Сьвятлана Курс — беларуская пісьменьніца, перакладчыца, журналістка. У 2008 выдала кнігу «Шлях дробнай сволачы». З 2013 піша другую. Апавяданьні і аповесьці друкаваліся ў «Нашай Ніве», «Архэ», «Дзеяслове». Жыве ў Варшаве.
СПРАВЫ ВЯСЁЛКАВЫЯ
РС: Сьвятлана, перш, чым пачаць гаворку пра вечнае, давайце пра бягучае. Вось вы расфарбавалі сваю фотку ў Фэйсбуку ў колеры вясёлкі. Навошта вы гэта зрабілі?
Сьвятлана Курс: Таму што я вельмі рада, што свабода зрабіла яшчэ адзін крок наперад. Я перакананая, што магчымасьці і правы чалавека, якія адкрыліся для яшчэ адной групы ў ЗША, і то даволі немалой, прыйдуць і ў іншыя землі. На маю думку, пры ўсіх сваіх недахопах, Злучаныя Штаты — гэта самая натхняльная і цікавая краіна ў сьвеце, і гэта лідэр думак, побач з Эўропай. Гэтая падзея тычыцца і мяне асабіста, таму што ў мяне ёсьць сябры геі і лесьбіянкі. А яшчэ я сябравала некалі ў юнацтве з акторам Юрыем Авяр’янавым, які быў вельмі жорстка забіты на гэтай глебе. А ён быў адным з самых прыгожых і разумных людзей у маім жыцьці. Натуральна, я была б рада, калі б людзі ў Беларусі, якія выбіраюць любімых сярод свайго полу, мелі больш правоў і ня гінулі так, як амаль загінуў гэты няшчасны хлопчык, якога зьбіў бугай, і які цяпер ператварыўся ў расьліну на ўсё жыцьцё. А бугаю за гэта далі два з паловай гады. Мяне гэта абурае.
РС: Як вы ацэньваеце рэакцыю беларусаў у сацыяльных сетках на рашэньне Вярхоўнага суду ЗША адносна аднаполых шлюбаў? Гэтая рэакцыя вас расчаравала ці ўсьцешыла?
Сьвятлана Курс: Усьцешыла. Я чакала, што людзей, якія расквецяць свае здымкі ў Фэйсбуку, будзе вельмі мала. Па-першае, тыя, якія расквечвалі свае здымкі, яны далёка не заўсёды зьяўляюцца прадстаўнікамі ЛГБТ. Часьцей за ўсё нават і не зьяўляюцца. Прадстаўнікам ЛГБТ вельмі цяжка зрабіць камінгаўт у нашай краіне, асабліва калі ты ведаеш, што за гэта ў кожную хвіліну можаш атрымаць у твар. Гэта асабліва тычыцца геяў, а не лесьбіянак. Дык вось расквечвалі звычайныя беларусы, такія як вы ды я. І мяне ўсьцешыла, што іх так шмат. І я рада, што я цяпер ведаю, хто ў нас у краіне гамафоб. Гэта была такая лякмусавая паперка.
РС: А калі б нейкі замежнік, які раней нічога ня чуў пра Беларусь, запытаўся ў вас — беларусы наогул гамафобы ці людзі талерантныя? — то як бы вы яму адказалі?
Сьвятлана Курс: Адказала б, што беларусы ўвогуле людзі вельмі неталерантныя ў сваёй масе. Яны прывыклі жыць у дастаткова цяжкіх умовах і глядзець адзін на аднаго крыва па розных прычынах. Гэта неталерантны народ, які асуджае ўсіх, хто непадобны да яго.
Яшчэ заўважыла такую рысу ў беларусаў, што яны — маналітны народ. Любяць жыць адной масай, любяць роўнасьць, каб ніхто не выбіваўся. У гэтым ёсьць як добрыя, так і дрэнныя бакі, але па талерантнасьці паводле 5-бальнай сыстэмы я паставіла б беларусам двойку з плюсам.
КАГО МЫ ЛЮБІМ
РС: А каго беларусы любяць найбольш зь іншых нацыянальнасьцяў — габрэяў, палякаў, расейцаў, літоўцаў, украінцаў?
Сьвятлана Курс: Мы тут гаворым пра масавую сьвядомасьць, праўда?
РС: Так. Я б нават сказаў, што мы гаворым пра нацыянальныя стэрэатыпы...
Сьвятлана Курс: Давайце, перш чым адказаць на гэтае пытаньне, я падкрэсьлю, што сказанае мною — ісьціна толькі для мяне самой, і ніякім чынам не адлюстроўвае погляду нават нейкай малой групы...
РС: Напішам гэта чорным па-беламу...
Сьвятлана Курс: Цудоўна. Дык вось я хачу сказаць, што існуе памылковае меркаваньне, што беларусы моцна любяць рускіх. На самой справе гэта ня так. Беларусы робяць выгляд, што любяць рускіх, таму што рускія зараз займаюцца кармёжкай беларускага народу. Але натуральна, калі нейкі дабрадзей усё жыцьцё цябе корміць і не дае разьвівацца, то ўнутры будзе вялікая фрустрацыя і вялікая нелюбоў да рускага народу. Я б рызыкнула сказаць, што беларусы ня любяць нікога, і сябе яны таксама недалюбліваюць. Працэнтаў дзесяць беларусаў — вельмі мілыя людзі, а астатнія — ні сябе не знайшлі, ні месца сваёй краіны ў сьвеце. Яны ня ведаюць, ні хто яны самі, ні хто іхныя суседзі. Ня ўмеюць судзіць ні аб чым, таму што згубіліся. Таму немагчыма любіць у такіх абставінах ні сябе, ні людзей.
РС: А калі я запытаю асабіста — якая нацыя найбольш даспадобы вам?
Сьвятлана Курс: (сьмяецца) Цяпер — украінцы. Абагаўляю ўсёй душой каліфарнійскіх амэрыканцаў. Заўсёды вельмі любіла брытанцаў, ірляндцаў і ўсіх, хто насяляе выспы. З суседзяў — люблю палякаў. І чэхаў. Я б увогуле хутчэй магла б сказаць, якія нацыя не люблю...
РС: Калі ласка, скажыце...
Сьвятлана Курс: Не скажу! Няхай яны мне дадуць шанец палюбіць іх.
ПСЭЎДАНІМЫ
РС: Вы раней пісалі пад псэўданімам Эва Вежнавец, а тут узялі і апублікавалі апавяданьне пра Параску ў «Нашай Ніве» пад прозьвішчам Сьвятлана Курс. Нешта здарылася, што вы пакінулі ранейшы псэўданім і пачалі падпісвацца сапраўдным прозьвішчам?
Сьвятлана Курс: Тут няма ніякай інтрыгі. Мне сябар параіў зрабіць гэта. Ён сказаў — зрабі ты так і перастань жыць на дзьве душы...
РС: А пісалі вы раней яшчэ пад іншымі псэўданімамі, акрамя Эвы Вежнавец?
Сьвятлана Курс: Натуральна, у мяне вельмі шмат псэўданімаў, бо я, шчыра кажучы, займаюся вельмі рознымі справамі і падзарабляю пры дапамозе польскамоўнага або расейскамоўнага капірайтынгу. Там у мяне свае псэўданімы...
РС: Я пытаю пра літаратурныя рэчы...
Сьвятлана Курс: Не, не, не. Толькі ў юнацтве падпісвалася прозьвішчам адной з гераіняў Рамэна Раляна. Але потым мне гэтыя гульні надакучылі, і я падабрала сабе прыгожанькае імя Эва Вежнавец. Але цяпер прыйшоў час жыць пад сваім імем і прымаць усе наступствы гэтага. Хаця шкадую, што пазбылася псэўданіму. Ходзіш сабе такая нікому не вядомая, нікому не патрэбная. Ананімнасьць, то бок «псэўданімнасьць», дае свабоду і шчасьце. Ня тое, каб пад сапраўдным імем у мяне была вялікая слава ці вялікая папулярнасьць, але пад сваім імем ты робісься нібыта больш блізкім да людзей, больш даступным як для харошых, гэтак і кепскіх, асабліва для ўсялякіх злосных фрыкаў, якіх усюды хапае...
СПРАВЫ КАЛГАСНЫЯ
РС: Слухайце, а ў мяне дагэтуль было зусім іншае ўражаньне ад вашай вядомасьці. Калі я чую імя Сьвятлана Курс, дык наступнае слова, якое ўзьнікае ў маіх мазгах — гэта «пісьменьніца». А калі я чую выраз «беларуская літаратура», дык імя Сьвятлана Курс прыходзіць на думку значна хутчэй, чым, скажам, імя Івана Мележа. І толькі значна пазьней прыходзіць рэфлексія, што гэтая пісьменьніца выдала ўсяго адну кніжку. Так што ў вас ёсьць нейкая пісьменьніцкая аўра, незалежна ад шматтомнікаў...
Сьвятлана Курс: Ну, як вам сказаць? Я таксама не за колькасны падыход да літаратуры. Вось возьмем Тацяну Сапач — паэтка, паводле майго рэйтынгу, блізкая да геніяльнасьці, а ў яе толькі адна маленькая кніжачка...
РС: Чаму ў вашых творах такі змрочны погляд на сьвет? Я гавару тут, сярод іншага, пра апавяданьне «Параска і яе чорны бык», якое я нядаўна прачытаў у «Нашай Ніве». Вы што, ня бачыце ў калгасным жыцьці ніякага пазытыву, толькі нэгатыў?
Калгас выдойвае жыцьцядайныя сілы зь людзей і зь зямлі, і я ніколі не любіла калгасаў. Яны калечаць і апускаюць чалавечую прыроду
Сьвятлана Курс: Натуральна, што я ня бачу ў калгасным жыцьці ніякага пазытыву, а толькі нэгатыў. Не лічыць жа пазытывам калгаснага жыцьця прыгожую прыроду, праўда? Калгас выдойвае жыцьцядайныя сілы зь людзей і зь зямлі, і я ніколі не любіла калгасаў. Яны калечаць і апускаюць чалавечую прыроду...
Я, зрэшты, не пагаджаюся з агульнай ацэнкай, што я змрочная. Проста апісваю, што мяне ўражвае. А вядома, што цёмныя бакі жыцьця заўсёды ўражваюць моцна. Мой погляд на жыцьцё — ня змрочны, а проста пазбаўлены ілюзій. І ён адначасна мае нейкія магічныя складнікі. Веру ў магію, у розныя такія рэчы, якіх ня можна вытлумачыць. У жыцьці шмат цудаў...
РС: А вы наогул жылі на вёсцы? Бачылі і адчувалі, як жыве калгас і вёска?
Сьвятлана Курс: Да сямнаццаці гадоў я жыла ў вёсцы, прычым спачатку ў вельмі глухой. І пасьля гэтых сямнаццаці гадоў мяне ўжо нішто не змагло ўразіць да такой ступені, як беларуская вёска. Яна бязьлітасная. І цікавая. Там адбываюцца цяжкія рэчы. Жыцьцё там пралятае хутка і заканчваецца рана.
МОВА НАНОВА
РС: Як я разумею, пра вёску можна яшчэ пісаць па-беларуску, і ўсё будзе гучаць больш-менш нармальна. А вось, на вашу думку, можна напісаць харошы раман пра горад, Горадню або Менск, па-беларуску? Калі вы чытаеце беларускамоўную рэч пра горад, вам асабіста ня муляе, што беларускія дыялёгі гучаць ненатуральна, што яны — «не ад жыцьця»?
Сьвятлана Курс: Часам муляе, і вельмі моцна. І я ня ведаю, чаго ў гэтым больш — няўменьня аўтара напісаць жывыя дыялёгі ці нечага іншага. Я на месцы беларускіх літаратараў сьмялей уводзіла б трасянку, сьмялей уводзіла б расейскую мову, і, можа быць, пісала б макаранічныя раманы, бо чаму б не? То бок, нарацыя ішла б па-беларуску, а героі гаварылі б, як каму лепей пасуе — хто па-беларуску, хто на трасянцы, а хто і па-расейску.
РС: Вось я нядаўна размаўляў з Натальляй Батраковай, у якой нарацыя па-расейску, але ў апошнім рамане ёсьць і дыялёгі па-беларуску. Як вы на гэта глядзіце?
Сьвятлана Курс: Цалкам нармальна. Я чытала гэтае ваша інтэрвію са спадарыняй Натальляй, і была моцна ўражаная яе спакойным, разважлівым тонам, якім яна гаворыць пра розныя рэчы, без зацятасьці, якую часта сустракаеш у нашым замучаным грамадзтве. І я ёй веру, што праз год яна зможа пагаварыць з вамі па-беларуску.
РС: Хацеў бы цяпер запытацца ў вас пра беларусізацыю. Кажуць, што нібыта расейскамоўныя ўкраінцы пасьля расейскай анэксіі Крыму і ваенных дзеяньняў на Данбасе сталі больш гаварыць па-ўкраінску, каб менавіта такім чынам падкрэсьліць сваю ўкраінскую нацыянальную ідэнтычнасьць. Давайце ўявім сабе гіпатэтычную сытуацыю. Вось калі б «зялёныя чалавечкі» зьявіліся ў Беларусі і захацелі далучыць сінявокую да «рускага міру», як яны далучылі Крым, то як па-вашаму зрэагавалі б беларусы? Пакінулі б рускую мову і перайшлі б на беларускую? Ці, можа, усе нарэшце перайшлі б на рускую?
Сьвятлана Курс: Вы зноў скажаце, што ў мяне вельмі змрочны склад розуму, але я баюся нават думаць пра гэта. Справа ў тым, што я добра ведаю з расповедаў, што апошняя вайна рабіла зь людзьмі ў рэгіёнах — як брат ішоў на брата, як усе карысталіся магчымасьцю штосьці ўварваць ад іншага чалавека з дапамогай вайны, здаўшы яго, прадаўшы, расстраляўшы за каханку, за грошы... Адзін хлопец, мне распавядалі, загінуў за шаўковую хустачку і кавалак мыла, якія спадабаліся камусьці ў партызанскім атрадзе. Я вельмі баюся менавіта гэтага — каб, калі прыйдуць «зялёныя чалавечкі», не пачалася ціхая вайна ўсіх супраць усіх. Тады ўжо будзе не да мовы.
ПАЛЯКІ НАМ ХТО?
РС: Вы цяпер у Польшчы — як вам там жывецца? Пытаю ня толькі пра тое, ці вы ўжо навучыліся польскай мове, бо напэўна так, але як вам падаўся мэнталітэт палякаў — ён бліжэй да беларускага, чым расейскі, напрыклад? Вы знаходзіце для сябе нешта блізкае ў польскай культуры?
Сьвятлана Курс: Я ў прынцыпе ня блізкага шукаю, а адрознага, бо так цікавей. Мне вельмі падабаецца гумар палякаў. Палякі — людзі самаіранічныя. Падабаецца іхная ўнутраная годнасьць, якую недасьведчаныя людзі часта блытаюць з ганарыстасьцю. Вельмі люблю іхную побытавую культуру.
Адзінае кепскае, што нас зь імі зьвязвае (гэта, дарэчы, характэрнае і іншым славянскім краінам) — гэта няўменьне выбудаваць заканадаўчую сыстэму так, каб краіна жыла добра. Крывая падатковая сыстэма, невыкананьне законаў... Але гэта, я лічу, пройдзе. Столькі гадоў прабываньня ў сацлягеры не праходзіць бязь сьледу.
РС: А вы ўжо пастаянна будзеце жыць у Польшчы ці ўсё ж мяркуеце некалі вярнуцца ў Беларусь?
Сьвятлана Курс: Безумоўна, зьбіраюся вярнуцца ў Беларусь. Пакуль толькі ня ведаю, куды — у бацькоўскую хату ці купіць сабе нейкую асобную хатку. Такі ў мяне плян. Магчыма, гадоў 10-15 я яшчэ застануся ў Варшаве, разьвяжуся з тутэйшымі справамі і падамся дахаты. Можа, гэта будзе хутчэй. Але, ведаеце, я не з такіх людзей, якія распляноўваюць жыцьцё. У мяне ўсё ідзе неяк так даволі спантанна.
ДРУГАЯ КНІГА
РС: Я, здаецца, вычарпаў свой запас пытаньняў, а таму запытаю вас хітра: а якое пытаньне вы хацелі ад мяне пачуць, але не дачакаліся?
Сьвятлана Курс: Я такое пытаньне прыдумала, калі ехала сёньня на ровары на працу і думала: пра што мяне Ян не запытае? Але пакуль прыехала, гэтае пытаньне згубілася...
РС: Калі так, то запытаю вас пра тое, пра што не магу не запытаць. Што з вашай другой кнігай? Два гады таму мы з вамі гаварылі пра яе, вы сядзелі ў Каліфорніі і папівалі тамтэйшае віно, і казалі мне, што пішаце новую кнігу. Дзе яна?
Сьвятлана Курс: Ну вось, я яе дагнала амаль да канца. Я вельмі марудна пішу, увесь час перапісваю розныя сцэны і мяняю герояў. Не хачу гаварыць, пра што будзе кніга, бо мне гэта досыць складана сфармуляваць. Гэтая кніга будзе складацца з пацеркаў розных падзеяў, якія адбываюцца ў Беларусі ад 1940-х да 2000-х гадоў. Калі спадары Логвінаў і Касьцюкевіч яшчэ не перадумалі друкаваць маю кнігу, то яна зьявіцца сёлета.
РС: У вас ужо ёсьць загаловак?
Сьвятлана Курс: Ёсьць, але ён цалкам вар’яцкі, і я яго вам не скажу. Зьбіралася зьмяніць яго на прыстойны, але ён не даецца...
