Ці ўтварылі Лукашэнка і Назарбаеў альянс супраць Пуціна?

Гэтыя пытаньні ў Праскім акцэнце абмяркоўваюць кіраўнік аналітычных праектаў кампаніі БелаПАН Аляксандар Класкоўскі, дырэктар Цэнтру стратэгічных і зьнешнепалітычных дасьледаваньняў, навуковы супрацоўнік Інстытута філязофіі акадэміі навук Беларусі Арсені Сівіцкі і кіраўніца Цэнтральнаазіяцкага фонду разьвіцьця дэмакратыі Талганай Умбеталіева.

Менск і Астана — супраць Масквы?

Дракахруст: 3-4 кастрычніка прайшоў візыт кіраўніка Беларусі Аляксандра Лукашэнкі ў Казахстан. На якія галоўныя вынікі гэтага візыту вы зьвярнулі ўвагу?

Умбеталіева: Першы момант , на якім я акцэнтую ўвагу — гэта тое , што Казахстан паспрабаваў аказаць мяккі супраціў Расеі з дапамогай Беларусі. У прыватнасьці, была прынятая заява пра тое, што эканамічны праект не можа ператварыцца ў палітычны. Вядома, гэты голас гучаў вельмі ціха, але ўсё роўна я ў гэтым бачу пэўныя пазыцыю.
І другі момант , на які я акцэнтую ўвагу — гэта спроба Казахстану выбудаваць адносіны з Беларусьсю ў рамках мытнага саюзу без Расеі. Наколькі я ведаю , раней Беларусь і Казахстан камунікавалі ў мытным саюзе праз Расію. А зараз была спроба дамовіцца паміж сабой без пасярэдніка.

Дракахруст: Арсеній, якія моманты гэтай сустрэчы вылучылі б вы?

Сівіцкі: Перш за ўсё гэта безумоўна тое, што Беларусь і Казахстан пацьвердзілі намер пашыраць узаемавыгаднае супрацоўніцтва ў гандлёва-эканамічнай, інвэстыцыйнай, навукова-тэхнічнай сфэрах. Гэтае ўзаемавыгаднае супрацоўніцтва плянуецца будаваць за кошт стварэньня сумесных прадпрыемстваў, холдынгаў і гэтак далей. Прыярытэтнымі напрамкамі тут зьяўляецца сумесныя праекты ў сфэры лягістыкі, а таксама машынабудаўнічым і ваенна-прамысловым комплексе. Іншым вынікам зьявілася прыняцьце «дарожнай мапы» разьвіцьця двухбаковага гандлёвага эканамічнага супрацоўніцтва на 2014-2016 гады. Яна таксама прадугледжвае стварэньне шэрагу сумесных прадпрыемстваў у сфэры сельскай гаспадаркі, машынабудаўніцтва і гэтак далей. Тут ёсьць некалькі прыкладаў: стварэньне сумесных прадпрыемстваў на базе БелАЗа і МТЗ. Яны ўжо функцыянуюць амаль год і даволі эфэктыўна.

Я пагаджуся з калегай з Казахстана ў тым, што былі зьвераныя гадзіньнікі наконт эўразійскай інтэграцыі. Перш за ўсё па пытаньні палітычнага вымярэньня, я маю на ўвазе стварэньне эўразійскага парлямэнту. А другое пытаньне — ўвядзеньне адзінай валюты ў будучым Эўразійскім саюзе. Можна казаць аб тым, што быў утвораны нейкі альянс супраць намаганьняў Расеі навязваць нам палітычную форму інтэграцыю, але гэты альянс утварыўся яшчэ тады, калі мытны саюз толькі пачынаўся. Таму нельга гаварыць пра тое, што ён толькі зараз фармуецца. Пытаньне ў тым, што зараз папрокі з боку Менску і Астаны былі сфармуляваныя яўна.

Дракахруст: Напярэдадні візыту прэзыдэнта Беларусі ў Казахстан адно казахстанскае выданьне выказала гіпотэзу, што беларускі і казахстанскі кіраўнікі маюць намер выступіць адзіным фронтам супраць плянаў пашырэньня мытнага саюзу за кошт Армэніі і Кіргізстану. Наколькі магчымы такі альянс, ці пацьвердзілі гіпотэзу пра альянс нейкія дэталі візыту Лукашэнкі ў Казахстан? І ці сапраўды Менск і Астана маюць нейкія пярэчаньні супраць пашырэньня мытнага саюзу за кошт названых краін?

Класкоўскі: Сама гэтая фраза ў загалоўку матэрыялу, што Астана і Менск могуць адзіным фронтам выступіць супраць Масквы — гэта такая штучная журналісцкая драматызацыя. Я сам журналіст і таксама ўжываю такія загалоўкі, каб неяк абвастрыць інтрыгу. Натуральна, загадзя было зразумела, што ніякіх гучных выпадаў супраць Масквы не будзе. Гэта не тая сытуацыя, лідэры дастаткова хітрыя. Іншым разам Лукашэнка можа дазволіць сабе такія наўпроставыя атакі ў лоб на Крэмль, але Нулсултан Назарбаеў традыцыйна манэўруе, яго выступы пабудаваны на латэнтных рэчах. Што тычыцца канкрэтна праблемы далучэньня Армэніі і Кыргызстану, то я думаю, што праблема існуе. Але і Назарбаеў, і Лукашэнка — яны такія шчырыя інтэгратары, якія заўсёды казалі, што гатовы пайсьці ў інтэграцыю далёка-далёка, і зараз яны наўрад ці будуць казаць, што не пусьцяць у саюз Армэнію і Кыргызстан, бо іх ніхто не зразумее. Таму ўва ўсялякіх інтэрвію Лукашэнка казаў з такой няшчырай, крывой усьмешкай, што мы будзем толькі вітаць іх далучэньне.

Чаму так? Таму што, па-першае, гэта новы галаўны боль, бо гэта бедныя краіны, якія ўступаюць у мытны саюз, а ў пэрспэктыве, як я разумею, і ў Эўразійскі саюз, спадзеючыся, што Масква нешта дасьць. Вось гэта самае галоўнае. І яны валакуць з сабой цяжар сваіх цяжкіх эканамічных праблем. Што тычыцца Армэніі, то там усё гэта яшчэ абцяжаранае дачыненьнямі з Азэрбайджанам, краіна фактычна ў блякадзе. Эканамічны стан Кыргызстана вельмі кепскі, плюс можа пайсьці нелегальная міграцыя, плюс у Кыргазстана фактычна адкрытая мяжа з Кітаем і праз гэту дзірку могуць хлынуць кітайскія тавары. То бок Лукашэнка і Назарбаеў мадэлююць гэтую сытуацыю і думаюць, што ім непатрэбны лішні боль і клопат. Упэўнены, што паміж сабой яны пра гэта гаварылі, аднак у публічных заявах гэта не атрымала адлюстраваньне.
Калі казаць пра эўразійскую інтэграцыю, то, канешне, то гэтая пэрспэктыва напружвае і Лукашэнку, і Назарбаева, і глеба нібыта ёсьць для альянсу, але ж яны і адзін аднаму да канца не давяраюць. Таму тут такая цікавая сытуацыя.

Дракахруст: Талганай, ці згодны вы з Аляксандрам, што вось гэтая асобная пазыцыя Астаны і Менску не знайшла адлюстраваньня ў канчатковых дакумэнтах сустрэчы? І што вы маглі б сказаць наконт меркаваньня Аляксандра, што паколькі бакі не надта давяраюць адзін аднаму, то гэты альянс даволі хісткі, бо тут дзейнічае «дылема вязьня» — кожны з бакоў можа выйграць, здрадзіўшы партнэру?

Умбеталіева: Альянс пакуль не адбыўся, партнэры прыглядаюцца адзін да аднаго. Зараз Казахстан апынуўся ў складанай сытуацыі . Назарбаеў у свой час сам выступаў за ўвядзеньне адзінай валюты . І зараз, калі гэта стала магчымым, гаварыць супраць даволі складана. Фармат адносін з Расеяй заснаваны на тым , што Казахстан вельмі часта ідзе на саступкі па многіх пытаньнях. Меркавалася, што Казахстан ўступае ў мытны саюз, які будзе раўнапраўным, а зараз аказалася, што краіна можа страціць сваю палітычную незалежнасьць. Акрамя таго, насьцярожвае вельмі агрэсіўная пазыцыя Расіі ня толькі на глябальным узроўні, але і на постсавецкай прасторы, што бачна па тым , як яна выбудоўвае свае адносіны з Украінай і Малдовай. Такая пазыцыя «пугі» не заўсёды прыносіць карысьць і неабходна памятаць пра тое, што гэтая «пуга» можа быць выкарыстаная і супраць Казахстану. Таму Казахстан спрабуе лявіраваць, пазьбягае канфліктных сытуацый, намацвае глебу для фармаваньня з Беларусьсю своеасаблівага альянсу , каб хоць неяк супрацьстаяць пазыцыі Расеі, не парушаючы, аднак, пры гэтым адносінаў з Расеяй. Справа ў тым, што палітычная эліта Казахстану вельмі моцна зацікаўленая ў падтрымцы з боку Расеі, паколькі гэта гарантуе пэўную бясьпеку для нашай краіны. Неабходна ўлічваць нестабільную пазыцыю эліты ўнутры краіны, мы ведаем , што давер да яе падае. І таму ёй не хочацца зараз псаваць адносіны з Расеяй адкрыта, але ў той жа час агрэсіўныя пазыцыі Расеі эліту Казахстану трошкі напружваюць. Таму я думаю, што гэта пэўная спроба: што з гэтага выйдзе?

Што тычыцца стасункаў з Армэніяй і Кіргызстанам , то гэта вельмі нацягнутыя адносіны. Палітычныя эліты Казахстану і Кіргызстану адзін аднаго недалюбліваюць. І свабодалюбства Кіргызстана трохі палохае нашу эліту. Але яна ў адкрытую ня будзе заяўляць пра тое, што яна супраць. Тым больш, што ў нашай краіне ёсьць палітычныя сілы, якія досыць гучна заявілі патрабаваньне выхаду з мытнага саюза, таму зараз палітычнай эліце трэба гэты саюз прадстаўляць са станоўчага боку, таму яна публічна будзе вітаць ўступленьне ў яго Кіргызстану. Хаця я думаю, што Казахстан не моцна зацікаўлены ў гэтым. Я думаю, што ён будзе выбудоўваць у гэтым пляне адносіны з Расеяй наўпрост і дамаўляцца, каб як мага даўжэй адцягнуць гэты момант.

Саюз хітруноў: хто чаго хоча ў мытным саюзе?

Дракахруст: Аляксандар Лукашэнка напярэдадні візыту ў Казахстан выклаў сваё бачаньне будучага Эўразійскага саюзу казахстанскаму тэлеканалу 24KZ
Кіраўнік Беларусі выступіў супраць ператварэньня эканамічнага саюзу ў палітычны, супраць увядзеньня адзінай валюты, супраць стварэньня наднацыянальных органаў.Варта дадаць, што падчас нядаўняй сустрэчы кіраўнікоў урадаў краін мытнага саюзу ў Астане прэм’ер Беларусі Міхаіл Мясьніковіч асьцярожна, але нядвухсэнсоўна скрытыкаваў падыходы і Казахстану да праекту Эўразійскага саюзу. Дык хто настойвае на палітычным вымярэньні саюзу — адно Расея ці Расея і Казахстан? І чаму Лукашэнка выступае супраць — здаецца, ў свой час у межах саюзнай дзяржавы Беларусі і Расеі ён на тым настойваў?

Сівіцкі: Мне здаецца, што ў стаўленьні да палітычнага вымярэньня эўразійскай інтэграцыі Беларусь і Казахстан салідарны. Я нагадаю, што першым аб магчымасьці стварэньня гэтага вымярэньня загаварыў прэзыдэнт Казахстану Нурсултан Назарбаеў. Ён у сваім артыкуле праграмным выказаў думку аб неабходнасьці стварэньня наднацыянальнай структуры, якая будзе аб’ядноўваць парлямэнтарыяў Беларусі, Расеі і Казахстану, але ён казаў, што гэта павінна быць эўразійская асамблея а не эўразійскі парлямэнт. Аднак, у хуткім часе гэтую ідэю падхапіў старшыня Дзяржаўнай Думы РФ Сяргей Нарышкін, які прапанаваў не абмяжоўвацца толькі стварэньнем Эўразійскай асамблеі, а стварыць Эўразійскі парлямэнт па прыкладзе Эўрапарлямэнту.
Такім чынам Нарышкін трансфармаваў першапачатковую ідэю Назарбаева і, на мой погляд, ініцыятыва па стварэньню палітычнага вымярэньня — гэта цалкам расейская ініцыятыва. Былі камэнтары з казахстанскага боку, сакратар партыі «Нур Атан» выказаўся супраць гэтай ідэі. Беларускі бок тады казаў, што як Казахстан і Расея вырашыць — так і мы будзем рабіць. Але зараз мы бачым, што па меры надыходу 2015 года беларускі бок усё больш выказвае свае асьцярогі.

Што датычыцца альянсу, то мне спадабалася гэтая гіпотэза, таму што гэты альянс, на мой погляд, можа выступаць у якасьці моцнага рычага ціску на Маскву, каб перафарматаваць мадэль эўразійскіх інтэграцыйных працэсаў. Зараз інтэграцыя адбываецца паводле формулы чатырох свабодаў: свабоднага руху капіталу, працоўнай сілы, тавараў і паслуг. Але ёсьць іншая мадэль, аб якой, у прыватнасьці, пісаў Назарбаеў у сваім артыкуле — гэта пераўтварэньне эўразійскай прасторы ў прастору прарыўнога прамыслова-тэхналягічнага разьвіцьця. Якім чынам інтэрпрэтаваў гэты альянс я — менавіта як рычаг ціску на Маскву, каб яе неяк прымусіць да зьмены падыходу ў эўразійскай інтэграцыі.

Дракахруст: Аляксандр, Арсені выказаўся даволі аптымістычна наконт гэтых плянаў, але ёсьць вельмі просты чыньнік — Беларусь і Казахстан і разам і паасобку складаюць вельмі малую долю ад расейскай эканомікі. Таваразварот паміж Беларусьсю і Расеяй, паміж Казахстанам і Расеяй значна больш, чым таваразварот паміж імі. Так, ёсьць нейкія праекты, пра якія казаў Арсені. Але ўсё гэта непараўнальна з тым, што маюць Казахстан з Расеяй і Беларусь з Расеяй. І ў гэтым сэнсе, на чым можа грунтавацца такое аб’яднаньне — на палітыцы, таму што ўсё ж такі не хочацца губляць сувэрэнітэт?

Класкоўскі: Так, сапраўды Расея дамінуе ў гэтым альянсе. Адсюль гэтыя фобіі, адсюль такое апрыёрнае незадавальненьне тым, што расейскія палітыкі ўжо пачынаюць генэраваць ідэі пра ўсялякія надбудовы, агульны парлямэнт і гэтак далей. Але дамінуючая пазыцыя Расеі ў гэтым альянсе робіць адносіны паміж Лукашэнка і Назарбаевым вельмі хісткімі. Мы кажам пра нешта такое эфэмэрнае, то можа ў пэўных сытуацыях прагучаць адно ў выглядзе такіх зьмікшаваных заяваў. Можа, за кулісамі гэта будзе і больш выразна артыкулявацца, але разам з тым і Лукашэнка, і Назарбаеў найперш гуляюць кожны за сябе. У гэтай сытуацыі вельмі цяжка зразумець, дзе партнэр, а дзе супернік. Гэта ўвогуле сэнс усёй постсавецкай інтэграцыі, калі кожны хоча аб’ягорыць партнэра ці партнэраў. Для беларускай палітыцы — гэта ўвогуле фірмавы стыль.

Вось давайце паспрабуем вачыма Лукашэнкі паглядзець на сытуацыю. Не за гарамі выбары 2015 года. Фінансавая сытуацыя вельмі кепская. Трэба атрымаць болей энэрганосьбітаў з Расеі па танных коштах, плюс добры чарговы крэдыт па лініі, напрыклад, антыкрызыснага фонду ЭўрАЗЭС. Карацей, атрымаць такі аванс за эўразійскую інтэграцыю. Лукашэнку грошы заўсёды патрэбны сёньня, а інтэгравацца будзем заўтра. Прыблізна так будавалася і саюзная дзяржава. І даволі доўга Менск вельмі добра здымаў вяршкі, кажучы, што вось заўтра мы сальёмся ў экстазе. Таму цяпер Лукашэнка трымае ў галаве вось гэтую парадыгму.

І што тычыцца надбудоваў, то гэта вельмі знаёмыя ноткі, таму што, хаця беларускі лідэр заўжды хацеў выглядаць найлепшым інтэгратарам, але разам з тым у яго была і застаецца такая фраза, што ня трэба пачынаць будаваць агульны дом з даху, трэба спачатку стварыць падмурак, а гэта роўныя ўмовы гаспадараньня. Папросту гэтае патрабаваньне выглядае такім чынам: няхай Расея дасьць нам нафту і газ па ўнутрырасейскіх цэнах, а тады будзем глядзець далей. Я думаю, што і цяпер Лукашэнка будзе старацца найперш атрымаць такі аванс, будзе даваць абяцаньні, дакумэнты ён, як і Назарбаеў падпіша, не адкруціцца, а далей будзе барацьба бульдогаў пад дываном.

Сівіцкі: Я хацеў бы дадаць, што акрамя пытаньняў энэргетычных прэфэрэнцый стаіць яшчэ пытаньне мадэлі эўразійскай інтэграцыі, таму што тая мадэль, якая прапаноўваецца Масквой, я маю на ўвазе мадэль «чатырох свабодаў», яна не зусім карысная ні для Беларусі, ні для Казахстану. Акрамя вось гэтых энэргетычных прэфэрэнцый Беларусь яшчэ жадала б стварэньня сумесных прадпрыемтстваў, холдынгаў эўразійскага маштабу. Напрыклад, аб’яднаньне МАЗа з Камазам, каб не канкураваць на замежных рынках, а выступаць разам у якасьці адзінага транснацыянальнага карпаратыўнага суб’екта. Але сёньня мы бачым, што ні адзін сумесны праект Расеі і Беларусі на жаль не працуе, і таму мадэль, якую мы спрабавалі выбудаваць з нашымі расейскім партнэрамі, мы спрабуем зараз выбудаваць з нашымі казахстанскімі калегамі. І не выпадкова ўзьніклі сумесныя прадпрыемствы МТЗ і МАЗа ў Казахстане. Гэта такая цікавая сытуацыя для нас, калі мы традыцыйныя формы каапэрацыі з Расеяй зараз апрабуем на Казахстане. Для Беларусі гэта вельмі важна, таму што адна справа — атрымліваць энэргарэсурсы па больш танных коштах, а другая — экспартная арыентаванасьць нашай эканомікі. Праблему зьніжэньня экспарту мы таксама плянавалі вырашыць з дапамогай эўразійскай інтэграцыі. Але пакуль не атрымліваецца. Таму вось гэты аспэкт каапэрацыі, стварэньне эўразійскіх транснацыянальных карпарацый — гэта таксама вельмі важна.

Дракахруст: У першым паўгодзьдзі 2013 году доля Казахстану і Расеі ў зьнешнім гандлі Беларусі склала 49.5% (амаль палову). Прыкладна за той жа прамежак часу доля краін мытнага саюзу ў зьнешнім гандлі Казахстану склала ўсяго 18%. У Беларусі ёсьць прынамсі арытмэтычны матыў удзелу ў мытным саюзе з краінамі, на якія прыпадае палова зьнешняга гандлю? Які матыў у Казахстана? 18% — гэта няшмат.

Умбеталіева: У гэтым саюзе Казахстан у большай ступені цікавяць палітычныя пытаньні. Эканамічна мы ад мытнага саюзу шмат страцілі. У нас рэзка ўзрасьлі цэны, сацыяльная напружанасьць павялічылася . І самае галоўнае — гэта наносіць шкоду сярэдняму і малому бізнэсу . У Казахстане вельмі добра сябе адчувае буйны бізнэс, таму што ён карыстаецца падтрымкай прэзыдэнта. Нават да ўступленьня ў мытны саюз наш малы і сярэдні бізнэс былі ў даволі кепскім стане. Пасьля ўваходжаньня ў мытны саюз многія збанкрутавалі. Напрыклад, амаль усё малочная прадукцыя зараз пастаўляецца з Расеі. Казахскія таваравытворцы прайграюць вельмі моцна . Расея дамінуе , таму ў нас вельмі моцны пратэст супраць мытнага саюза ўнутры краіны. Гаворка ідзе пра тое , каб выйсьці з гэтага саюзу, паколькі з эканамічнага пункту гледжаньня мы атрымліваем больш мінусаў, чым плюсаў ад гэтага супрацоўніцтва. Для палітычнай эліты гэты саюз прыносіць пэўныя выгады, таму цяпер яна працягвае на гэтым настойваць. Казахстан , уступаючы ў мытны саюз з пэрспэктывай далейшай эўразійскай інтэграцыі, заўсёды спадзяваўся, што ён там будзе гуляць пэўную ролю. Але тры гады ў мытным саюзе ярка паказвалі, што Казахстан не зьяўляецца раўнапраўным партнэрам . Але, я думаю , што палітычны складнік для Казахстану адыгрывае больш значную ролю, чым эканамічны.

Кітай, які знаходзіцца побач з намі, праводзіць вельмі актыўную эканамічную палітыку, што спараджае пэўныя перасьцярогі і, калі параўноўваць Расею і Кітай, то, вядома, Расея нам бліжэй. Таму саюз з Расеяй — гэта ў большай ступені палітычны саюз, чым эканамічны .

Ці перашкаджаюць калгасы эўразійскай інтэграцыі?

Дракахруст: Летась адбыўся своеасаблівы завочны дыялёг паміж Лукашэнкам і Назарбаевым. Назарбаеў на саміце Мытнага саюзу з гонарам казаў пра тое, як у Казахстане былі ліквідаваныя калгасы. Забаўна, што незадоўга да гэтага Лукашэнка тлумачыў, як добра зрабілі ў Беларусі, што захавалі калгасы.
Зразумела, гандлю розныя эканамічныя мадэлі не перашкаджаюць. Але ці не перашкаджаюць, ці ня могуць перашкодзіць яны эканамічнаму саюзу, які ўяўляе сабой усё ж больш шчыльную ступені інтэграцыі?

Сівіцкі: Тая мадэль эканомікі, якая сёньня пануе ў Беларусі (я маю на ўвазе дамінуючы ролі дзяржавы, дзе 70% ВУП ствараецца дзяржаўнымі прадпрыемствамі) безумоўна, мадэль перашкаджае рэалізацыі інтэграцыйных працэсаў у фармаце «чатырох свабодаў». Таму кожны раз, калі мы бярэм крэдыт у Расеі ці ў антыкрызысным фондзе ЭўрАЗЭС, ў якасьці асноўных умоваў выстаўляюцца структурныя рэформы, лібэралізацыя эканомікі. Пакуль будзе дамінаваць гэтая мадэль, то мы заўсёды будзем сутыкацца з непаразуменьнямі з нашымі калегамі з расейскага боку. Але існуе і іншая мадэль, пра якую казаў Назарбаеў, гэта мадэль пераўтварэньне эканамічнай прасторы ЭўрАЗЭС у прастору тэхналягічнага разьвіцьця. Калі мы возьмем Беларусь і Расею, то ў найбольш прарыўных сфэрах, напрыклад, у ВПК, як раз большасьць кампаній з дамінуючай роляй дзяржавы. І таму аб’яднаць іх у холдынг прасьцей, чым, напрыклад, аб’ядноўваць дзьве прыватныя кампаніі. Таму я б па-іншаму фармуляваў пытаньне: якія мадэлі эўразійскай інтэграцыі існуюць і які варыянт больш спрыяльны для Расеі, Беларусі і Казахстана.

Дракахруст: Талганай, ці можа рознасьць эканамічных мадэляў Беларусі і Казахстана перашкодзіць далейшай больш шчыльнай інтэграцыі?

Умбеталіева: Я не магу сказаць, што ў Казахстана ёсьць нейкая прынцыповая філязофія эканамічнай мадэлі, таму што Казахстан будуе сваю пазыцыю больш прагматычна. Тое ці іншае рашэньне можна зьмяніць у залежнасьці ад сытуацыі. Таму з боку Казахстану я не бачу якіх-небудзь праблем, таму што да вырашэньня пытаньняў рознага ўзроўню складанасьці Казахстан падыходзіць вельмі гнутка.

Дракахруст: Аляксандр, ці не лічыце вы, што гэтая рознасьць мадэляў можа перашкодзіць інтэграцыі Беларусі з Казахстанам і, зразумела, з Расеяй, калі размова не будзе ісьці проста пра паглынаньне? І як вы ставіцеся да гэтай формулы, якую агучыў Арсені — пераўтварэньня эўразійскай прасторы ў прастору прамыслова-тэхнічнага разьвіцьця?

Класкоўскі: Наконт разьвіцьця ў мяне вельмі вялікі скепсіс, таму што адкуль што возьмецца? І Расея, і Казахстан — гэта сыравінныя эканомікі. Беларусь таксама — былы зборачны цэх СССР, які ўсё болей адстае ад сусьветных тэхналягічных стандартаў. Няма рухавіка, няма генэратара, каб зрабіць гэты прарыў.

Для Беларусі праблема ў вялікім сабекошце прадукцыі. Лукашэнка па-савецку ўбухаў шалёныя грошы ў сельскую гаспадарку, а вось які момант — да 2017 году паводле правілаў мытнага саюзу датацыі мусяць быць мінімізаваныя. У гэтым і палягае вялікая пагроза для беларускага сельскагаспадарчага комплексу. Бяда ня ў тым, што будуць нейкія палітычныя парлямэнцкія надбудовы, бо ёсьць досьвед, калі стваралася парлямэнцкія асамблеі саюзнай дзяржавы, ЭўрАЗЭС — гэта былі чыста дэкаратыўныя структуры. Для Лукашэнкі страшней менавіта эканамічныя надбудовы. Чым далей, тым болей трэба будзе дэлегаваць паўнамоцтвы на ўзровень Эўразійскай эканамічнай камісіі і іншых структур, якія будуць вызначаць макраэканамічную, фінансавую палітыку. Для Лукашэнкі гэта, як востры нож, бо, напрыклад, вось ён сёньня загадаў — надрукавалі грошы на пасяўную, загадае — дадуць крэдыты стратным прадпрыемствам, калі захоча — правядзе дэвальвацыю ці штучна будзе падтрымліваць рубель. А тут такой гульні ня будзе, таму гэта зерне вялікіх канфліктаў.

І апошні момант пра нафту. Яскравы прыклад: каторы год пытаньне казахстанскай нафты для Беларусі вісіць у паветры. Магчыма, гэта была б дывэрсыфікацыя, магчыма гэта было б выгадна і казахстанскаму боку, бо сёньня яны проста перапампоўваюць у Эўропу сырую нафту, а так на беларускіх НПЗ можна было б яе перапрацоўваць і з большай маржой яе збываць. Расея гэта блякуе і будзе працягваць гэта рабіць. Арсені тут пра чатыры свабоды разважаў, а ў Расеі вялікае нафтавае лобі. Гэта шалёныя грошы, і гэтыя людзі, якія ўплываюць на Крэмль, ніколі не дадуць, каб Казахстан і Беларусь выгадна для сябе вырашалі гэтыя пытаньні. Вось і ўсё. Гэта, на мой погляд, у прынцыпе не цывілізаваная мадэль — і палітычная, і эканамічная. Фактычна ў трох краінах палітычныя эліты проста стрыгуць купоны і зарабляюць вялікія грошы. А ўсё астатняе — гэта пустая рыторыка.