Калі бусел — гэта містычная беларуская авіяцыя, тады зубр — наша таемная бранятэхніка.
Яго і пісаць прыемней як-небудзь вось так, па-мілітарнаму: Зу-БР. І лічбу яшчэ не забыць паставіць, дзеля саліднасьці. Расшыфроўвай як хочаш, шпіёне, усё роўна не разгадаеш гэты абрэвіятурны абырвалг. Хаця паспрабаваць можна. Дэшыфроўка беларускага зубра — у нейкім сэнсе разгадка нацыянальнай «Энігмы».
Бо зубр — галоўны ўдзельнік таго нябачнага таемна-татэмнага параду, на які выпраўляюцца душы беларусаў, калі іхныя целы адольвае сон. Цэлымі сем’ямі выпраўляюцца, зь дзецьмі, сьцяжкамі і балёнікамі. Зубр — цяжкая зброя, якая не сапсуе людзям ні асфальту, ні празьніку. Ён крочыць наперадзе калёны, па-над ім жураўліныя крыкі, а ззаду — сьвінтус грандыёзус, жывёла, можа, і большая памерамі за зубра, але значна ад яго тупейшая. Вось яно, нашае мітычнае войска, якое трэба нечым карміць — а інакш хто будзе бараніць ідэнтычнасьць?
Зубр, як вядома, ёсьць сымбалем беларускай велічы. Але рэч у тым, што веліч беларусам не патрэбная. Веліч патрабуе ахвяраў, і таму, калі яна неяк у дзевяностыя пагрукалася ў нашыя дзьверы, ёй даволі груба адказалі, што яна памылілася адрэсай. Веліч заплакала, узяла чамадан і паехала на вакзал. Але абяцала вярнуцца і пасяліцца тут навек.
І гэта пужае ня менш, чым нашых продкаў — налітыя крывёю зубрыныя вочы.
Беларусы ня звыкліся паміраць за веліч, як і наагул за якую-кольвечы абстрактную ідэю. Таму зубр для нас насамрэч — жывёла досыць нязручная. Як ядзерная зброя для Княства Ліхтэнштайн. Веліч наагул — стратная сфэра прамысловасьці. Яе ж проста так пасьвіцца ня пусьціш, яе трэба ўвесь час умацоўваць, усім пра яе нагадваць, сачыць, каб ніхто ня сьпёр, прыносіць ёй ахвяры. Немаўлят там у падмуркі жыўцом зараўноўваць, ці штосьці падобнае. Калі, скажам, у расейца забраць веліч, ён канчаецца на месцы, быццам яму сэрца вырвалі. А беларус вокам не міргне. Ватку выплюне і далей пойдзе — жывы і «неўрадзімы».
Як адзначаў некалі Якаб Буркхарт, абуджаная прага да велічы — гэта сьведчаньне таго, што для народу надышлі страшныя часы. Чым больш непрызнанай пачуваецца нацыя, тым больш яна прагне велічы. Магчыма, што мы хітрэйшыя, чым здаемся. І зубр — гэта ня сымбаль, а сымулякр велічы. Ніхто не зьбіраецца выпускаць яго з пушчы беларускіх мітаў — і дзякуй богу. Для эўрапейцаў сёньня быць велічным неяк непрыстойна. Прыстойна быць вольным, разумным і талерантным. А веліч...
А веліч заўжды патрабуе працягу. Нейкіх дзеяньняў, хай сабе і бессэнсоўных. Абраць у сымбалі зубра — значыць кінуць камусьці выклік. Вось і мы — кінулі. А куды, забыліся. Але пошукавыя групы ўжо выйшлі на сьлед. Беларускі нацызм і дзяржаву РБ лучыць найперш менавіта яна — прага велічы. Зрабіць беларусаў зубрамі, прамінуўшы асноўную, чалавечую стадыю разьвіцьця — здаецца, такая ў іх мара...
Я пакуль што яшчэ веру ў тое, што калі б беларусам прапанавалі выбар паміж веліччу і свабодай, большасьць абрала б свабоду. Бо ў ёй і ёсьць адзіна магчымая веліч. А зубры ня лётаюць — ні прыгожыя парнакапытныя волаты, ні сымбалічныя. Вось у чым праблема.
Так, беларускі сымбалічны зубр ня лётае, затое ён гуляе ў хакей. Мірная жывёла з ласкавым позіркам — а можа, проста дэградаваная. Некалі я пісаў ужо пра тое, што Мікола Гусоўскі ў сваёй аўтарскай перадачы 1522 году на «Радыё Ватыкан» сьпяваў пра зубра зусім інакш, чым сучасныя паэты-песеньнікі. Такое падазрэньне, што перакладнікі нешта наблыталі... Вось Гусоўскі ўзгадвае Плінія: «Лютасьцю, злосьцю і сілай роўнага зьвера ня знойдзеш лясному асілку». ЗуБР узору 1522 году — зомбі-васіліск супраць сёньняшняга зубраняці-хакеіста: ад аднаго позірку сярэднявечнага «бізона» розныя паляўнічыя і палясоўшчыкі тарасы падаюць, як кулямётнай чаргой падкошаныя; гэтая пачвара не шкадавала ні мысьляра, ні мысьліўца, ні падпольнага літоўскага магната. Што сталася зь бедным зубрам? Мор? Томас Мор?
Баючыся заразіцца ад зубра веліччу, беларусы даўно спрабавалі прыбраць яго з вачэй далей. Як сьведчаць крыніцы, апошняга зубра ў пушчы падстрэлілі ў 1921-м, акурат пад юбілей «Песьні» Гусоўскага. Потым няшчасную жывёлу вярнулі зь небыцьця — але й цяпер можна ўсё жыцьцё пражыць на радзіме ды так і не пабачыць парнакапытнага «сымбалю веры». Беларусам дастаткова таго, што ён ёсьць. Дзесьці там, на пэрыфэрыі, у лясах нацыянальных мітаў. Магчыма, ён і праўда нешта сымбалізуе — але якая нацыя дазваляе іншаземцам за грошы адстрэльваць свае нацыянальныя сымбалі? А вось гэта і праўда — надта ўжо сымбалічна...
Ён мог бы красавацца на нацыянальным гербе. Але на беларускім гербе — конь. Страх жывы, і ня толькі страх перад веліччу, але і страх перад свабодай. На зубры не паарэш, на яго не пакрычыш, і ў пагоню на ім не паскачаш. За кім у пагоню? За гістарычным шанцам, за чым жа яшчэ. Вунь ён, ужо амаль да рэчкі дабег. Зьлезьці з каня, ці што — і прылажыцца ў яго з дубальтоўкі. Каб адразу і напавал.
Яго і пісаць прыемней як-небудзь вось так, па-мілітарнаму: Зу-БР. І лічбу яшчэ не забыць паставіць, дзеля саліднасьці. Расшыфроўвай як хочаш, шпіёне, усё роўна не разгадаеш гэты абрэвіятурны абырвалг. Хаця паспрабаваць можна. Дэшыфроўка беларускага зубра — у нейкім сэнсе разгадка нацыянальнай «Энігмы».
Бо зубр — галоўны ўдзельнік таго нябачнага таемна-татэмнага параду, на які выпраўляюцца душы беларусаў, калі іхныя целы адольвае сон. Цэлымі сем’ямі выпраўляюцца, зь дзецьмі, сьцяжкамі і балёнікамі. Зубр — цяжкая зброя, якая не сапсуе людзям ні асфальту, ні празьніку. Ён крочыць наперадзе калёны, па-над ім жураўліныя крыкі, а ззаду — сьвінтус грандыёзус, жывёла, можа, і большая памерамі за зубра, але значна ад яго тупейшая. Вось яно, нашае мітычнае войска, якое трэба нечым карміць — а інакш хто будзе бараніць ідэнтычнасьць?
Зубр, як вядома, ёсьць сымбалем беларускай велічы. Але рэч у тым, што веліч беларусам не патрэбная. Веліч патрабуе ахвяраў, і таму, калі яна неяк у дзевяностыя пагрукалася ў нашыя дзьверы, ёй даволі груба адказалі, што яна памылілася адрэсай. Веліч заплакала, узяла чамадан і паехала на вакзал. Але абяцала вярнуцца і пасяліцца тут навек.
І гэта пужае ня менш, чым нашых продкаў — налітыя крывёю зубрыныя вочы.
Беларусы ня звыкліся паміраць за веліч, як і наагул за якую-кольвечы абстрактную ідэю. Таму зубр для нас насамрэч — жывёла досыць нязручная. Як ядзерная зброя для Княства Ліхтэнштайн. Веліч наагул — стратная сфэра прамысловасьці. Яе ж проста так пасьвіцца ня пусьціш, яе трэба ўвесь час умацоўваць, усім пра яе нагадваць, сачыць, каб ніхто ня сьпёр, прыносіць ёй ахвяры. Немаўлят там у падмуркі жыўцом зараўноўваць, ці штосьці падобнае. Калі, скажам, у расейца забраць веліч, ён канчаецца на месцы, быццам яму сэрца вырвалі. А беларус вокам не міргне. Ватку выплюне і далей пойдзе — жывы і «неўрадзімы».
Як адзначаў некалі Якаб Буркхарт, абуджаная прага да велічы — гэта сьведчаньне таго, што для народу надышлі страшныя часы. Чым больш непрызнанай пачуваецца нацыя, тым больш яна прагне велічы. Магчыма, што мы хітрэйшыя, чым здаемся. І зубр — гэта ня сымбаль, а сымулякр велічы. Ніхто не зьбіраецца выпускаць яго з пушчы беларускіх мітаў — і дзякуй богу. Для эўрапейцаў сёньня быць велічным неяк непрыстойна. Прыстойна быць вольным, разумным і талерантным. А веліч...
А веліч заўжды патрабуе працягу. Нейкіх дзеяньняў, хай сабе і бессэнсоўных. Абраць у сымбалі зубра — значыць кінуць камусьці выклік. Вось і мы — кінулі. А куды, забыліся. Але пошукавыя групы ўжо выйшлі на сьлед. Беларускі нацызм і дзяржаву РБ лучыць найперш менавіта яна — прага велічы. Зрабіць беларусаў зубрамі, прамінуўшы асноўную, чалавечую стадыю разьвіцьця — здаецца, такая ў іх мара...
Я пакуль што яшчэ веру ў тое, што калі б беларусам прапанавалі выбар паміж веліччу і свабодай, большасьць абрала б свабоду. Бо ў ёй і ёсьць адзіна магчымая веліч. А зубры ня лётаюць — ні прыгожыя парнакапытныя волаты, ні сымбалічныя. Вось у чым праблема.
Так, беларускі сымбалічны зубр ня лётае, затое ён гуляе ў хакей. Мірная жывёла з ласкавым позіркам — а можа, проста дэградаваная. Некалі я пісаў ужо пра тое, што Мікола Гусоўскі ў сваёй аўтарскай перадачы 1522 году на «Радыё Ватыкан» сьпяваў пра зубра зусім інакш, чым сучасныя паэты-песеньнікі. Такое падазрэньне, што перакладнікі нешта наблыталі... Вось Гусоўскі ўзгадвае Плінія: «Лютасьцю, злосьцю і сілай роўнага зьвера ня знойдзеш лясному асілку». ЗуБР узору 1522 году — зомбі-васіліск супраць сёньняшняга зубраняці-хакеіста: ад аднаго позірку сярэднявечнага «бізона» розныя паляўнічыя і палясоўшчыкі тарасы падаюць, як кулямётнай чаргой падкошаныя; гэтая пачвара не шкадавала ні мысьляра, ні мысьліўца, ні падпольнага літоўскага магната. Што сталася зь бедным зубрам? Мор? Томас Мор?
Баючыся заразіцца ад зубра веліччу, беларусы даўно спрабавалі прыбраць яго з вачэй далей. Як сьведчаць крыніцы, апошняга зубра ў пушчы падстрэлілі ў 1921-м, акурат пад юбілей «Песьні» Гусоўскага. Потым няшчасную жывёлу вярнулі зь небыцьця — але й цяпер можна ўсё жыцьцё пражыць на радзіме ды так і не пабачыць парнакапытнага «сымбалю веры». Беларусам дастаткова таго, што ён ёсьць. Дзесьці там, на пэрыфэрыі, у лясах нацыянальных мітаў. Магчыма, ён і праўда нешта сымбалізуе — але якая нацыя дазваляе іншаземцам за грошы адстрэльваць свае нацыянальныя сымбалі? А вось гэта і праўда — надта ўжо сымбалічна...
Ён мог бы красавацца на нацыянальным гербе. Але на беларускім гербе — конь. Страх жывы, і ня толькі страх перад веліччу, але і страх перад свабодай. На зубры не паарэш, на яго не пакрычыш, і ў пагоню на ім не паскачаш. За кім у пагоню? За гістарычным шанцам, за чым жа яшчэ. Вунь ён, ужо амаль да рэчкі дабег. Зьлезьці з каня, ці што — і прылажыцца ў яго з дубальтоўкі. Каб адразу і напавал.
