Едучы ў Лукашы праз 8 гадоў, меў спадзеў, што гэта будзе мая самая аптымістычная вандроўка. Мой тагачасны герой — Уладзімер Дзятко, ладны барадаты дзядзька, на разьвітаньне запрашаў мяне прыехаць праз 5–8 гадоў і абяцаў зьмяніць вёску да непазнавальнасьці.
На той час ён тры гады як пераехаў зь Менску, дзе афіцыйна запатэнтаваў 18 вынаходак, якія б зьмяншалі страты цяпла на 40%, але ня змог іх рэалізаваць на прадпрыемствах — не было сродкаў, а бюракратыя стаўляла «рагаткі». У Лукашах жа зрабіў «звычайны цуд» у выглядзе гораду-саду. Памятаю, як хадзілі па ягоным падворку і вакол узьнікалі то маляваныя джунглі з тыграмі ды райскімі птушкамі, то эгіпецкія фараоны ды храмы з высокімі вежамі. Усё — з кварцавага пяску ды цэмэнту. Усё рукамі гаспадара — ад прыладаў гатаваць шашлыкі да гіганцкіх печаў сушыць эмаляваны посуд. Сажалка з чатырма відамі карпаў. Вульлі — рабіў медавуху паводле ўласнае рэцэптуры. Асабліва ганарыўся так званым «лекавым ложкам», што за паўгадзіны «выпарваў» з чалавечага арганізму да 2 кг шлакаў. Ён казаў:
«Дзе што ўбачу — фантазія зьяўляецца. Такая маленькая плянэта… Чалавек павінен бачыць сябе ў розных ракурсах…»
Перада мной і цяпер яго візытоўка, дзе пазначаны апошні «статус» — «кіраўнік групы кампаніяў у СНД і Эўропе, вядучы патэнтаўладальнік у галіне цеплаэнэргазьберажэньня». А вось што ўжо тады здолеў зрабіць для лукашоўцаў — як лічылася, жыхароў паміраючай вёскі:
Дзятко: «Зарабляў добрыя грошы — і вырашыў правесьці тэлефон. 4 кілямэтры паклаў кабэль пад зямлёй, 2 кілямэтры — зьверху, і арганізаваў для калгасьнікаў дапамогу. І яны цяпер ходзяць да мяне, звоняць — грошай зь іх не бяру. Сорамна! Хварэюць яны, дзетак няма. На сваёй машыне вазіў іх у горад, у шпіталь. Колькі пажараў, сьмерцяў, ніхто ня хоча аказаць дапамогі —ніхто!»
Аднак цяперашняя вандроўка аказалася для мяне горкай і пачалася з трагічнай, шокавай навіны — два з паловай гады таму 57-гадовы Ўладзімір Казіміравіч Дзятко, паводле міліцэйскага пратаколу РАУС Менскага раёну, «згарэў жыўцом у стане алькагольнага ап’яненьня». На другім паверсе каменнага дома экспэртам знойдзены «недакуркі ад цыгарэтаў». І — «справа здадзена ў архіў». Вэрсіі, якія я пачуў у саміх Лукашах, так да канца і не праясьнілі, чаму заможны, пасьпяховы бізнэсмэн, таленавіты чалавек зь міжнароднымі сувязямі перад сьмерцю адчуваў менавіта ў сваёй краіне «бязьмежжа адзіноты», «бязбожна піў» і «быў спалены»?! Гэта ўжо не мае азначэньні — мясцовых, у якіх на ўсё свая думка. Напачатку сустрэўся з суседкамі — 77-гадовай Зінаідай Шляпінай, а да яе якраз завітала Алена Гупаловіч, якая другі год на пэнсіі.
Спадарыні: «Так, спалілі, кажуць. Я сяджу, тэлевізар гляджу — суседка прыбягае: «Дзятко гарыць! За сталом ляжаў — сам бы не запаліўся, яго падпаілі і зачынілі… Ён як чалавек быў вельмі добры, хадзілі да яго, званілі, безадмоўны. Але апошнім часам хадзіў па вёсцы, пазычаў гарэлку, але аддаваў. У Галынку нават за 7 кілямэтраў даходзіў…»
Найчасьцей бывала ў яго 84-гадовая, жвавая цётка Соня Макіньнік.
Мякіньнік: «Ён жа быў мой сябар, нікому шкоды не рабіў! Ён выпіваў, але гэта справа ня наша. Працу любіў, ялінкі вырошчваў, з Масквой дружыў, даляры мо дасталіся жонцы — поўная, прыгожая Алка, не жыла тут, а дачка худзенькая, яе ня любіць. А хлопец у яго бандзюга і п’яніца, у турме быў. Валодзя выручыў яго, прыяжджаў да яго зь нейкімі такімі ж, як і сам, запалкі ў вушы ды нос соўвалі яму выпіўшаму. Цёткі ў яго нейкія былі, мо гуляў зь імі — малады ж мужчына! Я яго карміла — торбамі малако, масла цягала…»
Карэспандэнт: «А дзе пахавалі?»
Мякіньнік: «У Навасельлі — я была на пахаваньні, не было чаго хаваць — згарэў увесь. Надта людзей не было, нейкі чорненькі прыяжджаў, дык купілі ўчастак яго — дом жа каменны застаўся. Лячыў — нават людзі падвозілі, толькі пакажыце дарогу да яго!»
75-гадовая спадарыня Ганна Дашчынская шмат год была мясцовай старэйшынай. Яе меркаваньне: «Няпроста ўсё было, бо чалавеку не давалі сваім жыцьцём жыць. А казаў, што сваім лекаваньнем фармацэўтычнай мафіі дарогу перайшоў».
Дашчынская: «Хацеў адчыніць гразелячэбніцу, яму з Масквы прывозілі многа-многа лямпаў з золатам. Ён усім прамышляў — і сталы рабіў, сьвідравіна была зь мінэралкай — прыехаў назаўтра чалавек і дзьвіжок забраў. Лазьня і ягоны пакойчык засталіся — хадзілі мыцца, басэйн быў харошы. Замежныя да яго прыяжджалі — казалі, талент лекара ў яго! Мой чалавек прыяжджаў з адабранай сьпінай і нагамі, дык ён яго вылечыў. А прыходзілі розныя людзі з дарагімі вінамі. Тут і нам спакою не было — і музыка, і страляюць ракетамі на гумны, на зерне, магло ж загарэцца. Мацкевічы міліцыю выклікалі, але ў яго зь ёй замазана было. Нелады ў сям’і пачаліся — жонка кінула, сын разышоўся, дык адны кажуць, што сын з жонкай падрабілі, каб ён згарэў. А так ён не лічыўся для іншых з грашыма. І як нешта адчуваў перад гэтым. Ішоў з бутэлечкай і шакалядкай, а тады абярнуўся на мяне, падышоў і стаў пра ўсё сваё мне расказваць. Валодзечка, кажу, навошта ты столькі яе п’еш — а ён налье, ды парэчкай закусвае. Я яму бульбачкі зварыла — прыйшоў ён да мяне прашчацца… Я ня ведаю, каб каго наказалі. А добры быў, разумны, пісьменны, дасьціпны. Родам адсюль з Кавальцоў — на радзіму і вярнуўся. А цяпер так больна — нікога няма, паміраюць Лукашы…»
* * *
З памянёнымі кабетамі ды іншымі жыхарамі Лукашоў гутару пра цяперашняе быцьцё. З амаль сотні насельнікаў, што былі 8 год таму, засталася, кажуць, ледзь палова. Спадарыні Зінаіда Шляпіна ды Алена Гупаловіч:
«Лукашы — непэрспэктыўная дзярэўня — электрыкі сказалі, бо ў нас слупы стаяць яшчэ драўляныя і нецэмэнтаваныя. Які вецер — сьвятла няма ў нас. А да Менску 35 кілямэтраў…»
Карэспандэнт: «І назва — нібы ад слова „Лукашэнка“…» (Агульны сьмех.)
Спадарыні: «Лукашэнка прыяжджаў у „Сьвітанак“ у Траскоўшчыне, там санаторый адчынілі для састарэлых, дарогу пачысьцілі. А ў Лукашах хоць бы раз на месяц сьмецьце забралі. У нас жа аўтобуснага прыпынку няма, і ўказальнік толькі ў Маляўках… Ну, пэнсію яшчэ даюць, аўталаўка раз на тыдзень прыходзіць. А да Малявак кілямэтры два — з гары на гару, а ў 80 як гэта?!.. Я хачу наконт сабак сказаць — учора за пятку схапіла. Не прайсьці па вуліцы — бегаюць галодныя, непрытульныя, вёску так пратопчуць, як самазвалы, што ня трэба чысьціць!» (Сьмяецца.)
Карэспандэнт: «Водаправоду ў вас няма, а да крыніцы хадзіць — за кілямэтар…»
Спадарыні: «Не, у яе калодзеж вырылі на 9 кольцаў — 9 мэтраў, а ў некага і на 21 углыб. А я б хацела ў дом састарэлых, толькі не ў Траскоўшчыне, бо вельмі дорага. Я сюды зь Менску пераехала — быў сын у мяне, сышоў з жыцьця сам, а да другога ісьці на старасьць — мне месца няма… У Лукашах працаздольных мо чалавекі два, дый хутка на пэнсію пойдуць. А так ссунуць вёску бульдозэрам, ды ўсё. Прайдзіцеся па вёсцы — ніводнага не сустрэнеце. Лёніку хіба два гады да пэнсіі…»
Лёнік, ці 59-гадовы Лявон Ляшукевіч — стрыечны брат спадарыні Алены, былы млынар ды добраахвотны ахоўнік празрыстай крыніцы, што ў яго за гародам. Спускаемся да рачулкі, побач зь якой бэтонны жолаб — вядро з вадой можна дастаць рукой.
Карэспандэнт: «Раней усе Лукашы ваду з гэтай крыніцы бралі…»
Лявон: «Так, і з Малявак прыяжджалі. Бралі на аналіз — чысьцюткая. Не закрывалі ніколі. Лазьня тут стаяла калгасная — бугор толькі застаўся. Зьвер нейкі ходзіць, шторанак сьляды — мо казуля. Я качагару ў Траскоўшчыне, дзіцячы сад ацяпляю — заробак сярэдні ў мільён сто, суткі раблю, двое дома. Куры трымаем, сабаку, парася закалолі…»
Падыходзіць родны брат Лявона — 66-гадовы Іван.
Іван: «Каровы трымаюць тры чалавекі, гадоў 20 таму па 2–3 штукі ў кожнага было. Карміць жа трэба — раней зерне давалі з саўгасу, пакуль не аб’ядналі калгасы Энгельса і Праўды. А цяперака да „Беларускага“ зьядналі з цэнтрам у Лашанах і апошні год нічога не даюць, сена, пашы не выдзяляюць — вось і ўсё збываюць, бо няма ані Энгельса, ані Праўды!» (Сьмех.)
Карэспандэнт: «Лявон, мы з табой сустракаліся перад выбарамі ў Палату прадстаўнікоў — ты тады казаў, што ўсе Лукашы за Лукашэнку — а цяпер?»
Лявон: «Цяпер не пайму, а разабрацца — дык і другі будзе сабе кішэню набіваць! А тут няма каму рабіць — Сашка толькі, наш брат cтрыечны … А вунь Сашка Гіль ідзе — сядай, пагавары…»
Аляксандру, высокаму, плячыстаму — 30 гадоў, другі год у Лукашах.
Карэспандэнт: «А чаму пераехаў зь Менску?»
Гіль: «Бо тут сьвежае паветра. Працую таксама ў Траскоўшчыне качагарам, трымаю сьвіньні, козы. Кармы на кірмашы купляю…»
Карэспандэнт: «Але ж яны такія дарагія, што сьвінчо не акупляецца?»
Гіль. «Вядома, трымаю для сябе аднаго парсючка. Козаў штук шэсьць…»
Карэспандэнт: «Якія-небудзь пэрспэктывы для сябе бачыш у Лукашах — не адным жа паветрам жыць?»
Гіль: «Ды ніякіх. Дык дом жа крэпкі, трэба глядзець. Маці тут была…»
Карэспандэнт: «А фэрмэрскую гаспадарку завесьці — ты ж малады?»
Гіль. «Ды якая фэрма з такім заробкам? Уласнай машыны няма, а ў Менску — працы для мяне…»
Цётку Соню Макіньнік застаў на печы, адкуль яна, пабачыўшы госьця, спрытна саскочыла — ледзьве пасьпеў падхапіць — і адразу залапатала:
Карэспандэнт: «Цётка Соня, мо валёнкі надзенеце — у ногі ж бярэ! І сядайце — муж жа вам руку скурожыў вядром. Часта ў печы паліце?»
Мякіньнік: «Кожны дзень, але хата г..о! У залі цягне, паўтыкала паперамі дзьверы — на печы цэлы дзень валяюся, як пагляджу курэй…»
Два сыночкі ў мяне, такія рабацягі — учора прыехаў, панавозіў ежы, дык я палову пэнсіі аддаю
Мякіньнік: «Два сыночкі ў мяне, такія рабацягі — учора прыехаў, панавозіў ежы, дык я палову пэнсіі аддаю, а ў мяне мільён 734 — што гэта за пэнсія?! А жыцьцё нялёгкае было ў мяне — мужык піў да апошняй хвіліны, скандаліст надта быў, і атрымалася кровазьліцьцё. Сыноў не любіў! Як маладзейшая, дык да працы была спрытная, божа мой мілы! Сьвіней было з тры, дык сала, кілбасаў рукамі нараблю. Як падсушу, дык дзеці бяруць, як кабана закалю…»
Карэспандэнт: «На гародзе шчэ працуеце крыху?»
Мякіньнік: «Градкі садзім, бурачкі, моркву, капусту, сынок яшчэ адзін з адным вокам шэсьць мяхоў бульбачкі назьбіраў. А мяне ціск валіць, дык малюся на Ісуса Хрыста. Столькі хлопцаў — на кірмашы то той, то гэты мяне ловіць…»
Карэспандэнт: «А што ж вы свайго ня кідалі?»
Мякіньнік: «Дурная была — мне трэба было яму каленам пад ж..у, ды ідзі ў сваё Гойжава!»
Карэспандэнт: «Цётка Соня, а скуль назва гэтая, Лукашы — як ад Лукашэнкі?»
Мякіньнік: «А чорт ведае — я не пайму гэтага Лукашэнкі! Балбоча, а нічога, каб што рабілася. Во па тэлевізару казаў, што падорыць заробкі, а пра пэнсіі і не ўспамінаў! А сынок мой Пецька кажа — шыш ён табе дабавіць, толькі языкам, а галасавалі за яго! А цяпер не галасавала б, усё такое дарагое! А я некалі сала высушу, яшчычкі павымываю, яно ў мяне беленькае, харошае. У нас баба адна дала, дык у яе па краёх г..о! А я вышкрабу, у содзе павымочваю. А зараз толькі 7 курачак. Дзеткі нічога не даюць рабіць — сыны абдымуць мяне, пацалуюць…»
Спадарыню Ганну Дашчынскую застаў ля вакна, дзе яна задуменна глядзела на дарогу.
Дашчынская: «Цяжкае жыцьцё адзінокім людзям. Цяпер і вочы ня тыя, і галава цьвярдая. Пэнсіі мільён 900, была загадчыцай фэрмы — надакучыла, бо кожны хоча ўкрасьці. Кароў кінула, як маці памерла. Але ў нас самая праблема — вада! Да крыніцы ўлетку пешшу хаджу кілямэтар — паспрабуй дайдзі, а трэба ж сьнег адкідаць, як мяцеліца. Здаецца, перад сьмерцю каб хоць поўна было вады — ногі ж адказалі…»
Карэспандэнт: «Хуткую выклічаш, дык не даедзе?»
Дашчынская: «Не! А пакуль сабе расчысьціць дарожку, дык пальцы мерзнуць. Дровы самі дзе дастаём у лясьніцтве. Конь толькі ў Генкі і ў Клінцэвіча, але стары, нікому не дае. А ў Генкі прасіць — душу дастане: дай 50 тысяч на гарэлку і дай. У мяне стары трактарчык, сын купіў, дык соткі пасадзім. Печку сын зрабіў, дык кожны дзень палю. Усё ж такі блізка мы ад Менску, вунь гарадкі будуюць, а тут хаты бяздомныя. Хай бы плян які далі ды будавалі дзярэўню!»
Караскаюся на ўзгорак, які лічыцца найвышэйшай кропкай Менскага раёну — у прыцемках адсюль відаць агні сталіцы. Разумею, колькі недасказанага ў гісторыі Ўладзіміра Дзятко, пра што ўжо і не даведацца ніколі. І зусім зь іншым падтэкстам узгадваю ягоныя словы, як падсумаваньне ягоных думак і жыцьця. Дарэчы, для «Свабоды» спрабаваў гаварыць па-беларуску.
Я чорныя ружы вырошчваў, што нікому не ўдавалася. Я ведаў, чым карміць яе трэба
Дзятко: «Я чорныя ружы вырошчваў, што нікому не ўдавалася. Я ведаў, чым карміць яе трэба…»
Дзятко: «Яна зачароўвае, таму што незвычайны калярыт, колер. Прыцягвае — таму што туман нейкі, глыбіня, бясконца глядзіш на яе… Вось ты бачыш мае запачаткаваньні. А вакол і алкашы, і Лукашэнка — сапраўды нейкае сугучча ёсьць. Чамусьці ўсе кажуць, што не дае працаваць. Я магу на ўвесь сьвет крычаць, што зьберагу энэргаспажываньне на 50 адсоткаў. Але адчуваю небясьпеку ад людзей, якія мяне „заваляць“. Я ненавіджу горад, бо там забіваюць людзей, дзяцей ня могуць вырасьціць, ня могуць зрабіць нармальнае ацяпленьне. На вёсцы асаблівая прастора, сутыкненьне з прыродай. Свабода…»
