16.30 У судзе перапынак да 10.00 19 лютага
16.20 Сьведка Быліна, педагог-псыхоляг сярэдняй школы.
У 2007 годзе суправаджала дачку паездку Швэцыю. Плаціла ад 200 да 400 эўра за свой удзел у паездцы. Дачка навучалася на трохмесячных курсах, за гэта каля 100 тысяч
У паездцы дачка харчавалася за кошт арганізатараў. Пра тое, што на яе дачку выдзяляліся сутачныя, яна ня ведае. Падпісвала дакумэнты за грошы, якія нібыта былі выдзеленыя на дзіця.
Пракурор: «Вам належалася сума 444 эўра 200 эўра, гэта значная для вас сума?»
Сьведка: «Так».
Пракурор: «Вы хочаце, каб вам кампэнсавалі гэтыя грошы?»
Сьведка: «Не».
Пракурор: «Вы лічыце, што вам нанесеная матэрыяльная шкода?»
Сьведка: «Не».
Пракурор зьвяртае ўвагу, што падчас сьледзтва пацярпелая сьцьвярджала, што была нанесеная шкода. Сьведка тлумачыць гэты допытамі. Аднак псыхалягічны ціск адмаўляе.
Адвакат: «Сьледчы пераконваў вас у тым, што вы зьяўляецеся пацярпелай?»
Сьведка: «Так».
Адвакат: «Вы насамрэч сябе адчуваеце пацярпелай?»
Сьведка: «Не».
Адвакат: «Вам вядома, куды былі патрачаныя вашыя сутачныя?»
Сьведка: «Не».
Варламаў: «Вы мне асабіста давалі нейкія грошы, паперы?"
Сьведка: «Не».
Усім сьведкам Варламаў задае шэраг аднолькавых пытаньняў:
«Яны адчувалі патрэбу ў чымсьці падчас паездак?» — Усе сьведкі адказваць адмоўна.
«Перадавалі яму асабіста грошы, паперы?» — Усе сьведкі адказваюць адмоўна.
Апошняе пытаньне Варламава: месца — гэта месца за сталом чыноўніка сцэна закулісьсе? — Усе сьведкі адказваюць, што Варламаў — гэта мастацкі кіраўнік праекту, аўтар, творца не займаўся арганізацыйнымі пытаньнямі паездках.
16.00 Наступная сьведка вымаўляе сваё прозьвішча неразборліва. Яна працуе загадчыцай аддзелу Цэнтру мастацкай творчасьці дзяцей моладзі.
Неаднаразова езьдзіла замежныя паездкі якасьці дызайнэра з 2007 году.
Пракурор: «ведаеце, кім аплачвалася паездка?»
Сьведка: «Паводле каталёгу „Млын моды“ ведаю, што арганізатарам зьяўляецца БДУ».
Пракурор: «Ведаеце, што на вас выдзяляліся сутачныя?»
Сьведка: «Паміж сабою абмяркоўвалі, але калі даведаліся, я ня памятаю».
Пракурор: «Атрымлівалі вы грошы?»
Сьведка: «Не».
Сьведка расьпісвалася двух фінансавых дакумэнтах.
Харчаваньне паездках сьведку не цікавіла. У Швэцыі харчаваліся самастойна. Беларускіх прадуктаў, напояў ня памятае.
Згадвае калекцыю «Сапраўднае дэфіле» — гэта калекцыя для віп-пэрсонаў краіны. У знак удзячнасьці паехалі Швэцыю на тыдзень моды. Хто аплачваў паездку, ня ведае. Падчас паездкі швэд перадаў грошы.
Сьведка выкладала ў школе моды, атрымлівала за гэта грошы, расьпісвалася ў ведамасьці. Пракурор пытаецца, ці кантралявала сьведка наведвальнасьць навучэнцаў аплату навучаньня. Сьведка кажа, што гэта не было ў яе кампэтэнцыі.
Пракурор: «Сума сутачных, якія вам ня выдалі, яна для вас значная?» (Каля 700 эўра)
Сьведка: «Аб’ектыўна — так».
Пракурор: «Вы хочаце, каб гэтыя грошы вам вярнулі?»
Сьведка: «Не, ня трэба».
Пракурор: «На той момант вам была нанесеная шкода?»
Сьведка: «Можа. Не магу сьцьвярджаць».
Адвакат: «Вы ведалі пра выдаткі, якія нясуць арганізатары па правядзеньні паказаў?»
Сьведка: «Мы ня ведалі, але меркавалі, што нешта такое было на вельмі высокім узроўні. Нават лінолеум на подыюм паслаць — гэта выдаткі».
Хто гэтыя выдаткі сплачваў, сьведка ня ведае. Пра выдаткі самога Варламава таксама нічога ня ведае. Лічыць, што гэта павінна ведаць бухгальтэрыя БДУ.
Сьведка: «З боку арганізатараў было правільна, каб ніхто нічога ня ведаў. Я з 2005 году ежджу, са сьвятлом, з гукам — ні з чым не было праблемаў».
На пытаньне адваката, ці паездка 2005 году і пазьнейшыя адрозьніваліся, сьведка адказвае, што паездкі рабіліся лепш. «Кожная паездка — гэта як сьвята».
Адвакат: «Вы гатовыя былі на той момант адмовіцца ад выдзеленых вам грошай дзеля правядзеньня паказу?»
Сьведка: «Вядома, з задавальненьнем. нават калі б трэба было заплаціць, заплаціла б».
Па словах сьведкі, падчас праекту Варламаў пазыцыянаваў сябе як мастацкі аўтар праекту.
Варламаў: «Прашу вас згадаць 2010 год, паездку Стакгольм. Вы ведаеце, удзел у тыдні моды аплачваецца?»
Сьведка: «Вядома, нават білеты дорага каштуюць».
Варламаў: «Вам трэба было за нешта плаціць?"
Сьведка: «Не. Нам нават яшчэ грошай далі».
Варламаў: «А хто за гэта плаціў?»
Сьведка: «Арганізатары, думаю».
Варламаў: «Вы думаеце, што БДУ заплаціў за гэтую паездку?»
Сьведка: «Я ня ведаю. Але мы атрымалі як удзельнікі «Млына моды».
Варламаў: «У пяць паездак з 14 прад’яўленых не былі выдзеленыя грошы на пражываньне, вы гэтыя паездкі жылі на вуліцы?»
Сьведка: «Не, вядома».
Варламаў: «У некалькіх паездках не былі зусім выдзеленыя грошы. За кошт яны адбываліся?»
Сьведка: «Я ня ведаю».
Сьведка адмоўна адказвае на пытаньні Варламава, ці ёсьць у Менску крама Сашы Варламава, ці прадаецца адзеньне пад гэтай маркай. Сьведка пацьвярджае, што ў паездках рэклямаваўся менавіта «Млын моды».
Варламаў: «Калі б мы прыехалі Бэрлін правялі паказ без галерэі „Лафает“, да нас бы прыйшлі?»
Сьведка: «Не, канечне».
Варламаў: «Хто каму плаціў за паказ: мы галерэі „Лафает“ ці яна нам?»
Сьведка: «Канечне, мы».
15.25 Наступная сьведка. Прозьвішча вымавіла неразборліва. Працуе прадавачкай у гандлёвым цэнтры.
Суправаджала дачку ў замежных паездках за мяжу.
Дачка навучалася на курсах, якія каштавалі каля 120 тысяч у месяц, ніякіх рахункаў за аплату не атрымлівала. Пазьней пасьля кастынгу трапіла ў паездкі.
Сьведка перадавала грошы за паездку ў Швэцыю — каля 290–300 эўра. Кажа, што разумела гэта як аплату за свае выдаткі, бо яна не ўваходзіла ў склад групы, а суправаджала дачку. Ніякіх дакумэнтаў яна не афармляла, а толькі аформіла анкету на візу.
Пасьля перад паездкай у Бэрлін перадавала яшчэ каля 300 эўра. Сьняданкі ўваходзілі ў кошт пражываньня, а далей харчаваліся самі.
Падчас другой паездкі ў Швэцыю таксама перадала каля 300 эўра. Пракурор робіць заўвагу: падчас сьледзтва сьведка называла суму 400 эўра.
Падчас паездкі ў Аўстрыю і Чэхію таксама перадавала грошы — каля 300 эўра.
Суму грошай агучвала супрацоўніца Алена Ўладзімераўна, грошы прыносілі ў офіс, ніякіх папер не падпісвалі.
Пракурор: «Ці вы ведалі, што на вашае імя зь дзяржаўнага бюджэту выдзеленыя грошы і іх агульная сума на вас больш за 1095 эўра, а 1097 эўра — на вашую дачку? Вы атрымлівалі гэтыя грошы?»
Сьведка: «Не, ня ведала і не атрымлівала».
Пракурор: «Вы расьпісваліся ў фінансавых дакумэнтах?»
Сьведка: «Так, у самым канцы за нешта расьпісвалася, але ня ведаю, за што».
Пракурор: «Апошняя паездка была там, дзе паказ у „Мэрсэдэс-цэнтры“ быў?»
Сьведка: «Перад самай паездкай нам раздалі раздрукоўку, што нас чакае: дзе жыць, дзе паказы, час».
Пракурор: «Усе паказы адбыліся?»
Сьведка: «Заўжды было так, як заплянавана».
Пракурор: «Што тычыцца паказу ў „Мэрсэдэс-цэнтры“, ці быў у вас сход?»
Сьведка: «Ня памятаю. У Бэльгіі было дастаткова сходу, каб усе зразумелі сытуацыю».
Пракурор: «Што за сход, патлумачце?»
Сьведка: «Я зь дзіцём, я не ўнікаю ў гэтыя пытаньні. У Бэльгіі Аляксандар Леанідавіч паказаў дакумэнт і сказаў: выдзеленыя такія грошы для вас. Калі хочаце, бярыце. Але тады паказ зрываецца».
Пракурор: «То бок вы фактычна аплачвалі паказ. Вы прысутнічалі пры гэтым паказе?»
Сьведка: «Так, з дачкой».
Пракурор: «Быў там ліст, падпісвалі вы яго?»
Сьведка: «Не, не падпісвала».
Пракурор: «Ці цікавіўся ў вас нехта, ці вы падпісалі?»
Сьведка: «Так проста паміж мамамі размаўлялі».
Пракурор: «Вы перадавалі грошы за сябе, ці ведалі вы, што страхоўка і праезд аплочаныя БДУ?»
Сьведка: «Не».
Пракурор: «Вам на дадзены момант ня выплацілі грошы 1095 эўра і каля 2 млн рублёў, а вашай дачцэ — 1097 эўра і каля 3 мільёнаў рублёў, а таксама вы перадалі Варламаву каля 2 700 эўра. Вы хочаце, каб вам іх вярнулі?»
Сьведка: «Не».
Пракурор: «Гэтая сума для вас істотная?»
Сьведка: «Не».
Адвакат: «Вы казалі, што вашая дачка праходзіла навучаньне. Адкуль вы даведаліся пра курсы?»
Сьведка: «Рэкляма па тэлевізары. „Млын моды“ праводзіць набор».
Адвакат: «Гэтая рэкляма нейкім чынам уводзіла вас у зман?»
Сьведка: «Не».
Адвакат: «Як вы ўспрымалі Варламава?»
Сьведка: «Як выкладчыка. Для Соні ён настаўнік, прычым першы. Яна да яго трапіла зь дзіцячага садку».
Адвакат: «Ад каго вы даведаліся, што вашая дачка можа трапіць на паказы за мяжу?»
Сьведка: «Алена Ўладзімераўна, кіраўнік».
Адвакат: «Ад каго вы даведваліся, якую суму вам трэба ўносіць?»
Сьведка: «Ад Алены Ўладзімераўны».
Адвакат: «Ці былі агульныя сходы, дзе ўсім разам казалі, колькі грошай?»
Сьведка: «Па-рознаму было, дзіцячая група — гэта 5 чалавек».
Адвакат: «Сума была аднолькавая для ўсіх?»
Сьведка: «Мне здаецца, так».
Адвакат: «Пра сутачныя вы ня ведалі, а ці павінны былі б вам налічацца сутачныя, калі вы ня ўдзельнік фэстывалю?»
Сьведка: «Мне ўвогуле ніхто нічога ня вінен. Я ня ўдзельнік, я проста суправаджаю сваю дачку».
Адвакат: «Вы лічыце падманам тое, што вашыя грошы былі патрачаныя на арганізацыю паказаў?»
Сьведка: «Не».
Адвакат: «Вам было вядома, хто і за якія сродкі арганізуе паездкі?»
Сьведка: «Не».
Варламаў: «Калі вашая дачка займалася, вы мне асабіста нейкія грошы ці дакумэнты перадавалі?»
Сьведка: «Не».
Варламаў: «У абвінавачаньні ў мяне: нанёс матэрыяльную, маральную шкоду БДУ і краіне. Якую шкоду я нанёс?»
Сьведка: «Я нават не разумею, якую шкоду».
Варламаў: «Які быў удзел ліцэя? БДУ?»
Сьведка: «Як на мяне, дык іх не было».
Варламаў: «Ніхто з супрацоўнікаў не прыходзіў?»
Сьведка: «А чаго ім прыходзіць?»
Варламаў: «А БДУ?»
Сьведка: «А БДУ — гэта дзьверы, у якія мы да вас уваходзілі».
Варламаў: «Як вы думаеце, краіна страціла нешта?»
Сьведка: «Быў вельмі добры праект, дзе яго ўзяць? А цяпер гэтага няма».
Варламаў: «Скажыце, калі ласка, тое, што вашу дачку выбрала галерэя „Лафает“, — гэта пакараньне ці пахвала?»
Сьведка: «Гэта было вельмі добра».
Варламаў: «Колькі трэба было заплаціць, каб яе выбралі?»
Сьведка: «Я ня ведаю».
Пракурор зачытвае матэрыялы справы. У іх сьведка сьцьвярджала, што ў яе былі падазрэньні, што на іхнюю паездку выдзеленыя грошы. Апроч таго, агучваюцца паказаньні сьведкі, якія тычацца арганізацыі паказу ў «Мэрсэдэс-цэнтры» ў Бэрліне. Таксама падчас сьледзтва сьведка сьцьвярджала, што лічыць, што ёй была нанесеная маральная і матэрыяльная шкода, а таксама ў дачыненьні да яе быў падман.
Пракурор: «Вам нанесеная матэрыяльная шкода?»
Сьведка: «Не, не нанесеная. Мяне дапытвалі чатыры дні, хацелася дахаты, напэўна».
Пракурор: «Як успрымалі Варламава ў паездках?»
Сьведка: «Як аўтара праекту. Кожны гузік і кішэня праходзілі празь яго».
Пракурор: «Ён езьдзіў як аўтар праекту ці як дызайнэр са сваімі калекцыямі?»
Сьведка: «Ён не дызайнэр. Езьдзіў як аўтар праекту».
Судзьдзя пытаецца, ці ў рэкляме пра курсы дэфіле была абвестка пра аплату. Сьведка адказвае адмоўна, пра аплату яна даведалася, калі прыйшлі на арганізацыйны сход. Якая арганізацыя выдала сэртыфікат яе дачцэ пра сканчэньне курсаў, яна ня памятае.
Судзьдзя пытаецца, ці ведае сьведка, дзе і кім былі набытыя беларускія прадукты, якія выкарыстоўваліся на фуршэтах. Сьведка ня ведае.
Адвакат пытаецца, ці дачка сьведкі пасьля трохмесячных курсаў атрымлівала далей навучаньне. Сьведка кажа: увесь час, з 2007 да 2010 году. Гэтае навучаньне адбывалася бясплатна.
Адвакат: «Асабіста для вас важней атрымаць сутачныя ці правесьці паказ?»
Сьведка: «Пэўна ж, паказ. Дзеля гэтага ўсё і было».
Адвакат: «Вам казалі перад паездкамі, што грошай на сутачныя няма?»
Сьведка: «Не».
Адвакат: «Вы лічыце падманам інфармацыю пра тое, што сутачныя былі патрачаныя на арганізацыю паказаў?»
Сьведка: «Я лічу, што гэтыя грошы былі патрачаныя на паказы».
Судзьдзя: «У вас была магчымасьць вырашыць, на што патраціць сутачныя?»
Сьведка: «Такой размовы ніколі не было».
14.40 Працэс аднавіўся. Працягваецца допыт пацярпелых
Сьведка Шык, беспрацоўная. Двойчы ўдзельнічала ў фэстывалі «Млын моды» як мадэльер, езьдзіла ў Швэцыю ў 2008 годзе.
Пракурор: «Ці вы ведалі, за чые грошы аплачвалася паездка?»
Сьведка: «Не».
Пракурор: «Ці вы ведалі, што вам належацца сутачныя?»
Сьведка: «Не».
Фінансавых дакумэнтаў таксама не падпісвала. У Швэцыі пражывалі ў кемпінгах, харчаваліся за свой кошт. Пасьля аднаго з паказаў быў фуршэт, аднак ці былі там беларускія прадукты, ня памятае. У размовах казалі, што фуршэт арганізаваны бокам, які прымае.
Пракурор: «Вы не атрымалі 240 эўра, якія вам належацца як сутачныя. Вы хочаце, каб вам вярнулі гэтыя грошы?»
Сьведка: «Не».
Пракурор: «Вы падчас сьледзтва казалі, што вы лічыце, што вам нанесена маральная і фінансавая шкода. Лічыце сябе пацярпелай?»
Сьведка: «Не, не лічу».
Адвакат :«Як даведаліся пра «Млын моды»?
Сьведка: «У студэнцкім асяродзьдзі».
Адвакат: «Вы сказалі, што ня лічыце сябе пацярпелай, чаму?»
Сьведка: «Я пра гэтыя грошы ня ведала, не лічу гэтыя грошы сваімі, таму і пацярпелай сябе не лічу».
Адвакат: «Што для вас было важней: атрымаць сутачныя ці правесьці паказ?»
Сьведка: «Важней паказ. Калі б мне прапанавалі добраахвотна гэтыя грошы аддаць на паказ, я б пагадзілася».
Адвакат: «Варламаў ці іншыя казалі, што сутачных увогуле няма?»
Сьведка: «Не, такой інфармацыі няма».
Варламаў: «Вы ведалі, што на вашае пражываньне былі выдзеленыя грошы? Вы ведалі, хто яго аплаціў?»
Сьведка: "Не, я ня ведала«.
Варламаў: «Вы на паклон выходзілі? Вашае імя называлі?»
Сьведка: «Так».
Варламаў: «Якая мэта паездкі? Рэкляма мяне?»
Сьведка: «Не, гэта абмен міжнародным досьведам, паказ беларускіх дызайнэраў».
Варламаў: «Вы можаце як дызайнэр сказаць — у паказе павінны ўдзельнічаць дзеці і падлеткі рознага ўзросту і полу ці аднаго?»
Сьведка: «Я езьдзіла зь дзьвюма калекцыямі: дзіцячай і падлеткавай. Дзеці падлеткавую калекцыю ня могуць паказваць».
Варламаў: «Значыць, ёсьць неабходнасьць, каб былі ў паездках дзеці рознага ўзросту і рознага полу?»
Сьведка: «Так, для дызайнэра — так».
Варламаў: «То бок уключэньне ў склад дэлегацыі паўнавартаснай колькасьці мадэляў абгрунтавана?»
Сьведка: «Так».
Варламаў: «Ці нанесена маральная шкода БДУ?»
Сьведка: «Не, мы ня ганьбілі БДУ ніякім чынам. Я яе ня бачу».
Варламаў: «Агенцтва Сашы Варламава рэклямавалася падчас паказаў?»
Сьведка: «Не, я такога ня памятаю».
Пракурор зачытвае паказаньні сьведкі падчас сьледзтва: «Я лічу, што мяне падманулі, мае законныя правы былі парушаныя, бо ня выдзеленыя належныя грошы на харчаваньне. Лічу, што мне была нанесеная фінансавая шкода. 240 эўра, якія належацца мне паводле сутачных, для мяне значная сума, але я ня буду падаваць пазоў, бо ў мяне засталося добрае ўражаньне ад паездкі».
Сьведка пацьвярджае, што давала такія паказаньні, але яшчэ раз паўтарае, што гэтыя грошы аддала б на паказ.
Пракурор: «У паездках як вы ўспрымалі Варламава?»
Сьведка: «Як куратара, як твар дэлегацыі».
Пракурор: «На якой падставе вы рабілі такія высновы?»
Сьведка: «Для мяне ён мастацкі арганізатар фэстывалю „Млын моды“. Раз мы едзем, то ён і прадстаўнік нашай дэлегацыі».
Пракурор Варламаву: «Вы рэгулярна пытаецеся ў пацярпелых, ці нанесеная маральныя шкода БДУ? Гэта ў выніку паказаў у рамках міжнародных паездак? Але вас у гэтым не вінавацяць. У маральнай шкодзе вас вінавацяць у сувязі з крадзяжом?
Варламаў раіцца з адвакатам, і той лічыць, што на гэтае пытаньне можна не адказваць.
Пракурор: «Як вы расцэньваеце той факт, што вам не паведамлялі пра сутачныя: гэта падман ці прыхоўваньне інфармацыі?»
Сьведка: «Хутчэй прыхоўваньне».
Пракурор: «А тое, што гэтыя грошы пайшлі на паказы, гэта падман?»
Сьведка: «Я не магу расцэньваць як падман, бо ў мяне няма падставаў ня верыць, што гэтыя грошы не пайшлі на паказы».
Судзьдзя: «Гэтымі сутачнымі распарадзіліся іншыя асобы, якім вы не давалі ніякіх даручэньняў. Як вы гэта расцэньваеце?»
Сьведка: «Значыць, была неабходнасьць, каб я паехала і магла паказаць сваю калекцыю».
Судзьдзя: «Ня лічыце падманам?»
Сьведка: «Не лічу».
Судзьдзя: «А чаму падчас сьледзтва лічылі?»
Сьведка: «Вельмі цяжка трактаваць гэтыя паняткі. Паводле лёгікі, гэта можа быць падман. Але я для сябе гэта не лічу падманам: я зьезьдзіла ў паездку, атрымала магчымасьць паказаць сябе, атрымала досьвед. Я не лічу сябе пацярпелай і не хачу, каб мне кампэнсавалі шкоду».
13.20 Перапынак да 14.00
12.35 Сьведка Леднева, дызайнэр мяккай цацкі.
Удзельнічала ў праекце «Млын моды», езьдзіла ў Бэльгію, Нямеччыну, Швэцыю.
Пракурор: «Ці вы несьлі выдаткі ў паездках?»
Сьведка: «Толькі тое, што для асабістага карыстаньня».
Пракурор: «Як было арганізаванае харчаваньне?»
Сьведка: «Па-рознаму. Сьняданкі, ежа падчас паказаў».
Пракурор: «Ці вы ведалі, што на вас выдзеленыя сутачныя?»
Сьведка: «Не».
Пракурор: «Вам паказвалі фінансавыя дакумэнты падчас сьледзтва, подпіс быў ваш?»
Сьведка: «Мне падаецца, не. Але нейкія подпісы я ня ведаю, ці мае».
Пракурор: «Ці вашыя калекцыі паказвалі цалкам? Заўжды?»
Сьведка: «Я заўжды выходзіла на паклон. Заўжды паказваліся, але ня памятаю, ці былі яны цалкам выкарыстаныя».
Адвакат: «Ці вы ведалі пра выдаткі, якія нясе беларускі бок?»
Сьведка: «Я не цікаўная ў фінансавых пытаньнях. Мне падабалася, што мяне гэта ніяк не датычыць».
Адвакат: «Ці былі фуршэты?»
Сьведка: «Так, я ўдзельнічала».
Адвакат: «Вы ведаеце, на якія сродкі?»
Сьведка: «Ніколі не цікавілася».
Адвакат: «Як даведаліся пра праект?»
Сьведка: «З вуснаў у вусны гэта перадавалася».
Адвакат: «Якая была мэта гэтых паездак, на ваш погляд?»
Сьведка: «Я думаю, што гэта было найперш культурнае прадстаўніцтва краіны. Што мы ёсьць, мы прыдумляем. Усё гэта пра дызайн адзеньня».
Адвакат: «Якія вынікі паказаў?»
Сьведка: «Я сутыкнулася зь дзяўчынай, якая вучылася на міжнародных стасунках і праходзіла практыку ў Швэцыі. Калі яна туды прыехала, яна зьдзівілася, што ёй сказалі: мы вас ведаем, вы да нас прывозіце паказы мод. Думаю, гэта цудоўнае дасягненьне».
Адвакат: «Ці падрываюць гэтыя паездкі імідж БДУ, імідж краіны?»
Сьведка: «Не магу нават уявіць, якім чынам».
Адвакат: «Ці маеце прэтэнзіі да Варламава? Пацярпелай сябе адчуваеце?»
Сьведка: «Не» (на абодва пытаньні).
Варламаў: «Вы былі ў Швэцыі?»
Сьведка: «На „Фрэш-фіш“. Я думаю, што месца нашае было „гасьцявое“. Там былі дызайнэры з прафэсійнай адукацыяй. А мы былі ўжо „эталёнамі“. Мы выглядалі вельмі годна. Усе адзначалі ўзровень нашых манэкеншчыкаў. Мы былі на сур’ёзным узроўні».
Варламаў: «Вы былі забясьпечаныя сцэнай, сьвятлом, гукам...»
Сьведка: «Так, усё было арганізавана».
Варламаў: «Ці я паказваў сваю калекцыю?»
Сьведка: «Не».
Варламаў: «Я выходзіў адзін на сцэну?»
Сьведка: «Не, толькі ў кампаніі з дызайнэрамі».
Варламаў: «Вы ведалі, што на восеньскія паездкі 2008 году бюджэт увогуле не выдзяляў грошы?»
Сьведка: «Не, ня ведаю».
Варламаў: «Хто за іх плаціў?»
Сьведка: «Я ня ведаю, я была ўсім забясьпечаная».
Пракурор: «Ці вы атрымлівалі ў касе БДУ грошы?
Сьведка: «Аднойчы было».
Пракурор: «Хто вам паведаміў, што трэба туды зьвярнуцца?»
Сьведка: «Ня памятаю, можа, Алена Аляксандраўна Запёкіна. Я паехала, забрала грошы. Нам сказалі, што гэта нейкі пераразьлік за сутачныя. Прыкладна так».
Пракурор: «У гэты момант вы зразумелі, што вам належацца сутачныя?»
Сьведка: «Так, але да гэтага нас выклікалі ў міліцыю і там усё патлумачылі».
Пракурор: «Калі гэта было?
Сьведка: «Я ня памятаю».
Пракурор: «Мог гэта быць сьнежань 2010 году?»
Сьведка: «Думаю, так».
Варламаў: «Калі вы рабілі прымеркі сваіх дзіцячых калекцый?»
Сьведка: «У ліцэі».
Варламаў: «То бок дзеці здымаліся з заняткаў і ішлі на прымеркі?»
Сьведка: «Так».
Варламаў: «Апошні раз у Бэльгію вы выехалі са мной ці безь мяне?»
Сьведка: «Бяз вас».
Варламаў: «Вы памятаеце сход? Як ён праходзіў?»
Сьведка: «Напружана. Вы тлумачылі нам, што адбылося. Вы прапаноўвалі ўсім ахвотным падыйсьці і атрымаць сутачныя, але тады ня будзе паказу».
Варламаў: «І якая была рэакцыя?»
Сьведка: «Усе былі зацікаўленыя ў паказе. Ніводзін чалавек не падняў рукі».
Варламаў: «Як вы патлумачыце сытуацыю зь лістом?»
Сьведка: «Мы хацелі, дызайнэры, неяк вам дапамагчы. Некалькі чалавек падпісалі ліст і перадалі яго».
Варламаў: «Я ціснуў неяк, каб ліст напісалі ці падпісалі?»
Сьведка: «Не, ніякага ціску не было».
Варламаў: «Вы ня ў курсе, хто расплачваўся, адкуль грошы?»
Сьведка: «Не, ня ведаю».
Пракурор: «Якім чынам гэты сьпіс падпісваўся? Ён хадзіў па руках, ляжаў недзе?»
Сьведка: «Ён ляжаў на стале, хто жадаў, мог падыйсьці і падпісаць. Я нават думаю, што частка магла не падпісацца проста таму, што часу не хапіла».
Варламаў: «Вы можаце згадаць сытуацыю з грашыма, якія апынуліся на стале?»
Сьведка: «Ня памятаю такога».
Варламаў: «Як вы лічыце, гэты паказ быў арганізаваны „Мэрсэдэс“, галерэяй „Лафает“, „Млынам моды“, немцамі ці нейкай трэцяй арганізацыяй?»
Сьведка: «Як я разумею паводле размовы ў гатэлі ў Брусэлі, ён цалкам альбо часткова ішоў за наш кошт».
Варламаў: «Як вы ацэньваеце паказ у галерэі „Лафает“ — гэта плюс ці мінус для нас?»
Сьведка: «Не магу сказаць. Для таго боку, чыё адзеньне паказвалі, было здорава».
Варламаў: «Калі б не было галерэі „Лафает“, пайшлі б людзі на нас глядзець?»
Сьведка: «Думаю, што трэба была б дарагая рэкляма».
Варламаў: «Скажыце, узровень „Млына моды“ адпавядае „Мэрсэдэс“, галерэі „Лафает“?»
Сьведка: «Не, гэта навучальны праект».
Варламаў: «Вы ведаеце сытуацыі, калі навучэнцы плацяць за тое, каб быць з тымі, хто вышэй?»
Сьведка: «Калі меркаваць па нашым тэлевізары, гэта асноўны спосаб».
Варламаў: «Гэта раскрутка?»
Сьведка: «Так».
Судзьдзя да сьведкі: «Вам вядома, што ў паездку езьдзіла болей людзей, чым заплянавана?»
Сьведка: «Не».
Судзьдзя агалошвае супярэчнасьці паміж паказаньнямі сьведкі ў судзе і падчас сьледзтва.
Падчас сьледзтва сьведка казала, што Варламаў тлумачыў у паездцы, што сутачныя ідуць на арганізацыю паказаў, таму што бюджэт усяго не прадугледжвае.
Пракурор: «Вы падчас сьледзтва казалі, што гэтыя сутачныя ідуць на аплату паездак тых асобаў, якія звыш 50 чалавек паехалі, якія прадугледжаныя сьпісам?»
Сьведка: «Так, падчас сьледзтва я так казала».
Адвакат: «Вы сказалі, што ня ведалі, што вам належаць сутачныя?»
Сьведка: «Так. Да апошняй паездкі. Калі ўжо сьледчы нам сказаў».
Сьведка: «Сама паездка мне была важнейшая, чым сутачныя».
Адвакат: «Вам казалі калі-небудзь, што на вашае харчаваньне за межамі няма грошай ці яны ўвогуле не выдзяляюцца?»
Сьведка: «Не, ніколі».
Судзьдзя: «Вы лічыце, што інфармацыя пра сутачныя, якую да вас не давялі, гэта не падман?»
Сьведка (доўга маўчыць): «Я не лічу сябе падманутай у дадзенай сытуацыі. Тое, што мне не паведамілі, гэта няправільна. Але падманутай я сябе не лічу. Калі б мне сказалі: на вас грошай ня выдзелілі, то быў бы падман. А мне проста не давялі гэтую інфармацыю да ведама».
Варламаў: «Калі б вам сказалі, што грошы выдзеленыя, але яны патрэбныя на арганізацыю паказаў, вы б пагадзіліся?»
Сьведка: «Так».
Варламаў: «А іншыя?»
Сьведка: «Не магу сказаць за іх».
Варламаў: «Я магу распавесьці прычыну таго, чаму не даводзілі? Як вы лічыце, ці гэта прычына, што арганізатары не былі ўпэўненыя ў тым, што ўсе пагодзяцца патраціць гэтыя сутачныя такім чынам? Яны б не пагадзіліся, паказ бы не адбыўся і паездка б не адбылася».
Сьведка: «Напэўна, так».
Судзьдзя: «Ну адкуль вы ведаеце?»
Сьведка: «Я думаю, што, напэўна, так».
12.00 Сьведка Войнава, выкладае ў каледжы кравецкай вытворчасьці.
Пракурор: «Ці ўдзельнічалі ў праекце „Млын моды“?»
Сьведка: «З 2007-га я і мае навучэнцы ўдзельнічаем рэгулярна. У 2008-м езьдзіла ў Швэцыю, пасьля ў Бэрлін, Брусэль, Аўстрыю. Езьдзіла як аўтар калекцый. У кожнай краіне па некалькі паказаў маіх калекцый было. У Швэцыі пражывалі ў розных месцах: кемпінг, гатэль студэнцкага кшталту. Харчаваньня не было, але нас папярэджвалі, я брала з сабой сухую ежу. Там былі тостэры, халадзільнік, імбрык, можна было ўсім карыстацца. У Бэрліне жылі ў гатэлі ў цэнтры. Там былі сьняданкі. У Брусэлі мы жылі ў шыкоўным гатэлі са сьняданкамі. Былі таксама фуршэты. Былі таксама ў Чэхіі і ў Аўстрыі. У Чэхіі жылі ў гатэлях, у Аўстрыі — ня памятаю. Пра харчаваньне ня памятаю».
Пракурор: «Ці вы ведалі пра сутачныя?»
Сьведка: «Не, ня ведала».
Пракурор: «Вам паказвалі падчас сьледзтва фінансавыя дакумэнты, вы пазналі свой подпіс?»
Сьведка: «Не, я не пазнала».
Пракурор: «Вам павінны былі выплаціць 813 эўра, гэтая сума для вас значная?»
Сьведка: «Не, я не хачу, каб мне іх выплачвалі. Самастойна я не змагла б зрабіць такія экскурсіі па эўрапейскіх краінах. Я рабіла відэаздымку, я цяпер гэта выкарыстоўваю для сваіх студэнтаў. Гэта было афіцыйнае запрашэньне на каледж. Там паведамлялася, што паездка за дзяржаўны кошт».
Пракурор: «Ці была пазначаная колькасьць паказаў?»
Сьведка: «Не».
Пракурор: «Вы ведалі, што паездка аплачваецца за дзяржаўны кошт. Гэтая паездка — заслуга Варламава ці дзяржавы?»
Сьведка: «Падазраю, што гэта заслуга асобы. Калі б не асоба, то нічога б не было».
Адвакат: «Ці маеце прэтэнзіі маральнага ці матэрыяльнага характару да Варламава?»
Сьведка: «Не».
Адвакат: «Ці вы ведалі пра выдаткі, якія нёс Варламаў?»
Сьведка: «Я памятаю экскурсію ў музэй моды ў Антвэрпэн. Была экскурсія па Брусэлі. Я думаю, што плаціў асабіста Аляксандар Леанідавіч».
Адвакат: «Ці вы ведаеце, хто арганізоўваў фуршэты і за якія грошы?»
Сьведка: «Не магу сказаць дакладна, але ў Бэрліне казалі, што сам праект прыняў удзел у арганізацыі фуршэту, то бок беларускі бок».
Адвакат: «Вашае асабістае меркаваньне: паездкі дасягнулі свайго выніку?»
Сьведка: «Так. У Швэцыі падышоў нават беларускі консул і дзякаваў нам, сказаў, што гэта „народная дыпляматыя“. То бок гэта быў унёсак нават у палітычныя справы паміж краінамі».
Адвакат: «Каго прадстаўляў гэты фэстываль?»
Сьведка: «У маім разуменьні гэта быў паказ краіны, пра якую мала хто ведаў. І гэта было на вельмі добрым узроўні».
Адвакат: «Вы адчувалі гонар?»
Сьведка: «Так, вядома».
Варламаў: «Вы працуеце з 2007 году ў каледжы. Ці патрабаваліся каледжу мадэлі?»
Сьведка: «Так, мы заўжды вам званілі і вы нам бясплатна іх давалі. Нашыя навучэнцы прыходзілі ў Агенцтва моды Сашы Варламава і бясплатна займаліся. Ёсьць у іх сэртыфікаты».
Варламаў: «У Швэцыі вы ведалі, што дзяржава мусіць аплачваць жытло?»
Сьведка: «Так, я думала, што так».
Варламаў: «А вы ведаеце, што яно не аплачвалася?»
Сьведка: «Не».
Варламаў: «У вас было жытло?»
Сьведка: «Так».
Варламаў: «Вы ведалі, што дзяржава мусіла аплачваць усё, што трэба было для дызайнэраў?»
Сьведка: «Не».
Варламаў: «У дызайнэраў усё было?»
Сьведка: «Так».
Варламаў: «Хто за гэта плаціў?»
Сьведка: «Падазраю, што праект».
Варламаў: «Ці я займаўся арганізацыйнай працай?»
Сьведка: «Не, толькі творчай».
Варламаў: «Вы ведаеце, што на Аўстрыю і Чэхію не былі выдзеленыя грошы зь бюджэту? Ці можна назваць гэтыя паездкі «за дзяржаўны кошт?»
Судзьдзя: «Здымаю пытаньне, сьведка адказала, што нічога ня ведае пра фінансаваньне».
Варламаў: «Але вы былі ўсім забясьпечаныя?»
Сьведка: «Так, усё было».
Варламаў: «Вы несьлі нейкія выдаткі падчас паказаў?»
Сьведка: «Не, усё было забясьпечана».
Варламаў: «То бок вы ня ведаеце, на што бюджэт выдзяляў грошы і хто плаціў?»
Сьведка: «Мяне зьдзівіла, што вы плацілі за аглядную экскурсію».
Варламаў: «Вы сапраўды ня ведалі, што на гэтыя дзьве паездкі не былі выдзеленыя грошы дзяржавай?»
Сьведка: «Не».
Варламаў: «Ці я ўціскаў беларускіх дызайнэраў?»
Сьведка: «Не, вы спрабавалі ім зрабіць піяр. Была шыкоўная рэкляма. Памятаю плякат паказу. Гэта называлася «Млын моды».
Варламаў: «Ці я вывозіў свае калекцыі?»
Сьведка: «Не. Аднойчы былі нейкія бліскучыя плашчы».
Варламаў: «Гэтая калекцыя перашкодзіла прызнаньню беларускіх дызайнэраў?»
Сьведка: «Не».
Варламаў просіць распавесьці пра праект для студэнтаў «Беларускі лён і бэльгійскія карункі». Судзьдзя пытаецца: навошта гэта?
Варламаў: «Мяне абвінавачваюць, што я спрабаваў свой асабісты аўтарытэт падняць сярод дамоў моды. А гэты праект паміж Бэльгіяй і Беларусьсю, дзе маладыя беларускія дызайнэры атрымалі магчымасьць сябе паказаць.
Сьведка падтрымлівае: «Гэта было карысна для маладых дызайнэраў».
Варламаў: «Ці вы чулі калі-небудзь, каб нашыя мадэлі паказвалі калекцыі чужых замежных аўтараў?»
Сьведка: «Не».
Адвакат: «Вам вядома, што сам фэстываль складаецца зь некалькіх тураў?»
Сьведка: «Так, вядома, з трох тураў» (распавядае падрабязнасьці).
Адвакат: «Ці прымаў Варламаў удзел у гэтых трох турах?»
Сьведка: «Самае непасрэднае, нагрузку нёс псыхалягічную, езьдзіў з намі па ўсіх гарадах».
Адвакат: «Хто фінансаваў, вам вядома?»
Сьведка: «Не, але думаю што дзяржава. Нам дасылалі паперу з просьбай прадставіць калекцыі».
Варламаў: «Вы ведалі, што гэтыя тры туры не аплачваліся ўвогуле?»
Судзьдзя: «Пацярпелая ўжо адказала, яна ня ведае».
11.55 Пацярпелая Бамбіза. Студэнтка тэхналягічнага ўнівэрсытэту.
Прэтэнзіяў да Варламава матэрыяльнага ці маральнага характару ня мае.
Абвінавачаньне: «Ці вы ўдзельнічалі ў праекце „Млын моды“, ці праходзілі курсы па навучаньні?»
Пацярпелая: «Мы праходзілі курсы па адрасе Ўльянаўская, 8. Курсы былі платныя. Колькі каштавалі — ня памятаю. Аплачвалі мае бацькі».
Абвінавачаньне: «Ці былі квіткі за аплату?»
Пацярпелая: «Квіткоў не было. Каля 100 тысяч у месяц плацілі, тры месяцы быў курс. Грошы перадавала Рыме Леанідаўне. Гэта была, напэўна, супрацоўніца».
Абвінавачаньне: «Як склалася вашая кар’ера мадэлі?»
Пацярпелая: «Мяне адабралі пасьля курсаў. Я ўдзельнічала ў паказах „Млын моды“, гэтыя паказы аплачваліся. Два разы былі ў Швэцыі і аднойчы ў Аўстрыі».
Апісвае абставіны першай паездкі ў Швэцыю ў 2008 годзе: жылі ў кемпінгу, харчаваліся за свой кошт. На пытаньне, ці былі фуршэты, ці былі там беларускія харчы і напоі, адказвае, што ня памятае.
У лютым 2009 году ізноў была ў Швэцыі. Былі арганізаваныя бясплатныя сьняданкі. Было 3 паказы беларускіх калекцый. У фуршэтах яна ня ўдзельнічала і ня памятае, ці яны былі.
У Аўстрыі яны пражывалі ў інтэрнатах. Туды, дзе праходзілі паказы, прывозілі ежу. Фуршэтаў не было.
На пытаньне абвінавачаньня, ці яна ведала, што на яе павінны былі быць выплачаныя сутачныя, пацярпелая адказвае, што не, ня ведала, ніякіх фінансавых папераў не падпісвала і не давала нікому такога права. Кім аплачвалася паездка, яна ня ведае. Страхоўку не аплачвала.
Абарона пытаецца, як Бамбіза даведалася пра курсы падрыхтоўкі мадэляў. Дзяўчына адказвае, што пабачыла рэкляму.
Адвакат: «Ці мае пацярпелая прэтэнзіі да Варламава матэрыяльнага ці маральнага характару?»
Бамбіза: «Не».
Адвакат: «Ці былі падчас паказаў выступы кіраўнікоў, чыноўнікаў, ці нехта даваў ацэнку таму, што адбылося?»
Бамбіза: «Не».
Варламаў: «У Аўстрыю вы ў якім годзе езьдзілі?»
Бамбіза: «Летам 2009-га».
Варламаў: «У горадзе Борас, у Швэцыі, дзе вы пражывалі?»
Бамбіза: «У кемпінгу».
Варламаў: «Хто аплачваў?»
Бамбіза: «Ня ведаю».
Варламаў: «Вы ведалі, што грошы на пражываньне былі выдзеленыя зь бюджэту?»
Бамбіза: «Не, ня ведала».
Варламаў: «Падчас паказу вы былі забясьпечаныя ўсім неабходным?»
Бамбтіза: «Так, усё было».
Варламаў: «Вы ведалі, што ўсё гэта не аплачваецца бюджэтам?»
Бамбіза: «Не, я ня ведала. Мяне гэта не цікавіла».
Варламаў: «Вы памятаеце, ці былі нейкія скрынкі з напоямі беларускімі?»
Бамбіза: «Не, я ня бачыла, мяне гэта не цікавіла».
Варламаў: «Ці была магчымасьць у беларускіх дызайнэраў займець партнэрства са швэдамі? Падыходзілі да іх? Візытоўкі бралі?»
Бамбіза: «Так, я сама раздавала візытоўкі».
Варламаў: «Якая была мэта паездкі? Гэта былі мае асабістыя калекцыі?»
Бамбіза: «Не, гэта былі калекцыі беларускіх дызайнэраў».
З дапамогай Варламава сьведка згадвае паказы ў Аўстрыі.
Варламаў: «Ці вы ведалі, што ўсё абсталяваньне каштавала грошай?»
Бамбіза: «Так, я гэта разумела».
Варламаў: «Вы ведалі, што на гэта ня выдзелена грошай?»
Бамбіза: «Не, ня ведала».
Варламаў: «Вы былі ўсім забясьпечаныя падчас паказу?»
Бамбіза: «Так, усё было, за кулісамі была ежа, вада».
Варламаў: «Ці вы давалі мне калі-небудзь грошы, дакумэнты?»
Бамбіза: «Не».
Варламаў: «Ці вы бачылі мяне на занятках?»
Бамбіза: «Так, бачыла».
Варламаў: «Маё працоўнае месца — гэта стол чыноўніка ці сцэна і подыюм?»
Бамбіза: «Сцэна».
Варламаў: «Вы помніце, каб мае калекцыі паказваліся?»
Бамбіза: «Не».
Варламаў: «Я калі-небудзь прыніжаў дызайнэраў, што яны нічога ня ўмеюць і на паклон хай не выходзяць?»
Бамбіза: «Не, такога не было».
Пракурор: «Вы Варламава ў ходзе паездкі ўспрымалі як каго: як шараговага члена дэлегацыі ці як кіраўніка дэлегацыі?
Бамбіза: «Мастацкага кіраўніка».
Пракурор: «А хто быў старшым групы беларускай дэлегацыі?»
Бамбіза: «Мне ніхто не казаў, хто там галоўны, а хто не. Ехала група».
Пракурор: «Хто прымаў канчатковыя рашэньні?»
Бамбіза: «Мастацкія — Варламаў, зь іншымі пытаньнямі можна было падыходзіць да Алены».
11.40 Варламаў трымаецца добра, актыўна задае пытаньні, але час ад часу ўстае, відаць, яму цяжка сядзець.
11.25 Працэс пачаўся. Запрошаная пацярпелая Натальля Сворак.
У 2008 годзе яна як цырульніца езьдзіла ў Швэцыю.
Кажа, што выдаткі на праезд яна не аплачвала.
Абвінавачаньне пытаецца: ці былі падчас паездкі фуршэты?
Пацярпелая адказвае, што так, былі, яна на іх прысутнічала.
Хто іх арганізоўваў, ня ведае. Былі таксама экскурсійныя паездкі.
Абвінавачваньне пытаецца, ці ведала яна, што на яе былі выдзеленыя сутачныя.
Пацярпелая адказвае — не, ня ведала, фінансавых дакумэнтаў не падпісвала.
Адвакат запытаўся: ці памятае яна, каму аддавала дакумэнты, зьвязаныя з паездкай?
Сворак кажа: супрацоўніцы агенцтва па імені Алена.
Наяўных грошай Сворак Варламаву не перадавала.
На пытаньне адваката, ці мае яна фінансавыя або маральныя прэтэнзіі да Варламава, Сворак адказвае: не.
Варламаў пытаецца: ці перадавала яна яму нейкія паперы, грошы, дакумэнты?
Сворак адказвае — не.
Варламаў пытаецца: ці ведае яна, ці былі выдзеленыя на яе паездку грошы?
Сворак адказвае — не, ня ведаю.
Варламаў: «Ці прэпараты для вашай цырульніцкай працы былі аплочаныя вамі?»
Сворак: «Не, іх давалі падчас паказаў, сваіх грошай я ня траціла».
Варламаў: «Якая была мэта паездкі?»
Сворак: «Паказы калекцый маладых дызайнэраў».
Варламаў: «Вы ведалі пра колькасьць паказаў?»
Сворак: «Так, непрадбачаных паказаў не было».
Варламаў: «Ці было пытаньне, што каб адбыўся паказ, трэба заплаціць свае асабістыя грошы? Вы б пайшлі на гэта?»
Сворак: «Не, я б не пагадзілася».
Варламаў: «Я чыноўнік?»
Сворак: «Не, я б так не сказала».
Варламаў: «Вы калі-небудзь бачылі мяне зь дзелавымі паперамі?»
Сворак: «Не, я вас бачыла з мадэлямі».
Варламаў: «Вам мусілі выплаціць 240 эўра сутачных. Калі абвінавачанага прызнаюць вінаватым, вы хочаце, каб вам былі выплачаныя гэтыя грошы?»
Сворак: «Не, я ведала, што нічога не атрымаю, і нічога мне ня трэба. Мне гэтыя грошы непатрэбныя».
11.05 Паседжаньне яшчэ не пачалося. На суд прыйшлі пяць пацярпелых, а таксама дзьве сястры Варламава.
Саша Варламаў прызнаў сваю віну толькі ў нясплаце падаткаў.
У справе праходзяць 300 пацярпелых. На мінулых паседжаньнях суд заслухаў каля 20 зь іх. Амаль усе дапытаныя адмовіліся ад прэтэнзіяў да Варламава.
Пацярпелыя кажуць, што на іх ціснулі сьледчыя.
Былога кіраўніка фэстывалю «Млын моды» абвінавацілі, між іншага, у крадзяжы ў вялікім памеры праз злоўжываньне службовым становішчам.
На мінулых паседжаньнях Варламаў часткова прызнаў віну — ён ня сплачваў падаткі.
Сьведкамі і пацярпелымі ў справе праходзяць 800 чалавек.
Варламаў быў арыштаваны ў траўні 2011 году і з таго часу ўтрымліваецца пад вартай.
Судзьдзя — Надзея Навіцкая
Адвакат — Павал Піваварчык
Адзін з пракурораў — Антон Загароўскі — той самы, які прадстаўляў бок абвінавачаньня ў працэсе над былым кандыдатам у прэзыдэнты Андрэем Саньнікавым.
Першы дзень: Саша Варламаў — на месцы Канавалава-Кавалёва
Другі дзень: Варламава перавялі з «залі сьмяротнікаў»
Дзень трэці: Скрыні шампанскага, «Белавескай», ікры і беларускага хлеба
Дзень чацьверты: Варламаў прызнаў сваю віну, што не сплаціў падаткі
Дзень пяты: Працэс Варламава: сьведкі кажуць пра ціск з боку сьледчых
Дзень шосты: Мадэлі адмаўляюцца ад статусу пацярпелых
16.20 Сьведка Быліна, педагог-псыхоляг сярэдняй школы.
У 2007 годзе суправаджала дачку паездку Швэцыю. Плаціла ад 200 да 400 эўра за свой удзел у паездцы. Дачка навучалася на трохмесячных курсах, за гэта каля 100 тысяч
У паездцы дачка харчавалася за кошт арганізатараў. Пра тое, што на яе дачку выдзяляліся сутачныя, яна ня ведае. Падпісвала дакумэнты за грошы, якія нібыта былі выдзеленыя на дзіця.
Пракурор: «Вам належалася сума 444 эўра 200 эўра, гэта значная для вас сума?»
Сьведка: «Так».
Пракурор: «Вы хочаце, каб вам кампэнсавалі гэтыя грошы?»
Сьведка: «Не».
Пракурор: «Вы лічыце, што вам нанесеная матэрыяльная шкода?»
Сьведка: «Не».
Пракурор зьвяртае ўвагу, што падчас сьледзтва пацярпелая сьцьвярджала, што была нанесеная шкода. Сьведка тлумачыць гэты допытамі. Аднак псыхалягічны ціск адмаўляе.
Адвакат: «Сьледчы пераконваў вас у тым, што вы зьяўляецеся пацярпелай?»
Сьведка: «Так».
Адвакат: «Вы насамрэч сябе адчуваеце пацярпелай?»
Сьведка: «Не».
Адвакат: «Вам вядома, куды былі патрачаныя вашыя сутачныя?»
Сьведка: «Не».
Варламаў: «Вы мне асабіста давалі нейкія грошы, паперы?"
Сьведка: «Не».
Усім сьведкам Варламаў задае шэраг аднолькавых пытаньняў:
«Яны адчувалі патрэбу ў чымсьці падчас паездак?» — Усе сьведкі адказваць адмоўна.
«Перадавалі яму асабіста грошы, паперы?» — Усе сьведкі адказваюць адмоўна.
Апошняе пытаньне Варламава: месца — гэта месца за сталом чыноўніка сцэна закулісьсе? — Усе сьведкі адказваюць, што Варламаў — гэта мастацкі кіраўнік праекту, аўтар, творца не займаўся арганізацыйнымі пытаньнямі паездках.
16.00 Наступная сьведка вымаўляе сваё прозьвішча неразборліва. Яна працуе загадчыцай аддзелу Цэнтру мастацкай творчасьці дзяцей моладзі.
Неаднаразова езьдзіла замежныя паездкі якасьці дызайнэра з 2007 году.
Пракурор: «ведаеце, кім аплачвалася паездка?»
Сьведка: «Паводле каталёгу „Млын моды“ ведаю, што арганізатарам зьяўляецца БДУ».
Пракурор: «Ведаеце, што на вас выдзяляліся сутачныя?»
Сьведка: «Паміж сабою абмяркоўвалі, але калі даведаліся, я ня памятаю».
Пракурор: «Атрымлівалі вы грошы?»
Сьведка: «Не».
Сьведка расьпісвалася двух фінансавых дакумэнтах.
Харчаваньне паездках сьведку не цікавіла. У Швэцыі харчаваліся самастойна. Беларускіх прадуктаў, напояў ня памятае.
Згадвае калекцыю «Сапраўднае дэфіле» — гэта калекцыя для віп-пэрсонаў краіны. У знак удзячнасьці паехалі Швэцыю на тыдзень моды. Хто аплачваў паездку, ня ведае. Падчас паездкі швэд перадаў грошы.
Сьведка выкладала ў школе моды, атрымлівала за гэта грошы, расьпісвалася ў ведамасьці. Пракурор пытаецца, ці кантралявала сьведка наведвальнасьць навучэнцаў аплату навучаньня. Сьведка кажа, што гэта не было ў яе кампэтэнцыі.
Пракурор: «Сума сутачных, якія вам ня выдалі, яна для вас значная?» (Каля 700 эўра)
Сьведка: «Аб’ектыўна — так».
Пракурор: «Вы хочаце, каб гэтыя грошы вам вярнулі?»
Сьведка: «Не, ня трэба».
Пракурор: «На той момант вам была нанесеная шкода?»
Сьведка: «Можа. Не магу сьцьвярджаць».
Адвакат: «Вы ведалі пра выдаткі, якія нясуць арганізатары па правядзеньні паказаў?»
Сьведка: «Мы ня ведалі, але меркавалі, што нешта такое было на вельмі высокім узроўні. Нават лінолеум на подыюм паслаць — гэта выдаткі».
Хто гэтыя выдаткі сплачваў, сьведка ня ведае. Пра выдаткі самога Варламава таксама нічога ня ведае. Лічыць, што гэта павінна ведаць бухгальтэрыя БДУ.
Сьведка: «З боку арганізатараў было правільна, каб ніхто нічога ня ведаў. Я з 2005 году ежджу, са сьвятлом, з гукам — ні з чым не было праблемаў».
На пытаньне адваката, ці паездка 2005 году і пазьнейшыя адрозьніваліся, сьведка адказвае, што паездкі рабіліся лепш. «Кожная паездка — гэта як сьвята».
Адвакат: «Вы гатовыя былі на той момант адмовіцца ад выдзеленых вам грошай дзеля правядзеньня паказу?»
Сьведка: «Вядома, з задавальненьнем. нават калі б трэба было заплаціць, заплаціла б».
Па словах сьведкі, падчас праекту Варламаў пазыцыянаваў сябе як мастацкі аўтар праекту.
Варламаў: «Прашу вас згадаць 2010 год, паездку Стакгольм. Вы ведаеце, удзел у тыдні моды аплачваецца?»
Сьведка: «Вядома, нават білеты дорага каштуюць».
Варламаў: «Вам трэба было за нешта плаціць?"
Сьведка: «Не. Нам нават яшчэ грошай далі».
Варламаў: «А хто за гэта плаціў?»
Сьведка: «Арганізатары, думаю».
Варламаў: «Вы думаеце, што БДУ заплаціў за гэтую паездку?»
Сьведка: «Я ня ведаю. Але мы атрымалі як удзельнікі «Млына моды».
Варламаў: «У пяць паездак з 14 прад’яўленых не былі выдзеленыя грошы на пражываньне, вы гэтыя паездкі жылі на вуліцы?»
Сьведка: «Не, вядома».
Варламаў: «У некалькіх паездках не былі зусім выдзеленыя грошы. За кошт яны адбываліся?»
Сьведка: «Я ня ведаю».
Сьведка адмоўна адказвае на пытаньні Варламава, ці ёсьць у Менску крама Сашы Варламава, ці прадаецца адзеньне пад гэтай маркай. Сьведка пацьвярджае, што ў паездках рэклямаваўся менавіта «Млын моды».
Варламаў: «Калі б мы прыехалі Бэрлін правялі паказ без галерэі „Лафает“, да нас бы прыйшлі?»
Сьведка: «Не, канечне».
Варламаў: «Хто каму плаціў за паказ: мы галерэі „Лафает“ ці яна нам?»
Сьведка: «Канечне, мы».
15.25 Наступная сьведка. Прозьвішча вымавіла неразборліва. Працуе прадавачкай у гандлёвым цэнтры.
Суправаджала дачку ў замежных паездках за мяжу.
Дачка навучалася на курсах, якія каштавалі каля 120 тысяч у месяц, ніякіх рахункаў за аплату не атрымлівала. Пазьней пасьля кастынгу трапіла ў паездкі.
Сьведка перадавала грошы за паездку ў Швэцыю — каля 290–300 эўра. Кажа, што разумела гэта як аплату за свае выдаткі, бо яна не ўваходзіла ў склад групы, а суправаджала дачку. Ніякіх дакумэнтаў яна не афармляла, а толькі аформіла анкету на візу.
Пасьля перад паездкай у Бэрлін перадавала яшчэ каля 300 эўра. Сьняданкі ўваходзілі ў кошт пражываньня, а далей харчаваліся самі.
Падчас другой паездкі ў Швэцыю таксама перадала каля 300 эўра. Пракурор робіць заўвагу: падчас сьледзтва сьведка называла суму 400 эўра.
Падчас паездкі ў Аўстрыю і Чэхію таксама перадавала грошы — каля 300 эўра.
Суму грошай агучвала супрацоўніца Алена Ўладзімераўна, грошы прыносілі ў офіс, ніякіх папер не падпісвалі.
Пракурор: «Ці вы ведалі, што на вашае імя зь дзяржаўнага бюджэту выдзеленыя грошы і іх агульная сума на вас больш за 1095 эўра, а 1097 эўра — на вашую дачку? Вы атрымлівалі гэтыя грошы?»
Сьведка: «Не, ня ведала і не атрымлівала».
Пракурор: «Вы расьпісваліся ў фінансавых дакумэнтах?»
Сьведка: «Так, у самым канцы за нешта расьпісвалася, але ня ведаю, за што».
Пракурор: «Апошняя паездка была там, дзе паказ у „Мэрсэдэс-цэнтры“ быў?»
Сьведка: «Перад самай паездкай нам раздалі раздрукоўку, што нас чакае: дзе жыць, дзе паказы, час».
Пракурор: «Усе паказы адбыліся?»
Сьведка: «Заўжды было так, як заплянавана».
Пракурор: «Што тычыцца паказу ў „Мэрсэдэс-цэнтры“, ці быў у вас сход?»
Сьведка: «Ня памятаю. У Бэльгіі было дастаткова сходу, каб усе зразумелі сытуацыю».
Пракурор: «Што за сход, патлумачце?»
Сьведка: «Я зь дзіцём, я не ўнікаю ў гэтыя пытаньні. У Бэльгіі Аляксандар Леанідавіч паказаў дакумэнт і сказаў: выдзеленыя такія грошы для вас. Калі хочаце, бярыце. Але тады паказ зрываецца».
Пракурор: «То бок вы фактычна аплачвалі паказ. Вы прысутнічалі пры гэтым паказе?»
Сьведка: «Так, з дачкой».
Пракурор: «Быў там ліст, падпісвалі вы яго?»
Сьведка: «Не, не падпісвала».
Пракурор: «Ці цікавіўся ў вас нехта, ці вы падпісалі?»
Сьведка: «Так проста паміж мамамі размаўлялі».
Пракурор: «Вы перадавалі грошы за сябе, ці ведалі вы, што страхоўка і праезд аплочаныя БДУ?»
Сьведка: «Не».
Пракурор: «Вам на дадзены момант ня выплацілі грошы 1095 эўра і каля 2 млн рублёў, а вашай дачцэ — 1097 эўра і каля 3 мільёнаў рублёў, а таксама вы перадалі Варламаву каля 2 700 эўра. Вы хочаце, каб вам іх вярнулі?»
Сьведка: «Не».
Пракурор: «Гэтая сума для вас істотная?»
Сьведка: «Не».
Адвакат: «Вы казалі, што вашая дачка праходзіла навучаньне. Адкуль вы даведаліся пра курсы?»
Сьведка: «Рэкляма па тэлевізары. „Млын моды“ праводзіць набор».
Адвакат: «Гэтая рэкляма нейкім чынам уводзіла вас у зман?»
Сьведка: «Не».
Адвакат: «Як вы ўспрымалі Варламава?»
Сьведка: «Як выкладчыка. Для Соні ён настаўнік, прычым першы. Яна да яго трапіла зь дзіцячага садку».
Адвакат: «Ад каго вы даведаліся, што вашая дачка можа трапіць на паказы за мяжу?»
Сьведка: «Алена Ўладзімераўна, кіраўнік».
Адвакат: «Ад каго вы даведваліся, якую суму вам трэба ўносіць?»
Сьведка: «Ад Алены Ўладзімераўны».
Адвакат: «Ці былі агульныя сходы, дзе ўсім разам казалі, колькі грошай?»
Сьведка: «Па-рознаму было, дзіцячая група — гэта 5 чалавек».
Адвакат: «Сума была аднолькавая для ўсіх?»
Сьведка: «Мне здаецца, так».
Адвакат: «Пра сутачныя вы ня ведалі, а ці павінны былі б вам налічацца сутачныя, калі вы ня ўдзельнік фэстывалю?»
Сьведка: «Мне ўвогуле ніхто нічога ня вінен. Я ня ўдзельнік, я проста суправаджаю сваю дачку».
Адвакат: «Вы лічыце падманам тое, што вашыя грошы былі патрачаныя на арганізацыю паказаў?»
Сьведка: «Не».
Адвакат: «Вам было вядома, хто і за якія сродкі арганізуе паездкі?»
Сьведка: «Не».
Варламаў: «Калі вашая дачка займалася, вы мне асабіста нейкія грошы ці дакумэнты перадавалі?»
Сьведка: «Не».
Варламаў: «У абвінавачаньні ў мяне: нанёс матэрыяльную, маральную шкоду БДУ і краіне. Якую шкоду я нанёс?»
Сьведка: «Я нават не разумею, якую шкоду».
Варламаў: «Які быў удзел ліцэя? БДУ?»
Сьведка: «Як на мяне, дык іх не было».
Варламаў: «Ніхто з супрацоўнікаў не прыходзіў?»
Сьведка: «А чаго ім прыходзіць?»
Варламаў: «А БДУ?»
Сьведка: «А БДУ — гэта дзьверы, у якія мы да вас уваходзілі».
Варламаў: «Як вы думаеце, краіна страціла нешта?»
Сьведка: «Быў вельмі добры праект, дзе яго ўзяць? А цяпер гэтага няма».
Варламаў: «Скажыце, калі ласка, тое, што вашу дачку выбрала галерэя „Лафает“, — гэта пакараньне ці пахвала?»
Сьведка: «Гэта было вельмі добра».
Варламаў: «Колькі трэба было заплаціць, каб яе выбралі?»
Сьведка: «Я ня ведаю».
Пракурор зачытвае матэрыялы справы. У іх сьведка сьцьвярджала, што ў яе былі падазрэньні, што на іхнюю паездку выдзеленыя грошы. Апроч таго, агучваюцца паказаньні сьведкі, якія тычацца арганізацыі паказу ў «Мэрсэдэс-цэнтры» ў Бэрліне. Таксама падчас сьледзтва сьведка сьцьвярджала, што лічыць, што ёй была нанесеная маральная і матэрыяльная шкода, а таксама ў дачыненьні да яе быў падман.
Пракурор: «Вам нанесеная матэрыяльная шкода?»
Сьведка: «Не, не нанесеная. Мяне дапытвалі чатыры дні, хацелася дахаты, напэўна».
Пракурор: «Як успрымалі Варламава ў паездках?»
Сьведка: «Як аўтара праекту. Кожны гузік і кішэня праходзілі празь яго».
Пракурор: «Ён езьдзіў як аўтар праекту ці як дызайнэр са сваімі калекцыямі?»
Сьведка: «Ён не дызайнэр. Езьдзіў як аўтар праекту».
Судзьдзя пытаецца, ці ў рэкляме пра курсы дэфіле была абвестка пра аплату. Сьведка адказвае адмоўна, пра аплату яна даведалася, калі прыйшлі на арганізацыйны сход. Якая арганізацыя выдала сэртыфікат яе дачцэ пра сканчэньне курсаў, яна ня памятае.
Судзьдзя пытаецца, ці ведае сьведка, дзе і кім былі набытыя беларускія прадукты, якія выкарыстоўваліся на фуршэтах. Сьведка ня ведае.
Адвакат пытаецца, ці дачка сьведкі пасьля трохмесячных курсаў атрымлівала далей навучаньне. Сьведка кажа: увесь час, з 2007 да 2010 году. Гэтае навучаньне адбывалася бясплатна.
Адвакат: «Асабіста для вас важней атрымаць сутачныя ці правесьці паказ?»
Сьведка: «Пэўна ж, паказ. Дзеля гэтага ўсё і было».
Адвакат: «Вам казалі перад паездкамі, што грошай на сутачныя няма?»
Сьведка: «Не».
Адвакат: «Вы лічыце падманам інфармацыю пра тое, што сутачныя былі патрачаныя на арганізацыю паказаў?»
Сьведка: «Я лічу, што гэтыя грошы былі патрачаныя на паказы».
Судзьдзя: «У вас была магчымасьць вырашыць, на што патраціць сутачныя?»
Сьведка: «Такой размовы ніколі не было».
14.40 Працэс аднавіўся. Працягваецца допыт пацярпелых
Сьведка Шык, беспрацоўная. Двойчы ўдзельнічала ў фэстывалі «Млын моды» як мадэльер, езьдзіла ў Швэцыю ў 2008 годзе.
Пракурор: «Ці вы ведалі, за чые грошы аплачвалася паездка?»
Сьведка: «Не».
Пракурор: «Ці вы ведалі, што вам належацца сутачныя?»
Сьведка: «Не».
Фінансавых дакумэнтаў таксама не падпісвала. У Швэцыі пражывалі ў кемпінгах, харчаваліся за свой кошт. Пасьля аднаго з паказаў быў фуршэт, аднак ці былі там беларускія прадукты, ня памятае. У размовах казалі, што фуршэт арганізаваны бокам, які прымае.
Пракурор: «Вы не атрымалі 240 эўра, якія вам належацца як сутачныя. Вы хочаце, каб вам вярнулі гэтыя грошы?»
Сьведка: «Не».
Пракурор: «Вы падчас сьледзтва казалі, што вы лічыце, што вам нанесена маральная і фінансавая шкода. Лічыце сябе пацярпелай?»
Сьведка: «Не, не лічу».
Адвакат :«Як даведаліся пра «Млын моды»?
Сьведка: «У студэнцкім асяродзьдзі».
Адвакат: «Вы сказалі, што ня лічыце сябе пацярпелай, чаму?»
Сьведка: «Я пра гэтыя грошы ня ведала, не лічу гэтыя грошы сваімі, таму і пацярпелай сябе не лічу».
Адвакат: «Што для вас было важней: атрымаць сутачныя ці правесьці паказ?»
Сьведка: «Важней паказ. Калі б мне прапанавалі добраахвотна гэтыя грошы аддаць на паказ, я б пагадзілася».
Адвакат: «Варламаў ці іншыя казалі, што сутачных увогуле няма?»
Сьведка: «Не, такой інфармацыі няма».
Варламаў: «Вы ведалі, што на вашае пражываньне былі выдзеленыя грошы? Вы ведалі, хто яго аплаціў?»
Сьведка: "Не, я ня ведала«.
Варламаў: «Вы на паклон выходзілі? Вашае імя называлі?»
Сьведка: «Так».
Варламаў: «Якая мэта паездкі? Рэкляма мяне?»
Сьведка: «Не, гэта абмен міжнародным досьведам, паказ беларускіх дызайнэраў».
Варламаў: «Вы можаце як дызайнэр сказаць — у паказе павінны ўдзельнічаць дзеці і падлеткі рознага ўзросту і полу ці аднаго?»
Сьведка: «Я езьдзіла зь дзьвюма калекцыямі: дзіцячай і падлеткавай. Дзеці падлеткавую калекцыю ня могуць паказваць».
Варламаў: «Значыць, ёсьць неабходнасьць, каб былі ў паездках дзеці рознага ўзросту і рознага полу?»
Сьведка: «Так, для дызайнэра — так».
Варламаў: «То бок уключэньне ў склад дэлегацыі паўнавартаснай колькасьці мадэляў абгрунтавана?»
Сьведка: «Так».
Варламаў: «Ці нанесена маральная шкода БДУ?»
Сьведка: «Не, мы ня ганьбілі БДУ ніякім чынам. Я яе ня бачу».
Варламаў: «Агенцтва Сашы Варламава рэклямавалася падчас паказаў?»
Сьведка: «Не, я такога ня памятаю».
Пракурор зачытвае паказаньні сьведкі падчас сьледзтва: «Я лічу, што мяне падманулі, мае законныя правы былі парушаныя, бо ня выдзеленыя належныя грошы на харчаваньне. Лічу, што мне была нанесеная фінансавая шкода. 240 эўра, якія належацца мне паводле сутачных, для мяне значная сума, але я ня буду падаваць пазоў, бо ў мяне засталося добрае ўражаньне ад паездкі».
Сьведка пацьвярджае, што давала такія паказаньні, але яшчэ раз паўтарае, што гэтыя грошы аддала б на паказ.
Пракурор: «У паездках як вы ўспрымалі Варламава?»
Сьведка: «Як куратара, як твар дэлегацыі».
Пракурор: «На якой падставе вы рабілі такія высновы?»
Сьведка: «Для мяне ён мастацкі арганізатар фэстывалю „Млын моды“. Раз мы едзем, то ён і прадстаўнік нашай дэлегацыі».
Пракурор Варламаву: «Вы рэгулярна пытаецеся ў пацярпелых, ці нанесеная маральныя шкода БДУ? Гэта ў выніку паказаў у рамках міжнародных паездак? Але вас у гэтым не вінавацяць. У маральнай шкодзе вас вінавацяць у сувязі з крадзяжом?
Варламаў раіцца з адвакатам, і той лічыць, што на гэтае пытаньне можна не адказваць.
Пракурор: «Як вы расцэньваеце той факт, што вам не паведамлялі пра сутачныя: гэта падман ці прыхоўваньне інфармацыі?»
Сьведка: «Хутчэй прыхоўваньне».
Пракурор: «А тое, што гэтыя грошы пайшлі на паказы, гэта падман?»
Сьведка: «Я не магу расцэньваць як падман, бо ў мяне няма падставаў ня верыць, што гэтыя грошы не пайшлі на паказы».
Судзьдзя: «Гэтымі сутачнымі распарадзіліся іншыя асобы, якім вы не давалі ніякіх даручэньняў. Як вы гэта расцэньваеце?»
Сьведка: «Значыць, была неабходнасьць, каб я паехала і магла паказаць сваю калекцыю».
Судзьдзя: «Ня лічыце падманам?»
Сьведка: «Не лічу».
Судзьдзя: «А чаму падчас сьледзтва лічылі?»
Сьведка: «Вельмі цяжка трактаваць гэтыя паняткі. Паводле лёгікі, гэта можа быць падман. Але я для сябе гэта не лічу падманам: я зьезьдзіла ў паездку, атрымала магчымасьць паказаць сябе, атрымала досьвед. Я не лічу сябе пацярпелай і не хачу, каб мне кампэнсавалі шкоду».
13.20 Перапынак да 14.00
12.35 Сьведка Леднева, дызайнэр мяккай цацкі.
Удзельнічала ў праекце «Млын моды», езьдзіла ў Бэльгію, Нямеччыну, Швэцыю.
Пракурор: «Ці вы несьлі выдаткі ў паездках?»
Сьведка: «Толькі тое, што для асабістага карыстаньня».
Пракурор: «Як было арганізаванае харчаваньне?»
Сьведка: «Па-рознаму. Сьняданкі, ежа падчас паказаў».
Пракурор: «Ці вы ведалі, што на вас выдзеленыя сутачныя?»
Сьведка: «Не».
Пракурор: «Вам паказвалі фінансавыя дакумэнты падчас сьледзтва, подпіс быў ваш?»
Сьведка: «Мне падаецца, не. Але нейкія подпісы я ня ведаю, ці мае».
Пракурор: «Ці вашыя калекцыі паказвалі цалкам? Заўжды?»
Сьведка: «Я заўжды выходзіла на паклон. Заўжды паказваліся, але ня памятаю, ці былі яны цалкам выкарыстаныя».
Адвакат: «Ці вы ведалі пра выдаткі, якія нясе беларускі бок?»
Сьведка: «Я не цікаўная ў фінансавых пытаньнях. Мне падабалася, што мяне гэта ніяк не датычыць».
Адвакат: «Ці былі фуршэты?»
Сьведка: «Так, я ўдзельнічала».
Адвакат: «Вы ведаеце, на якія сродкі?»
Сьведка: «Ніколі не цікавілася».
Адвакат: «Як даведаліся пра праект?»
Сьведка: «З вуснаў у вусны гэта перадавалася».
Адвакат: «Якая была мэта гэтых паездак, на ваш погляд?»
Сьведка: «Я думаю, што гэта было найперш культурнае прадстаўніцтва краіны. Што мы ёсьць, мы прыдумляем. Усё гэта пра дызайн адзеньня».
Адвакат: «Якія вынікі паказаў?»
Сьведка: «Я сутыкнулася зь дзяўчынай, якая вучылася на міжнародных стасунках і праходзіла практыку ў Швэцыі. Калі яна туды прыехала, яна зьдзівілася, што ёй сказалі: мы вас ведаем, вы да нас прывозіце паказы мод. Думаю, гэта цудоўнае дасягненьне».
Адвакат: «Ці падрываюць гэтыя паездкі імідж БДУ, імідж краіны?»
Сьведка: «Не магу нават уявіць, якім чынам».
Адвакат: «Ці маеце прэтэнзіі да Варламава? Пацярпелай сябе адчуваеце?»
Сьведка: «Не» (на абодва пытаньні).
Варламаў: «Вы былі ў Швэцыі?»
Сьведка: «На „Фрэш-фіш“. Я думаю, што месца нашае было „гасьцявое“. Там былі дызайнэры з прафэсійнай адукацыяй. А мы былі ўжо „эталёнамі“. Мы выглядалі вельмі годна. Усе адзначалі ўзровень нашых манэкеншчыкаў. Мы былі на сур’ёзным узроўні».
Варламаў: «Вы былі забясьпечаныя сцэнай, сьвятлом, гукам...»
Сьведка: «Так, усё было арганізавана».
Варламаў: «Ці я паказваў сваю калекцыю?»
Сьведка: «Не».
Варламаў: «Я выходзіў адзін на сцэну?»
Сьведка: «Не, толькі ў кампаніі з дызайнэрамі».
Варламаў: «Вы ведалі, што на восеньскія паездкі 2008 году бюджэт увогуле не выдзяляў грошы?»
Сьведка: «Не, ня ведаю».
Варламаў: «Хто за іх плаціў?»
Сьведка: «Я ня ведаю, я была ўсім забясьпечаная».
Пракурор: «Ці вы атрымлівалі ў касе БДУ грошы?
Сьведка: «Аднойчы было».
Пракурор: «Хто вам паведаміў, што трэба туды зьвярнуцца?»
Сьведка: «Ня памятаю, можа, Алена Аляксандраўна Запёкіна. Я паехала, забрала грошы. Нам сказалі, што гэта нейкі пераразьлік за сутачныя. Прыкладна так».
Пракурор: «У гэты момант вы зразумелі, што вам належацца сутачныя?»
Сьведка: «Так, але да гэтага нас выклікалі ў міліцыю і там усё патлумачылі».
Пракурор: «Калі гэта было?
Сьведка: «Я ня памятаю».
Пракурор: «Мог гэта быць сьнежань 2010 году?»
Сьведка: «Думаю, так».
Варламаў: «Калі вы рабілі прымеркі сваіх дзіцячых калекцый?»
Сьведка: «У ліцэі».
Варламаў: «То бок дзеці здымаліся з заняткаў і ішлі на прымеркі?»
Сьведка: «Так».
Варламаў: «Апошні раз у Бэльгію вы выехалі са мной ці безь мяне?»
Сьведка: «Бяз вас».
Варламаў: «Вы памятаеце сход? Як ён праходзіў?»
Сьведка: «Напружана. Вы тлумачылі нам, што адбылося. Вы прапаноўвалі ўсім ахвотным падыйсьці і атрымаць сутачныя, але тады ня будзе паказу».
Варламаў: «І якая была рэакцыя?»
Сьведка: «Усе былі зацікаўленыя ў паказе. Ніводзін чалавек не падняў рукі».
Варламаў: «Як вы патлумачыце сытуацыю зь лістом?»
Сьведка: «Мы хацелі, дызайнэры, неяк вам дапамагчы. Некалькі чалавек падпісалі ліст і перадалі яго».
Варламаў: «Я ціснуў неяк, каб ліст напісалі ці падпісалі?»
Сьведка: «Не, ніякага ціску не было».
Варламаў: «Вы ня ў курсе, хто расплачваўся, адкуль грошы?»
Сьведка: «Не, ня ведаю».
Пракурор: «Якім чынам гэты сьпіс падпісваўся? Ён хадзіў па руках, ляжаў недзе?»
Сьведка: «Ён ляжаў на стале, хто жадаў, мог падыйсьці і падпісаць. Я нават думаю, што частка магла не падпісацца проста таму, што часу не хапіла».
Варламаў: «Вы можаце згадаць сытуацыю з грашыма, якія апынуліся на стале?»
Сьведка: «Ня памятаю такога».
Варламаў: «Як вы лічыце, гэты паказ быў арганізаваны „Мэрсэдэс“, галерэяй „Лафает“, „Млынам моды“, немцамі ці нейкай трэцяй арганізацыяй?»
Сьведка: «Як я разумею паводле размовы ў гатэлі ў Брусэлі, ён цалкам альбо часткова ішоў за наш кошт».
Варламаў: «Як вы ацэньваеце паказ у галерэі „Лафает“ — гэта плюс ці мінус для нас?»
Сьведка: «Не магу сказаць. Для таго боку, чыё адзеньне паказвалі, было здорава».
Варламаў: «Калі б не было галерэі „Лафает“, пайшлі б людзі на нас глядзець?»
Сьведка: «Думаю, што трэба была б дарагая рэкляма».
Варламаў: «Скажыце, узровень „Млына моды“ адпавядае „Мэрсэдэс“, галерэі „Лафает“?»
Сьведка: «Не, гэта навучальны праект».
Варламаў: «Вы ведаеце сытуацыі, калі навучэнцы плацяць за тое, каб быць з тымі, хто вышэй?»
Сьведка: «Калі меркаваць па нашым тэлевізары, гэта асноўны спосаб».
Варламаў: «Гэта раскрутка?»
Сьведка: «Так».
Судзьдзя да сьведкі: «Вам вядома, што ў паездку езьдзіла болей людзей, чым заплянавана?»
Сьведка: «Не».
Судзьдзя агалошвае супярэчнасьці паміж паказаньнямі сьведкі ў судзе і падчас сьледзтва.
Падчас сьледзтва сьведка казала, што Варламаў тлумачыў у паездцы, што сутачныя ідуць на арганізацыю паказаў, таму што бюджэт усяго не прадугледжвае.
Пракурор: «Вы падчас сьледзтва казалі, што гэтыя сутачныя ідуць на аплату паездак тых асобаў, якія звыш 50 чалавек паехалі, якія прадугледжаныя сьпісам?»
Сьведка: «Так, падчас сьледзтва я так казала».
Адвакат: «Вы сказалі, што ня ведалі, што вам належаць сутачныя?»
Сьведка: «Так. Да апошняй паездкі. Калі ўжо сьледчы нам сказаў».
Сьведка: «Сама паездка мне была важнейшая, чым сутачныя».
Адвакат: «Вам казалі калі-небудзь, што на вашае харчаваньне за межамі няма грошай ці яны ўвогуле не выдзяляюцца?»
Сьведка: «Не, ніколі».
Судзьдзя: «Вы лічыце, што інфармацыя пра сутачныя, якую да вас не давялі, гэта не падман?»
Сьведка (доўга маўчыць): «Я не лічу сябе падманутай у дадзенай сытуацыі. Тое, што мне не паведамілі, гэта няправільна. Але падманутай я сябе не лічу. Калі б мне сказалі: на вас грошай ня выдзелілі, то быў бы падман. А мне проста не давялі гэтую інфармацыю да ведама».
Варламаў: «Калі б вам сказалі, што грошы выдзеленыя, але яны патрэбныя на арганізацыю паказаў, вы б пагадзіліся?»
Сьведка: «Так».
Варламаў: «А іншыя?»
Сьведка: «Не магу сказаць за іх».
Варламаў: «Я магу распавесьці прычыну таго, чаму не даводзілі? Як вы лічыце, ці гэта прычына, што арганізатары не былі ўпэўненыя ў тым, што ўсе пагодзяцца патраціць гэтыя сутачныя такім чынам? Яны б не пагадзіліся, паказ бы не адбыўся і паездка б не адбылася».
Сьведка: «Напэўна, так».
Судзьдзя: «Ну адкуль вы ведаеце?»
Сьведка: «Я думаю, што, напэўна, так».
12.00 Сьведка Войнава, выкладае ў каледжы кравецкай вытворчасьці.
Пракурор: «Ці ўдзельнічалі ў праекце „Млын моды“?»
Сьведка: «З 2007-га я і мае навучэнцы ўдзельнічаем рэгулярна. У 2008-м езьдзіла ў Швэцыю, пасьля ў Бэрлін, Брусэль, Аўстрыю. Езьдзіла як аўтар калекцый. У кожнай краіне па некалькі паказаў маіх калекцый было. У Швэцыі пражывалі ў розных месцах: кемпінг, гатэль студэнцкага кшталту. Харчаваньня не было, але нас папярэджвалі, я брала з сабой сухую ежу. Там былі тостэры, халадзільнік, імбрык, можна было ўсім карыстацца. У Бэрліне жылі ў гатэлі ў цэнтры. Там былі сьняданкі. У Брусэлі мы жылі ў шыкоўным гатэлі са сьняданкамі. Былі таксама фуршэты. Былі таксама ў Чэхіі і ў Аўстрыі. У Чэхіі жылі ў гатэлях, у Аўстрыі — ня памятаю. Пра харчаваньне ня памятаю».
Пракурор: «Ці вы ведалі пра сутачныя?»
Сьведка: «Не, ня ведала».
Пракурор: «Вам паказвалі падчас сьледзтва фінансавыя дакумэнты, вы пазналі свой подпіс?»
Сьведка: «Не, я не пазнала».
Пракурор: «Вам павінны былі выплаціць 813 эўра, гэтая сума для вас значная?»
Сьведка: «Не, я не хачу, каб мне іх выплачвалі. Самастойна я не змагла б зрабіць такія экскурсіі па эўрапейскіх краінах. Я рабіла відэаздымку, я цяпер гэта выкарыстоўваю для сваіх студэнтаў. Гэта было афіцыйнае запрашэньне на каледж. Там паведамлялася, што паездка за дзяржаўны кошт».
Пракурор: «Ці была пазначаная колькасьць паказаў?»
Сьведка: «Не».
Пракурор: «Вы ведалі, што паездка аплачваецца за дзяржаўны кошт. Гэтая паездка — заслуга Варламава ці дзяржавы?»
Сьведка: «Падазраю, што гэта заслуга асобы. Калі б не асоба, то нічога б не было».
Адвакат: «Ці маеце прэтэнзіі маральнага ці матэрыяльнага характару да Варламава?»
Сьведка: «Не».
Адвакат: «Ці вы ведалі пра выдаткі, якія нёс Варламаў?»
Сьведка: «Я памятаю экскурсію ў музэй моды ў Антвэрпэн. Была экскурсія па Брусэлі. Я думаю, што плаціў асабіста Аляксандар Леанідавіч».
Адвакат: «Ці вы ведаеце, хто арганізоўваў фуршэты і за якія грошы?»
Сьведка: «Не магу сказаць дакладна, але ў Бэрліне казалі, што сам праект прыняў удзел у арганізацыі фуршэту, то бок беларускі бок».
Адвакат: «Вашае асабістае меркаваньне: паездкі дасягнулі свайго выніку?»
Сьведка: «Так. У Швэцыі падышоў нават беларускі консул і дзякаваў нам, сказаў, што гэта „народная дыпляматыя“. То бок гэта быў унёсак нават у палітычныя справы паміж краінамі».
Адвакат: «Каго прадстаўляў гэты фэстываль?»
Сьведка: «У маім разуменьні гэта быў паказ краіны, пра якую мала хто ведаў. І гэта было на вельмі добрым узроўні».
Адвакат: «Вы адчувалі гонар?»
Сьведка: «Так, вядома».
Варламаў: «Вы працуеце з 2007 году ў каледжы. Ці патрабаваліся каледжу мадэлі?»
Сьведка: «Так, мы заўжды вам званілі і вы нам бясплатна іх давалі. Нашыя навучэнцы прыходзілі ў Агенцтва моды Сашы Варламава і бясплатна займаліся. Ёсьць у іх сэртыфікаты».
Варламаў: «У Швэцыі вы ведалі, што дзяржава мусіць аплачваць жытло?»
Сьведка: «Так, я думала, што так».
Варламаў: «А вы ведаеце, што яно не аплачвалася?»
Сьведка: «Не».
Варламаў: «У вас было жытло?»
Сьведка: «Так».
Варламаў: «Вы ведалі, што дзяржава мусіла аплачваць усё, што трэба было для дызайнэраў?»
Сьведка: «Не».
Варламаў: «У дызайнэраў усё было?»
Сьведка: «Так».
Варламаў: «Хто за гэта плаціў?»
Сьведка: «Падазраю, што праект».
Варламаў: «Ці я займаўся арганізацыйнай працай?»
Сьведка: «Не, толькі творчай».
Варламаў: «Вы ведаеце, што на Аўстрыю і Чэхію не былі выдзеленыя грошы зь бюджэту? Ці можна назваць гэтыя паездкі «за дзяржаўны кошт?»
Судзьдзя: «Здымаю пытаньне, сьведка адказала, што нічога ня ведае пра фінансаваньне».
Варламаў: «Але вы былі ўсім забясьпечаныя?»
Сьведка: «Так, усё было».
Варламаў: «Вы несьлі нейкія выдаткі падчас паказаў?»
Сьведка: «Не, усё было забясьпечана».
Варламаў: «То бок вы ня ведаеце, на што бюджэт выдзяляў грошы і хто плаціў?»
Сьведка: «Мяне зьдзівіла, што вы плацілі за аглядную экскурсію».
Варламаў: «Вы сапраўды ня ведалі, што на гэтыя дзьве паездкі не былі выдзеленыя грошы дзяржавай?»
Сьведка: «Не».
Варламаў: «Ці я ўціскаў беларускіх дызайнэраў?»
Сьведка: «Не, вы спрабавалі ім зрабіць піяр. Была шыкоўная рэкляма. Памятаю плякат паказу. Гэта называлася «Млын моды».
Варламаў: «Ці я вывозіў свае калекцыі?»
Сьведка: «Не. Аднойчы былі нейкія бліскучыя плашчы».
Варламаў: «Гэтая калекцыя перашкодзіла прызнаньню беларускіх дызайнэраў?»
Сьведка: «Не».
Варламаў просіць распавесьці пра праект для студэнтаў «Беларускі лён і бэльгійскія карункі». Судзьдзя пытаецца: навошта гэта?
Варламаў: «Мяне абвінавачваюць, што я спрабаваў свой асабісты аўтарытэт падняць сярод дамоў моды. А гэты праект паміж Бэльгіяй і Беларусьсю, дзе маладыя беларускія дызайнэры атрымалі магчымасьць сябе паказаць.
Сьведка падтрымлівае: «Гэта было карысна для маладых дызайнэраў».
Варламаў: «Ці вы чулі калі-небудзь, каб нашыя мадэлі паказвалі калекцыі чужых замежных аўтараў?»
Сьведка: «Не».
Адвакат: «Вам вядома, што сам фэстываль складаецца зь некалькіх тураў?»
Сьведка: «Так, вядома, з трох тураў» (распавядае падрабязнасьці).
Адвакат: «Ці прымаў Варламаў удзел у гэтых трох турах?»
Сьведка: «Самае непасрэднае, нагрузку нёс псыхалягічную, езьдзіў з намі па ўсіх гарадах».
Адвакат: «Хто фінансаваў, вам вядома?»
Сьведка: «Не, але думаю што дзяржава. Нам дасылалі паперу з просьбай прадставіць калекцыі».
Варламаў: «Вы ведалі, што гэтыя тры туры не аплачваліся ўвогуле?»
Судзьдзя: «Пацярпелая ўжо адказала, яна ня ведае».
11.55 Пацярпелая Бамбіза. Студэнтка тэхналягічнага ўнівэрсытэту.
Прэтэнзіяў да Варламава матэрыяльнага ці маральнага характару ня мае.
Абвінавачаньне: «Ці вы ўдзельнічалі ў праекце „Млын моды“, ці праходзілі курсы па навучаньні?»
Пацярпелая: «Мы праходзілі курсы па адрасе Ўльянаўская, 8. Курсы былі платныя. Колькі каштавалі — ня памятаю. Аплачвалі мае бацькі».
Абвінавачаньне: «Ці былі квіткі за аплату?»
Пацярпелая: «Квіткоў не было. Каля 100 тысяч у месяц плацілі, тры месяцы быў курс. Грошы перадавала Рыме Леанідаўне. Гэта была, напэўна, супрацоўніца».
Абвінавачаньне: «Як склалася вашая кар’ера мадэлі?»
Пацярпелая: «Мяне адабралі пасьля курсаў. Я ўдзельнічала ў паказах „Млын моды“, гэтыя паказы аплачваліся. Два разы былі ў Швэцыі і аднойчы ў Аўстрыі».
Апісвае абставіны першай паездкі ў Швэцыю ў 2008 годзе: жылі ў кемпінгу, харчаваліся за свой кошт. На пытаньне, ці былі фуршэты, ці былі там беларускія харчы і напоі, адказвае, што ня памятае.
У лютым 2009 году ізноў была ў Швэцыі. Былі арганізаваныя бясплатныя сьняданкі. Было 3 паказы беларускіх калекцый. У фуршэтах яна ня ўдзельнічала і ня памятае, ці яны былі.
У Аўстрыі яны пражывалі ў інтэрнатах. Туды, дзе праходзілі паказы, прывозілі ежу. Фуршэтаў не было.
На пытаньне абвінавачаньня, ці яна ведала, што на яе павінны былі быць выплачаныя сутачныя, пацярпелая адказвае, што не, ня ведала, ніякіх фінансавых папераў не падпісвала і не давала нікому такога права. Кім аплачвалася паездка, яна ня ведае. Страхоўку не аплачвала.
Абарона пытаецца, як Бамбіза даведалася пра курсы падрыхтоўкі мадэляў. Дзяўчына адказвае, што пабачыла рэкляму.
Адвакат: «Ці мае пацярпелая прэтэнзіі да Варламава матэрыяльнага ці маральнага характару?»
Бамбіза: «Не».
Адвакат: «Ці былі падчас паказаў выступы кіраўнікоў, чыноўнікаў, ці нехта даваў ацэнку таму, што адбылося?»
Бамбіза: «Не».
Варламаў: «У Аўстрыю вы ў якім годзе езьдзілі?»
Бамбіза: «Летам 2009-га».
Варламаў: «У горадзе Борас, у Швэцыі, дзе вы пражывалі?»
Бамбіза: «У кемпінгу».
Варламаў: «Хто аплачваў?»
Бамбіза: «Ня ведаю».
Варламаў: «Вы ведалі, што грошы на пражываньне былі выдзеленыя зь бюджэту?»
Бамбіза: «Не, ня ведала».
Варламаў: «Падчас паказу вы былі забясьпечаныя ўсім неабходным?»
Бамбтіза: «Так, усё было».
Варламаў: «Вы ведалі, што ўсё гэта не аплачваецца бюджэтам?»
Бамбіза: «Не, я ня ведала. Мяне гэта не цікавіла».
Варламаў: «Вы памятаеце, ці былі нейкія скрынкі з напоямі беларускімі?»
Бамбіза: «Не, я ня бачыла, мяне гэта не цікавіла».
Варламаў: «Ці была магчымасьць у беларускіх дызайнэраў займець партнэрства са швэдамі? Падыходзілі да іх? Візытоўкі бралі?»
Бамбіза: «Так, я сама раздавала візытоўкі».
Варламаў: «Якая была мэта паездкі? Гэта былі мае асабістыя калекцыі?»
Бамбіза: «Не, гэта былі калекцыі беларускіх дызайнэраў».
З дапамогай Варламава сьведка згадвае паказы ў Аўстрыі.
Варламаў: «Ці вы ведалі, што ўсё абсталяваньне каштавала грошай?»
Бамбіза: «Так, я гэта разумела».
Варламаў: «Вы ведалі, што на гэта ня выдзелена грошай?»
Бамбіза: «Не, ня ведала».
Варламаў: «Вы былі ўсім забясьпечаныя падчас паказу?»
Бамбіза: «Так, усё было, за кулісамі была ежа, вада».
Варламаў: «Ці вы давалі мне калі-небудзь грошы, дакумэнты?»
Бамбіза: «Не».
Варламаў: «Ці вы бачылі мяне на занятках?»
Бамбіза: «Так, бачыла».
Варламаў: «Маё працоўнае месца — гэта стол чыноўніка ці сцэна і подыюм?»
Бамбіза: «Сцэна».
Варламаў: «Вы помніце, каб мае калекцыі паказваліся?»
Бамбіза: «Не».
Варламаў: «Я калі-небудзь прыніжаў дызайнэраў, што яны нічога ня ўмеюць і на паклон хай не выходзяць?»
Бамбіза: «Не, такога не было».
Пракурор: «Вы Варламава ў ходзе паездкі ўспрымалі як каго: як шараговага члена дэлегацыі ці як кіраўніка дэлегацыі?
Бамбіза: «Мастацкага кіраўніка».
Пракурор: «А хто быў старшым групы беларускай дэлегацыі?»
Бамбіза: «Мне ніхто не казаў, хто там галоўны, а хто не. Ехала група».
Пракурор: «Хто прымаў канчатковыя рашэньні?»
Бамбіза: «Мастацкія — Варламаў, зь іншымі пытаньнямі можна было падыходзіць да Алены».
11.40 Варламаў трымаецца добра, актыўна задае пытаньні, але час ад часу ўстае, відаць, яму цяжка сядзець.
11.25 Працэс пачаўся. Запрошаная пацярпелая Натальля Сворак.
У 2008 годзе яна як цырульніца езьдзіла ў Швэцыю.
Кажа, што выдаткі на праезд яна не аплачвала.
Абвінавачаньне пытаецца: ці былі падчас паездкі фуршэты?
Пацярпелая адказвае, што так, былі, яна на іх прысутнічала.
Хто іх арганізоўваў, ня ведае. Былі таксама экскурсійныя паездкі.
Абвінавачваньне пытаецца, ці ведала яна, што на яе былі выдзеленыя сутачныя.
Пацярпелая адказвае — не, ня ведала, фінансавых дакумэнтаў не падпісвала.
Адвакат запытаўся: ці памятае яна, каму аддавала дакумэнты, зьвязаныя з паездкай?
Сворак кажа: супрацоўніцы агенцтва па імені Алена.
Наяўных грошай Сворак Варламаву не перадавала.
На пытаньне адваката, ці мае яна фінансавыя або маральныя прэтэнзіі да Варламава, Сворак адказвае: не.
Варламаў пытаецца: ці перадавала яна яму нейкія паперы, грошы, дакумэнты?
Сворак адказвае — не.
Варламаў пытаецца: ці ведае яна, ці былі выдзеленыя на яе паездку грошы?
Сворак адказвае — не, ня ведаю.
Варламаў: «Ці прэпараты для вашай цырульніцкай працы былі аплочаныя вамі?»
Сворак: «Не, іх давалі падчас паказаў, сваіх грошай я ня траціла».
Варламаў: «Якая была мэта паездкі?»
Сворак: «Паказы калекцый маладых дызайнэраў».
Варламаў: «Вы ведалі пра колькасьць паказаў?»
Сворак: «Так, непрадбачаных паказаў не было».
Варламаў: «Ці было пытаньне, што каб адбыўся паказ, трэба заплаціць свае асабістыя грошы? Вы б пайшлі на гэта?»
Сворак: «Не, я б не пагадзілася».
Варламаў: «Я чыноўнік?»
Сворак: «Не, я б так не сказала».
Варламаў: «Вы калі-небудзь бачылі мяне зь дзелавымі паперамі?»
Сворак: «Не, я вас бачыла з мадэлямі».
Варламаў: «Вам мусілі выплаціць 240 эўра сутачных. Калі абвінавачанага прызнаюць вінаватым, вы хочаце, каб вам былі выплачаныя гэтыя грошы?»
Сворак: «Не, я ведала, што нічога не атрымаю, і нічога мне ня трэба. Мне гэтыя грошы непатрэбныя».
11.05 Паседжаньне яшчэ не пачалося. На суд прыйшлі пяць пацярпелых, а таксама дзьве сястры Варламава.
Саша Варламаў прызнаў сваю віну толькі ў нясплаце падаткаў.
У справе праходзяць 300 пацярпелых. На мінулых паседжаньнях суд заслухаў каля 20 зь іх. Амаль усе дапытаныя адмовіліся ад прэтэнзіяў да Варламава.
Пацярпелыя кажуць, што на іх ціснулі сьледчыя.
Былога кіраўніка фэстывалю «Млын моды» абвінавацілі, між іншага, у крадзяжы ў вялікім памеры праз злоўжываньне службовым становішчам.
На мінулых паседжаньнях Варламаў часткова прызнаў віну — ён ня сплачваў падаткі.
Сьведкамі і пацярпелымі ў справе праходзяць 800 чалавек.
Варламаў быў арыштаваны ў траўні 2011 году і з таго часу ўтрымліваецца пад вартай.
Судзьдзя — Надзея Навіцкая
Адвакат — Павал Піваварчык
Адзін з пракурораў — Антон Загароўскі — той самы, які прадстаўляў бок абвінавачаньня ў працэсе над былым кандыдатам у прэзыдэнты Андрэем Саньнікавым.
Першы дзень: Саша Варламаў — на месцы Канавалава-Кавалёва
Другі дзень: Варламава перавялі з «залі сьмяротнікаў»
Дзень трэці: Скрыні шампанскага, «Белавескай», ікры і беларускага хлеба
Дзень чацьверты: Варламаў прызнаў сваю віну, што не сплаціў падаткі
Дзень пяты: Працэс Варламава: сьведкі кажуць пра ціск з боку сьледчых
Дзень шосты: Мадэлі адмаўляюцца ад статусу пацярпелых
