Наколькі далёка зойдуць санкцыі супраць Расеі?

Фінансы і высокія тэхналёгіі — такімі будуць сфэры, на якія распаўсюдзяцца заходнія санкцыі адносна Расеі, калі яе палітыка адносна Ўкраіны ня зьменіцца. Пра гэта піша Андэрс Аслунд, старшы навуковы супрацоўнік Інстытута сусьветнай эканомікі Пэтэрсана, вядомы заходні экспэрт па посткамуністычных краінах.

У Крамлі ня вераць, што ЗША і ЭЗ рашацца на яшчэ больш жорсткія абмежаваньні. Але ў цяперашняй сытуацыі гэта непазьбежна. Галоўнымі напрамкамі ўдару стануць фінансы і тэхналягічны сэктар.

Новыя заходнія санкцыі супраць Расеі звычайна абмяркоўваюцца ў кантэксьце непасрэдных палітычных рэакцый. Што зробіць Захад, калі Расея зрабіць так ці інакш? Аднак эканамічныя санкцыі — цэлая навука са сваімі заканамернасьцямі, і сур’ёзную ролю тут адыгрывае інэрцыя.

Сёньня адна з галоўных праблем — гэта наколькі пераканаўчыя дзеяньні бакоў. Крэмль ня верыць, што Захад ўвядзе новыя санкцыі. Злучаныя Штаты старанна каардынуюць свае меры з ЭЗ, каб дамагчыся максымальнага эфэкту, але марудлівасьць ЗША пераконвае Крэмль у тым, што тыя не занадта сур’ёзна ўспрымаюць сытуацыю. Аднак менавіта так — паступова, крок за крокам, — санкцыі традыцыйна і выстройваюцца.

Магчыма, хуткае ўвядзеньне санкцый зрабіла б большае ўражаньне і стала б больш эфэктыўным. Але на справе мы, хутчэй за ўсё, ўбачым павольнае ўзмацненьне іх жорсткасьці — менавіта таму, што Крэмль ня верыць у сур’ёзнасьць намераў Захаду, а Захад ня бачыць ніякіх дзеяньняў з расейскага боку, якія не вялі б да далейшай эскаляцыі.

Двое маіх калегаў па Інстытуту сусьветнай эканомікі Пэтэрсана, Гэры Хафбауэр і Джэфры Шот, некалькі дзесяцігодзьдзяў вывучалі гісторыю эканамічных санкцый. У сваёй кнізе Economic Sanctions Reconsidered
яны прааналізавалі 204 выпадкі такіх абмежаваньняў пасьля Другой сусьветнай вайны.

Большасьць эканамічных санкцый, як высьветлілася, не дасягаюць сваёй мэты: яны аказваюцца пасьпяховымі толькі ў 34% выпадкаў. Самыя пасьпяховыя зь іх — тыя, што ставяць мэтай памяркоўнае зьмяненьне палітыкі краіны (51% зь іх даюць вынік), а самыя непасьпяховыя — санкцыі, мэта якіх — спыніць ваеннае ўмяшаньне (зь іх толькі 21% былі рэзультатыўнымі). Спробы дамагчыся зьмены рэжыму і дэмакратызацыі апынуліся пасьпяховымі ў 31% выпадкаў.

У дасьледаваньні нямала і іншых важных высноваў. Напрыклад, усеагульныя санкцыі значна больш эфэктыўныя. Менавіта па гэтай прычыне Злучаныя Штаты заўсёды ўпарта спрабуюць правесьці такія абмежаваньні праз ААН, якой звычайна надаюць мала ўвагі. І менавіта таму ў расейскім выпадку ЗША значна больш актыўна імкнуцца заручыцца падтрымкай ЭЗ, чым у іншых сытуацыях за апошні час.

Акрамя таго, калі абмежаваньні ўжо ўведзеныя, але не даюць эфэкту, ад іх надзвычай цяжка пазбавіцца. Узьнікае ўстойлівая група падтрымкі, якая патрабуе вынікаў, а ніяк не адступленьня. Яскравы прыклад няўдалых санкцый — гэта амаль поўная гандлёвая і фінансавая блякада Кубы з боку ЗША. Дзякуючы гэтаму Злучаныя Штаты вывучылі важны ўрок: значна лепш ўводзіць санкцыі ўказамі прэзыдэнта, як і было зроблена ў выпадку з Расеяй, чым выносіць на разгляд Кангрэсу адпаведны закон — як у выпадку Кубы.

Калі Расея анэксавала Крым, адпрэчваючы міжнародны парадак, які склаўся ў Эўропе па заканчэньні халоднай вайны, ЗША і Эўропа, зразумела, не маглі не адрэагаваць. Самы просты варыянт у такіх выпадках — даць фінансавую дапамогу пацярпеламу боку. Украіна ўжо ў сакавіку дасягнула з МВФ папярэдняй дамовы пра крэдыты на $ 17 млрд; ад іншых донараў чакаецца дадатковае фінансаваньне як мінімум на такую ж суму.

Аднак эканамічная дапамога не ўратуе Ўкраіну ад вайны на ўсходзе, да якой, як лічаць на Захадзе, датычная Расея. Калі б Украіна была чальцом НАТО, то іншыя чальцы НАТА, у тым ліку ЗША, былі б абавязаныя ў гэтым выпадку адправіць туды свае войскі. Але Ўкраіна не ўваходзіць у НАТО, да таго ж войны ў Іраку і Аўганістане моцна адбілі ў ЗША ахвоту да ваенных апэрацый за мяжой. Заходнія краіны без асаблівага жаданьня пастаўляюць Ўкраіне нават ваенныя харчы — пакуль адпраўлены толькі рыштунак несьмяротнага дзеяньня, і тое ў невялікіх аб’ёмах.

Тут і ўступаюць у справу санкцыі. Першыя пэрсанальныя санкцыі былі ўведзеныя ЗША і ЭЗ у сакавіку і з тых часоў усё пашыраюцца. Адным з наступстваў шырокіх эканамічных санкцый супраць Іраку пры Садаме Хусейне і Югаславіі пры Слабадану Мілошавічу было тое, што гэтыя кіраўнікі, абапіраючыся на сваё асяродзьдзе і дзяржаўныя кампаніі, змаглі нават умацаваць ўласны эканамічны і палітычны ўплыў. З гэтага заходнія экспэрты па санкцыях зрабілі перш за ўсё дзьве высновы.

Першая — што санкцыі варта ўводзіць супраць найбліжэйшага атачэньня лідэра і дзяржкампаній. Навацыяй ў амэрыканскіх санкцыях супраць Расеі, якую потым падхапіў і ЭЗ, стала іх накіраваньне супраць набліжаных да ўлады бізнэсоўцаў, якія зарабляюць дзякуючы шчыльным асабістым сувязям з крамлёўскім кіраўніцтвам, і іх кампаній. Пры гэтым нават самыя буйныя расейскія алігархічныя кампаніі, такія, што трымаюцца на пэўным адлегласьці ад Крамля, не патрапілі пад санкцыі.

Другая важная выснова зь мінулага вопыту санкцый: варта пазьбягаць агульнага абмежаваньня гандлю. Цяпер, калі абмяркоўваюцца новыя санкцыі супраць Расеі, склалася меркаваньне: варта наносіць ўдары ў тыя вобласьці, дзе для Расіі гэта будзе найбольш балюча, а для Захаду — найменш. І улічваючы, што ВУП Расіі — гэта толькі адна дзясятая ВУП Эўропы і адна дваццатая сумарнага ВУП краін НАТО, ёсьць маса спосабаў ўдарыць па Расеі так, каб гэта пашкодзіла ёй больш, чым самому Захаду.

Праўда, тут ёсьць два выключэньні. Адно з іх — як раз агульныя абмежаваньні на гандаль. Як ні дзіўна, у той час як Захад іх ня ўводзіць, Расея ідзе на абмежаваньні гандлю ўсё часьцей, хоць і зьяўляецца больш слабым бокам. Гэта неразумная палітыка, якая ў рэшце можа пашкодзіць Расеі больш, чым самі санкцыі Захаду.

Другое важнае выключэньне — энэрганосьбіты, нафта і прыродны газ. Абмежаваўшы экспарт нафты або газу з Расеі (як было зь Іракам і Іранам), Захад сам бы сябе пакараў: кошты на нафту вырасьлі б, і Расія выгандлявала б больш, чым страціла на скарачэньні экспарту.

Архітэктары санкцый у Вашынгтоне кажуць, што маюць намер апэраваць скальпэлем, а не кувалдай. Яны аддаюць перавагу абмежаваным і строга нацэленым санкцыям, якія наносяць удар па адпаведным сілам у Расеі, а не па насельніцтву і эканоміцы ў цэлым. Акрамя мераў супраць канкрэтных людзей і кампаній гэта азначае, што далейшыя абмежаваньні будуць сканцэнтраваны ў трох сфэрах: ўзбраеньне, фінансы і высокія тэхналёгіі.

Відавочна, галоўнымі санкцыямі супраць Расеі будуць фінансавыя. Бягучае ўжываньне фінансавых санкцый супраць Ірану лічыцца пасьпяховым, хоць з апошнім і не было пакуль дасягнутая ніякіх дамоўленасьцяў па ядзерным раззбраеньні. Заходні сьвет захоўвае дамінуючыя пазыцыі ў глябальных фінансах, і без выкарыстаньня даляраў і эўра цяжка зьдзяйсьняць якія-небудзь міжнародныя транзакцыі — а тады да іх ужываюцца фінансавыя нормы ЭЗ і ЗША. А яшчэ фінансавыя санкцыі можна нарошчваць вельмі паступова і ў самых розных напрамках.

Акрамя таго, у Вашынгтоне зь цеплынёй успамінаюць абмежаваньні, якія ўводзіліся на экспарт тэхналёгій у сацыялістычныя краіны падчас халоднай вайны. Сёньня ЗША амаль непадзельна дамінуюць у сьвеце высокіх тэхналёгій. У гэтай сфэры мала што можна зрабіць, не абапіраючыся на амэрыканскія патэнты, і старыя мэханізмы экспартнага кантролю даволі лёгка ўвесьці ў дзеяньне. Праблема толькі ў тым, што эфэкт будзе не імгненным, а доўгатэрміновым. Але чым даўжэй будзе працягвацца канфлікт Расеі і Захаду ў сувязі з ваеннымі дзеяньнямі ўва Ўкраіне, тым больш жорсткія тэхналягічныя санкцыі будуць уводзіцца.