікі адсотак надзвычай моцных дзяцей, якія займаюцца з рэпэтытарамі, перамагаюць на алімпіядах і ідуць вучыцца на прэстыжныя спэцыяльнасьці, кшталту міжнародных адносінаў, юрыспрудэнцыі, IT-сфэры. А ў бальшыні выпускнікоў беларускіх школ узровень ніжэйшы за сярэдні, надзвычай нізкі сярэдні бал. Ці ёсьць у ЭГУ конкурс?

— Так, праблема тут ёсьць. І ў нас ня столькі конкурс, колькі пэрсанальны падбор. Вядома, цяперашняя беларуская агульнаадукацыйная школа дае вельмі нізкі ўзровень. А нам патрабуюцца падрыхтаваныя, з добрымі замежнымі мовамі, з разуменьнем шмат чаго, мэтанакіраваныя.

І тут такі «штучны» адбор. Ёсьць канкурэнцыя. Фінансавыя пытаньні для многіх даволі цяжкія, Але ўсё ж такі адбіраем, шукаем нашых. І, мне здаецца, знаходзім.

Вось, да прыкладу, мінулы набор быў вельмі цяжкі, але даволі добрых студэнтаў мы атрымалі, зь якімі цікава працаваць. Фактычна мы рыхтуем абітурыентаў цэлы год — дыстанцыйна, праз адмысловыя курсы, праз спэцыяльныя экзамэны, а апошні этап, канчатковае залічэньне, — гэта тыя маладыя людзі, якія прайшлі конкурс цягам апошняга году школы.

— І выпадковых людзей няма?

— Амаль няма. Цяпер амаль няма, раней было больш. Цяпер, як я кажу, ідуць да нас нашы — якія загадзя абралі наш унівэрсытэт.

— На ўсіх узроўнях вяліся размовы, што ЭГУ павінен працаваць ня толькі для Беларусі, але і пашыраць межы. А ці ўдалося прыцягнуць, акрамя студэнтаў зь Беларусі, студэнтаў зь Літвы, Эўропы, краінаў СНД? Ці ёсьць у вас замежнікі?

— Ёсьць, але няшмат. Прыкладна 4%, у тым ліку і літоўцы, хоць яны для нас ужо не замежнікі. Мы вельмі зацікаўленыя ў гэтым і будзем рухацца ў гэтым кірунку, бо наш унівэрсытэт, які працуе на мовах рэгіёну, можа стаць цікавым і для жыхароў постсавецкіх краінаў. Гэтая праца па прыцягненьні патрабуе грошай, бо рэкляма, інфармацыя, прасоўваньне патрабуюць вялікіх высілкаў. Таму што цяпер кожны рэгіянальны ўнівэрсытэт мае свае міжнародныя праграмы.

— Так, у Беларусі некалі ўнівэрсытэтам называўся адзін БДУ, а цяпер у кожным рэгіёне па ўнівэрсытэце — БарДУ ў Баранавічах, Палескі дзяржунівэрсытэт у Пінску...

— У цэлым гэта рэч прагрэсіўная, калі ў рэгіёнах адкрываюцца ўнівэрсытэты, але пытаньне — на чым яны грунтуюцца?

— Кожны ўнівэрсытэт ганарыцца сваімі выкладчыкамі, прафэсурай. Ці ёсьць аўтарытэты, сьвяцілы ў вас? Ці запрашаеце вы вядомых замежных выкладчыкаў?

— Тут пытаньне ў тым, што разумець пад сьвяціламі. Гэта ж усё ўмоўна. Мы стараемся запрашаць да нас замежных выкладчыкаў. Гэта таксама зьвязана з рознымі цяжкасьцямі, і фінансавымі таксама. Але я магу з гонарам сказаць, што ў нас ужо вырасла пакаленьне нашых, вельмі падрыхтаваных выкладчыкаў, прафэсіяналаў, вядомых ня толькі ў нашай краіне, але і за межамі, імёны якіх ужо зьвязваюць з нашым унівэрсытэтам.

Я ня буду казаць ужо пра нашых вэтэранаў — першага рэктара Анатоля Міхайлава, іншых прафэсараў ва ўзросьце. Назаву толькі некалькіх прадстаўнікоў сярэдняга пакаленьня: прафэсарка Тацяна Шчытцова, прафэсарка Альміра Ўсманава, маладыя выкладчыкі, якія абаранілі свае дысэртацыі за межамі — Сяргей Любімаў, Андрэй Сьцяпанаў. І гэтае пакаленьне ўжо інакш думае, інакш працуе. Канечне, калі мы будзем мець больш магчымасьцяў, будзем запрашаць і замежных вядомых навукоўцаў. Але цяпер часьцей за ўсё мы гэта робім празь міжнародныя канфэрэнцыі, летнія школы. Яны проста прыяжджаюць, перадаюць нам свой досьвед, а потым ужо нашы выкладчыкі працуюць далей. Але, канечне, унівэрсытэт вядомы сваімі школамі. У нас такая школа сфармавалася па мэдыйных праграмах, патроху фармуецца па праве. Каб было вядома: мэдыі дзе вывучаць? У ЭГУ, канечне!

— Цягам апошніх гадоў беларуская інтэлігенцыя, NGO, апазыцыя крытыкуюць ЭГУ за тое, што там ужо амаль не застаецца беларускасьці. Згортваюцца праграмы па беларускай гісторыі, на той самай спэцыялізацыі па новых мэдыях ніводзін прадмет не выкладаецца па-беларуску. На той жа канфэрэнцыі ў ЭГУ год таму і Аляксандар Мілінкевіч, і Ўладзімер Колас, і іншыя вельмі крытычна выказваліся, што ўнівэрсытэт страчвае беларускасьць. Дзе тая мяжа? Магчыма, гэта, з аднаго боку, беларускі ўнівэрсытэт, з другога боку — эўрапейскі, дзе шмат прадметаў выкладаецца па-ангельску. Як спалучыць беларускі і эўрапейскі аспэкты?

— Гэта цікавае і, зь іншага боку, складанае пытаньне, і мне не аднойчы даводзілася выказвацца і крытыку чуць. Я выказваю сваю пэрсанальную думку, меркаваньне... На мой погляд, беларускасьць, рускасьць ці польскасьць унівэрсытэту выражаецца ня ў мове, хоць мова — вельмі важны складнік. Гэта выражаецца ў тым, наколькі гэты ўнівэрсытэт працуе на сваю краіну, наколькі ён уключае сваю краіну ў рознае міжнароднае супрацоўніцтва. І вось у гэтым пляне, на мой погляд, мы — беларускі ўнівэрсытэт. Гэта адна акалічнасьць.

Другое: што рабіць, калі сучасны ўнівэрсытэт — гэта ўнівэрсытэт, які ўсё больш працуе на ангельскай мове? І ад гэтага мы нікуды ня дзенемся, уключаючы разьвіцьцё дыстанцыйных формаў адукацыі. І таму гэта, можа, і багацьце ўнівэрсытэту, калі ён можа працаваць на некалькіх мовах. Калі чалавек, які выходзіць з гэтага ўнівэрсытэту, можа працаваць на беларускай, расейскай, ангельскай і гэтак далей. Таму

Тут ёсьць праблема і для літоўскай адукацыі. Ну хто будзе ў сьвеце вучыць літоўскую мову?

Але моўная палітыка ва ўнівэрсытэце ёсьць. Мы зыходзім з таго, што наш выкладчык выкладае на той мове, на якой яму прасьцей: беларускай ці расейскай. Студэнт таксама адказвае на пытаньні, піша працы на той мове, на якой яму прасьцей. І ўвогуле, атрымліваецца, што многія курсы выкладаюцца на трох мовах. Напрыклад, я вяду свой курс, і ў мяне ёсьць матэрыялы на ангельскай, расейскай і беларускай мовах, і гэта нармальна. Студэнты пішуць свае курсавыя і дыплёмныя працы перш за ўсё на беларускім матэрыяле. Гэта значыць, што мы беларускі ўнівэрсытэт, але ў разуменьні сучасным таго, што ёсьць нацыянальнае. Нацыянальнае ў нас вельмі часта трактуюць у духу ХІХ стагодзьдзя, калі нацыянальнае — гэта перш за ўсё мова, нацыянальны ўнівэрсытэт. Гэтая эпоха — можа, гэта і дрэнна, але яна ўжо ідзе ў мінулае. Цяпер мы жывём у сьвеце глябальным, у сьвеце мабільным, дзе студэнт можа вучыцца ў розных унівэрсытэтах, на розных мовах. І калі мы будзем ізалявацца толькі мовай, мы будзем проста ізаляваныя. Нацыянальны ўнівэрсытэт — гэта той унівэрсытэт, які служыць сваёй краіне празь зьмест, які ўключае сваю краіну ў кантэкст, і які ўключае веды міжнароднага ўзроўню. Можна прыдумаць нешта местачковае, пляскаць у ладкі, як гэта цікава, але гэта застанецца толькі тут.

— Нядаўна ЭГУ апублікаваў прэс-рэліз, што 62% выпускнікоў уладкоўваецца ў Беларусі, прычым 10% працуюць у дзяржаўных структурах. Ці то раней не вялося статыстыкі, не было дакладных лічбаў, ці я штосьці ня ведаю — так заўсёды было альбо гэта такія пазытыўныя зьмены стаўленьня да выпускнікоў ЭГУ ў Беларусі?

— Мабыць, раней мы не вялі такой дакладнай і падрабязнай статыстыкі, але і раней бальшыня нашых выпускнікоў заставалася і працаўладкоўвалася ў Беларусі. Асабліва студэнтаў, якія вучацца на дыстанцыйных праграмах (а гэта дзьве траціны ўсіх студэнтаў) ці на магістарскіх праграмах. Вядома, частка працягвае вучыцца ў іншых краінах і там застаецца, і гэта таксама нармальна. Але большасьць застаецца ў Беларусі, бо яны запатрабаваныя.

Тое, што нашы студэнты ўладкоўваліся ў прыватны сэктар, у недзяржаўныя структуры, гэта было нам вядома. Але тое, што яны ўладкоўваюцца ў дзяржаўныя структуры, — для нас гэта навіна. Мабыць, у дзяржаўным сэктары пачынаюць разумець, што ім патрэбныя спэцыялісты з такімі ведамі.

Хочацца спадзявацца, што гэта ўжо тэндэнцыя і што яна будзе пашырацца з уступленьнем Беларусі ў Балёнскі працэс, бо да гэтага бакаляўрскі дыплём быў нейкі, так бы мовіць, «недадыплём» для Беларусі, хоць гэта нармальны дыплём першай ступені вышэйшай адукацыі. І калі Беларусь зараз будзе разьвіваць і гэты кірунак, то і нашы бакаляўры хутчэй знойдуць працу на радзіме. Я думаю, гэтая тэндэнцыя будзе разьвіцца, тым больш што ў Эўропе цяпер таксама цяжка з працай.

— Рыгор Якаўлевіч, ня так даўно ў Беларусі студэнты ладзілі акцыі пратэсту супраць платных пераздач залікаў і экзамэнаў і спрабавалі дамагчыся сустрэчы з рэктарам БДУ Сяргеем Абламейкам. Беспасьпяхова. Беларускаму студэнту трапіць да рэктара ці прарэктара надзвычай складана, да дэкана — яшчэ сяк-так, галоўнае праз сакратарку прабіцца. А як у вас? Ці могуць студэнты кантактаваць наўпрост з рэктарам, прарэктарам, старшынём Сэнату?

— Яны прыходзяць сюды і, як той казаў, нагой адчыняюць дзьверы. У ЭГУ гэтай праблемы — трапіць да кіраўніцтва — ніколі не было. У нас студэнцкія арганізацыі — гэта незалежныя арганізацыі, якія мы вельмі паважаем, і студэнты ўключаныя ва ўсе нашы структуры. І тое, што адбылося ў БДУ, тут немагчыма, бо студэнцкая рада б не дазволіла.

Я хачу прывесьці адзін прыклад, калі адміністрацыя адлічыла аднаго студэнта з ЭГУ, а праз Студэнцкую раду ён быў адноўлены. Мы памыліліся і паправілі гэта. У нас партнэрства, я б так вызначыў нашы адносіны са студэнцтвам.

Прафэсар філязофіі Рыгор Мінянкоў працуе ў Эўрапейскім гуманітарным унівэрсытэце ад самага заснаваньня, больш за 20 гадоў. Цяпер — старшыня Сэнату, прафэсар-эмэрыт.

Сэнат ЭГУ — орган акадэмічнага самакіраваньня ўнівэрсытэту. У склад Сэнату ўваходзяць усе чальцы прафэсарска-выкладчыцкага складу з нагрузкай 0,75 стаўкі і больш, пяць прадстаўнікоў студэнцтва, а таксама прарэктар па акадэмічных пытаньнях.

У сфэру паўнамоцтваў Сэнату ўваходзіць ацэнка вынікаў навуковых дасьледаваньняў і ўзроўню навуковай і творчай дзейнасьці ўнівэрсытэту, унутранае забесьпячэньне якасьці, вызначэньне працэдур прыёму на акадэмічныя праграмы, кваліфікацыйных патрабаваньняў для займаньня выкладчыцкіх пасадаў і вакансіяў акадэмічных супрацоўнікаў, вызначэньне правілаў наданьня званьня прафэсара-эмэрыта, прапанова кандыдатур для наданьня ўнівэрсытэцкіх ганаровых званьняў, а таксама падрыхтоўка Кодэксу аб акадэмічнай этыцы і Палажэньня аб выкладаньні і навучаньні для прадстаўленьня на зацьвярджэньне Радзе ўнівэрсытэту.