Гістарычны цыкль паводле сэрыі перадачаў "На хвалі Свабоды", прысьвечаных 50-годзьдзю Беларускай Службы Радыё Свабода, якія гучалі на нашых хвалях у 2003-2004 гадах.
1997 год. Пасьля бурлівых падзеяў папярэдняга году, пасьля няўдалых спробаў палітычнай апазыцыі зьмяніць сытуацыю ў Беларусі грамадзкая актыўнасьць у краіне крыху сьцішылася. Непаслухмяная рэшта разагнанага Лукашэнкам Вярхоўнага Савет у ХІІІ скліканьня працягвала весьці пазыцыйныя баі. Беларускі Народны Фронт пасьля эміграцыі Зянона Пазьняка страціў колішні дынамізм. У грамадзтве запанавала калі не апатыя, дык прынамсі нейкая сацыяльна-палітычная стома. Арганізоўваныя апазыцыяй мітынгі і шэсьці зь біралі ўсё менш і менш людзей.
Адноснае палітычнае зацішша ў Беларусі адбілася і на зьмесьце праграмаў беларускай рэдакцыі Радыё Свабода. На месцы драматычных рэпартажоў і парлямэнцкіх баталіяў усё часьцей сталі зьяўляцца развагі і думкі, аналіз і асэнсаваньне найноўшай гісторыі Беларусі. Наша радыё штораз болей пачало зьвяртацца да культурнай тэматыкі. Так, у 1997 годзе на нашых хвалях зьявілася перадача Вінцука Вячоркі і Вячаслава Ракіцкага «Неабжытая спадчына» — напачатку як радыёварыянт часапісу «Спадчына», а пасьля і як самастойны творчы прадукт. Зь літаратурных чытаньняў на «Свабодзе» варта адзначыць радыяфанізацыю аповесьці Андрэя Мрыя «Запіскі Самсона Самасуя» і раману Максіма Гарэцкага «Дзьве душы. Прагучаў цыкл перадачаў Аляксандра Лукашука, прысьвечаны менскаму пэрыяду жыцьця Лі Гарві Освальда — забойцы прэзыдэнта Кенэдзі — адна зь першых спробаў выкарыстаньня элемэнтаў радыёдраматургіі на нашым радыё. Урэшце, «Казкі жыцьця» Сяргея Дубаўца, прагучаўшы на нашых хвалях каля году, падрыхтавалі глебу для аднаго з самых амбітных інтэлектуальных праектаў «Свабоды» — перадачы «Вострая Брама». Першы выпуск «Вострай Брамы» выйшаў у эфір 5 кастрычніка 1997-га.
***
У беларускім палітычным жыцьці ў 1997 годзе адбылася заўважная падзея. Старшынёй Рады Беларускай Народнай Рэспублікі была ўпершыню абраная жанчына — канадыйская беларуска Івонка Сурвіла. Сёньня яна — госьць маёй перадачы. Івонка Сурвіла — рэгулярны слухач беларускай Свабоды.
«Калі я дома, то абавязкава слухаю беларускую Свабоду — ня толькі дзеля вестак зь Беларусі, але і дзеля шматлікіх высокапрафэсійных аўтарскіх праграмаў. Слухаю іх заўсёды зь вялікай цікавасьцю. Спадар Ракіцкі, напэўна, і не ўяўляе сабе — на колькі пытаньняў адносна нашай мінуўшчыны я знайшла адказы ў „Атлянтыдзе“. Пачала я рэгулярна слухаць Свабоду дзякуючы майму кампутару, калі не магу пачуць, дык чытаю на інтэрнэце — так, як і бальшыня беларусаў у Паўночнай Амэрыцы. Моцна люблю таксама езьдзіць па Беларусі з „Палітычнай геаграфіяй“. Хачу тут перадаць прывітаньне ўсім тым, хто так прыгожа выказваецца пра сваю беларушчыну. Кожны дзень нармальна між 3-й і 5-й я адкладаю ўсю працу, каб пачуць Свабоду. Мне, безумоўна, цікава ведаць, што робіцца ў Беларусі, і гэта адзіная крыніца сьвежай інфармацыі зь Беларусі, якую я маю. Таксама цікава пачуць, як жыве беларускі народ, як людзі маюцца, што думаюць — усё гэта вельмі цэннае для мяне і маёй працы».
Мы працягнем гутарку з Івонкай Сурвілай крыху пазьней, а зараз — аўтэнтычны эфір 1997 году. Гучыць фрагмэнт апошняй перадачы Сяргея Дубаўца з цыклю «Казкі жыцьця»...
Прэзыдэнтам Чачэнскай Рэспублікі абраны Аслан Масхадаў. — Ганконг вяртаецца пад кітайскае кіраваньне. — Адбываецца суд над камбаджыйскім дыктатарам Пол Потам. — Швэйцарскі ўрад плянуе першыя выплаты ахвярам Галакосту. — Эўрапейскі Зьвяз вырашае прыняць шэсьць новых краінаў. — У Парыжы ў аўтамабільнай катастрофе гіне прынцэса Дыяна.
Навука i тэхналёгія
Брытанскія генэтыкі выводзяць авечку Полі з генам чалавека ў кожнай клетцы. — У радыётэлеграфіі перастае выкарыстоўвацца код Морзэ. — Кампанія Інтэл выпускае працэсар Пэнтыюм-2. — Амэрыканская кампанія запускае першы камэрцыйны спадарожнік-шпіён.
Літаратура
Нобэлеўская прэмія прысуджаная італьянскаму драматургу Дарыё Фо.
У 1997 годзе памірае пісьменьнік Уільям Бэроўз, дасьледнік Жак-Іў Кусто, палітык Дэн Сяопін, ідэёляг руху гіпі Ален Гінсбэрг, мадэльер Джані Вэрсачы, джазавы скрыпач Стэфан Грапэлі, прынцэса Дыяна, маці Тэрэза.
Песьня году: Сэлін Дыён, My Heart Will Go On зь фільму Тытанік.
***
А зараз зноў зьвернемся да ўспамінаў. Івонка Сурвіла распавядае пра свае кантакты зь беларускай Свабодай:
«З Свабодай і яе працаўнікамі я маю сувязь ужо шматлікія гады. Шмат рэдактараў і рэпартэраў — Цьвірку, Сянькоўскага, Марговіча, ну і безумоўна Янку Запрудніка — я асабіста ведала яшчэ ў 50-х гадох. Між іншым, калі беларусы здабылі беларускія радыёперадачы з Мадрыду — а я там працавала — нам гішпанскае радыё дало тэхніку, а працаўніком мусіла прысылаць за што пражыць нашая дыяспара. Тады беларуская рэдакцыя Радыё Свабода якраз і была аднэй з тых групаў, якія згадзіліся прысылаць свае складкі — ахвяроўвалі яны на гэта свае ўласныя грошы. У перадачах Радыё Свабода я, здаецца, першы раз давала інтэрвію ў 1992 годзе, калі вяла канадыйскі фонд дапамогі ахвярам Чарнобылю ў Беларусі. Тады, памятаю, мне зазваніў Янка Запруднік, і я дала яму інтэрвію — я якраз рассказвала пра тое, як у Канаду другі раз прыехалі беларускія дзеткі. Пасьля таго, як мяне выбралі ў 1997 годзе на старшынства Рады БНР, я рэгулярна даю інтэрвію і розную іншую інфармацыю для Радыё Свабода».
А зараз — зноў наш архіў. З аўтэнтычнага эфіру 1997 году паслухайце фрагмэнт літаратурнай перадачы...
14 студзенья — Арыштаваная кіраўніца Нацбанку Беларусі Тамара Віньнікава
25 лютага — Сусьветны Банк і Міжнародны валютны фонд крытыкуюць палітыку ўраду затрымваюць крэдыты для Беларусі
16 сакавіка — дырэктару беларускага Фонду Сораса Пітэру Бэрну забаронены ўезд у Беларусь
2 красавіка — у Маскве падпісаная дамова аб Саюзе Беларусі і Расеі
9 чэрвеня — Рада Эўропы прыпыняе статус Беларусі як адмыслова запрошанай краіны
21 чэрвеня — заснаваны беларускі патрыятычны Саюз Моладзі
26-27 ліпеня — у Менску праходзіць 2-гі зьезд беларусаў сьвету
6 верасьня — адбываецца ўстаноўчы сойм маладзёвага аб’яднаньня Малады фронт
7 лістапада — нараджаецца апазыцыйная ініцыятыва Хартыя-97
25 лістапада — улады закрываюць апазыцыйную газэту Свабода
*** Нагадаю, госьць нашай сёньняшняй перадачы — Старшыня Рады БНР Івонка Сурвіла. Мы з поўным правам можам лічыць яе калегай — яна нейкі час працавала ў беларускай рэдакцыі Гішпанскага нацыянальнага радыё. Гісторыя перадачаў з Мадрыду наагул мала вядомая, таму я папрасіў спадарыню Сурвілу распавесьці пра гэта падрабязьней.
Івонка Сурвіла, Мадрыд, 1962
«Мне таксама давялося доўгія гады працаваць у радыё — у беларускім радыё ў Мадрыдзе. Пачаліся беларускія радыёперадачы ў Мадрыдзе ў 1958 годзе, а я туды прыехала ў жнівені 1959-га. Там я працавала разам з мужам, які тады быў дырэктарам, да травеня 1965 году. Беларускія мадрыдзкія радыёпераядачы ці, як яны называліся, беларускія перадачы Гішпанскага нацыянальнага радыё, трывалі спачатку два разы ў дзень па 15 хвілін, а вельмі хутка, здаецца ад 1960 году — па 20 хвілін. Па-першае, перадаваліся міжнародныя весткі, пасьля перадаваўся камэнтар на тэму міжнароднай палітычнай сытуацыі, і кожны дзень быў асноўны доўгі артыкул пра беларускае жыцьцё. І тут мы перадавалі абсалютна ўсё тое, што хацелі, таму што нас ніхто не цэнзураваў, ніхто не правяраў — мы выбіралі тэксты важныя ў тым мамэнце, іншыя разы бралі тэксты з гісторыі, розныя беларускія тэмы. У нядзелі замест галоўнага тэксту чыталі „Цячэ з-пад Сьвятой гары Нёман“ Віцьбіча — я заўсёды была захопленая гэтым творам і мы з прыемнасьцю гэта перадавалі. Таксама ў нядзелю былі рэлігійныя праграмы. У іншыя дні — праграмы пра ўсе падзеі ў беларускай гісторыі, на кожныя ўгодкі была праграма, пра ўсіх пісьменьнікаў, пра беларускую палітыку, эканоміку, пра ўсё тое найлепшае, што пісалася на Захадзе, у нашай дыяспары — мы стараліся перадаць на Беларусь».
I на заканчэньне — зноў наш архіў. Юры Авяр’янаў чытае старонкі раману Гарэцкага «Дзьве душы»:
