Пад Новы год быў я ў адным менскім рэстаране-клюбе, слухаў, як наведнікі на танцпляцоўцы дружна падхопліваюць сучасныя расейскія папсовыя песьні, 80 працэнтаў зь якіх я ніколі ня чуў — і думаў пра нацыянальную ідэнтычнасьць (сапраўды, пра што ж яшчэ думаць у такой сытуацыі?).
Калі француз нараджаецца ў Францыі — ён праз пэўны час «аўтаматычна» разам са школай, СМІ, культурай атрымлівае францускую нацыянальную ідэнтычнасьць, францускі культурны код. Тое ж самае зь любым іншым — палякам, нарвэжцам, італьянцам.
Беларус, гадуючыся ў сёньняшняй Беларусі, «аўтаматычна», ад дзяржавы і грамадзтва, атрымлівае базавую расейска-савецкую культурную ідэнтычнасьць, разбаўленую пэўнымі беларускімі элемэнтамі, беларускім арнамэнтам, я б сказаў.
Беларус, гадуючыся ў сёньняшняй Беларусі, «аўтаматычна», ад дзяржавы і грамадзтва, атрымлівае базавую расейска-савецкую культурную ідэнтычнасьць, разбаўленую пэўнымі беларускімі элемэнтамі, беларускім арнамэнтам, я б сказаў. «Мой дядя самых честных правил», «Ну и гадость эта ваша заливная рыба», «Если б знали вы, как мне дороги подмосковные вечера», хто апошні муж Алы Пугачовай — знакі і сымбалі, якія пазнае кожны «звычайны», «нармальны» беларус.
Канешне, многія грамадзяне Беларусі маюць іншыя базавыя ідэнтычнасьці — беларускую нацыянальную, беларускую эўрапейскую, касмапалітычную. Але яны атрымалі іх не «аўтаматычна», а ў выніку свайго ўласнага мэнтальнага выбару, у выніку духоўных і інтэлектуальных намаганьняў. Яны стварылі, «зарабілі» гэтыя ідэнтычнасьці сабе самі. У працэсе, які трапна апісваецца парадаксальнай прыказкай «беларусамі не нараджаюцца — беларусамі становяцца».
У гэтым сэнсе вельмі забаўна назіраць, калі ў нейкіх сеціўных дыскусіях беларусы, носьбіты і актыўныя прыхільнікі расейскай мовы, заяўляюць — «гэта наш выбар». У тым і рэч, што не было ніякага выбару, вы нічога самі не выбіралі. Вы проста нарадзіліся ў расейскамоўнай сям’і, у расейскамоўным асяродзьдзі, хадзілі ў расейскамоўную школу, потым інстытут, у расейскамоўным (пераважна) горадзе — дзе тут сьвядомы выбар? Вось калі б вы нарадзіліся ў Свазылэндзе і вывучылі там расейскую мову, і паўсюль бы на ёй гаварылі ў сваім Свазылэндзе — гэта быў бы ваш сьвядомы выбар. А расейскамоўнасьць, рускакультурнасьць у Беларусі... вы проста прадукт разьвіцьця сёньняшняй беларускай дзяржавы, вы проста з гэтым нарадзіліся і нічога не зрабілі, каб гэта зьмяніць.
Калі Беларусь атрымала незалежнасьць, многім здавалася, што беларуская сьвядомасьць будзе высьпяваць аўтаматычна, «вырастуць новыя пакаленьні» і гэтак далей. Не-а. Аказалася, аўтаматычна, «з часам», нічога не прыходзіць — ані нацыянальная сьвядомасьць, ані рынак, ані дэмакратыя.
Большасьць беларусаў у палітычным сэнсе даўно ўжо мае беларускую палітычную сьвядомасьць (адназначна пазытыўна ўспрымаючы дзяржаўную незалежнасьць), але ў культурным і сьветапоглядным сэнсе гэтая ж большасьць застаецца расейска-арыентаванай.
На сёньня мы маем своеасаблівыя сьветапоглядныя «нажніцы» паміж рознымі ідэнтычнасьцямі. Большасьць беларусаў у палітычным сэнсе даўно ўжо мае беларускую палітычную сьвядомасьць (адназначна пазытыўна ўспрымаючы дзяржаўную незалежнасьць), але ў культурным і сьветапоглядным сэнсе гэтая ж большасьць застаецца расейска-арыентаванай. Праблема, якую выразна заўважыла і ўлада, калі пабачыла, што працэнтаў 60 беларусаў падтрымліваюць «Крымнаш» — проста таму, што ў любым канфлікце яны заўсёды за Расею.
Беларуская дзяржава — ці не адзіная ў сьвеце, якая прышчэплівае сваім грамадзянам не сваю, не беларускую сьвядомасьць. А пачынаецца ўсё ў школе. Беларусь, падазраю, адзіная краіна ў Эўропе, дзе ў школе няма прадмету «сусьветная літаратура». Затое ёсьць прадмет «расейская літаратура». Да восьмай клясы дзеці ў звычайных беларускіх школах не вывучаюць ніводнага аўтара, нават ніводнага твору сусьветнай літаратуры! Ёсьць «беларуская літаратура» і «расейская літаратура» — беларускага чалавека зь дзяцінства праграмуюць, што гэтым сьвет і абмежаваны. Вось глядзіце, ёсьць наша, мясцовае, «рэгіянальнае» («беларуская літаратура») і ёсьць штосьці большае, вышэйшае, «сусьветнае» («расейская літаратура»). Гэткая двухпавярховая карціна сьвету, дзе «расейская» займае вышэйшую ступень, другі паверх.
У выніку ў звычайных беларускіх школах на Някрасава аддаецца больш часу, чым на Шэксьпіра. Калі спакойна задумацца — чаму ўвогуле ў незалежнай дзяржаве павінна вывучацца як асобны прадмет літаратура іншай дзяржавы? Ва Ўкраіне ў школах няма прадмету «расейская літаратура».
Я не заклікаю, каб, вобразна кажучы, Талстога замянялі Шамякіным. Я выступаю за тое, каб Някрасава замянялі Шэксьпірам і Сэрвантэсам, каб беларусам з пачатковай школы адкрывалі абшар сусьветнай літаратуры. Пры ўсёй павазе, пры максымальна шчодрай ацэнцы, расейская літаратура займае 10–15 працэнтаў сярод сусьветных літаратурных шэдэўраў. Улічваючы асаблівыя гістарычныя і культурныя сувязі паміж Беларусьсю і Расеяй, магчыма, у нашых школьных праграмах можна было б аддаць ёй 20–30 працэнтаў. Але не 85–90, як цяпер.
Беларуская ўлада была відавочна напалоханая, калі ўбачыла, наколькі вялікую падтрымку ў Беларусі атрымаў «крымнаш». Людзі, выхаваныя ва ўмовах афіцыйнай русыфікацыі апошніх 20 гадоў, ва ўмовах неабмежаванага панаваньня расейскіх электронных СМІ, ва ўмовах забаронаў для беларускіх музыкаў і поўнага спрыяньня расейскаму шоў-бізнэсу — гэтыя людзі, як выявілася, гатовыя падтрымаць ня толькі «крымнаш», але, магчыма, і «Минскнаш».
Калі ўлада мае хоць нейкі стратэгічны інстынкт самазахаваньня, яна павінна пачынаць не з фэстывалю вышыванак, а са школы. Усе, хто выступае за захаваньне «расейскай літаратуры» замест «сусьветнай літаратуры» — выступаюць за захаваньне Беларусі ў якасьці культурнай правінцыі, культурнай часткі Расеі. Пакуль у беларускіх школах расейская літаратура займае 85 працэнтаў, а ўся сусьветная — астатнія 15, відавочна, што цяперашняя ўлада гадуе, фармуе «рускіх са знакам якасьці». Замена ў школах «расейскай» літаратуры на «сусьветную» стала б першым рэальным знакам таго, што ўлады Беларусі сапраўды зацікаўленыя ў фармаваньні не-расейскай сьвядомасьці ў сваіх грамадзянах.
Меркаваньні, выказаныя ў блогах, перадаюць погляды саміх аўтараў і не абавязкова адлюстроўваюць пазыцыю рэдакцыі.
