Аляксандар Раткевіч: Не называйце забойцаў партызанамі

Акт гістарычнай справядлівасьці адбыўся, дзякуючы ініцыятыве мясцовага жыхара пэнсіянэра Аляксандра Раткевіча.

Абрад асьвячэньня помніка на магіле правёў праваслаўны сьвятар Міхаіл Стацюк. На месцы пахаваньня ўсталяванае надмагільле з прозьвішчамі загіблых і праваслаўны крыж. Каля крыжа ўсталяваны стэнд з інфармацыяй пра тое, што адбылося на гэтым месцы.

Ініцыятар і каардынатар аднаўленчых працаў Алесь Раткевіч паведаміў Свабодзе, што ўвекавечаньне памяці сям’і Валовікаў падтрымалі і жыхары вёскі Сакалоўка, і жыхары Маладэчна, і з іншых мясьцін:

«І зь Менску падтрымалі. Людзей знайшлося шмат. Гэта былі прыватныя асобы. Нехта тэкст адрэдагуе. Многія даведаліся пра гэтае здарэньне праз друк. Нехта тэкст адрэдагаваў, адзін мянчук пліту прыгожую знайшоў. Я яго нават ня бачыў. Незнаёмыя людзі адгукнуліся. Што я заўважыў за гэтыя гады — калі імкнесься зрабіць нешта сьвятое, колькі людзей знаходзіцца на шляху! Аднадумцаў. Неабыякавыя, бескарысьлівыя».

Паводле спадара Раткевіча, мясцовыя ўлады ні чым не дапамаглі ва ўшанаваньні загіблых, а паколькі помнік усталяваны на магіле, то і дазволу ні ў каго прасіць не трэба было:

«Улады, прынамсі, перашкоды не чынілі. Хоць плянавалася і ў цэнтры вёскі паставіць памятную дошку, але тут улады ўжо адмовілі. Бо вялікая працэдура ўзгадненьня. А гэтыя людзі, якія загінулі ў 43-м, ня значацца ні ў якіх архівах. Магіла ёсьць, а людзей, як быццам, не існавала на сьвеце... Яно добра робіцца, калі хтосьці дапамагае. Але прашу журналістаў не называць забойцаў партызанамі».

У Сакалоўцы засталіся сьведкі тых жудасных падзей 1943-га:

Паліна Ігнацьеўна Валовік кажа, што ўратавала ад партызан і сябе, і ўсю сваю сям’ю:

«Забілі партызаны маёй мамы родную сястру. Усю сям’ю выбілі. Яны прыйшлі, Сьцёпка быў лесьніком, прыйшлі Сьцёпку біць. Дык цётка папрасіла: „Дзеткі, забіце ўперад мяне, а тады ўжо сям’ю“. Цётка зьлезла зь печы, перахрысьцілася. Як партызаны расказалі пасьля людзям. Перахрысьцілася, рукі склала — забіце мяне. Забілі цётку. А ў Сьцёпку пяць куль усадзілі. Закаціўся пад ложак, не маглі забіць. Такі здаровы быў. А тады ўжо сям’ю білі. Білі нявестку, у нявесткі дзеткі былі невялічкія. Яна папрасіла на рукі ўзяць. Калі ўзяла, дзецям у вочы стралялі. А тады ўжо сям’ю білі. Білі нявестку, у нявесткі дзеткі былі невялічкія. Яна папрасіла на рукі ўзяць. Калі ўзяла, дзецям у вочы стралялі. А тады праз вуліцу жыла гэтай цётчынай нявесткі матка, пайшлі і гэных забілі. У іх быў сын у паліцыі. Можа, яны за гэта іх забілі. Ну добра. Калі вы падазравалі, што Сьцёпка нешта ад партызан у Ільлю немцам пераносіў, вы б яго забралі з хаты і забілі. А нашто сям’ю? Нашто сям’ю паклалі?»

Усяго партызаны забілі шэсьць чалавек яе сваякоў, кажа Паліна Валовік:

«Цётка — раз, Сашка — два, двое дзяцей — чатыры, Каця — пяць, Надзя — шэсьць... Да нас прыйшлі — нехта ім навёў, што мама кляла партызан. Можа, яна і кляла. Сястру ж забілі і ўсю сямейку. Любая б кляла. Прыйшлі ўдвух. Адзін высокі такі, а другі — нізкі, таўсты. Але яны, пэўне, паздыхалі даўно. Помню, што мы кругом іх ходзім, а яны ўдвох стаяць. Адзін дастаў кінжал ці нож. І ён ужо будзе язык маме адразаць, што на іх брэша. А мы, дзеці, кругом іх хадзілі, на каленях поўзалі, у боты цалавалі, у рукі. Прасілі: «Дзядзечка, ня бі маму, ня бі». Тады кажа: «Ну, курва. Маеш шчасьце, што дзеці малыя і ўсе боты вылізалі».

Яшчэ пра дзьве сьмерці ад рук партызан ўспамінае жыхар вёскі Сакалоўка Ўладзімер Барысевіч, ён кажа, што ад рук партызан загінулі мясцовыя жыхары Пятрусь Юшкевіч і Канстанцін Іванец:

«Юшкевіча партызаны забілі. Кабанчыка ў яго забралі. А ён сказаў нешта на іх. Нешта збрахнуў са злосьці, можа. І як яго забілі? Гэтыя ж нашы партызаны! Прыйшлі ноччу — пакажы дарогу нам на Боркі. Ён выйшаў паказваць. Загналі яго. І праз вушы шомпалам мучылі, кінулі ў студню. Праз вуха. Наскрозь. Білі малатком ці чым. А Кастуся забілі.Таксама завялі ў лес. Таксама чатыры дні шукалі. Дык яго тут, у бруха. Стрэлам».

Імёны забойцаў невядомыя, кажа Барысевіч:

«Яны ж ноччу забівалі. Ніхто ня ведае».